Bijlage J Onderverdeling van de afwijkingen (V)

Bij dit type gaat het om bepalingen die de onafhankelijkheid en objectiviteit van de verschillende actoren binnen het proces bewaken. Bij asbestwerkzaamheden worden de volgende fasen doorlopen:

Er zijn derhalve verschillende (rechts)personen: opdrachtgever, het asbestinventarisatiebedrijf, het asbestverwijderingsbedrijf en de eindbeoordelaar. Binnen en achter de rechtspersonen en bedrijven zijn verschillende mensen actief. Indien een (rechts)persoon een rol speelt in verschillende fases in het proces komen de onafhankelijkheid en de objectiviteit in de verschillende fases in het gedrang. De praktijk heeft geleerd dat een belangrijke factor achter overtredingen ligt in het feit dat dezelfde (rechts)personen voorkomen in verschillende fases van asbestwerkzaamheden. In de schema's zijn bepalingen opgenomen die ‘schotten’ plaatsen tussen deze actoren, door dubbele rollen van de verschillende actoren (en hun mensen) te verbieden. Deze schotten zijn gebaseerd op situaties die in de praktijk door bijvoorbeeld de Inspectie SZW en CKI's zijn aangetroffen.

Een overtreding van een dergelijke bepaling leidt niet direct tot blootstelling of het verhogen van het risico. Afwijkingen die behoren tot dit cluster zullen in beginsel worden ingedeeld in Categorie III.

Schending van deze kan wel een factor zijn die heeft bijgedragen aan een andere overtreding die heeft geleid tot blootstelling dan wel dit risico heeft verhoogd. Indien dit het geval is, zal deze andere overtreding al leiden tot een zwaardere sanctie.

Zonder deze inzichtelijkheid kan immers niet beoordeeld worden of aan de bepalingen inzake onafhankelijkheid en objectiviteit is voldaan. Indien de certificaathouder het deugdelijk controleren van een bepaling onmogelijk maakt, leidt dit tot dezelfde sanctie als die staat op het overtreden van de te controleren norm.

Deze groep bepalingen ziet op het voorkomen dat werknemers worden blootgesteld aan asbestvezels. Bij het verwijderen van asbest komen bij risicoklasse 2 en 2A asbestvezels vrij. Dit volgt uit de aard van deze risicoklasse. Ook degene die daadwerkelijk inventariseert zal vaak blootgesteld worden aan asbestvezels, bijvoorbeeld als het gaat om het inventariseren bij niet-hechtgebonden asbest of bij asbesthoudend materiaal dat beschadigd of verweerd is. De werknemer zal derhalve worden blootsgesteld aan asbestvezels en moet hiertegen beschermd worden. Het gaat dan bijvoorbeeld om maatregelen zoals:

Het bedrijf is overgegaan tot het inventariseren of verwijderen van asbest, terwijl zij niet aan de normering kan voldoen. Indien de middelen er niet zijn, is het leven en de gezondheid doorslaggevend: er mag niet worden gewerkt.

Het maakt voor de werknemer immers weinig uit of het bedrijf niet over de pbm's beschikt of dat ze niet op de werkplek zijn. In beide gevallen kan hij ze niet gebruiken. De werkgever dient de werkzaamheden dan niet te laten aanvangen. Doet hij dat toch en werkt de werknemer zonder pbm, dan geldt hetzelfde als bij de vorige categorie.

De werkgever heeft op zich de middelen verschaft. Het probleem zit in de toepassing. De werkgever dient uit te zoeken hoe de afwijking is ontstaan (waarom droegen de werknemers de pbm's niet) en maatregelen te treffen om herhaling te voorkomen. Welke maatregelen dit zijn, is afhankelijk van de situatie en van de reden dat de pbm's niet gedragen werden. Slechts de werknemers/toezichthouders aanspreken zal in het algemeen onvoldoende zijn. Ook vanuit de werkgever zullen maatregelen getroffen moeten worden.

De werknemers worden onbeveiligd te werk gesteld, terwijl ze denken veilig te zijn.

De werknemers zijn beschermd, maar het risico dat de pbm's ophouden te functioneren door gebrekkig onderhoud brengt ze in gevaar. Indien het gebrekkige onderhoud of gebrek aan controle ertoe leidt dat de pbm's niet meer veilig werken, zal op grond van deze afwijking het certificaat voorwaardelijk worden ingetrokken.

Deze groep bepalingen ziet er op dat wordt voorkomen dat asbestvezels buiten de directe ruimte/plek komen waar het asbest wordt verwijderd of de inventarisatie plaatsvindt. De wijze waarop de verspreiding van asbestvezels voorkomen moet worden, is afhankelijk van de werkwijze om het asbest te inventariseren of te verwijderen. Deze wijze wordt bepaald door de wet, de schema's en de invulling in het werkplan. Ook bij het inventariseren van asbest bestaat de mogelijkheid dat er asbestvezels vrijkomen, bijvoorbeeld bij niet-hechtgebonden asbest of door monsterneming. Hier moet de verspreiding van asbest ook voorkomen worden. Voorbeelden van dergelijke verplichtingen zijn:

Indien bepalingen van dit type wordt overtreden ontstaat het risico van een asbestemissie. Niet alleen werknemers, maar ook derden, zoals omwonenden en passanten, kunnen worden blootgesteld. Verder is het moeilijk om bij een asbestemissie het besmette gebied te bepalen en volledig te zuiveren.

Hier geldt hetzelfde als in het geval het bedrijf niet beschikt over voldoende pbm's. De certificaathouder is met asbestwerkzaamheden bezig waarbij hij niet aan de wet kan voldoen. Hij heeft zeker niet alles gedaan om het risico van een asbestemissie te minimaliseren.

Indien de middelen er niet zijn, is het leven en de gezondheid doorslaggevend: er wordt niet gewerkt. Dit geldt hier nog meer, aangezien hier ook anderen dan de werknemers het risico aan blootstelling lopen.

Ook hier geldt dat het voor personen niet uitmaakt of het bedrijf over de middelen beschikt of niet. Als de middelen niet op de werkplek zijn, worden ze niet gebruikt.

Een containment dat niet contained, voorkomt verspreiding van asbestvezels niet. Hierdoor kunnen niet alleen werknemers, maar ook anderen worden blootgesteld.

Door te meten wordt gecontroleerd of de containment werkt. Als dit niet gemeten wordt, bestaat het risico dat (door onvoorziene omstandigheden) de onderdruk te laag wordt. Het risico van emissie ontstaat dan. Het feit dat niet gemeten wordt, betekent echter niet dat er ook direct sprake is van blootstelling. Voorwaardelijke intrekking is aanvaardbaar.

Deze groep bepalingen ziet er op dat de plek waar asbestvezels zijn gekomen onbesmet wordt achtergelaten. In essentie: opruimen; zorg dat er geen asbestvezels overblijven. Voorbeelden van dergelijke verplichtingen zijn:

De certificaathouder heeft een bron van besmetting naar buiten gebracht. Het gaat hier om zowel onverpakt materiaal als materiaal in open/beschadigde verpakking.

Er is nog geen bron van besmetting en het risico van besmetting is niet groot genoeg zodat deze lagere sanctie aanvaardbaar is.

Bij beschadiging van de verpakking is er direct een bron van besmetting. Als niet is aangegeven dat het om asbest gaat, zal er minder zorgvuldig met het materiaal worden omgegaan. Hiertoe neemt de kans op beschadiging toe. Verder bestaat het risico dat het materiaal op onjuiste wijze verwerkt wordt waardoor het in de leefomgeving komt. De certificaathouder dient uit te zoeken hoe deze afwijking is ontstaan, deze op te heffen en maatregelen te treffen dat de overtreding zich niet zal herhalen. Dan kan de schorsing (herstelsanctie) worden ingetrokken.

Indien er materiaal niet vezeldicht was afgeschermd in een ruimte waar asbestvezels konden vrijkomen bestaat er een groot risico dat dit materiaalbesmet is . Indien het vervolgens buiten de beschermde plek wordt gebracht, worden de asbestvezels naar buiten gebracht en ontstaat een emissie of in ieder geval een risico van blootstelling. Ook zaken zoals filters en water kunnen besmet raken en dienen zodanig te worden afgevoerd dat er geen vezelemissie mogelijk is.

Op grond van de arbeidsomstandighedenwetgeving dient het asbest verwijderd te worden in de risicoklasse van het inventarisatierapport en dienen de bijbehorende maatregelen te worden getroffen. De werkzaamheden dienen echter in een hogere klasse te worden uitgevoerd als de feitelijke aard van de werkzaamheden of de staat van het asbest hiertoe verplicht. Deze uitzondering van de feitelijke situatie geldt niet als de risicoklasse-indeling in het rapport te hoog is. De risicoklasse indeling in het asbestinventarisatierapport vormt de ondergrens. Indien de werkzaamheden volgens het asbestinventarisatierapport bijvoorbeeld in risicoklasse 2 dienen te worden uitgevoerd, dienen zij in risicoklasse 2 te worden uitgevoerd. Ook als de werkzaamheden feitelijk in risicoklasse 1 kunnen worden uitgevoerd.

Het feit dat een asbestinventarisatierapport onduidelijk of onvoldoende is, betekent niet dat de verwijderaar dit moet compenseren. Hij dient te weigeren het werk uit te voeren totdat er een deugdelijk rapport ligt.

Een verwijderaar zal altijd op basis van de aangetroffen situatie moeten beoordelen of hij toch niet in een hogere klasse zouden moeten werken dan in het rapport is aangegeven. In dat geval zal een aanvullend en opnieuw goedgekeurd inventarisatierapport noodzakelijk zijn.

De risicoklasse ligt ten grondslag aan de te nemen maatregelen. De wet is duidelijk wat betreft in welke risicoklasse gewerkt moet worden. Indien de certificaathouder niet de maatregelen treft die behoren tot deze risicoklasse, dient het certificaat geschorst te worden.

Een asbestverwijderaar mag niet aan zijn werkzaamheden beginnen zonder een deugdelijk asbestinventarisatierapport. Een verwijderaar die zonder deugdelijk rapport te werk gaat, riskeert blootstelling en emissie. Het is zijn keuze om met een ondeugdelijk rapport te gaan werken en voor zijn risico als hij daardoor overtredingen begaat. Bij een ondeugdelijk rapport moet de verwijderaar zijn werkzaamheden staken en wachten tot de opdrachtgever voor een deugdelijk rapport zorgt. Begint hij toch met het verwijderen van asbest dan dient dit te leiden tot schorsing (herstelsanctie en ordemaatregel).

De informatie die het asbestinventarisatierapport geeft, is nodig op de werkplek. De informatie uit het rapport dient ook betrokken te worden bij de werkzaamheden. Indien deze informatie er niet is, leidt dit tot een verhoging van het risico van blootstelling. Echter, het is voor de beschikbaarheid van de informatie op de werkplek niet altijd nodig dat het asbestinventarisatierapport op de werkplek is. De afwezigheid van het rapport hoeft op zich niet tot een blootstelling of verhoging van het risico te leiden. Het is aanvaardbaar dat deze afwijking leidt tot voorwaardelijke intrekking. Ook bij deze afwijking geldt dat het gebrek aan informatie dat is ontstaan doordat het rapport niet op de werkplek is, al geleid kan hebben tot een overtreding die leidt tot onvoorwaardelijke intrekking. Voor een onduidelijke kopie van het rapport geldt het voorgaande ook.

De basis voor veilig verwijderen van asbest is de asbestinventarisatie. Hierdoor weet de verwijderaar wat hij tegen zal komen en kan hij de verwijdering plannen en uitvoeren. Verder zal de verwijderaar het bouwwerk of het betreffende deel daarvan asbestvrij opleveren, zodat de aannemer geen asbest zal aantreffen bij zijn werkzaamheden en de gebruiker geen asbest aantreft bij het gebruik.

In een inventarisatie dient al het aanwezige asbest geïnventariseerd te worden. De asbestinventariseerder zal niet zonder reden zijn onderzoek mogen beperken. Indien werkzaamheden op een bepaalde plek verricht moeten worden, zal de inventariseerder daar moeten inventariseren. Indien de inventarisatie niet volledig is, bestaat het risico dat de verwijderaar of de aannemer tijdens zijn werkzaamheden onverwacht asbest tegenkomt. Vaak is dit al beschadigd tegen de tijd dat wordt ontdekt dat het om asbest gaat, zodat er al asbestemissie en blootstelling aan asbestvezels heeft plaatsgevonden. Het is nu juist de bedoeling dat dit soort verrassingen worden voorkomen door een volledig en diepgaand onderzoek door de inventariseerder.

In het rapport moeten alle relevante gegevens over het asbest aangegeven worden, zoals de aard van het asbest, de concentratie asbest in het materiaal en de staat van het materiaal. Elk stuk asbest moet ook uniek worden aangegeven in de zin dat de verwijderaar de gegevens in het rapport kan koppelen aan de situatie die hij aantreft. De verwijderaar moet de asbest immers kunnen vinden en weten waar hij mee te maken heeft.

Indien het rapport niet volledig is of niet alle gegevens bevat, voldoet het niet aan zijn primaire functie. Daarbij leidt een onvolledig rapport tot een risico van blootstelling aan asbestvezels. De asbestverwijderaar moet op de volledigheid en juistheid van het rapport kunnen vertrouwen.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een type-A asbestinventarisatie (direct waarneembare asbest) en een type-B asbestinventarisatie (niet-direct waarneembare asbest). Er kan pas gesproken worden van een volledig asbestinventarisatierapport als alle asbest op de locatie, in het bouwwerk of object is geïnventariseerd (voor zover daar gewerkt zal worden). Indien bij de inventarisatie alleen naar het waarneembare asbest is gekeken, kan veelal niet gesproken worden van een volledig asbestinventarisatierapport.

Een dergelijk onvolledig rapport kan niet als overtreding door de certificaathouder worden beschouwd indien het slechts zijn opdracht was om een type-A onderzoek te doen. De certificaathouder zal wel duidelijk de beperkingen van het onderzoek in het rapport moeten aangeven. Verder zal hij in het rapport moeten wijzen op de risico's van een dergelijk beperkt rapport.

De inventariseerder dient op basis van zijn onderzoek de risicoklasse te bepalen. De risicoklasse-indeling wordt vaak al bepaald door de aard en staat van het aangetroffen asbest. De asbestverwijderaar en andere werkgevers moeten kunnen vertrouwen op het inventarisatierapport. De praktijk leert dat veel verwijderaars en andere werkgevers afgaan op de indeling in het rapport. Daarmee leidt een te lage indeling tot het treffen van onvoldoende maatregelen. Dit speelt met name als ten onrechte risicoklasse 1 is aangegeven.

Aangezien een verkeerde risicoklasse indeling het risico op asbestemissie en blootstelling verhoogt, is een lagere sanctie niet aanvaardbaar.

Indien de verwijderaar afwijkt van de werkwijze die in het rapport wordt omschreven, zal hij zelf moeten bepalen of dit gevolgen heeft voor de risicoklasse-indeling. Hierbij geldt de risicoklasse-indeling uit het rapport nog steeds als ondergrens.

Op grond van de arbeidsomstandighedenwetgeving dienen de werkzaamheden te worden verricht onder voortdurend toezicht van een DTA-er. De werkzaamheden dienen te worden verricht door personen met een DAV-certificaat. Door middel van deze certificaten wordt geborgd dat asbestverwijderingswerkzaamheden worden verricht door personen met voldoende deskundigheid en kennis van zaken. Bij onvoldoende kennis en deskundigheid bestaat het risico dat door (onbedoelde) fouten asbestvezels vrijkomen en zich verspreiden.

Het is belangrijk om te leren van afwijkingen en incidenten en bijna-afwijkingen en -incidenten. Het is een continu proces om op basis van ervaring de veiligheid te blijven waarborgen. Hierdoor worden afwijkingen en incidenten voorkomen, waardoor de veiligheid en naleving van de regels toenemen. Ook dient de certificaathouder met regelmaat haar bedrijfsvoering te analyseren om te bezien of dit voldoende functioneert en of er geen verbeteringen aangebracht kunnen worden. Indien er een structuur is waarbinnen geleerd wordt, is het leren reëel. Hierdoor wordt continu de vraag gesteld of er geleerd kan worden. Bij een ad hoc leersysteem verwatert het leren en worden momenten waarvan geleerd kan worden niet gesignaleerd. Het gaat bijvoorbeeld om de volgende type normeringen:

Deze regels staan los van de verplichting om een afwijking en incident zo spoedig mogelijk ongedaan te maken. Dit leren ziet op de toekomst.

Het overtreden van deze bepalingen verhoogt in lichtere mate het risico op emissie en blootstelling bij concrete werkzaamheden. Het is aanvaardbaar om de certificaathouder tijd te geven om de afwijking ongedaan te maken door bijvoorbeeld een leersysteem op te zetten en toe te gaan passen of een opgezet leersysteem toe te gaan passen.

De regelgeving kent een aantal verplichtingen om werkzaamheden te melden. De achtergrond van deze meldingsplichten is dat de betreffende instantie een inspectie kan uitvoeren. Een dergelijke inspectie kan bestaan uit het ter plekke een onderzoek verrichten, maar bijvoorbeeld ook gaan om het opvragen van stukken, zoals het asbestinventarisatierapport, om te de juistheid en volledigheid hiervan te controleren. Het doel is om tot effectief toezicht te komen. Indien de werkzaamheden niet tijdig worden gemeld, kan de certificaathouder een controle voorkomen en hierdoor overtredingen verbergen.

Een eerste overtreding hiervan is niet dermate ernstig dat het niet aanvaardbaar is dat de certificaathouder een herkansing krijgt. In de periode van de voorwaardelijke intrekking dient de certificaathouder maatregelen te treffen om te voorkomen dat weer niet of te laat wordt gemeld. Uiteraard dienen in deze periode alle werkzaamheden wel tijdig gemeld te worden. Het is mogelijk dat pas na het verlopen van de gestelde periode blijkt dat in deze periode werkzaamheden niet zijn gemeld. Dit wordt dan behandeld als een tweede afwijking in de escalatieladder.

Het komt voor dat een asbest- inventariseerder of verwijderaar de inventarisatie- of verwijderingswerkzaamheden geheel of gedeeltelijk uitbesteed. Het probleem hierbij is dat het vaak onduidelijk wordt wie waarvoor verantwoordelijk is. Door deze onduidelijkheid wordt het risico verhoogd dat maatregelen niet genomen worden, omdat betrokken personen menen dat een ander de maatregelen zal treffen.

Het niet zelf uitvoeren van de werkzaamheden leidt niet direct tot blootstelling of het verhogen van het risico. Voorwaardelijke intrekking is aanvaardbaar. Het bedrijf dat uitbesteedt, blijft bij inlenen of uitbesteden ten volle zelf verantwoordelijk. Zij zal (mede) worden aangesproken als een bedrijf aan wie (een deel van) de werkzaamheden zijn uitbesteed een fout maakt. Indien er sprake is van een afwijking door het bedrijf aan wie werkzaamheden zijn uitbesteed, wordt dit beschouwd als een afwijking door de uitbestedende certificaathouder. Dit ongeacht of degene aan wie is uitbesteed gecertificeerd is.

Dit kan er toe leiden dat het uibestedende bedrijf zwaarder wordt gestraft dan het bedrijf aan wie is uitbesteedt, omdat er bij de uitbesteder sprake is van herhaling. Bij verdere uitbesteding geldt het voorgaande voor de hele keten. Stel dat asbestverwijderaar A een deel van de werkzaamheden uitbesteed aan asbestverwijderaar B die op zijn beurt weer een deel uitbesteed aan asbestverwijderaar C. Indien C een overtreding begaat, wordt dit beschouwd als een afwijking van zowel A, B als C.

Indien het zo is dat door omstandigheden de certificaathouder de werkzaamheden niet kan uitvoeren, kan hij dit ook oplossen door de opdracht terug te geven. Hij kan ook werknemers inlenen of middelen inhuren om het werk toch te kunnen verrichten.

De regelgeving kent vele bepalingen omtrent de organisatie van het bedrijf. In het bedrijf dienen bijvoorbeeld bepaalde functionarissen benoemd te zijn, bepaalde procedures dienen opgesteld te zijn en er dient een kwaliteitsysteem te zijn. Het belang van dergelijke regels wordt vaak ten onrechte onderschat en beschouwd als onnodige bureaucratie. Een goede organisatie leidt echter tot een beter borging van kwaliteit, het voorkomen van ad hoc oplossingen zoeken en het voorkomen van afwijkingen.

De meeste regels zijn duidelijk en kunnen eenvoudig worden nageleefd. Het feit dat de certificaathouder de regels niet heeft nageleegd, betekent dat de overheid niet op deze persoon/bedrijf kan vertrouwen. Gezien het feit dat het niet bestaan of niet deugdelijk zijn van deze elementen niet direct leidt tot blootstelling, kan volstaan worden met voorwaardelijke intrekking.

Onder dit type vallen de normen die zien op de voorbereiding van de werkzaamheden. Het gaat hier om het opstellen van een werkplan, het overleggen met andere bedrijven op de arbeidsplaats, de instructie van de werknemers, de keuring van de werknemers etc. De variatie onder dit type is groot ook wat betreft de ernst van de afwijking, gezien het risico van blootstelling aan asbest. Hier wordt slechts bij een aantal onderwerpen een toelichting gegeven.