VIII.8.3 Is elke vorm van generieke cessie/verpanding rechtsgeldig?

804. SOBI/Hurks II. In het arrest SOBI/Hurks ging het onder andere om de vraag of een cessie naar oud recht van “alle tegenwoordige (en toekomstige) vorderingen op derden” voldoende bepaald was en of deze generieke omschrijving voldoende was om aan te geven dat ook een vordering uit onrechtmatige daad in de overdracht was begrepen.5 De Hoge Raad overweegt allereerst dat

“zowel naar voor 1 januari 1992 geldend als naar huidig recht voor een cessie voldoende is dat de akte van cessie zodanige gegevens bevat dat, eventueel achteraf, aan de hand daarvan kan worden vastgesteld om welke vordering(en) het gaat”.

De Hoge Raad merkt vervolgens op dat het hof kennelijk tot uitgangspunt heeft genomen dat vorderingen werden geleverd die ten tijde van de levering reeds bestonden en dat het hof de hiervoor weergegeven omschrijving aldus heeft uitgelegd dat deze, in ieder geval wat de bestaande vorderingen betreft, niet alleen betrekking had op de uit overeenkomst voortvloeiende vorderingen, maar ook op vorderingen gegrond op onrechtmatige daad. De Hoge Raad overweegt dan als volgt:

“Nu het hier gaat om vorderingen die ten tijde van de levering reeds bestonden, en aldus [curs. MHER] kan worden vastgesteld welke vorderingen het betreft, heeft het hof door de levering van deze vorderingen geldig te achten, niet van een onjuiste rechtsopvatting blijk gegeven. Dit oordeel kan voor het overige, als verweven met waarderingen van feitelijke aard in cassatie niet op juistheid worden getoetst.”

Hoewel het een cessie naar oud recht betrof, is het arrest ook voor het huidige recht van belang. De Hoge Raad laat de overweging immers voorafgaan door de overweging dat zowel naar oud als naar huidig recht voor een cessie voldoende is dat de akte zodanige gegevens bevat dat, eventueel achteraf, aan de hand daarvan kan worden vastgesteld om welke vordering het gaat. Het gegeven dat de Hoge Raad expliciet tot uitgangspunt neemt dat alleen bestaande vorderingen werden geleverd, in combinatie met het woordje “aldus”, roept de vraag op of de Hoge Raad daarmee wellicht wil aangeven, dat de generieke omschrijving van de vorderingen in beginsel alleen voldoende bepalend is voor de ten tijde van de levering al bestaande vorderingsrechten, maar niet ook noodzakelijk voor vorderingen die op dat moment nog toekomstig zijn.

Zoals hiervoor opgemerkt, moet uit het arrest mogelijk worden afgeleid dat ook voor het huidige recht geldt, dat de vordering inhoudelijk door de akte moeten worden bepaald (zie § 5.2.2). De gedachte zou kunnen zijn dat de omschrijving “alle bestaande en toekomstige vorderingen uit welken hoofde ook”, alleen de ten tijde van de cessie al bestaande vorderingen voldoende kan individualiseren, alsmede de toekomstige vorderingen uit reeds bestaande rechtsverhoudingen, omdat van deze vorderingen, eventueel aan de hand van de administratie van de cedent, precies kan worden nagegaan om welke vorderingen het gaat. De karakteristieken van deze vorderingen (naam schuldenaar, bedrag, rechtsverhouding) staan immers grotendeels vast, zodat de vorderingen inhoudelijk zijn te bepalen. De geciteerde overweging roept de vraag op of de Hoge Raad wellicht preludeert op een toekomstige uitspraak waarin aan demate van bepaalbaarheid van absoluut toekomstige vorderingen door middel van een generieke omschrijving strengere eisen worden gesteld, bijvoorbeeld de eis dat de akte bepaalde kenmerken van de vorderingen moet vermelden, zoals een omschrijving van de rechtsverhoudingen waaruit de vorderingen zullen voortspruiten. Wellicht is de Hoge Raad van mening dat alleen dan kan worden gezegd dat de akte voldoende gegevens bevat om de vorderingen, eventueel achteraf, naar hun inhoud te bepalen.6 Benadrukt zij dat het voorgaande niet dwingend uit het arrest zelf volgt. Het is ten eerste maar de vraag of uit het arrest inderdaad moet worden afgeleid dat de eis van een inhoudelijke bepaling ook voor het huidige recht geldt (zie hiervoor § 5.2.2). Ten tweede is niet duidelijk naar welk moment volgens de Hoge Raad moet worden beoordeeld of aan het bepaaldheidsvereiste is voldaan (zie hiervoor § 6.1). Ten derde is het goed mogelijk dat de Hoge Raad zijn oordeel beperkt tot bestaande vorderingen eenvoudig weg vanwege het feit dat het hof tot uitgangspunt heeft genomen dat bestaande vorderingen werden geleverd.

805. Mulder q.q./Rabobank Alphen aan den Rijn. Het arrest Mulder q.q./Rabobank Alphen aan den Rijn biedt evenmin duidelijkheid.7 In dit arrest ging het om een verpanding van alle bestaande en toekomstige vorderingen uit ten tijde van de ondertekening van de pandakte bestaande rechtsverhoudingen. De Hoge Raad overweegt dat een dergelijke generieke omschrijving tot een geldige overdracht of verpanding kan leiden. De Hoge Raad laat zich dus niet uit over de vraag of elke generieke omschrijving kan voldoen aan het vereiste van voldoende bepaaldheid. In de benadering dat de vorderingen inhoudelijk door de akte moeten worden bepaald, was in casu zonder meer aan het bepaaldheidsvereiste voldaan, aangezien reeds ten tijde van de ondertekening van de pandakte aan de hand van de akte en de boekhouding van de pandgever kon worden vastgesteld om welke vorderingen het inhoudelijk ging.8

De Hoge Raad lijkt er echter van uit te gaan – geheel duidelijk is dit wederom niet – dat een generieke omschrijving als aan de orde in het arrest, op zichzelf al de vorderingen die onder de omschrijving vallen voldoende doet bepalen, zonder dat daarvoor nog nodig is dat individuele kenmerken van de vorderingen kunnen worden vastgesteld. De Hoge Raad overweegt dat het feit dat voor nadere specificaties te rade moet worden gegaan bij de boekhouding van de pandgever niet afdoet aan de voldoende bepaaldheid van de vorderingen. De voldoende bepaaldheid van de vorderingen volgt dus kennelijk al uit de generieke omschrijving zelf.9 Dit oordeel zou naar mijn mening juist zijn en het zou betekenen dat, anders dan onder het oude recht, niet vereist is dat de vordering inhoudelijk door de akte wordt bepaald (zie ook hierna). Een generieke cessie of verpanding van alle vorderingen “uit welken hoofde ook” zou dan niet in strijd zijn met het bepaaldheidsvereiste, ook niet voor zover zij betrekking heeft op absoluut toekomstige vorderingen waarvan ten tijde van de levering of de verpanding bij voorbaat nog niet kan worden aangegeven om welke vorderingen het precies gaat (zie ook hierna).

806. HR 21 mei 1999, NJ 1999, 733. Ten slotte kan nog worden gewezen op het arrest van de Hoge Raad van 21 mei 1999, NJ 1999, 733, m.nt. JH (B./W.), dat weer wel steun lijkt te bieden voor de opvatting dat de vorderingen in voldoende mate naar hun inhoud door de akte moeten worden bepaald. Het gaat in dit arrest om een cessie naar huidig recht door een werknemer aan zijn werkgever van “alle gelden, geldswaarden en/of goederen” die de schuldenaar ten behoeve van de cedent onder zich heeft of zal krijgen, dan wel aan hem schuldig is of zal worden. Volgens het hof was deze globale cessie ongeldig vanwege een gebrek aan bepaaldheid. Het hof overweegt dat voor een geldige overdracht is vereist “een akte als bedoeld in art. 3:94 BW, waarin [curs. MHER] de over te dragen vorderingen met voldoende bepaaldheid zijn omschreven”. Vervolgens oordeelt het hof dat in het voorliggende geval in de akte geen vorderingen worden omschreven, zodat door die akte en de mededeling daarvan ook geen vorderingen zijn overgedragen. Ook zijn er volgens het hof geen andere feiten of omstandigheden aangetoond waardoor vorderingen zouden zijn overgegaan. Het hof stelt zich kennelijk op het standpunt dat de generieke omschrijving als hiervoor weergegeven, niet reeds op zichzelf voldoende duidelijk aangeeft welke vorderingen in de cessie zijn betrokken, maar dat aan de hand van de akte inhoudelijke kenmerken van de vorderingen moeten kunnen worden vastgesteld, zodat duidelijk is om welke individuele vorderingen het gaat. Waarschijnlijk waren er in de onderhavige zaak buiten de akte geen objectieve gegevens beschikbaar (zoals een administratie) waaruit kon worden afgeleid om welke vorderingen het concreet ging.10

Het oordeel van het hof hield in cassatie stand. Het oordeel gaf volgens de Hoge Raad niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en kon voor het overige niet op juistheid worden getoetst, aangezien het in overwegende mate berustte op een aan het hof voorbehouden uitleg van de akte, die niet onbegrijpelijk was (zie r.o. 5.3).11 De Hoge Raad lijkt hier het kennelijke standpunt van het hof te volgen, dat de generieke omschrijving van de vorderingen in de akte als hiervoor weergegeven, niet al op zichzelf de vorderingen voldoende bepaald, maar dat aan de hand van de akte inhoudelijke kenmerken van de vorderingen moeten kunnen worden vastgesteld. In casu was dit vermoedelijk niet mogelijk vanwege het ontbreken van een administratie.

Overigens is hiermee nog niet gezegd dat uit het arrest zou volgen dat een globale cessie of verpanding van absoluut toekomstige vorderingen volgens de Hoge Raad niet mogelijk zou zijn. Het bijzondere van de onderhavige casus lijkt immers te zijn dat er geen objectieve gegevens (zoals een administratie) voorhanden waren aan de hand waarvan de vorderingen nader konden worden bepaald. Bovendien laat zich uit het arrest niets afleiden ten aanzien van de vraag op welk moment in geval van de cessie of verpanding van toekomstige vorderingen aan het bepaaldheidsvereiste moet zijn voldaan. Het antwoord op deze vraag is van groot belang voor de vraag of een globale cessie van absoluut toekomstige vorderingen met generieke omschrijving rechtsgeldig is (zie hierna).

Het vereiste van een inhoudelijke bepaling zou bovendien leiden tot een in mijn ogen merkwaardig systeem. Met betrekking tot bestaande vorderingen en vorderingen uit al bestaande rechtsverhoudingen zou in de akte kunnen worden volstaan met een generieke omschrijving – van deze vorderingen kan meestal immers met behulp van de administratie van de cedent/pandgever worden nagegaan om welke vorderingen het precies gaat –, terwijl voor de absoluut toekomstige vorderingen zou gelden dat daarvan in de akte zekere kenmerken moeten worden vermeld; van deze vorderingen kan ten tijde van de cessie/ verpanding bij voorbaat immers nog niet aan de hand van objectieve gegevens worden vastgesteld om welke vorderingen het precies gaat. Dit onderscheid dient naar mijn mening geen enkel zinnig doel.