Rb. Amsterdam, 29-01-2013, nr. 13/529033-07 (zaak A), nr. 13/529067-07 (zaak B)

B.

Inleidende opmerkingen

1.

Algemene overwegingen in alle zaken

Aanduiding verdachten

Het onderzoek [X] heeft betrekking op 11 verdachten, die ervan zijn beschuldigd in steeds wisselende samenstelling dan wel alleen betrokken te zijn geweest bij één of meer liquidaties, pogingen daartoe of voorbereiding daarvan. Zes verdachten zijn beschuldigd van het vormen van een criminele organisatie gericht op liquidaties en wapendelicten. Daarnaast worden enkele verdachten beschuldigd van andere strafbare feiten. De zaken tegen de respectievelijke verdachten zijn deels gelijktijdig, maar niet gevoegd behandeld.

Tijdens het proces heeft een aantal centrale thema's en verweren gespeeld die voor de individuele verdachten in meerdere af mindere mate van belang zijn. Om redenen van efficiency heeft de rechtbank de betreffende onderwerpen voor alle betrokken verdachten op gelijke wijze beschreven. De rechtbank onderkent dat als gevolg hiervan niet alle onderdelen van het vonnis voor verdachte in gelijke mate van belang zijn.

Ter wille van de leesbaarheid van dit vonnis zal de rechtbank de verdachten binnen [X] ([persoon 1], [persoon 2], [persoon 3], [persoon 4], [persoon 5], [verdachte], [persoon 6], [persoon 7], [persoon 8], [persoon 9] en [persoon 10]) steeds bij hun achternaam aanduiden.

Het dossier waar de rechtbank bij haar beoordeling van is uitgegaan

In de strafdossiers van iedere verdachte zijn, behalve het gehele zogeheten [X]-dossier (betreffende 15 deelonderzoeken), tevens gevoegd:

-

alle processen-verbaal van de terechtzittingen van de rechtbank tegen enige van de hierboven genoemde [X]-verdachten;

-

alle processen-verbaal van (getuigen)verhoor door de rechter-commissaris die in de zaken van één of meer van bovengenoemde verdachten zijn opgemaakt;

-

documenten en bescheiden die, op initiatief van de verdediging of anderszins, gedurende de procedure zijn toegevoegd aan het dossier in de zaak tegen één of meer van bovengenoemde verdachten.

De rechtbank heeft hiermee beoogd te bewerkstelligen dat iedere verdachte toegang heeft tot alle van belang zijnde documenten en bescheiden, zowel belastend als ontlastend, die ter zitting ter sprake zijn gekomen, dan wel die de rechtbank in dit vonnis aan de orde zal stellen.

Behandeling verweren

Op verzoek van de rechtbank hebben de raadslieden verwezen naar onderdelen uit de pleitnota's van de raadslieden van medeverdachten. Zij worden geacht daarvan de essentie te hebben herhaald en ingelast in hun eigen pleidooien. Voorts heeft de rechtbank zich ten aanzien van alle verweren en argumenten die in de hier bedoelde strafzaken zijn verwoord, ambtshalve beraden of deze ook van belang konden zijn voor medeverdachten.

Gelet op de omvang van de zaak, het aantal te houden pleidooien en het aantal te verwachten verweren heeft de rechtbank de raadslieden bij herhaling gevraagd om bij hun pleidooien een puntsgewijze opsomming te voegen van verweren en conclusies, bij gebreke waarvan het risico zou bestaan dat de rechtbank een minder substantieel verweer over het hoofd zou zien. De verdediging heeft aan dit verzoek niet voldaan in de door de rechtbank verlangde vorm. Indien in dit vonnis een namens verdachte ingenomen standpunt onbesproken wordt gelaten, acht de rechtbank dit onvoldoende substantieel om van belang te kunnen zijn voor enige door de rechtbank te nemen beslissing en/of is dit standpunt onvoldoende specifiek als zelfstandig verweer onder de aandacht van de rechtbank gebracht.

1.

([B])

hij in of omstreeks de periode 1 mei 1993 tot en met 14 mei 1993 te Amsterdam en/of Rotterdam, in elk geval in Nederland, en/of te Antwerpen, in elk geval in België, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 13] en/of [persoon 14] van het leven heeft beroofd, immers heeft/hebben verdachte en/of (een of meer van) zijn mededader(s) op of omstreeks 8 mei 1993 en/of 9 mei 1993 met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg, een of meer kogels in het lichaam van

voornoemde [persoon 13] en/of een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 14] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 13] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan op [1993] is overleden en/of voornoemde [persoon 14] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat zij daaraan op [1993] is overleden;

subsidiair:

[persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] in of omstreeks de periode 1 mei 1993 tot en met 14 mei 1993 te Amsterdam en/of Rotterdam, in elk geval in Nederland, en/of te Antwerpen, in elk geval in België, tezamen en in vereniging, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 13] en/of [persoon 14] van het leven heeft/hebben beroofd, immers heeft/hebben [persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] op of omstreeks 8 mei 1993 en/of 9 mei 1993 met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg,

een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 13] en/of een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 14] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 13] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan op [1993] is overleden en/of voornoemde [persoon 14] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat zij daaraan op [1993] is overleden,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, op een of meer tijdstippen in de periode van 1 mei 1993 tot en met 9 mei 1993 te Amsterdam en/of Rotterdam, in elk geval in Nederland, en/of te Antwerpen, in elk geval in België, door giften en/of beloften en/of door het verschaffen van gelegenheid en/of middelen en/of inlichtingen, opzettelijk heeft uitgelokt, immers heeft/hebben verdachte en/of een of meer

van zijn mededaders:

-

een bedrag van 10.000 gulden aan voornoemde [persoon 6] en/of een of meer anderen toegezegd en/of gegeven (zodat deze een of meer vuurwapens en/of "dingen" zou(den)/kunnen kopen behoeve van het plegen van de moord op voornoemde [persoon 13]) en/of

-

aan voornoemde [persoon 6] gevraagd om (ten behoeve van het plegen van de moord op voornoemde [persoon 13]) een of meer vuurwapens en/of "dingen" aan te schaffen en/of

-

een of meer grote geldsommen aan voornoemde [persoon 6] en/of [persoon 15] en/of een of meer anderen in het vooruitzicht gesteld en/of gegeven en/of

-

bij het [vennootschap 1] in Rotterdam te verzameld met voornoemde [persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] en/of

-

(vervolgens) voornoemde [persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] vanuit Nederland

-

naar de omgeving van de woning van voornoemde [persoon 13] in Antwerpen gereden dan

-

wel laten rijden;

meer subsidiair:

[persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] in of omstreeks de periode 1 mei 1993 tot en met 14 mei 1993 te Amsterdam en/of Rotterdam, in elk geval in Nederland, en/of te Antwerpen, in elk geval in België, tezamen en in vereniging, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 13] en/of [persoon 14] van het leven heeft/hebben beroofd, immers heeft/hebben [persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] op of omstreeks 8 mei 1993 en/of 9 mei 1993 met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg,

een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 13] en/of een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 14] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 13] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan op [ 1993] is overleden en/of voornoemde [persoon 14] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat zij daaraan op [1993] is overleden,

bij en/of tot het plegen van welk misdrijf verdachte in de periode van 1 mei 1993 tot en met 9 mei 1993 te Amsterdam en/of Rotterdam, in elk geval in Nederland, en/of te Antwerpen, in elk geval in België, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, opzettelijk behulpzaam is geweest en/of opzettelijk gelegenheid, middelen en/of inlichtingen heeft verschaft, immers heeft/hebben hij, verdachte, en/of een of meer van zijn mededaders:

-

een bedrag van 10.000 gulden aan voornoemde [persoon 6] en/of een of meer anderen toegezegd en/of gegeven (zodat deze een of meer vuurwapens en/of "dingen" zou(den)/kunnen kopen behoeve van het plegen van de moord op voornoemde [persoon 13]) en/of

-

aan voornoemde [persoon 6] gevraagd om (ten behoeve van het plegen van de moord op voornoemde [persoon 13]) een of meer vuurwapens en/of "dingen" aan te schaffen en/of

-

een of meer grote geldsommen aan voornoemde [persoon 6] en/of [persoon 15] en/of een of meer anderen in het vooruitzicht gesteld en/of gegeven en/of

-

bij het [vennotschap 1] in [plaats] verzameld met voornoemde [persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] en/of

-

(vervolgens) voornoemde [persoon 4] en/of [persoon 15] en/of [persoon 6] vanuit Nederland naar de omgeving van de woning van voornoemde [persoon 13] in Antwerpen gereden dan wel laten rijden.

2.

([G])

hij op of omstreeks 19 april 1993 te Amsterdam, in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 16] van het leven heeft beroofd, immers heeft/hebben verdachte en/of (een of meer van) zijn mededaders met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg, een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 16] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 16] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden;

subsidiair:

[persoon 4] en/of [persoon 9] en/of [persoon 2] en/of [persoon 10] en/of een of meer andere personen op of omstreeks 19 april 1993 te Amsterdam, in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 16] van het leven heeft/hebben beroofd, immers heeft/hebben voornoemde [persoon 4] en/of [persoon 9] en/of [persoon 2] en/of [persoon 10] en/of een of meer andere personen met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg een of meer kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 16] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 16] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden,

bij en/of tot het plegen van welk misdrijf verdachte tezamen en in vereniging, althans alleen, op een of meer tijdstippen gelegen in de periode van 1 januari 1993 tot en met 19 april 1993 te Amsterdam, in elk geval in Nederland opzettelijk behulpzaam is geweest en/of opzettelijk gelegenheid, middelen of inlichtingen heeft verschaft door aan voornoemde [persoon 4] en/of

[persoon 9] en/of [persoon 2] en/of [persoon 10] en/of een of meer andere personen mede te delen dat voornoemde [persoon 16] op 19 april 1993 omstreeks 21.30 uur bij het [vennootschap 2] te Amsterdam aanwezig zou zijn.

3.

([C])

primair:

hij op of omstreeks 26 oktober 2000 te Amsterdam, althans in Nederland, ter uitvoering van het door verdachte en/of een of meer ander(en) voorgenomen misdrijf om tezamen en in vereniging met die ander en/of anderen, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade (een persoon zich noemende) [persoon 17] (alias [persoon 18]) van het leven te beroven, die [persoon 17] (alias [persoon 18]) naar een plaats op of nabij het IJsbaanpad te Amsterdam heeft gelokt door met hem, [persoon 17] (alias [persoon 18]), telefonisch een ontmoeting aldaar af te spreken, waarna een of meer van zijn, verdachtes, mededader(s) op die locatie met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg een of meer kogels in en/of in de richting van het lichaam van die [persoon 17] (alias [persoon 18]) heeft/hebben geschoten;

subsidiair:

[persoon 4], in elk geval een of meer personen, op of omstreeks 26 oktober 2000 te Amsterdam, ter uitvoering van het door die [persoon 4] en/of die personen voorgenomen misdrijf om tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade (een persoon zich noemende) [persoon 17] (alias [persoon 18]) van het leven te beroven, zich met zijn mededader(s), althans alleen, naar de plaats van het misdrijf heeft begeven, waarna hij en/of een of meer van zijn mededader(s) met dat opzet en na kalm

beraad en rustig overleg een of meer kogels in en/of in de richting van het lichaam van die (persoon zich noemende) [persoon 17] (alias [persoon 18]) heeft geschoten,

welk bovenomschreven strafbaar feit verdachte op een of meer tijdstippen in of omstreeks de periode van 1 januari 2000 tot en met 26 oktober 2000 te Amsterdam, althans in Nederland, door giften, beloften, misbruik van gezag, geweld, bedreiging, of misleiding, of door het verschaffen van gelegenheid, middelen of inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt door:

-

aan voornoemde [persoon 4] en/of [naam 1] een (groot) geldbedrag toe te zeggen en/of

-

aan voornoemde [persoon 4] en/of [naam 1] een voorschot van (elk) fl 25.000, in elk geval een (groot) geldbedrag te verschaffen en/of

-

met die (persoon zich noemende) [persoon 17] af te spreken in de omgeving van het IJsbaanpad te Amsterdam en/of

-

die (persoon zich noemende) [persoon 17] (aldus) naar die plaats te lokken en/of

-

het tijdstip en/of de plaats van die met (die persoon zich noemende) [persoon 17] gemaakte afspraak aan voornoemde [persoon 4] en/of [naam 1] door te geven;

meer subsidiair:

[persoon 4], in elk geval een of meer personen, op of omstreeks 26 oktober 2000 te Amsterdam, ter uitvoering van het door die [persoon 4] en/of die andere personen voorgenomen misdrijf om tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade (een persoon zich noemende) [persoon 17] (alias [persoon 18]) van het leven te beroven, een of meer kogels in het lichaam van die (persoon zich noemende) [persoon 17] heeft/hebben geschoten,

tot en/of bij het plegen van welk vorenomschreven misdrijf verdachte in of omstreeks de periode van 1 januari 2000 tot en met 26 oktober 2000 te Amsterdam, in elk geval in Nederland, opzettelijk behulpzaam is geweest en/of opzettelijk gelegenheid en/of middelen en/of inlichtingen heeft verschaft door:

-

met die (persoon zich noemende) [persoon 17] af te spreken in de omgeving van het IJsbaanpad te Amsterdam en/of

-

die (persoon zich noemende) [persoon 17] (aldus) naar die plaats te lokken en/of

-

het tijdstip en/of de plaats van die met (die persoon zich noemende) [persoon 17] gemaakte afspraak aan voornoemde [persoon 4] en/of die andere personen door te geven.

De rechtbank leest taalfouten in de ten laste gelegde feiten als verbeterd daar waar sprake is van een kennelijke misslag. Door de verbetering van deze misslagen wordt verdachte niet in de verdediging geschaad.

D.

Voorvragen

1.

Geldigheid dagvaarding en bevoegdheid rechtbank

De dagvaarding is geldig en deze rechtbank is bevoegd tot kennisneming van de ten laste gelegde feiten. Ten aanzien van het in zaak B onder 1 ten laste gelegde overweegt de rechtbank daartoe in het bijzonder dat het naar Nederlands recht een misdrijf betreft waarop in België - het land waar het feit is begaan - reeds ten tijde van de pleegdatum van bedoeld misdrijf straf was gesteld (art. 5 Sr).

2.

Ontvankelijkheid van de officier van justitie

2.1.

Niet-ontvankelijkheidsverweren in alle zaken

2.1.1.

Algemeen juridisch kader inzake vormverzuimen

Standpunt verdediging

De verdediging heeft gesteld dat het openbaar ministerie en de politie zich schuldig hebben gemaakt aan schending van een aantal rechtsnormen. Schending zou zowel tijdens het voorbereidend onderzoek als na aanvang van het onderzoek ter terechtzitting hebben plaatsgevonden. Enkele schendingen van vormverzuimen zouden zo ernstig zijn dat deze op zichzelf beschouwd reeds tot niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in de vervolging van verdachten zouden moeten leiden. In ieder geval zouden alle schendingen beschouwd in onderling verband en samenhang tot dit rechtsgevolg, dan wel subsidiair tot uitsluiting van alle bewijsmiddelen moeten leiden.

De verdediging betwijfelt of de jurisprudentie van de Hoge Raad waarbij de werkingssfeer van artikel 359a Sv wordt beperkt tot normschendingen tijdens het voorbereidend onderzoek, wel kan worden toegepast op zaken waarin na aanvang van het onderzoek ter terechtzitting nog een grote hoeveelheid opsporingshandelingen heeft plaatsgevonden. De werking van artikel 359a Sv. zou zich ook moeten uitstrekken tot die latere opsporingshandelingen. Verder meent de verdediging dat het zogenaamde Zwolsmancriterium een zelfstandige betekenis heeft buiten de werkingssfeer van artikel 359a Sv. Wanneer door activiteiten van opsporingsambtenaren en officieren van justitie na aanvang van het onderzoek ter terechtzitting doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijk proces tekort is gedaan, zou het openbaar ministerie niet-ontvankelijk kunnen worden verklaard wegens een ernstige schending van de beginselen van een behoorlijke procesorde. Verder kent het Nederlandse recht in de visie van de verdediging nog steeds de mogelijkheid tot niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie buiten het Zwolsmancriterium om door relativering van de Schutznorm (zie hieronder).

Standpunt openbaar ministerie

Het openbaar ministerie heeft gesteld dat consequenties van eventuele vormverzuimen dienen te worden beoordeeld aan de hand van artikel 359a Sv., en dat vormverzuimverweren niet kunnen slagen voor zover zij niet zien op het onderzoek tegen de verdachte ter zake van het aan hem ten laste gelegde feit. Volgens het openbaar ministerie hebben tijdens de fase van het vooronderzoek geen vormverzuimen plaatsgevonden die niet-ontvankelijkheid dan wel bewijsuitsluiting tot gevolg moeten hebben. Op stellingen van de verdediging over vormverzuimen buiten het voorbereidend onderzoek is het openbaar ministerie niet inhoudelijk ingegaan.

Ook volgens het openbaar ministerie bestaat er enige ruimte om aan vormverzuimen waarbij niet is voldaan aan het relativiteitsvereiste een sanctie te verbinden. Het kan dan wel komen tot bewijsuitsluiting, maar niet-ontvankelijkverklaring kan afstuiten op het relativiteitsvereiste.

Toetsingskader rechtbank

De rechtbank zal bij de behandeling van vormverzuimverweren het volgende toetsingskader hanteren.

Voorbereidend onderzoek: toepassing art. 359a Sv.

Artikel 359a Sv. heeft betrekking op vormverzuimen tijdens het voorbereidend onderzoek, dat wil zeggen het onderzoek voorafgaande aan de terechtzitting (art. 132 Sv.). In zijn (standaard)arrest van 30 maart 2004, NJ 2004, 376, heeft de Hoge Raad benadrukt dat artikel 359a Sv uitsluitend van toepassing is indien het vormverzuim is begaan in het verband van het voorbereidend onderzoek naar de ten laste gelegde feiten.

Artikel 359a Sv. ziet op onherstelbare vormverzuimen waarvan de rechtsgevolgen niet uit de wet blijken. Als er sprake is van een vormverzuim als hier bedoeld, moet de rechter beoordelen of hieraan enig rechtsgevolg moet worden verbonden. Daarbij dient hij rekening te houden met het belang dat het geschonden voorschrift dient, de ernst van het verzuim en het nadeel dat daardoor wordt veroorzaakt.

Niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie komt volgens het arrest van 30 maart 2004 als in artikel 359a Sv voorzien rechtsgevolg slechts in uitzonderlijke gevallen in aanmerking, namelijk alleen als met de opsporing of vervolging belaste ambtenaren ernstig inbreuk hebben gemaakt op beginselen van een behoorlijke procesorde waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekortgedaan. Bewijsuitsluiting als reactie op een vormverzuim kan uitsluitend aan de orde komen indien het bewijsmateriaal door het verzuim is verkregen en als hierdoor een belangrijk (strafvorderlijk) voorschrift of rechtsbeginsel in aanzienlijke mate is geschonden. Strafvermindering komt slechts in aanmerking als de verdachte daadwerkelijk nadeel heeft ondervonden dat is veroorzaakt door het verzuim, het nadeel geschikt is voor compensatie door middel van strafvermindering en de strafvermindering ook in het licht van het belang van het geschonden voorschrift en de ernst van het verzuim gerechtvaardigd is.

Parallel opsporingsonderzoek na aanvang onderzoek ter terechtzitting: toetsing op de voet van art. 359a Sv.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de Hoge Raad, waar hij de werking van artikel 359a Sv. strikt beperkt tot het voorbereidend onderzoek, niet het oog gehad op voortgezet opsporingsonderzoek dat onder verantwoordelijkheid van de officier van justitie wordt uitgevoerd, parallel aan het onderzoek ter terechtzitting doch niet als direct uitvloeisel daarvan en niet in opdracht van een rechterlijke autoriteit (verder: parallel opsporingsonderzoek). Parallel opsporingsonderzoek kan naar het oordeel van de rechtbank, op gelijke wijze als het vooronderzoek, worden getoetst op de voet van artikel 359a Sv. Het gaat daarbij immers om onderzoekshandelingen die materieel kunnen worden gelijkgesteld met onderzoekshandelingen in verband van het voorbereidend onderzoek.

Ander handelen openbaar ministerie en politie na aanvang onderzoek ter terechtzitting: toetsing aan artikel 6 EVRM en algemene rechtsbeginselen

Anders dan het openbaar ministerie blijkens zijn repliek schijnt te menen, is handelen van het openbaar ministerie en de politie na aanvang van het onderzoek ter terechtzitting wel degelijk aan rechterlijke toetsing onderworpen, ook als dit handelen niet plaatsvindt in het kader van parallel opsporingsonderzoek. De rechtbank is er immers verantwoordelijk voor dat alle verdachten worden berecht met inachtneming van de eisen van een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 6 EVRM. Als door onrechtmatig handelen van het openbaar ministerie of de politie buiten het voorbereidend onderzoek of het parallelle opsporingsonderzoek de verdachte onherstelbaar in zijn verdedigingsrechten is geschaad, waardoor zijn strafproces niet aan de eisen van artikel 6 EVRM heeft voldaan, dient de rechtbank hieraan gevolgen te verbinden.

Verder dient de rechtbank het doen en laten van het openbaar ministerie in de loop van het strafproces te toetsen aan ongeschreven rechtsregels en meer in het bijzonder aan de algemene beginselen van behoorlijk procesrecht. De toetsing aan een aantal beginselen van behoorlijk procesrecht, zoals het beginsel van fair play en het beginsel van equality of arms, is reeds begrepen in de toetsing aan artikel 6 EVRM. Andere ongeschreven rechtsbeginselen, zoals het gelijkheidsbeginsel, hebben ook betekenis buiten de werkingssfeer van artikel 6 EVRM.

Als de rechtbank buiten het voorbereidend onderzoek en het parallelle opsporingsonderzoek schending constateert van artikel 6 EVRM of één of meer beginselen van behoorlijk procesrecht, rijst de vraag of hieraan enig rechtsgevolg moet worden verbonden en zo ja, welk rechtsgevolg passend is. De rechtbank zal bij de beantwoording van die vraag aanknoping zoeken bij de criteria van artikel 359a Sv zoals hierboven weergegeven.

Verder merkt de rechtbank nu reeds op dat zij de verweren die betrekking hebben op een vermeend gebrek aan magistratelijkheid en transparantie van het openbaar ministerie na aanvang van het onderzoek ter terechtzitting begrijpt als klachten over de proceshouding van het openbaar ministerie. De rechtbank zal deze verweren beoordelen in het licht van artikel 6 EVRM.

Schending van rechtsnormen buiten de context van het voorbereidend onderzoek, het parallelle opsporingsonderzoek en het strafproces

Schending van rechtsnormen door het openbaar ministerie of de politie buiten de context van het voorbereidend onderzoek, het parallelle opsporingsonderzoek en het strafproces blijft -behoudens de rechterlijke vrijheid bij straftoemeting - in beginsel zonder rechtsgevolgen in de strafzaak. Dit kan onder bijzondere omstandigheden anders zijn, bijvoorbeeld als blijkt dat de opsporings- dan wel vervolgingsautoriteiten actieve bemoeienis hebben (gehad) met dat onrechtmatig handelen teneinde daarvan in het kader van de verdere vervolging te profiteren, waardoor doelbewust en/of met grove veronachtzaming van de belangen van één of meer verdachten aan hun recht op een eerlijke behandeling wordt tekortgedaan.

Relativering van de Schutznorm?

Als het niet de verdachte is die door de niet naleving van een rechtsnorm is getroffen in het belang dat de overtreden norm beoogt te beschermen, zal volgens vaste jurisprudentie als regel geen rechtsgevolg aan het verzuim behoeven te worden verbonden (de zgn. Schutznorm). Het belang van de verdachte dat het gepleegde feit niet wordt ontdekt, kan daarbij niet worden aangemerkt als een rechtens te respecteren belang. Een eventuele schending van dat belang levert dus niet een nadeel op als bedoeld in art. 359a, tweede lid, Sv.1

De verdediging heeft gepleit voor relativering van de Schutznorm en daarbij gewezen op jurisprudentie op grond waarvan onder bijzondere omstandigheden ook consequenties kunnen worden verbonden aan onrechtmatig overheidshandelen als de verdachte door dit handelen niet in zijn belangen is geschaad. In het bijzonder is daarbij een beroep gedaan op het Karman-arrest (HR 1 juni 1999, NJ 1999, 567).

Bij arrest van 3 juli 2001, NJ 2002, 8, heeft de Hoge Raad, zo begrijpt de rechtbank, de strekking van het arrest Karman beperkt tot gevallen waarin de handelwijze van de officier van justitie in strijd is met de grondslag van het strafproces en met name de wettelijk voorziene verdeling van bevoegdheden en verplichtingen tussen het openbaar ministerie en de rechter, waardoor het wettelijk systeem in de kern wordt geraakt. Daarbij dient aan de orde te zijn het fundamentele belang dat de gemeenschap heeft bij inachtneming van de bevoegdheidsverdeling tussen het openbaar ministerie en de onafhankelijke rechter, zoals die in het wettelijk systeem ten aanzien van vervolging, berechting en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen is vervat.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de rechter slechts in dergelijke zeer uitzonderlijke gevallen de bevoegdheid om het openbaar ministerie niet-ontvankelijk te verklaren wanneer de verdachte niet in een rechtens te respecteren belang is geschaad. De rechtbank onderschrijft niet het in de literatuur wel ingenomen standpunt dat de Karmandoctrine niet meer tot het geldende recht behoort. Verder staat in bijzondere gevallen het relativiteitsvereiste niet aan bewijsuitsluiting in de weg.

2.1.2.

Toezeggingen aan de kroongetuige

De verdediging heeft gesteld dat het openbaar ministerie, deels onder het mom van getuigenbescherming, een reeks van ontoelaatbare toezeggingen heeft gedaan aan de kroongetuige [persoon 7]. Verder zou het openbaar ministerie zowel tijdens het vooronderzoek als tijdens het strafproces niet transparant zijn geweest over het volledige pakket van afspraken en toezeggingen. Relevante informatie zou bewust zijn weggehouden en de informatievoorziening die wel heeft plaatsgevonden zou misleidend zijn geweest. Om deze redenen zou het openbaar ministerie niet-ontvankelijk moeten worden verklaard in de vervolging van de medeverdachten van [persoon 7].

Het openbaar ministerie meent dat van ontoelaatbare toezeggingen geen sprake is en dat het volkomen transparant heeft geopereerd, behalve voor zover de aard van het onderwerp zich hiertegen verzette.

De rechtbank zal achtereenvolgens ingaan op de met [persoon 7] gesloten overeenkomst, aspecten van getuigenbescherming, overige toezeggingen die volgens de verdediging zijn gedaan, de weglatingsafspraak en klachten over de mate van transparantie bij het openbaar ministerie.

De overeenkomst met [persoon 7]

Feiten

Op 20 februari 2007 heeft de Staat een overeenkomst gesloten met [persoon 7]. Daarbij heeft [persoon 7] zich verbonden om als getuige zonder voorbehoud, volledig en naar waarheid verklaringen af te leggen met betrekking tot een aantal in de overeenkomst genoemde misdrijven ("dealfeiten") en afstand gedaan van zijn verschoningsrecht als verdachte (de rechtbank begrijpt: in zijn hoedanigheid van getuige). De officier van justitie verbond zich om bij onverkorte nakoming door [persoon 7] de strafeis voor diens eigen aandeel in de dealfeiten te zullen stellen op 8 jaar gevangenisstraf. Daarbij werd opgemerkt dat de strafeis tegen een verdachte die geen kroongetuige was, bij gelijke omstandigheden een gevangenisstraf van zestien jaren zou bedragen ("de basisstrafeis"). De strafvervolging van [persoon 7] zou zich, behoudens na het tot stand komen van de deal blijkende omstandigheden die tot afwijking daarvan noopten, uitstrekken tot het medeplegen van de moord op [persoon 19], het medeplegen van een poging tot en voorbereidingshandelingen voor moord op [persoon 20] en het medeplegen van een poging tot uitlokking van moord op [persoon 21]. Ter terechtzitting heeft de officier van justitie toegelicht dat het openbaar ministerie uitbreiding van de vervolging alleen geoorloofd acht als zou blijken dat de betrokkenheid van [persoon 7] bij dealfeiten substantieel anders was geweest dan hij in zijn eerdere kluisverklaringen had aangegeven.

Uit de deal blijkt verder het volgende. Hoewel [persoon 7] als verdachte werd beschouwd van voorbereidingshandelingen voor de moord op, naar later is gebleken, [persoon 22], werd hij hiervoor niet vervolgd omdat er nog onvoldoende bewijsmateriaal voorhanden was. Mocht na het sluiten van de deal blijken van nieuw bewijsmateriaal of van een andere betrokkenheid van [persoon 7] dan verklaard, dan zou het openbaar ministerie opnieuw een vervolgingsbeslissing nemen. Voor zover er uit de verklaring van [persoon 7] over de moord op [persoon 23] en overig tactisch onderzoek al voldoende bewijs kon worden geput voor vervolging van [persoon 7] ter zake van verboden wapenbezit, heeft het openbaar ministerie een dergelijke vervolging niet opportuun geacht, gelet op de voorgenomen vervolging in de zaken [persoon 19] en [persoon 20]. Ten slotte heeft het openbaar ministerie besloten in de zaak [persoon 19] om redenen van opportuniteit geen ontnemingsmaatregel te vorderen aangezien [persoon 7] ten tijde van het sluiten van de deal geen verhaal bood, er naar verwachting financiële maatregelen in het kader van getuigenbescherming zouden worden genomen en [persoon 7] bij de overeenkomst afstand deed van enige beloning als bedoeld in de Regeling bijzondere opsporingsgelden (RBO). Daarbij werd bepaald dat op die beslissing zou kunnen worden teruggekomen als na het sluiten van de overeenkomst zou blijken dat er substantiële verhaalsmogelijkheden waren.

Begin 2009 is de tenlastelegging van een aantal medeverdachten uitgebreid met deelname aan een criminele organisatie. Het openbaar ministerie heeft [persoon 7] hiervoor niet vervolgd omdat [persoon 7] erop mocht vertrouwen dat hij uitsluitend zou worden vervolgd voor de in de overeenkomst genoemde feiten.

Standpunt verdediging

De verdediging acht de overeenkomst met [persoon 7] onrechtmatig. Volgens de verdediging bevat de overeenkomst een aantal (deels verkapte) ontoelaatbare toezeggingen. Daartoe voert zij, kort samengevat, het volgende aan.

*

De wet staat blijkens haar tekst en totstandkomingsgeschiedenis als tegenprestatie voor af te leggen verklaringen uitsluitend vermindering van de strafeis toe en kleine gunsten in het kader van het opportuniteitsbeginsel. De stelling van het openbaar ministerie dat uit het opportuniteitsbeginsel verdergaande bevoegdheden voortvloeien is onjuist.

*

De deal bevat een verkapte immuniteitstoezegging, in ieder geval waar niet wordt vervolgd voor deelname aan een criminele organisatie. Ook op andere punten is de omvang van de vervolging discutabel (zaak [persoon 22]) of door het onderzoek ter terechtzitting discutabel geworden (zaken [persoon 24] en [persoon 23]). Het openbaar ministerie heeft zich ten onrechte niet de vrijheid voorbehouden om voor feiten waarover alleen de verklaring van de kroongetuige voorhanden was, alsnog tot vervolging over te gaan als meer bewijsmateriaal zou worden gevonden. Mede als gevolg daarvan wordt [persoon 7] niet vervolgd voor feiten waarvoor één of meer andere verdachten wel vervolgd worden.

*

De met de kroongetuige overeengekomen basisstrafeis van 16 jaren is zeer onevenredig aan de strafeisen jegens medeverdachten. De onevenredigheid klemt temeer nu bij de basisstrafeis ook nog rekening zou zijn gehouden met een aantal niet ten laste gelegde feiten. Kennelijk is er sprake van een deels verkapte toezegging tot strafvermindering. Deze is in strijd met artikel 226g, eerste lid, Sv.

*

In de Aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken van het College van Procureurs-Generaal wordt toegestaan dat aan de getuige wordt toegezegd, de vordering tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel te verminderen met ten hoogste de helft. Dit is in strijd met de wet. Uit de toevoeging van de laatste volzin aan artikel 226g, eerste lid, Sv blijkt duidelijk dat de wetgever andere toezeggingen zonder expliciete wettelijke regeling onmogelijk achtte en ook heeft willen voorkomen.

*

In deze zaak is volledig van de ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel afgezien. Dit is in strijd met de wet en de Aanwijzing.

*

Een overeenkomst met een getuige die zelf een levensdelict op zijn geweten heeft, is op zichzelf niet door de wetgever uitgesloten. Gelet op de toegenomen verdenking tegen [persoon 7] dat hij actief betrokken is geweest bij de dood van [persoon 24] en een aanslag op [persoon 25] heeft uitgelokt, voldoet de overeenkomst tussen het openbaar ministerie en [persoon 7] bij de huidige stand van zaken echter niet langer aan de proportionaliteitseis.

Standpunt openbaar ministerie

Het openbaar ministerie heeft toegelicht tot de overeenkomst te zijn gekomen omdat de verwachting was dat zonder de overeenkomst vervolging niet, althans niet binnen afzienbare termijn, zou kunnen plaatsvinden. Zonder aanhouding van de verdachten zouden mogelijk nog meer slachtoffers zijn gevallen. Het openbaar ministerie kan zijn reguliere bevoegdheden inzetten om met een potentiële getuige tot overeenstemming te komen, zolang het daarbij de grenzen van de Aanwijzing niet overschrijdt. Over de omvang van de vervolging en de basisstrafeis heeft het openbaar ministerie zelfstandig beslist, zonder dat hierover met [persoon 7] is onderhandeld.

Ter onderbouwing van de vervolgingsbeslissing, de strafeis en de overige elementen van de overeenkomst heeft het openbaar ministerie in diverse fasen van het proces het volgende aangevoerd.

*

Bepaalde gedragingen waarover [persoon 7] verklaarde waren volgens de inschatting destijds verwerpelijk maar niet strafbaar (bv. voorverkenningen [persoon 26] en [persoon 27]). Hiervoor kon [persoon 7] dus niet worden vervolgd. Voor andere gedragingen was de verklaring van [persoon 7] het enige beschikbare bewijsmiddel (bv. zaak [persoon 22]). Besloten is [persoon 7] voor deze gedragingen niet te vervolgen omdat zij onvoldoende bewijsbaar werden geacht. Na het sluiten van de overeenkomst mocht [persoon 7] erop vertrouwen dat hij voor deze zaken niet alsnog zou worden vervolgd, tenzij zou blijken dat hij daarover opzettelijk niet naar waarheid heeft verklaard.

*

De strafeis is gebaseerd op alle verwerpelijke gedragingen waarover [persoon 7] heeft verklaard, dus ook op de feiten waarvoor hij niet wordt vervolgd. Bij de bepaling van de strafeis is gelet op de ernst van de feiten, alsmede op het feit dat [persoon 7] door zich te melden zijn eigen vervolging heeft mogelijk gemaakt terwijl hij bij het openbaar ministerie niet in beeld was, en zijn leven wilde beteren.

*

Artikel 226g Sv doet niet af aan het reguliere opportuniteitsbeginsel.

*

Ook bij de toepassing van de ontnemingsregeling is het opportuniteitsbeginsel van toepassing. Voor zover de Aanwijzing het afzien van een ontnemingsvordering tot slechts de helft van het wederrechtelijk verkregen voordeel toestaat, is zij te stellig geformuleerd, omdat zij in strijd is met het wettelijk vastgelegde opportuniteitsbeginsel.

*

Op grond van dit opportuniteitsbeginsel is afgezien van ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel. [persoon 7] bood op het moment dat de deal gesloten werd geen verhaal, en in verband met te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen zou executie in een later stadium moeilijk worden. Verder was het te ontnemen bedrag lager dan het bedrag waarop [persoon 7] op grond van de RBO aanspraak kon maken.

Beoordeling door de rechtbank

Overeenkomst ex art. 226g Sv in dit geval mogelijk?

Gelet op de wetsgeschiedenis is het maken van een afspraak als de onderhavige met de verdachte alleen toelaatbaar als uiterste redmiddel in zaken van georganiseerde criminaliteit of in zaken van leven en dood. De rechtbank dient, mede op basis van de gevoerde verweren, allereerst te beoordelen of de overeenkomst met [persoon 7] dringend noodzakelijk was om de opsporing, voorkoming of beëindiging van feiten mogelijk te maken die anders niet of niet tijdig zou plaatsvinden, of er een redelijke verhouding was tussen het belang van de te verkrijgen informatie en de te leveren tegenprestatie en of de overeenkomst ook overigens binnen de grenzen van het recht is gebleven.2

De rechtbank stelt vast dat de verklaringen van [persoon 7] betrekking hebben op misdrijven als bedoeld in artikel 226g, eerste lid, Sv. De rechtbank is verder van oordeel dat het openbaar ministerie het op goede gronden dringend noodzakelijk heeft geacht om tot een overeenkomst met [persoon 7] te komen. [persoon 7] kon immers verklaren over een aantal voltooide levensdelicten waarvan de opsporing zonder zijn verklaringen niet binnen afzienbare tijd mogelijk was geweest. Verder kon hij verklaren over een aantal voorgenomen levensdelicten die bij tijdige aanhouding van de personen over wie hij verklaarde wellicht voorkomen zouden kunnen worden. Zijn verklaringen betroffen niet alleen vermeende uitvoerders en vermeende tussenpersonen, maar ook vermeende opdrachtgevers. Het ligt voor de hand dat een getuige die zo veelomvattend over een reeks van al dan niet voltooide levensdelicten kan verklaren, zelf veelal ook ernstige strafbare feiten en mogelijk één of meer levensdelicten zal hebben begaan. De wetgever heeft de mogelijkheid van een overeenkomst met een criminele getuige echter juist met het oog op de bestrijding van zeer ernstige criminaliteit in het leven geroepen. Naar het oordeel van de rechtbank staat het feit dat [persoon 7] stelde zelf bij meerdere pogingen tot levensdelicten en één voltooide moord betrokken te zijn geweest, dan ook niet in de weg aan een overeenkomst ex artikel 226g Sv. Onder deze omstandigheden heeft het openbaar ministerie zonder overschrijding van de grenzen van proportionaliteit en subsidiariteit een overeenkomst met [persoon 7] kunnen sluiten waarbij hem de maximaal mogelijke strafkorting werd toegezegd.

De verdediging heeft niet bestreden dat het openbaar ministerie met [persoon 7] tot een overeenkomst heeft kunnen komen. Zij acht de uiteindelijke overeenkomst echter onrechtmatig waar het gaat om de vaststelling van de aan [persoon 7] ten laste te leggen feiten, de toegezegde strafeis en het achterwege laten van een ontnemingsvordering.

Het openbaar ministerie heeft hier tegenover gesteld dat het op al deze punten rechtmatig gebruik heeft gemaakt van het opportuniteitsbeginsel. Om die reden zal de rechtbank vóórdat zij overgaat tot bespreking van de door de verdediging benoemde punten, eerst stilstaan bij de vraag in hoeverre het openbaar ministerie bij de toenmalige (zijnde ook de huidige) stand van het recht ruimte had om ten opzichte van een getuige met wie een overeenkomst ex art. 226g Sv wordt overwogen, het opportuniteitsbeginsel toe te passen. In het geval van [persoon 7] is in het bijzonder van belang of het openbaar ministerie bevoegd is om naast de toezegging als bedoeld in artikel 226g Sv geheel of gedeeltelijk af te zien van een ontnemingsvordering. Met betrekking tot die vraag overweegt de rechtbank als volgt.

Verhouding overeenkomst ex art. 226g Sv en reguliere bevoegdheden openbaar ministerie

Juridisch kader

Wetsgeschiedenis

De artikelen 226g t/m 226l Sv en 44a Sr (verder: de kroongetuigenregeling) en een groot aantal andere strafvorderlijke bepalingen zijn tot stand gebracht naar aanleiding van het rapport Inzake Opsporing van de Parlementaire Enquetecommissie Opsporingsmethoden (hierna: Commissie Van Traa). Deze Commissie constateerde dat in de opsporingspraktijk tal van ingrijpende en soms ook discutabele opsporingsmethoden werden gehanteerd waarvoor geen wettelijke grondslag bestond, dat de legitimiteit van de rechtshandhaving in het geding was en dat opsporing in de toekomst zou moeten plaatsvinden op de wijze bij de wet voorzien. De rechter zou de toepassing van het gebruik van de gehanteerde opsporingsmethodes aan de wettelijke normering moeten toetsen. Om deze toetsing mogelijk te maken, zou het gebruik van opsporingsmethoden expliciet moeten worden vastgelegd.

De latere Commissie Kalsbeek onderstreepte in het rapport Uitvoering aanbevelingen enquêtecommissie opsporingsmethoden deze noties en merkte daarnaast op dat opsporingsmethodes doelmatig dienden te worden gebruikt en dienden bij te dragen aan een effectieve bestrijding van de criminaliteit. Organisaties in de opsporing dienden zorg te dragen voor de geloofwaardigheid en legitimiteit van de criminaliteitsbestrijding.3

Binnen het parlement is de omvang van mogelijke toezeggingen aan kroongetuigen en de wettelijke verankering hiervan frequent voorwerp geweest van debat. Belangrijk punt daarbij was of de officier van justitie, behalve de in het wetsvoorstel neergelegde mogelijkheid tot vermindering van de strafeis, op basis van zijn reguliere bevoegdheden ook andere toezeggingen zou mogen doen aan de potentiële getuige en zo ja, of daarvoor een aparte formeelwettelijke grondslag nodig was.

Aanvankelijk was de Tweede Kamer van oordeel dat aan een getuige uitsluitend verlaging van de strafeis zou mogen worden toegezegd. Op basis van dit oordeel, dat was verwoord in het wetsvoorstel Toezeggingen aan getuigen in strafzaken4, was ook de Tijdelijke aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken d.d. 13 juli 2001 gebaseerd.5 Bij brief van 5 februari 2003 liet het College van Procureurs-Generaal echter aan de Minister weten dat de Tijdelijke aanwijzing het openbaar ministerie te zeer in zijn mogelijkheden beperkte om ernstige strafzaken tot een goed einde te brengen en stelde een werkgroep in om na te gaan in welke mate verruiming of versoepeling wenselijk en mogelijk was. Deze werkgroep bracht medio 2004 een advies uit over toezeggingen aan getuigen in strafzaken, waarin werd aanbevolen een groot aantal andere toezeggingen aan criminele getuigen mogelijk te maken.

Het ging hier om toezeggingen inzake sepot, inhoud en omvang van de tenlastelegging, intrekking van uitleverings- of overleveringsverzoek, afzien van het vorderen van bijkomende straffen of maatregelen, waaronder ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, bemiddeling naar derden, het in Nederland mogen ondergaan van een in het buitenlang opgelegde vrijheidsstraf, een financiële beloning, alsmede een combinatie van dit soort prestaties.

De minister nam een deel van de voorstellen van het CPG over en gaf in een brief aan de Tweede Kamer aan welke andere toezeggingen dan strafvermindering aan een criminele getuige zouden moeten kunnen worden gedaan. Het ging daarbij om de hoogte van het te ontnemen wederrechtelijk verkregen voordeel, gunstbetoon en de intrekking van een Nederlands uitleveringsverzoek of EAB. De minister meende dat dergelijke toezeggingen konden worden gedaan onder gebruikmaking van reguliere bevoegdheden die het openbaar ministerie al had. Naar zijn oordeel zou in een verruimde aanwijzing van het CPG moeten worden vastgelegd of en in hoeverre het openbaar ministerie deze bevoegdheden zou kunnen gebruiken om met potentiële getuigen tot overeenstemming te komen.6

Binnen de Tweede Kamer is in september 2004 uitvoerig gedebatteerd over dit standpunt van de minister. Enkele fracties verzetten zich met klem tegen een bevoegdheid voor het openbaar ministerie om op basis van bestaande bevoegdheden meer toezeggingen te kunnen doen aan criminele getuigen; andere fracties stonden hier meer welwillend tegenover of lieten hun standpunt afhangen van nader door de minister te verstrekken informatie. Wel was de Tweede Kamer van mening dat er zo spoedig mogelijk een formeelwettelijke grondslag zou moeten komen voor het fenomeen overeenkomst met een kroongetuige. Voor ingrijpende aanpassingen in het wetsvoorstel was op korte termijn geen meerderheid te vinden. Besloten werd dat de behandeling in de Eerste Kamer van het aanhangige wetsvoorstel (met één hier niet ter zake doende aanpassing) kon worden voortgezet. De vraag of verruiming van de mogelijkheden van het openbaar ministerie wenselijk was en of hiervoor een formeel-wettelijke basis nodig was, zou nog nader worden besproken.7

Bij brief van 12 april 2005 aan de Tweede Kamer heeft de minister met betrekking tot het te ontnemen voordeel erop gewezen dat het openbaar ministerie zolang het onderzoek ter terechtzitting niet is gesloten op grond van artikel 511c Sv met een verdachte of veroordeelde kan onderhandelen over het uiteindelijk te ontnemen wederrechtelijk verkregen voordeel. Tegen deze achtergrond toonde de minister begrip voor de wens van het openbaar ministerie om het categorische verbod op het doen van toezeggingen in het kader van de oplegging van de ontnemingsmaatregel op te heffen. Ook voorspraak bij andere instanties (de fiscus, de IND, buitenlandse autoriteiten) en intrekking van een Nederlands uitleveringsverzoek of EAB als tegenprestatie voor af te leggen verklaringen achtte de minister niet onaanvaardbaar. Wel zou steeds de eis hebben te gelden dat het geheel aan toezeggingen de grenzen van de proportionaliteit niet zou overschrijden.

De minister achtte wel onaanvaardbaar dat toezeggingen zouden worden gedaan over sepot, de inhoud van de tenlastelegging of een financiële beloning. De minister kondigde aan dat een verruiming van de Aanwijzing zou plaatsvinden en dat hij daarbij een opvatting van de Tweede Kamer over de reikwijdte van eventuele verruiming bij de herziening van de Aanwijzing zou laten meewegen.8

In de Eerste Kamer namen diverse fracties in eerste instantie het standpunt in dat het OM, om zijn bestaande bevoegdheden te kunnen inzetten om met een getuige tot overeenstemming te komen, in alle gevallen een uitdrukkelijke basis in de wet zou moeten hebben. Bij brief van 18 maart 2005 gaf de minister echter als zijn visie te kennen dat aard noch bevoegdheidsregeling zich ertegen verzetten dat deze bevoegdheden mede dienstbaar werden gemaakt aan een afspraak om een getuigenverklaring af te leggen.9

Volgens de minister zou voldoende zijn dat hiervan melding werd gemaakt in een proces-verbaal, zodat de toezegging voor de verdediging en de rechtbank kenbaar zou zijn. Van onrechtmatigheid zou in het algemeen geen sprake kunnen zijn zolang de officier van justitie binnen de grenzen van zijn ruim omschreven bevoegdheden was gebleven. Volgens de minister moest de figuur van de overeenkomst met een criminele getuige wettelijk worden geregeld en moest ook de mogelijkheid tot toezegging van verlaging van de strafeis wettelijk worden vastgelegd omdat hier rechtstreeks werd geraakt aan de door de rechter op grond van de artikelen 348 en 350 Sv te nemen beslissingen. Ten aanzien van overige, reeds bestaande bevoegdheden diende bij Aanwijzing te worden bepaald of die wel of niet konden worden ingezet om met een getuige tot overeenstemming te komen. Toezeggingen zonder enige wettelijke grondslag zouden niet kunnen worden gedaan. De minister kondigde een verruiming van de Aanwijzing aan en merkte op dat hij daarbij een opvatting van de Eerste Kamer over de reikwijdte van eventuele verruiming bij de herziening van de Aanwijzing zou laten meewegen.

Uit debat hierna in de Eerste Kamer bleek dat de meerderheid op zichzelf geen moeite had met het reguleren van (een belangrijk deel van) toezeggingen aan criminele getuigen door middel van aanwijzingen van het CPG. Wel bestond twijfel of het in artikel 167 Sr verwoorde opportuniteitsbeginsel een voldoende wettelijke grondslag bood voor het doen van toezeggingen aan getuigen op basis van de bestaande strafvorderlijke bevoegdheden en of er geen sprake zou kunnen zijn van détournement de pouvoir.10

De minister merkte op dat al geruime tijd werd gewerkt op basis van de Tijdelijke aanwijzing, die geen specifieke wettelijke grondslag had, zonder dat dit had geleid tot een geslaagd beroep op détournement de pouvoir door degene tegen wie de verklaring was afgelegd. Hij bleef van oordeel dat aanvullende wetgeving pas aan de orde diende te komen als de rechter toezeggingen die volgens de Aanwijzing toelaatbaar zouden zijn, ontoelaatbaar zou achten wegens een ontoereikende wettelijke verankering. Uiteindelijk heeft de Eerste Kamer, na de Minister nog eens op de mogelijke juridische risico's van een dergelijke inrichting van het stelsel van toezeggingen aan criminele getuigen te hebben gewezen, het wetsvoorstel aangenomen waarin uitsluitend strafvermindering werd geregeld.

Wettelijke regeling

De uiteindelijk tot stand gebrachte wettelijke regeling luidt voor zover hier van belang als volgt. Op grond van artikel 226g Sv kan het openbaar ministerie een afspraak maken met een verdachte om een getuigenverklaring af te leggen in ruil voor de toezegging dat bij de vervolging van zijn eigen strafzaak strafvermindering zal worden gevorderd. De overeenkomst met de getuige bevat een omschrijving van de feiten waarvoor de getuige zal worden vervolgd en de inhoud van de toezegging van de officier van justitie. De overeenkomst heeft uitsluitend betrekking op strafvermindering. Op grond van artikel 44a Sr kan de door de rechter vast te stellen strafvermindering in geval van een onvoorwaardelijke tijdelijke vrijheidsstraf bestaan uit maximaal de helft van de straf die hij overwoog op te leggen. De overeenkomst treedt pas in werking nadat de rechter-commissaris de rechtmatigheid daarvan heeft vastgesteld (art. 226h, derde lid, Sv). De rechter-commissaris toetst onder andere of er een dringende noodzaak is om de verklaring van de verdachte te verkrijgen, en wat het belang is van het verkrijgen van de af te leggen verklaring. Het oordeel van de rechter-commissaris is niet bindend voor de zittingsrechter, aan wie het uiteindelijke oordeel over de rechtmatigheid van de overeenkomst is voorbehouden.

De Aanwijzing

Bij de Aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken, in werking getreden op 1 april 2006, heeft het CPG beleidsregels geformuleerd over de toepassing van de artikelen 226g t/m 226l Sv. In de Aanwijzing is geregeld welke toezeggingen aan getuigen toelaatbaar zijn en welke toezeggingen niet. De Aanwijzing is op 20 maart 2006 in het kader van de evaluatie van de Wet Bijzondere Opsporingsbevoegdheden aan de Voorzitter van de Tweede Kamer gezonden. Voor zover te achterhalen heeft de Kamer niet meer gereageerd op de inhoud van de Aanwijzing.

Op grond van punt 4 van de Aanwijzing kan de officier van justitie aan een getuige die tevens verdachte is toezeggen, de te vorderen onvoorwaardelijke vrijheidsstraf te verminderen met ten hoogste de helft. Ook kan worden toegezegd de vordering tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel te verminderen met ten hoogste de helft, al dan niet in het kader van een schikking op grond van artikel 511c Sv.

Punt 5.1 van deze Aanwijzing bevat een verbod om toezeggingen te doen met betrekking tot de inhoud van de tenlastelegging (bv. het aantal feiten op de tenlastelegging en de zwaarte daarvan). Punt 5.2 bevat een verbod om in afwijking van het geldende opsporings- en vervolgingsbeleid af te zien van actieve opsporing of vervolging van strafbare feiten.

Beschouwing

Uit de wetsgeschiedenis valt af te leiden dat de wetgever in eerste instantie een gesloten formeel-wettelijk systeem tot stand heeft willen brengen en dat daarbij alleen de toezegging van verlaging van de strafeis en beperkte gunsten toelaatbaar werden geacht. Met de toevoeging bij amendement van de laatste volzin aan artikel 226g, eerste lid, is dit nog eens extra benadrukt.

Nadat enige jaren praktijkervaring was opgedaan met de voorgestane regeling (in de vorm van de Tijdelijke aanwijzing) en deze door het openbaar ministerie in de praktijk ontoereikend was bevonden, zijn de panelen echter gaan schuiven. Een minderheid van de Tweede Kamer wilde er onverkort aan vasthouden dat alleen strafvermindering en beperkte gunsten aan criminele getuigen zouden mogen worden toegezegd. Een meerderheid stond - in meerdere of mindere mate - welwillend tegenover de wensen van de minister maar wilde een nadere juridische en/of inhoudelijke toelichting op het door hem voorgestane systeem. Omdat men in ieder geval geen verdere vertraging wilde oplopen bij het creëren van enige formeelwettelijke basis voor de overeenkomst met de kroongetuige, is de discussie met stemming over een amendement en met de aankondiging door de minister van een ruimere aanwijzing geëindigd. Toezending van die ruimere, ten tijde in geding geldende aanwijzing op een later moment heeft niet tot enige reactie van de Tweede Kamer geleid.

In de Eerste Kamer heeft het debat zich met name toegespitst op de vraag of artikel 167 Sv een voldoende specifieke wettelijke basis bood voor toezeggingen aan criminele getuigen, maar tot een eenduidig antwoord is het niet gekomen. Kennelijk onder het motto: "Beter iets dan niets" is het wetsvoorstel aangenomen.

Uit de geschetste gang van zaken leidt de rechtbank af dat een meerderheid in beide Kamers ten tijde van de inwerkingtreding van de kroongetuigenregeling niet zozeer de wens had de toezeggingen aan criminele getuigen te beperken tot uitsluitend verlaging van de strafeis en kleine gunsten. Men wilde de overeenkomst formeelwettelijk vastleggen en men wilde geen toezeggingen waarvoor geen enkele wettelijke basis bestond. Gebruikmaking van reeds bestaande bevoegdheden lijkt door de meerderheid van beide Kamers op zich niet onaanvaardbaar te zijn geacht, mits bij aanwijzing duidelijk zou worden geregeld welke toezeggingen wel en welke toezeggingen niet toelaatbaar waren en mits het openbaar ministerie over gemaakte afspraken volledige openheid zou betrachten. Of een dergelijke inrichting van de regelgeving rondom toezeggingen aan kroongetuigen juridisch kon standhouden, werd betwijfeld maar is ter beoordeling aan de rechter gelaten. Uit het feit dat de Tweede Kamer sinds de toezending van de huidige Aanwijzing in maart 2006 het stilzwijgen heeft bewaard, maakt de rechtbank op dat er binnen het parlement geen overwegende materiële bezwaren leven tegen de wijze waarop het openbaar ministerie volgens de Aanwijzing zijn bevoegdheden mag hanteren om met criminele getuigen tot overeenstemming te komen.

De rechtbank zal tegen deze achtergrond bezien of er een toereikende juridische grondslag is voor de in de Aanwijzing geregelde inzet van algemene bevoegdheden door het openbaar ministerie om met een criminele getuige tot overeenstemming te komen. Daarbij zal de rechtbank vooral letten op de hoofddoelen die destijds bij de wetgever hebben voorgezeten, te weten: een wettelijke basis, transparantie en toetsbaarheid door de rechter. De rechtbank overweegt dan als volgt.

De Aanwijzing betreft de hantering van bevoegdheden die het openbaar ministerie op grond van de wet heeft, met het doel om met een criminele getuige tot overeenstemming te komen. Bij de Aanwijzing heeft het openbaar ministerie beleidsregels vastgesteld waarmee het zichzelf zichzelf beperkt in de wijze waarop het voor dat doel van die wettelijke bevoegdheden gebruik maakt. Daarbij zijn de instrumenten die tijdens de parlementaire behandeling steeds onaanvaardbaar zijn bevonden, zoals onderhandelingen over de inhoud van de tenlastelegging en het toezeggen van strafrechtelijke immuniteit, gekwalificeerd als ontoelaatbare toezeggingen.

Het enkele feit dat algemene bevoegdheden, die door het openbaar ministerie mogen worden gehanteerd vanuit het opportuniteitsbeginsel, worden ingezet voor het specifieke doel om met een criminele getuige tot overeenstemming te komen, betekent naar het oordeel van de rechtbank op zichzelf niet dat er sprake is van misbruik van bevoegdheid. Het kan immers in het algemeen belang zijn om over de verklaringen van een criminele getuige te kunnen beschikken. Wel zal de wijze waarop de algemene bevoegdheden in het concrete geval zijn ingezet moeten voldoen aan de vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit.

De Aanwijzing vormt recht in de zin van artikel 79 van de Wet RO. De rechter kan daarom gemaakte afspraken aan de Aanwijzing toetsen en aan eventuele overschrijding van de bij de Aanwijzing geformuleerde grenzen consequenties verbinden. Verder is de Minister over de inhoud en de toepassing van de Aanwijzing verantwoording verschuldigd aan het parlement. De toezending aan het parlement van de Aanwijzing, waarin aan het openbaar ministerie werd toegestaan om bepaalde algemene bevoegdheden in te zetten om tot overeenstemming met de getuige te komen, heeft voor zover valt na te gaan niet geleid tot enig kritisch geluid vanuit het parlement.

Ten slotte voorziet de Aanwijzing in duidelijke procedurele waarborgen doordat de Centrale Toetsingscommissie, het College van Procureurs-Generaal en zo nodig de Minister van Justitie de voorgenomen overeenkomst toetsen alvorens deze tot stand komt. De wet en de Aanwijzing voorzien in transparantie over de (totstandkoming van de) gemaakte afspraken naar de rechter en de verdediging, en in toetsing van de uiteindelijke overeenkomst door de rechter-commissaris en de zittingsrechter aan de eisen van o.a. proportionaliteit en subsidiariteit.

Naast het bestaan van een formeelwettelijke basis en de aanwezigheid van procedurele waarborgen acht de rechtbank voor de beoordeling van de rechtmatigheid van de Aanwijzing van groot belang dat de kroongetuigenregeling in het leven is geroepen met het oog op de bestrijding van zeer zware criminaliteit met behulp van getuigenverklaringen vanuit het criminele circuit. Van een potentiële kroongetuige die uiterst belastend kan verklaren over zeer ernstige delicten, wordt veelal gevraagd inzicht te geven in eigen, ernstig strafbaar handelen en zijn eigen veiligheid ernstig en zeer langdurig op het spel te zetten. Het openbaar ministerie zal het vertrouwen van de potentiële getuige langzaam maar zeker moeten winnen. In een dergelijke situatie heeft het openbaar ministerie per definitie een zekere speelruimte nodig om effectief te kunnen opereren. Een interpretatie waarbij vrijwel iedere speelruimte aan het openbaar ministerie wordt ontnomen doet het nuttig effect van de regeling teniet.

De rechtbank komt dan tot de volgende conclusies ten aanzien van het juridisch kader.

In de eerste plaats blijven algemene bevoegdheden van het openbaar ministerie, zoals de bevoegdheid om de verdachte voor bepaalde zaken niet te vervolgen op grond van het opportuniteitsbeginsel en de bevoegdheid om schikkingen te treffen met betrekking tot wederrechtelijk verkregen voordeel bestaan, ook al wordt met de verdachte een overeenkomst ex artikel 226g Sv gesloten. Niet uit te sluiten valt echter dat deze bevoegdheden worden gebruikt op een wijze die geen andere conclusie toelaat dan dat sprake is van een verkapte toezegging voor verklaringen. In dat geval rijst de vraag of er sprake is van een geoorloofde toezegging.

In de tweede plaats bieden artikel 226g Sv, de wettelijke bepalingen waarbij aan het openbaar ministerie algemene bevoegdheden worden toegekend en de Aanwijzing in hun onderlinge samenhang een toereikende wettelijke grondslag aan het openbaar ministerie om deze algemene bevoegdheden op de door de Aanwijzing voorziene wijze in te zetten om met een getuige tot overeenstemming te komen. Van een intransparant gebruik van een omstreden opsporingsmethode zonder wettelijke grondslag, voor welk gevaar in het rapport van de commissie Van Traa werd gewaarschuwd, is bij naleving van de Aanwijzing in het geheel geen sprake. Uiteraard dient het openbaar ministerie bij het sluiten van een overeenkomst niet alleen de grenzen van de Aanwijzing in acht te nemen, maar dient het geheel van toezeggingen ook te voldoen aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit en dient het openbaar ministerie (met een uitzondering waar het gaat om getuigenbescherming) transparant te zijn over gemaakte afspraken.

Meer in het bijzonder vormen naar het oordeel van de rechtbank de artikelen 36e Sr (inzake de ontnemingsvordering) en 511c Sv (inzake de bevoegdheid van het openbaar ministerie om met de verdachte of veroordeelde tot een schikking te komen totdat de rechter op de ontnemingsvordering heeft beslist), het opportuniteitsbeginsel en punt 4 van de Aanwijzing, beschouwd in onderlinge samenhang, een voldoende juridische grondslag voor de bevoegdheid van het openbaar ministerie om in het kader van een overeenkomst met een criminele getuige toe te zeggen voor ten hoogste de helft van een ontnemingsvordering af te zien, waarbij moet worden voldaan aan de eisen van proportionalietit, subsidiariteit en transparantie.

Beoordeling van de geschreven OM-deal met [persoon 7]

De rechtbank moet thans de vraag beantwoorden of de OM-deal met [persoon 7] binnen de grenzen van het recht is gebleven.

De rechter dient de rechtmatigheid van een OM-deal te beoordelen aan de hand van de feiten en omstandigheden op het moment dat de overeenkomst tussen partijen tot stand kwam. Feiten en omstandigheden die na de totstandkoming van de OM-deal hebben plaatsgevonden, zoals de ontwikkelingen in de zaken [persoon 24] en [persoon 25], kunnen de rechtmatigheid van de OM-deal niet aantasten.

De rechtbank zal achtereenvolgens ingaan op de omvang van de vervolging, de basisstrafeis en het achterwege laten van een ontnemingsvordering.

Omvang van de vervolging

Over de omvang van de vervolging overweegt de rechtbank als volgt.

Ten aanzien van iedere verdachte geldt als uitgangspunt dat het openbaar ministerie beslist voor welke feiten een vervolging opportuun is (art. 167, tweede lid, Sv). Het openbaar ministerie houdt daarbij rekening met alle omstandigheden van het geval en heeft een ruime beoordelingsvrijheid. Die beoordelingsvrijheid is in het geval van een potentiële kroongetuige niet anders dan in geval van een reguliere verdachte. In artikel 226g Sv wordt immers de toepasselijkheid van artikel 167, tweede lid, Sv niet uitgesloten en evenmin valt artikel 226g Sv op te vatten als een lex specialis ten opzichte van artikel 167, tweede lid, Sv.

Bij de beoordeling door het openbaar ministerie of vervolging van een verdachte voor een bepaald strafbaar feit opportuun is spelen in ieder geval de aard van het feit, de bewijsbaarheid van het feit en het algemeen belang een rol. Ook in geval van een potentiële kroongetuige is de afweging daarvan bij uitstek een taak van het openbaar ministerie. De rechter die de overeenkomst met een kroongetuige toetst, dient deze afweging in beginsel te eerbiedigen. Het is niet de taak van die rechter om zelf te bepalen voor welke feiten de kroongetuige zou moeten worden vervolgd en welke strafeis bij die vervolging zou passen.

Wel dient de rechter, gelet op de geldende wet- en regelgeving, te toetsen of er geen sprake is geweest van onderhandelingen met de getuige over het aantal ten laste te leggen feiten en de kwalificatie daarvan (zgn. plea bargaining) en of niet in afwijking van het geldende opsporings- en vervolgingsbeleid aan de getuige is toegezegd af te zien van vervolging voor bepaalde feiten. In dat geval zou er immers sprake kunnen zijn van een niet toegestane toezegging in de zin van de Aanwijzing.

De rechtbank stelt vast dat is gesteld noch gebleken dat [persoon 7] en het openbaar ministerie hebben onderhandeld over de ten laste te leggen feiten. Het openbaar ministerie heeft herhaaldelijk verklaard dat de vervolgingsbeslissing een resultante is geweest van intern overleg en dat het resultaat daarvan aan [persoon 7] is medegedeeld. [persoon 7] heeft zich eveneens in die zin uitgelaten, terwijl ook het gespreksverslag van de CIE-officier De Haas van 22 november 2006 in die richting wijst. De rechtbank ziet dan ook geen aanwijzingen dat dit een onjuiste weergave van de gang van zaken is.

Evenmin is naar het oordeel van de rechtbank gebleken dat het achterwege laten van vervolging van [persoon 7] voor bepaalde feiten waarover hij heeft verklaard (met name de zaken [persoon 27], [persoon 26] en [persoon 22]), is te duiden als een verboden toezegging. Daartoe overweegt de rechtbank als volgt.

Artikel 226g, tweede lid, schrijft voor dat in de overeenkomst met een kroongetuige wordt vastgelegd voor welke feiten de getuige zelf zal worden vervolgd. Dat betekent dat het openbaar ministerie de strafbaarheid van het feit, de kans op een veroordeling en aspecten van algemeen belang naar de stand van zaken van dat moment moet inschatten. Vanuit een oogpunt van algemeen belang is niet onbegrijpelijk dat het openbaar ministerie de vervolging van de potentiële kroongetuige beperkt tot feiten waarvoor reeds op dat moment voldoende bewijs voorhanden lijkt te zijn. Wanneer het openbaar ministerie een kroongetuige ook zou moeten vervolgen voor feiten waarin de bewijspositie dubieus is, of zich het recht zou moeten voorbehouden in een later stadium voor meer feiten te vervolgen, zouden de te verwachten veroordeling en de straf(eis) uiterst onzeker worden. Het nuttig effect van de kroongetuigenregeling zou in die interpretatie ernstig worden aangetast. De rechtbank acht de beslissing van het openbaar ministerie om [persoon 7] alleen te vervolgen in bewijstechnisch stevig ogende zaken dan ook rechtmatig.

Los hiervan heeft het openbaar ministerie ten tijde van de totstandkoming van de overeenkomst geoordeeld dat in de zaken [persoon 27], [persoon 26] en [persoon 22] de grens van strafbaarheid (nog net) niet werd bereikt. De rechtbank acht deze beoordeling in de zaak [persoon 22] weliswaar voor (enige) discussie vatbaar, maar niet zo kennelijk onjuist dat het achterwege laten van vervolging voor dit feit moet worden opgevat als een verkapte verboden toezegging voor het afleggen van verklaringen.

De basisstrafeis

Ook voor de tegen een kroongetuige te formuleren basisstrafeis geldt dat het openbaar ministerie een ruime beoordelingsvrijheid heeft welke de rechter heeft te eerbiedigen. Op voorhand kan echter niet worden uitgesloten dat een toegezegde basisstrafeis zo onbegrijpelijk laag is dat het verschil met een reguliere strafeis niet anders kan worden opgevat dan als tegenprestatie voor af te leggen verklaringen. De rechter dient in verband daarmee te toetsen of het openbaar ministerie, gelet op alle omstandigheden van het geval en met inachtneming van zijn ruime beoordelingsvrijheid, in redelijkheid tot de toegezegde basisstrafeis heeft kunnen komen.

De verdediging stelt dat de tegen [persoon 7] geformuleerde basisstrafeis van 16 jaren verhoudingsgewijs zo laag is dat kennelijk sprake is van een verkapte toezegging voor het afleggen van verklaringen. De rechtbank overweegt op dit punt als volgt.

Bij de vaststelling van de basisstrafeis heeft het openbaar ministerie in de eerste plaats de ernst van de feiten ingewogen. Het openbaar ministerie betrok daarbij dat voor de aan [persoon 7] ten laste gelegde feiten, die alle dateren van voor 1 februari 2006, als tijdelijke vrijheidsstraf ten hoogste een gevangenisstraf van 20 jaren zou kunnen worden opgelegd. Daarnaast is ingewogen dat er, voordat [persoon 7] ging verklaren, geen enkele reden was om hem in verband te brengen met de feiten waarover hij verklaarde, en dat hij uit het criminele milieu wilde stappen.

De verdediging heeft gesteld dat de hoedanigheid van zelfmelder al is verwerkt in de halvering van de strafeis en niet ook nog mag meetellen bij de vaststelling van de basisstrafeis. De rechtbank kan de verdediging hierin niet volgen. De regel dat de strafeis voor een kroongetuige met ten hoogste de helft mag worden verminderd heeft ook betrekking op de verdachte die, nadat hij is aangehouden, probeert zijn procespositie te verbeteren door een overeenkomst te sluiten tot het afleggen van verklaringen tegen andere personen. De rechtbank ziet geen enkele reden waarom in het voordeel van een kroongetuige die nog geen verdachte was, niet zou mogen meewegen dat hij zichzelf heeft gemeld. Dit is immers een omstandigheid die bij de bepaling van de strafeis jegens andere verdachten ook pleegt te worden meegewogen. Dat [persoon 7] mogelijk ook is gaan verklaren uit angst dat hij op enig moment toch verdacht zou worden van betrokkenheid bij de moord op [persoon 20] maakt niet dat het openbaar ministerie aan het feit dat [persoon 7] zichzelf heeft gemeld terwijl hij nog geen verdachte was, geen betekenis had mogen hechten.

De verdediging heeft voorts vraagtekens geplaatst bij de ernst van de wens van [persoon 7] om het criminele milieu te verlaten. De rechtbank zal dit punt in het midden laten, nu er in ieder geval geen aanleiding is om te veronderstellen dat het openbaar ministerie ten tijde van het sluiten van de overeenkomst zoveel twijfels moest hebben bij deze wens dat deze voor de basisstrafeis geen wegingsfactor had mogen zijn.

De rechtbank slaat ten slotte geen acht op de stellingen van partijen omtrent de invloed van gedragingen die wel verwerpelijk zijn maar waarvoor [persoon 7] niet wordt vervolgd op de basisstrafeis. De rechtbank kan de rechtmatigheid van die eis immers slechts afmeten aan de feiten die daadwerkelijk aan [persoon 7] ten laste zijn gelegd.

Alles overziende acht de rechtbank de basisstrafeis van zestien jaren niet zo onverklaarbaar laag dat deze niet anders kan worden verklaard dan als een verkapte tegenprestatie voor het afleggen van verklaringen. Derhalve acht de rechtbank de overeenkomst met [persoon 7] ook op dit punt niet onrechtmatig.

Het achterwege laten van een ontnemingsvordering

Op grond van de Aanwijzing mag het openbaar ministerie in ruil voor verklaringen aan een potentiële criminele getuige toezeggen een vordering tot ontneming tot ten hoogste de helft van het wederrechtelijk verkregen bedrag achterwege te laten. Deze toezegging kan de vorm aannemen van een schikking ex artikel 511 Sv. Een dergelijke toezegging komt aan de orde op het moment dat het openbaar ministerie normaal gesproken, dus als er geen overeenkomst tot het afleggen van verklaringen was, tot ontneming van het volledige bedrag zou overgaan.

Dit wil echter niet zeggen dat het openbaar ministerie ten aanzien van de getuige met wie het een overeenkomst zou willen sluiten, altijd gehouden is om ten minste de helft van het wederrechtelijk verkregen voordeel te vorderen. Voor zover het openbaar ministerie los van een eventuele overeenkomst ook al niet tot vordering van het wederrechtelijk verkregen voordeel zou zijn overgegaan, hoeft het dat bij een getuige met wie een overeenkomst is gesloten ook niet te doen. Het openbaar ministerie kan dan eenzijdig beslissen van ontneming af te zien, zonder dat van een toezegging in de zin van de Aanwijzing sprake is. Ook op dit punt komt aan het openbaar ministerie een zekere beoordelingsvrijheid toe. Wel zal uit de motivering van het besluit om volledig van een ontnemingsvordering af te zien, moeten blijken dat geen sprake is van een verkapte financiële beloning voor het afleggen van verklaringen.

Blijkens de considerans bij de OM-deal heeft het openbaar ministerie besloten in de zaak [persoon 19] om redenen van opportuniteit geen ontnemingsmaatregel te vorderen aangezien [persoon 7] ten tijde van het sluiten van de deal geen verhaal bood, er naar verwachting financiële maatregelen in het kader van getuigenbescherming zouden worden genomen en [persoon 7] bij de overeenkomst afstand deed van enige beloning als bedoeld in de RBO. Tevens werd bepaald dat op die beslissing zou kunnen worden teruggekomen als na het sluiten van de overeenkomst zou blijken dat er substantiële verhaalsmogelijkheden waren.

De rechtbank slaat geen acht op de stelling van het openbaar ministerie dat het wederrechtelijk verkregen voordeel van € 65.000 kan worden weggestreept tegen tip- en toondergeld, nu onvoldoende is komen vast te staan dat [persoon 7] hierop zonder overeenkomst ex art. 226g Sv daadwerkelijk recht zou hebben gehad. Evenwel heeft het openbaar ministerie naar het oordeel van de rechtbank in het ontbreken van eigen verhaalsmogelijkheden bij [persoon 7] op enigszins afzienbare termijn voldoende reden kunnen zien om een ontnemingsvordering niet opportuun te achten. Van een zo onbegrijpelijke beslissing dat er in feite slechts sprake kan zijn van een verkapte financiële beloning is naar het oordeel van de rechtbank geen sprake. Daarbij is van belang dat [persoon 7] na ommekomst van een langdurige vrijheidsstraf door middel van getuigenbeschermingsmaatregelen vanaf de grond een zelfstandig bestaan zou moeten gaan opbouwen, waardoor een ontnemingsmaatregel in feite een vestzak-broekzak-kwestie zou worden. Bovendien is een voorbehoud gemaakt voor het geval alsnog verhaalsmogelijkheden zouden blijken te bestaan.

Nu voorts niet is gebleken dat het openbaar ministerie met [persoon 7] heeft onderhandeld over het al dan niet achterwege laten van een ontnemingsvordering, is er geen sprake van een toezegging in ruil voor af te leggen verklaringen. De stelling dat het openbaar ministerie in strijd heeft gehandeld met de Aanwijzing mist dan ook feitelijke grondslag.

Het verweer wordt verworpen.

Samenvatting en conclusie

De overeenkomst met [persoon 7] heeft betrekking op feiten als bedoeld in artikel 226g Sv. Het openbaar ministerie heeft het sluiten van de overeenkomst op goede gronden dringend noodzakelijk geacht en heeft de grenzen van proportionaliteit en subsidiariteit niet overschreden. Noch uit de omvang van de vervolging, noch uit de strafeis, noch uit het achterwege laten van een ontnemingsvordering kan worden afgeleid dat aan [persoon 7] verboden toezeggingen zijn gedaan in ruil voor het afleggen van verklaringen.

2.1.3.

Getuigenbescherming en andere vermeende toezeggingen

Feiten

De rechtbank stelt op basis van de processen-verbaal van de officieren van justitie Van der Bel, De Haas en/of Verwiel d. dis. 8 juni 2009, 22 maart 2010, 9 april 2010, 29 maart 2012 en 6 april 2012 en op basis van verklaringen van [persoon 7] ter terechtzitting de volgende feiten vast.

Vanaf november 2006 hebben tussen [persoon 7] en de TGB-officier gesprekken plaatsgevonden over te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen na de detentie van [persoon 7]. In december 2006 heeft de CIE-officier van justitie De Haas een gesprek gehad met [persoon 7] om uit een ontstane impasse te komen. De Haas heeft toen toegezegd, wensen van [persoon 7] over een aan hem te verstrekken lening te zullen doorgeven aan de TGB-officier Van der Bel. Hierna hebben nog enkele besprekingen plaatsgevonden tussen [persoon 7] en de TGB-officier over de te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen.

Vervolgens is er op 23 januari 2007 overeenstemming bereikt over een aan [persoon 7] te verstrekken lening als startkapitaal voor het kunnen starten of overnemen van een onderneming teneinde hem in staat te stellen, zelfstandig te voorzien in zijn bestaan. Deze overeenstemming is neergelegd in een intentieverklaring. De lening zou worden verstrekt onder voorwaarde van het betalen van een jaarlijks rentepercentage over de hoofdsom, het overleggen van een realistisch en aanvaardbaar ondernemingsplan, het verschaffen van zoveel mogelijk zekerheden aan de Staat en een looptijd waarbinnen de lening dient te worden terugbetaald. Tevens heeft de staat zich garant gesteld om voor een periode van drie jaar na het starten van de onderneming een bruto inkomen van de getuige, verworven uit de op te starten onderneming, aan te vullen tot een bedrag iets hoger dan een modaal inkomensniveau.

Op dat moment ging de staat er nog vanuit dat [persoon 7] voor zijn fysieke veiligheid in een getuigenbeschermingsprogramma zou worden opgenomen De intentieverklaring is goedgekeurd door het CPG en de minister van justitie.

Begin januari 2008 liet [persoon 7] weten, na ommekomst van zijn detentie niet in een getuigenbeschermingsprogramma te willen worden opgenomen, maar zelf in zijn veiligheid te willen voorzien. De staat heeft toen een begroting gemaakt van de kosten voor een beschermingsprogramma zoals dat noodzakelijk werd geacht voor [persoon 7] en is met hem gaan onderhandelen over een programma waarbinnen hij zelf zou voorzien in zijn eigen veiligheid. Begin maart 2009 heeft het CPG het concrete kader vastgesteld waarbinnen de getuigenbeschermingsmaatregelen vorm dienden te krijgen.

Op 2 juni 2009 zijn de onderhandelingen voorlopig afgerond door een overeenkomst op hoofdlijnen. Deze overeenkomst voorzag er volgens het openbaar ministerie in dat [persoon 7] na ommekomst van zijn detentie zelf in zijn veiligheid zou voorzien en hiertoe een financiële tegemoetkoming van de staat zou ontvangen. Er werd voorzien in een financiële ondersteuning, deels in de vorm van een lening, die gefaseerd zou plaatsvinden over een periode van 10 jaren en gebonden zou zijn aan voorwaarden teneinde te verzekeren dat de gelden besteed zouden worden aan benoemde doeleinden als veilig wonen, werken en leven.

De NOS heeft op 18 maart 2012 bericht dat zij inzage heeft gehad in een overeenkomst met [persoon 7] op hoofdlijnen. Volgens dit bericht is aan [persoon 7] een bedrag van 1,4 miljoen euro toegezegd voor na zijn detentie. Dit bedrag zou bestaan uit een renteloze lening van € 600.000 voor een woning en een bedrijf met een aflossingsverplichting na 25 jaren. De overige € 800.000 zou over een looptijd van 10 jaar worden uitgekeerd ter vergoeding voor beveiliging en het verwerven van een garantie-inkomen. Het openbaar ministerie heeft deze bedragen erkend noch weersproken.

Na 2 juni 2009 hebben [persoon 7] en de staat onderhandeld over de verdere uitwerking van de hoofdlijnenovereenkomst. Vanuit de staat zijn aan de verstrekking van financiële tegemoetkomingen diverse voorwaarden gesteld. Zo dient [persoon 7] de Staat alle relevante gegevens te verstrekken om te beoordelen of de leningen met het oog op rechtmatige investeringen en activiteiten redelijk zijn. De Staat behoudt zich de mogelijkheid voor de eventueel benodigde koopsom(men) rechtstreeks aan de verkoper(s) te voldoen. Als [persoon 7] binnen drie jaar na beëindiging van zijn detentie geen beroep heeft gedaan op de eventueel te verstrekken leningen, zullen deze vervallen. [persoon 7] is belasting verschuldigd over de periodieke uitkering. Als [persoon 7] controle op de besteding van de financiële tegemoetkomingen blijft weigeren zal de Staat overgaan tot een eenzijdige en uiterst beperkte invulling van de zorgplicht jegens de getuige.

De onderhandelingen zijn in een impasse geraakt, volgens de officieren Verwiel, De Haas en Maan doordat [persoon 7] zich verzette tegen het betalen van belasting en tegen de voorwaarden waaronder de leningen zouden worden verstrekt en door verschil van inzicht over te leveren identiteitsdocumenten en registratie in de registers van politie en justitie. Een en ander heeft ertoe geleid dat [persoon 7] herhaaldelijk is gestopt met het afleggen van verklaringen ter terechtzitting als getuige.

In de periode oktober 2010 tot januari 2012 hebben de officieren van justitie De Haas en Maan oriënterende gesprekken gevoerd met [persoon 7] en geïnventariseerd welke punten nader uitgewerkt moesten worden. Op 31 mei 2012 is uiteindelijk een uitwerkingsovereenkomst tot stand gekomen. Nadere bijzonderheden daarvan ontbreken.

Standpunt verdediging

Volgens de verdediging heeft het openbaar ministerie onder het mom van getuigenbescherming verboden (financiële) toezeggingen aan [persoon 7] gedaan in ruil voor af te leggen verklaringen, welke toezeggingen het openbaar ministerie stelselmatig aan het oog van de rechter en de verdediging heeft geprobeerd te onttrekken. Om die reden zou het openbaar ministerie niet-ontvankelijk moeten worden verklaard in de vervolging van verdachten. De verdediging voert hiertoe in hoofdzaak het volgende aan.

*

De toenmalige CIE-officier van justitie De Haas heeft aan [persoon 7] diverse toezeggingen gedaan over de strafeis en over getuigenbescherming. Daarbij is bewust het grootste gedeelte van de toezeggingen in de getuigenbeschermingsovereenkomst ondergebracht. Het doel daarvan was de toezeggingen aan het zicht van de verdediging en de rechtbank te onttrekken.

*

Uit de wetsgeschiedenis en de nota van toelichting bij het Besluit getuigenbescherming blijkt dat de wetgever niet voor ogen heeft gestaan dat de te beschermen persoon inhoudelijke bemoeienis zou hebben met zijn beveiliging. Waar de Instructie getuigenbescherming ruimte laat voor onderhandelingen tussen de bedreigde persoon en het openbaar ministerie, is zij in strijd met de wet en de totstandkomingsgeschiedenis daarvan.

*

Voor [persoon 7] zijn de hem in het kader van zijn getuigenbescherming toegezegde gelden doorslaggevend geweest om in te stemmen met tactisch gebruik van zijn verklaringen. De getuigenbeschermingsafspraken maken daarom materieel onderdeel uit van de OM-deal.

*

De toezeggingen in het kader van getuigenbescherming zijn ten onrechte niet aan de rechter-commissaris voorgelegd in het kader van de toetsing van de OM-deal.

*

In 2008 en 2009 zijn nieuwe afspraken over getuigenbescherming gemaakt met de kroongetuige. De getuigenbeschermingsmaatregelen die toen aan [persoon 7] zijn toegezegd gaan veel verder dan wat de wetgever voor ogen heeft gestaan en van de beschermingsmaatregelen die in andere gevallen worden getroffen. Met name is de verstrekking van een geldbedrag aan de getuige om zijn eigen beveiliging te regelen in plaats van het treffen van feitelijke beschermingsmaatregelen onrechtmatig. Er is sprake van een verkapte beloning voor afgelegde verklaringen.

*

Het openbaar ministerie heeft geprobeerd ook de nadere afspraken in 2008 en 2009 zoveel mogelijk geheim te houden. De informatie die wel is verstrekt was misleidend. Een deel van de relevante informatie ontbreekt nog steeds.

*

Tevens zijn onbekend gebleven toezeggingen gedaan omtrent beveiliging van een aanverwant van [persoon 7], met wie [persoon 7] geen nauwe banden onderhield. Dit zijn verboden toezeggingen ten behoeve van een derde.

Standpunt openbaar ministerie

Het openbaar ministerie is van oordeel dat de inhoud van getuigenbeschermingsmaatregelen niet relevant is voor het beoordelen van de rechtmatigheid van een OM-deal. Zij behoeven dan ook niet ter toetsing aan de rechter-commissaris te worden voorgelegd. Dit is, zo ontleent het openbaar ministerie aan de tussenbeslissing van de rechtbank van 27 april 2012, slechts anders als er sprake is van een excessieve of inhoudelijk volstrekt niet te onderbouwen voorziening of toezegging hiertoe, waartoe geen redelijk handelend officier van justitie met het oog op gerechtvaardigde veiligheidsbelangen van de kroongetuige had kunnen komen. Daarvan is in het geval van [persoon 7] echter geen sprake.

Oordeel rechtbank

Het juridisch toetsingskader

Bij tussenbeslissing van 27 april 2010, LJN BM2493, heeft de rechtbank, met uitgebreide verwijzing naar de wet- en regelgeving en naar de wetshistorie, op het punt van de invloed van getuigenbeschermingsperikelen voor het strafproces het volgende toetsingskader aangelegd.

De rechtbank dient zich in de onderhavige procedure op de voet van artikel 359a Sv een oordeel te vormen over de vraag of bij het voorbereidend onderzoek onherstelbare vormverzuimen hebben plaatsgevonden, welke één van de in artikel 359a Sv voorziene rechtsgevolgen tot gevolg zouden moeten of kunnen hebben. Dit oordeel omvat mede een stellingname over de vraag of de verklaringen van [persoon 7] op rechtmatige wijze zijn verkregen.

In zijn (standaard)arrest van 30 maart 2004, NJ 2004, 376, heeft de Hoge Raad benadrukt dat artikel 359a Sv uitsluitend van toepassing is indien het vormverzuim is begaan in het verband van het voorbereidend onderzoek naar de ten laste gelegde feiten. De bepaling is niet van toepassing indien het vormverzuim is begaan buiten het verband van dit voorbereidend onderzoek. In geval van een onherstelbaar vormverzuim, begaan in het verband van het voorbereidend onderzoek, kan bewijsuitsluiting uitsluitend aan de orde komen indien het bewijsmateriaal door het verzuim is gekregen en als hierdoor een belangrijk (strafvorderlijk) voorschrift of rechtsbeginsel in aanzienlijke mate is geschonden. Niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie komt als in artikel 359a Sv voorzien rechtsgevolg slechts in uitzonderlijke gevallen in aanmerking, namelijk alleen als met de opsporing of vervolging belaste ambtenaren ernstig inbreuk hebben gemaakt op beginselen van een behoorlijke procesorde waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekortgedaan.

Onrechtmatig handelen jegens de verdachte buiten het voorbereidend onderzoek naar de ten laste gelegde feiten blijft derhalve in beginsel zonder rechtsgevolgen in de strafzaak. Dit kan onder bijzondere omstandigheden anders zijn, bijvoorbeeld als blijkt dat de opsporings- dan wel vervolgingsautoriteiten, actieve bemoeienis hebben (gehad) met dat onrechtmatig handelen teneinde daarvan in het kader van de opsporing of vervolging te profiteren, waardoor doelbewust en/of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte/kroongetuige aan diens recht op een eerlijke behandeling wordt tekortgedaan.

Zo zou van onrechtmatige verkrijging van de verklaringen onder omstandigheden sprake kunnen zijn als het zaaks-OM, met welbewust gebruik van misleidende informatieverstrekking door TGB-functionarissen inzake te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen, een getuige overhaalt de verplichting op zich te nemen, verklaringen af te leggen.

Afhankelijk van het geval kan er derhalve aanleiding zijn om nader onderzoek te plegen naar hetgeen in het kader van onderhandelingen over getuigenbeschermingsmaatregelen vóór de totstandkoming van een OM-deal is voorgevallen.

Van onrechtmatige verkrijging van verklaringen zou voorts sprake kunnen zijn als aan een kroongetuige vóór het afleggen c.q. ondertekenen van zijn verklaringen ontoelaatbare toezeggingen zijn gedaan. In zijn algemeenheid valt niet uit te sluiten dat afspraken worden gemaakt in het kader van een getuigenbeschermingsovereenkomst, die materieel het niveau te boven gaan van hetgeen in het kader van getuigenbescherming rechtmatig kan worden geacht. In een dergelijk geval heeft de officier van justitie, belast met getuigenbescherming, niet gehandeld binnen de grenzen van de hem in het kader van de getuigenbescherming toekomende bevoegdheid, en kan, zeker wanneer zaaksofficieren van justitie bij de onderhandelingen betrokken zijn geweest, onder omstandigheden in essentie sprake zijn van een ongeoorloofde toezegging in ruil voor het afleggen van verklaringen. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval kan er dan ook aanleiding zijn, toegezegde getuigenbeschermingsmaatregelen niet volledig buiten het onderzoek in het strafproces te laten.

Bij deze laatste vaststelling passen evenwel enkele kanttekeningen.

In de eerste plaats biedt het Besluit getuigenbescherming nauwelijks concrete aanknopingspunten voor een zinvolle rechterlijke toetsing. Zoals de rechtbank in haar tussenbeslissing van 9 juni 2009 reeds opmerkte, voorziet het Besluit in een zeer ruime beoordelingsvrijheid voor het openbaar ministerie, die de rechter heeft te respecteren. Zolang de prestatie in het kader van de getuigenbescherming er één is waartoe het openbaar ministerie met het oog op de gerechtvaardigde veiligheidsbelangen van de getuige in redelijkheid heeft kunnen komen, kan in het algemeen niet met vrucht worden gesteld dat er in wezen sprake is van een (financiële) tegenprestatie voor het afleggen van verklaringen. In dit verband is mede van belang dat de verantwoordelijkheid tot het waarborgen van de rechtmatigheid van getuigenbeschermingsmaatregelen berust bij het CPG, in voorkomende gevallen onder preventief toezicht van de minister.

In de tweede plaats kan de vraag of het openbaar ministerie met het oog op de gerechtvaardigde veiligheidsbelangen van een getuige in redelijkheid tot een bepaalde, al dan niet financiële, voorziening heeft kunnen komen, naar het oordeel van de rechtbank niet zinvol worden beantwoord zonder gedetailleerde kennisname van het totaal van maatregelen en de redenen die tot het gekozen pakket, voor zover reeds bekend, hebben geleid. Het onderwerp getuigenbescherming verzet zich echter, zoals ook blijkt uit artikel 226j, derde lid, laatste volzin, Sv, naar zijn aard tegen een dergelijke kennisname door de procesdeelnemers in het strafproces, en dus des te meer tegen een openbare behandeling hiervan. Bij de beoordeling van verzoeken in dit kader dient het veiligheidsbelang van de getuige, evenals het belang van het getuigenbeschermingstraject in zijn algemeenheid en het daarmee gepaard gaande opsporingsbelang, een zwaarwegende rol te spelen.

In de derde plaats is er, gelet op de, ook door de regelgever reeds onderkende, onvermijdelijke wisselwerking tussen de bereidheid van een criminele getuige tot het afleggen van verklaringen en de uit haar zorgplicht voortvloeiende daadwerkelijke bereidheid van de overheid, getuigenbeschermingsmaatregelen te treffen, naar het oordeel van de rechtbank niet noodzakelijkerwijze sprake van een onrechtmatige situatie als de onderhandelingen over een OM-deal en de onderhandelingen over getuigenbeschermingsmaatregelen synchroon lopen. Ook heeft de rechtbank geen aanknopingspunten gevonden voor het oordeel dat het binnen de grenzen van een rechtmatige wetstoepassing niet mogelijk is dat een (CIE-)officier van justitie, die een belangrijke rol speelt bij de onderhandelingen over een OM-deal, tevens een bemiddelende rol vervult bij de onderhandelingen over getuigenbescherming.

Evenmin acht de rechtbank de omstandigheid dat een toezegging inzake te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen door een TGB-officier van justitie plaatsvindt vóórdat de getuige zich verplicht tot het afleggen van verklaringen, op zichzelf in strijd met de regelgeving. De eis dat over getuigenbescherming ook door een TGB-officier pas toezeggingen zouden mogen worden gedaan nadat een kroongetuige zich heeft verplicht om verklaringen af te leggen, is in de regelgeving niet te vinden en zou de kroongetuigenregeling aanmerkelijk minder hanteerbaar maken. De Aanwijzing verbiedt uitsluitend het doen van bindende toezeggingen inzake getuigenbescherming door de zaaksofficier van justitie in het kader van de OM-deal, omdat dergelijke getuigenbeschermingsmaatregelen niet kunnen worden aangemerkt als een reëel voordeel voor het afleggen van verklaringen.

Wel kunnen in gevallen waarin er sprake lijkt te zijn van een inhoudelijk excessieve of volstrekt niet te onderbouwen voorziening, het moment waarop de toezeggingen zijn gedaan en de vraag in hoeverre een zaaksofficier hierin een rol heeft gespeeld, van belang zijn voor de beoordeling of er in essentie sprake is van een verkapte beloning.

De rechtbank concludeert dan als volgt.

Gelet op al deze kanttekeningen zullen er naar het oordeel van de rechtbank zwaarwegende aanwijzingen moeten zijn dat er sprake is van een tegen de achtergrond van de nota van toelichting bij het Besluit getuigenbescherming inhoudelijk excessieve of volstrekt niet te onderbouwen voorziening of toezegging hiertoe, waartoe geen redelijk handelend officier van justitie met het oog op de gerechtvaardigde veiligheidsbelangen van de kroongetuige had kunnen komen, willen verzoeken om nader onderzoek naar de uiteindelijk gesloten TGB-deal(s), dan wel naar de onderhandelingen in de aanloop hiertoe, voor toewijzing in aanmerking komen.

Met het oog op de verdere invulling van het begrip "inhoudelijk excessieve voorziening" merkt de rechtbank nog het volgende op. Noch eigen kennisname van de regelgeving inzake getuigenbescherming, met inbegrip van de wetsgeschiedenis en de - beperkte - jurisprudentie, noch het tot op heden gevoerde debat hierover, hebben de rechtbank tot het oordeel gebracht dat een financiële voorziening in het kader van getuigenbescherming op zichzelf in strijd zou zijn met de strekking van het Besluit getuigenbescherming. In de nota van toelichting wordt immers slechts een permanente voorziening uitgesloten en wordt gesteld dat de maatregelen in beginsel niet zijn bedoeld om volledig in het levensonderhoud van de getuige te voorzien. Verder worden de maatregelen, blijkens genoemde nota, afgestemd op de specifieke noden in het concrete geval, en kunnen zij variëren in duur en intensiteit.

De rechtbank is van oordeel dat, indien zich een situatie voordoet waarin een getuige, die langdurig niet aan het reguliere arbeidsproces heeft deelgenomen, als gevolg van zijn verklaringen zodanige bedreigingen lijkt te ondergaan dat zijn veiligheid menselijkerwijze slechts kan worden gegarandeerd wanneer hij in de gelegenheid wordt gesteld, al dan niet onder een nieuwe identiteit, in een ander land een geheel nieuw leven op te bouwen, verstrekkende maatregelen, ook in financieel opzicht, gericht op economische zelfstandigheid van de getuige, redelijkerwijze tot de zorgplicht van de Staat kunnen worden gerekend. De rechtbank heeft voorshands geen aanknopingspunten gevonden om een, onder voorwaarden verstrekte, financiële voorziening, bedoeld om een dergelijke getuige in de gelegenheid te stellen zo spoedig mogelijk sociaal-economisch zelfstandig te worden, in zijn algemeenheid in strijd met de strekking van het Besluit te achten en derhalve op voorhand aan te merken als een verkapte beloning voor het afleggen van verklaringen.

De rechtbank onderschrijft bovenstaand toetsingskader nog steeds, met dien verstande dat zij (zoals reeds opgemerkt bij tussenbeslissing van 16 april 2012) nader van oordeel is dat óók toezeggingen die zijn gedaan na het sluiten van de OM-deal eventueel ter beoordeling aan de rechtbank kunnen staan, omdat daarmee feitelijk de voortduring van de verklaringsbereidheid van de getuige wordt veiliggesteld.

Beoordeling van het verweer

De verdediging heeft zich in grote lijnen aangesloten bij het materiële toetsingskader van de rechtbank, maar meent dat het openbaar ministerie, toen het de OM-deal ter toetsing aan de rechter-commissaris voorlegde, ook de tot op dat moment overeengekomen getuigenbeschermingsmaatregelen had moeten voorleggen.

De rechtbank verwerpt deze stelling van de verdediging. Dat niet op voorhand volledig valt uit te sluiten dat in het getuigenbeschermingstraject onregelmatigheden plaatsvinden die van invloed kunnen zijn op het strafproces, wil niet zeggen dat het getuigenbeschermingstraject steeds onderdeel dient uit te maken van een rechtmatigheidstoetsing door de strafrechter. Het getuigenbeschermingstraject maakt immers geen deel uit van het voorbereidend onderzoek als bedoeld in artikel 132 Sv of van het optreden van het openbaar ministerie binnen de strafvorderlijke procedure.

Op het openbaar ministerie rust bij de huidige (en destijds geldende) stand van het recht dan ook niet de rechtsplicht om de hoofdlijnen van de te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen of belangrijke wijzigingen in de afspraken hierover ter toetsing aan de rechter-commissaris voor te leggen. De rechter-commissaris toetst op grond van artikel 226g, derde lid, Sv immers uitsluitend de rechtmatigheid van de voorgenomen afspraak als bedoeld in artikel 226g, tweede lid, dat wil zeggen de afspraak tot het afleggen van verklaringen over bepaalde misdrijven in ruil voor de toezegging van de officier van justitie, een vordering in te dienen tot strafvermindering ex art. 44a Sr voor omschreven strafbare feiten van de getuige, waaronder, naar de rechtbank afleidt uit het arrest van de Hoge Raad van 13 maart 2012, LJN BU8741, mede te begrijpen eventueel in dat verband opkomende andere kwesties die rechtstreeks verband houden met de beslissingen als bedoeld in de art. 348 en 350 Sv. Bij die toetsing betrekt de rechter-commissaris de dringende noodzaak en het belang van het verkrijgen van de door de getuige af te leggen verklaring (art. 226h, tweede lid, Sv). De officier van justitie verschaft de rechter-commissaris de gegevens die de rechter-commissaris voor die toetsing nodig heeft. Bijzonderheden over te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen horen hierbij in beginsel niet, aangezien het getuigenbeschermingstraject als regel niet van belang is voor enige in de strafzaak te nemen beslissing.

De rechtbank wijst er in dit verband op dat de te toetsen afspraak als bedoeld in artikel 226g, tweede lid, omvat de inhoud van de toezegging van de officier van justitie, terwijl volgens artikel 226l Sv niet de officier van justitie maar de Minister van Justitie getuigenbeschermingsmaatregelen treft. Ook hierom kan de rechtmatigheidstoetsing door de rechter-commissaris binnen de systematiek van de wet niet mede zien op getroffen getuigenbeschermingsmaatregelen.

Met de bepaling in artikel 226j, derde lid, Sv., dat de rechter-commissaris aan de verdediging geen mededelingen hoeft te doen over de getuigenbeschermingsmaatregelen, welke bepaling in het wetsvoorstel is opgenomen vóórdat de laatste volzin aan artikel 226g, eerste lid, Sv. werd toegevoegd, heeft de wetgever dan kennelijk willen benadrukken dat, mocht de rechter-commissaris om enige reden toch bekend raken met de inhoud van de getuigenbeschermingsmaatregelen, deze geheim moeten blijven, mede omdat zij in de regel niet van belang zijn voor de rechtmatigheid van de overeenkomst.

Als de rechter-commissaris in dit concrete geval ten behoeve van zijn rechtmatigheidstoetsing om enige reden behoefte zou hebben gehad aan inzicht in de jegens [persoon 7] te treffen getuigenbeschermingsmaatregelen, had het op zijn weg gelegen het openbaar ministerie hiernaar te vragen. Van een dergelijke vraag is niet gebleken.

Gelet op al het bovenstaande verwerpt de rechtbank de stelling van de verdediging dat het openbaar ministerie, door de rechter-commissaris in het kader van de toetsing van de rechtmatigheid van de deal met [persoon 7] niet op de hoogte te stellen van de stand van zaken op het gebied van getuigenbescherming, enige rechtsregel heeft geschonden.

De rechtbank verwerpt verder de stelling van de verdediging dat het openbaar ministerie op het punt van getuigenbescherming uit zichzelf transparant zou moeten zijn. In beginsel dient het openbaar ministerie getuigenbeschermingsmaatregelen nu juist geheim te houden. Het hoeft hierover in het strafproces pas informatie te verstrekken indien en voor zover de strafrechter hierom vraagt. Het openbaar ministerie heeft in casu toereikend aan die verplichting voldaan. De in de processen-verbaal van 8 juni 2009 en 9 april 2010 verstrekte informatie was globaal, maar dat deze onjuist en misleidend is geweest omdat onvoldoende helderheid werd verschaft over de hoofdlijnenovereenkomst van 2 juni 2009 heeft de rechtbank niet kunnen vaststellen. In dit verband is mede van belang dat het openbaar ministerie zich steeds gemotiveerd op het standpunt heeft gesteld dat kwesties rondom de getuigenbescherming van [persoon 7] niet van belang waren voor enige door de strafrechter te nemen beslissing, welk standpunt langdurig en intensief voorwerp van debat is geweest. Bij tussenbeslissing van 9 juni 2009 heeft de rechtbank geoordeeld dat zolang de prestatie in het kader van de getuigenbescherming er één is waartoe het openbaar ministerie met het oog op de gerechtvaardigde veiligheidsbelangen van de getuige in redelijkheid heeft kunnen komen, er geen sprake is van een prestatie die kan worden beschouwd als een (financiële) tegenprestatie voor het afleggen van verklaringen. Bij tussenbeslissing van 27 april 2010 heeft de rechtbank geoordeeld dat slechts toezeggingen van vóór het afleggen of ondertekenen van de kluisverklaringen voor de toepassing van artikel 359a Sv mogelijk van belang konden zijn.

Nog twee jaar later, bij tussenbeslissing van 16 april 2012, heeft de rechtbank geoordeeld dat ook de toelaatbaarheid van toezeggingen over getuigenbescherming van na het afleggen of ondertekenen van de kluisverklaringen ter beoordeling van de rechtbank kunnen zijn omdat daarmee feitelijk het voortduren van de verklaringsbereidheid van de getuige wordt veiliggesteld. Pas vanaf die laatste tussenbeslissing moest het openbaar ministerie ervan uitgaan dat de hoofdlijnenovereenkomst van 2 juni 2009 mogelijk relevant kon zijn voor het proces [X]. Ook om die reden kunnen de processen-verbaal van 8 juni 2009 en 9 april 2010 niet vanwege hun globale niveau als misleidend worden beschouwd.

Met betrekking tot de klacht van de verdediging dat onder de vlag van getuigenbescherming aan [persoon 7] een ongeoorloofde financiële beloning is toegezegd voor het afleggen van verklaringen, overweegt de rechtbank als volgt. In casu is komen vast te staan dat aan [persoon 7] op 2 juni 2009 gemaximeerde leningen zijn toegezegd voor de aankoop van een woning en/of een bedrijf. Een impasse tussen de Staat en [persoon 7] is ontstaan doordat de Staat deze leningen uitsluitend wilde verstrekken na voorafgaande inzage en beoordeling van alle relevante gegevens door de Staat, waarbij de Staat zich de mogelijkheid voorbehield de koopsommen rechtstreeks aan de verkopers te voldoen. Verder zal [persoon 7] gedurende tien jaren een financiële voorziening ontvangen die bestaat uit een inkomenscomponent en een veiligheidskostencomponent. Kennelijk dient [persoon 7] hierover, zeer tegen zijn zin, belasting te betalen.

Voor zover de in de NOS-berichtgeving genoemde bedragen en terugbetalingsfaciliteiten juist zouden zijn, komt het aan [persoon 7] verleende getuigenbeschermingspakket de rechtbank zeker royaal voor. De rechtbank constateert voorts met de verdediging dat de wetgever een situatie waarin de getuige op kosten van de Staat zelf in zijn veiligheid zou voorzien, niet voor ogen lijkt te hebben gehad.

Bij gebreke van een helder toetsingskader en van gedetailleerde gegevens omtrent het leven dat [persoon 7] uiteindelijk zal gaan leiden kan de rechtbank echter niet vaststellen dat er sprake is van onrechtmatige, excessieve of volstrekt niet te onderbouwen voorzieningen. De financiële voorzieningen worden verstrekt onder voorwaarde van besteding voor bepaalde doelen die in de nota van toelichting bij het Besluit getuigenbescherming met zoveel woorden zijn genoemd. Van een ongeclausuleerde geldverstrekking aan [persoon 7] is geen sprake. Een belangrijke oorzaak van de jarenlange onenigheid tussen [persoon 7] en de Staat lijkt nu juist te zijn geweest dat de Staat vasthield aan het beginsel van doelbinding en dat [persoon 7] zich daarnaar niet wilde voegen.

De mogelijkheid dat een getuige zelf voorziet in veiligheidsmaatregelen en daartoe door de Staat financieel wordt ondersteund is in de regelgeving niet uitgesloten. Het feit dat bij [persoon 7] uiteindelijk voor deze constructie is gekozen maakt de betreffende voorziening naar het oordeel van de rechtbank niet onrechtmatig.

Opmerkingen van de verdediging als zou [persoon 7] feitelijk geen belasting hoeven betalen en feitelijk de leningen niet hoeven terug te betalen, wijst de rechtbank als zuiver speculatief van de hand.

De verdediging heeft verder gesteld dat getuigenbeschermingsmaatregelen zijn getroffen ten behoeve van een aanverwant van [persoon 7] met wie [persoon 7] geen nauwe band onderhoudt. Volgens de verdediging gaat het hier om verboden toezeggingen ten behoeve van een derde. De rechtbank constateert dat dit verweer, dat overigens beneden het niveau van de raadsman in kwestie moet worden geacht, feitelijk niet is onderbouwd. De rechtbank zal hieraan dan ook voorbij gaan.

Conclusie en aanbeveling

De rechtbank heeft niet kunnen vaststellen dat aan [persoon 7] in het kader van de van getuigenbescherming excessieve of volstrekt niet te onderbouwen voorzieningen zijn toegezegd die moeten worden opgevat als een verkapte beloning voor het afleggen van verklaringen. Het getuigenbeschermingspakket behoefde bij de huidige stand van het recht niet ter toetsing aan de rechter-commissaris te worden voorgelegd. Verder is niet gebleken dat het openbaar ministerie over dit onderwerp onjuiste of misleidende informatie heeft verstrekt.

De verweren worden verworpen.

De rechtbank constateert wel dat bij de huidige stand van de regelgeving toezicht op het getuigenbeschermingstraject buiten de eigen kolom van de Minister van Veiligheid en Justitie nauwelijks mogelijk is, waardoor de schijn zou kunnen ontstaan dat dit traject als vrijplaats kan worden gebruikt voor gedragingen die de rechterlijke toetsing niet zouden kunnen doorstaan. Problemen rondom de getuigenbescherming van [persoon 7] hebben het onderhavige strafproces gecompliceerd en vertraagd. De rechtbank sluit zich aan bij het pleidooi van Bleichrodt en Korten in NJB 2012, p. 1300 ev., een meer concrete normstelling voor getuigenbescherming te introduceren en daarbij ook een aparte rechterlijke toetsingsprocedure voor voorgenomen beschermingstrajecten in te voeren bij een op dit terrein deskundig (deels) rechterlijk college dat onbelemmerd van alle feiten kan kennisnemen.

Andere vermeende toezeggingen

Gratie

De verdediging heeft uit verklaringen van [persoon 7] afgeleid dat het openbaar ministerie aan [persoon 7] heeft toegezegd dat het een verzoek om een half jaar gratie zou ondersteunen. De verdediging beschouwt dit als een ongeoorloofde toezegging voor het afleggen van verklaringen. De rechtbank verwerpt dit verweer. Naar het oordeel van de rechtbank is niet komen vast te staan dat het openbaar ministerie een toezegging als hier bedoeld heeft gedaan. Uit de stukken valt wel af te leiden dat [persoon 7] in 2008 een aanbod heeft gedaan aan de CIE-officier van justitie De Haas om in ruil voor zes maanden gratie nadere verklaringen af te leggen. Deze officier heeft echter bij proces-verbaal van 17 mei 2010 te kennen gegeven dat hij geen gratie heeft toegezegd en ook niet heeft beloofd dat het openbaar ministerie een eventueel verzoek van [persoon 7] om gratie zou ondersteunen. De verklaringen van [persoon 7] inzake de ondersteuning van een gratieverzoek werden afgelegd in het kader van een ruimer offensief van [persoon 7] d.d. 29 maart 2012 om tot een bevredigende overeenkomst inzake zijn getuigenbescherming te komen. [persoon 7] heeft ter terechtzitting van 24 en 27 september 2012 verklaard dat het hier gekleurde, geformuleerde verklaringen betrof. Mede om die reden ziet de rechtbank geen reden om aan het proces-verbaal van de CIE-officier van justitie te twijfelen.

Invrijheidstelling [persoon 7]

De verdediging heeft opgeworpen dat de invrijheidstelling van [persoon 7] zonder rechterlijke tussenkomst erop wijst dat hem is toegezegd dat hij zonder voorafgaand rechterlijk oordeel in vrijheid zou worden gesteld. Voor zover er geen sprake zou zijn van een toezegging, dient de eigenmachtige invrijheidstelling van [persoon 7] zonder rechterlijke tussenkomst, waardoor het vigerende besluit gevangenhouding niet langer ten uitvoer werd gelegd, bij te dragen aan de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie.

De rechtbank verwerpt het verweer dat de OM-deal op dit punt een onrechtmatige toezegging zou bevatten, nu niet is gebleken dat hierover aan [persoon 7] enige toezegging is gedaan. Voor het overige oordeelt de rechtbank als volgt. Op grond van artikel 69, derde lid, Sv kan de officier van justitie de invrijheidstelling van een verdachte gelasten in afwachting van de beslissing op een verzoek, voordracht of vordering tot opheffing van een bevel gevangenhouding. Wanneer het openbaar ministerie meent dat er termen zijn voor de opheffing van de voorlopige hechtenis van een verdachte is het dus bevoegd een voorlopig gehechte verdachte in vrijheid te stellen, mits voorafgaand een vordering tot opheffing van het bevel gevangenhouding wordt ingediend. Door indiening van een dergelijke vordering na te laten alvorens [persoon 7] na ommekomst van twee derden van de tegen hem geëiste straf in vrijheid te stellen heeft het openbaar ministerie artikel 69, derde lid, geschonden. De rechtbank ziet evenwel geen reden om hieraan enig rechtsgevolg te verbinden. De overige verdachten zijn door het achterwege blijven van een vordering tot opheffing van het bevel gevangenhouding van [persoon 7] niet in enig rechtens te respecteren belang geschaad. Van een zeer uitzonderlijk geval waarin de grondslagen van het strafproces in het geding zijn, is evenmin sprake. Uit de toelichting van het openbaar ministerie ter zitting blijkt op geen enkele wijze van de intentie, een rechterlijk oordeel naast zich neer te willen leggen. Voor het overige raakt de invrijheidstelling het eindoordeel van de rechtbank ten aanzien van [persoon 7] niet en er is geen aanleiding om te veronderstellen dat het openbaar ministerie een einduitspraak van de rechtbank niet ten uitvoer zal leggen.

2.1.4.

Transparantie verhoren [persoon 7] en de weglatingsafspraak

In oktober 2011 is door onthullingen van [persoon 7] bekend geworden dat het openbaar ministerie bij het sluiten van de OM-deal met [persoon 7] had afgesproken dat [persoon 7] krachtens die deal niet gehouden zou zijn om als getuige over de betrokkenheid van een medeverdachte, te weten [persoon 28] (hierna: [persoon 28]) een verklaring af te leggen, en dat als gevolg van die afspraak (hierna: weglatingsafspraak) eerder gedane uitlatingen van [persoon 7] over [persoon 28] voor procespartijen en zittingsrechter waren weggehouden. Uit het nadien ingestelde onderzoek zijn voorts nog meer zaaksinhoudelijk relevante uitlatingen van [persoon 7] over andere onderwerpen op tafel gekomen.

De verdediging heeft in verband met deze gang van zaken de volgende twee verweren gevoerd die in elkaars verlengde liggen en de rechtbank hierna gezamenlijk zal bespreken:

1) het openbaar ministerie is tekortgeschoten in de te betrachten transparantie inzake de verhoren van [persoon 7], en

2) in het bijzonder is de gang van zaken rondom de weglatingsafspraak onrechtmatig geweest.

Voor beide verweren is hetzelfde feitencomplex relevant dat hier voor de duidelijkheid voorop wordt gesteld.

*

dat [persoon 30] op de vermeende drie jaar oude lijst stond,

*

dat de raadsman van [persoon 7] vragen stelde tijdens de verhoren, onder meer kluisverklaring 15,

*

dat de daadwerkelijke reden voor [persoon 7] om de OM-deal aan te gaan was gelegen in zijn vrees dat [persoon 5] hem voor zou zijn of dat er sporen van hem zouden zijn aangetroffen,

*

dat [persoon 7] op 22 november 2006 in het overleg bekende in de eerste kluisverklaring te hebben gelogen over opdrachtverstrekking door [persoon 28] tot de moord op [persoon 31],

*

dat [persoon 7] niets wist over de moord op [persoon 19].

Ook is de inhoud van de vijf á zes oriënterende gesprekken CIE-medewerkers met [persoon 7] nog steeds niet ingebracht, hoewel na genoemd onderzoek vaststaat dat onder andere over [persoon 28], [persoon 24] en andere dealfeiten is gesproken. Voorts zijn ten onrechte de zakelijke weergaven van de weglatingen uit de kluisverklaringen nooit ingebracht. Door deze omissies is nog steeds niet toetsbaar of [persoon 7] eerder anders verklaard heeft en/of hem door CIE-medewerkers informatie is verschaft tijdens die in de voorfase plaatsgehad hebbende verhoren/gesprekken.

Tot slot is uit dit nader door de rechtbank gelaste onderzoek ook naar voren gekomen dat de letterlijk uitgewerkte kluisverklaringen 1 en 2 goed leesbaar zijn, zodat het openbaar ministerie de verdediging en de rechtbank heeft misleid waar het altijd opzettelijk en klaarblijkelijk op onjuiste gronden de letterlijke uitwerking van die kluisverklaringen heeft geweerd. En er is door de verdediging van [persoon 8] een weglating in een weglating ontdekt: hetgeen in eerste instantie als letterlijke weergave van een weglating in kluisverklaring 4 (weglating *W04-03) werd gepresenteerd, was niet volledig uitgewerkt en wel op een voor [persoon 8] uiterst relevant onderdeel.

Het standpunt van het openbaar ministerie

Het openbaar ministerie heeft geconcludeerd tot verwerping van de verweren en daartoe, kort samengevat, het volgende aangevoerd.

De wettelijke regeling biedt geen aanknopingspunten voor de door de verdediging gestelde vergaande transparantieverplichting. Integendeel, de gehele fase voorafgaand aan de sluiting van de OM-deal, inclusief de oriënterende fase, de diverse dealbesprekingen én de kluisverhoren, hoort integraal te worden gerekend tot het vertrouwelijk overleg als bedoeld in artikel 226h lid 1 Sv. De verbaliseringsplicht ex artikel 152 Sv kent immers uitzonderingen op grond van opsporingsbelangen en uit de artikelen 226g tweede en derde lid, evenals artikel 226h lid 4 Sv, volgt dat de rechter-commissaris en de zittingsrechter alleen de OM-deal en niet de totstandkoming daarvan toetst. Het voortraject wordt pas van belang, als er tijdens het strafproces onduidelijkheid bestaat over de interpretatie van de OM-deal.

Kluisverklaringen zijn geen processtukken, ook niet indien een OM-deal volgt, en behoeven (dus) op zich geen deel uit te maken van het procesdossier. De kluisverklaringen dienen alleen om de omvang en reikwijdte van de toekomstige verklaringsplicht van de getuige te bepalen en om zijn betrouwbaarheid te beoordelen, alsmede voor de beoordeling waar de getuige zelf voor vervolgd moet worden en wat een passende eis is. Het primaire doel is dus niet om als bewijs te dienen. De onderhavige kluisverklaringen zijn later, in de vorm van zakelijk weergaven, aan de overeenkomst gehecht, teneinde de verklaringsplicht van [persoon 7] nader te omschrijven en aldus in het dossier gevoegd. De Aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken schrijft ook slechts voor dat de inhoud en strekking van de verklaringen van de getuige globaal worden vastgelegd. Dat in het onderhavige geval bandopnamen van de kluisverhoren zijn gemaakt had, kort gezegd, te maken met de persoon van [persoon 7] en de hoeveelheid en zwaarte van de zaken. De Aanwijzing Auditief en audiovisueel registreren van verhoren van aangevers, getuigen en verdachten is niet van toepassing op kluisverhoren.

De weglatingsafspraak past derhalve binnen de wettelijke kaders en het openbaar ministerie heeft dienaangaande een weloverwogen en verantwoorde beslissing genomen. De Aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken staat ook toe dat dealgetuigen geen volledige openheid van zaken hoeven te geven over andere bij de zaken betrokken verdachten, nu zij slechts over hun eigen rol volledige openheid van zaken moeten geven. De onderhavige OM-deal stelt ook alleen als eis dat [persoon 7] volledig verklaart over daarin (in de kluisverklaringen voorkomende) genoemde verdachten, dus niet over de dealfeiten. De [persoon 28]-informatie kon buiten het procesdossier blijven, omdat dit vertrouwelijke informatie betrof over het tactisch gebruik waarvan geen overeenstemming was bereikt. Dan kan dergelijke informatie op basis van een zorgvuldige belangenafweging en/of artikel 226h lid 4 Sv in de kluis blijven. Ook onderdelen van kluisverklaringen waarover geen overeenstemming is bereikt zijn geen processtukken. Onderbouwing van dit standpunt kan ook worden gevonden in het Wetsvoorstel herziening regels processtukken dat, zo valt uit de wetsgeschiedenis op te maken, niet ziet op kluisverklaringen.i

Bij de toe te passen belangenafweging (met verwijzing naar EHRM-uitspraken zoals de zaken Jasper en Fitt), is voorts terecht de doorslag gegeven aan de legitieme veiligheidsbelangen van de getuige en zijn naasten, alsmede de zwaarwegende opsporingsbelangen die met het sluiten van de deal gemoeid waren, te weten: de aanhouding en vervolging van rond de 15 verdachten in 14 liquidatiezaken, alsmede het voorkomen van nieuwe liquidaties.

De [persoon 28]-verklaringen bevatten voorts geen voor de [X]-verdachten ontlastend materiaal en werpen niet een zodanig licht op de wél te verstrekken verklaringen dat deze door niet verstrekking van de [persoon 28]-verklaringen gedenatureerd zouden worden.

De toenmalige CIE-officier is ook heel zorgvuldig te werk gegaan en heeft het proces op de voet gevolgd, teneinde te bezien of de bij aanvang gemaakte belangenafweging door nieuwe ontwikkelingen anders zou moeten uitvallen en de weggehouden informatie alsnog ingebracht zou moeten worden, welke situatie zich niet heeft voorgedaan.

De [persoon 28]-onderdelen zijn niet opgenomen in de OM-deal of de ingebrachte kluisverklaringen als logisch gevolg van de weglatingsafspraak en evenzo vanzelfsprekend niet in de later aan het dossier gevoegde letterlijke uitwerkingen van die kluisverklaringen. Het openbaar ministerie was immers jegens [persoon 7] gehouden de toezegging tot vertrouwelijkheid in verband met diens veiligheid gestand te doen.

Omdat de afspraak tot slot geen deel uitmaakt van de OM-deal hoefde deze ook niet aan de rechter-commissaris te worden voorgelegd in het kader van de door deze uit te voeren rechtmatigheidtoets. Er is op basis van de huidige regeling geen wettelijke mogelijkheid voor de rechter-commissaris (uitgezonderd informatie over getuigenbescherming) om informatie die hij krijgt van de officier van justitie die de rechtmatigheidtoets vordert, weg te houden bij procespartijen. Dat maakt dat de officier van justitie niet méér informatie met de rechter-commissaris kan delen dan aan procespartijen kan worden verstrekt.

Het openbaar ministerie concludeert dat het feitelijk over het voortraject met [persoon 7] vergaand en genoegzaam verantwoording heeft afgelegd en dat waar mogelijk volledige opening van zaken is gegeven. De meeste kluisverklaringen zijn op enig moment letterlijk uitgewerkt. Juist is dat een deel van de stukken eerst op last van de rechtbank en na toetsing door de rechter-commissaris aan het dossier is toegevoegd. Dat het openbaar ministerie met tegenzin aan deze opdrachten van de rechtbank heeft voldaan, heeft te maken met zwaarwegende, andere belangen dan die van de verdediging, waarvoor het ook heeft te waken. Het openbaar ministerie wilde de op basis van de wet aan de getuige gedane toezeggingen van vertrouwelijkheid gestand doen. Het niet geopenbaarde onderdeel van het vertrouwelijk overleg als bedoeld in artikel 226h lid 1 Sv laat zich vergelijken met het fenomeen kluisverklaring dat evenmin tot de processtukken behoort.

Het oordeel van de rechtbank

De rechtbank constateert dat in de kern het debat tussen partijen zich concentreert rondom de vraag wat de mate van transparantie moet zijn die het openbaar ministerie heeft te betrachten over een kroongetuige(deal) in verband met de fase voorafgaand aan de totstandkoming van de OM-deal. Daarmee hangt samen de vraag of alle gesprekken en alle zaaksrelevante uitlatingen van de kroongetuige uit die voorfase kenbaar moeten zijn gemaakt in het procesdossier. En spiegelbeeld daarvan is de vraag of, en zo ja in hoeverre, bepaalde informatie door het openbaar ministerie kan worden onthouden aan verdediging en zittingsrechter. Meer specifiek gaat het om de vraag naar de juridische status van kluisverklaringen en andere stukken uit die voorfase en hoe de weglatingsafspraak binnen dit geheel moet worden geduid.

Voor de beoordeling van deze vragen is het navolgende juridisch toetsingskader relevant, zoals dat gold ten tijde van het maken van de OM-deal en weglatingsafspraak. Het gaat dan over de verbaliseringsplicht en dossiervorming, alsmede de bijzondere positie van de kroongetuige.

Per 1 januari 2013 is een nieuwe wettelijke regeling in werking getreden, waarbij een aantal onderdelen van dat juridisch kader wettelijke verankering heeft gevonden.ii Voor zover relevant en het openbaar ministerie er een beroep op doet, zal de rechtbank hier ook aandacht aan besteden.

Juridisch toetsingskader

Verbaliseringsplicht en dossiervorming

Algemeen

Het belang dat is gemoeid met de samenstelling van het procesdossier is de garantie van een eerlijk proces, waarin de betrokkenen in gelijke mate beschikken over het materiaal dat relevant is voor de te nemen beslissingen. Voor de verdachte is de samenstelling van het procesdossier van groot belang. Niet alleen om zich een beeld te kunnen vormen van de belastende en ontlastende informatie die te zijnen aanzien bestaat. Het stelt hem ook in de gelegenheid zijn verdediging daarnaar in te richten en invloed uit te oefenen op de loop van het onderzoek.

Voor de beantwoording van de vraag wie het procesdossier samenstelt, wat processtukken zijn en welke informatie uit het procesdossier mag blijven, ontbrak ten tijde van het geding een algemene wettelijke regeling. Het Wetboek van Strafvordering kende, afgezien van de algemene bepalingen voor tijdelijke onthouding van processtukken (art. 30 ev Sv) en de verbaliseringsverplichting, een gering aantal wettelijke voorschriften waarin permanente afscherming van bepaalde gevoelige informatie door de rechter-commissaris in bijzondere gevallen is toegestaan. Het gaat dan bijvoorbeeld om de permanente afscherming van de identiteit van bedreigde getuigen (art. 226a ev Sv) en afgeschermde getuigen (art. 226m ev Sv). Ook voorziet artikel 187d Sv in de mogelijkheid voor de rechter-commissaris om bepaalde informatie waarover getuigen zijn gehoord af te schermen. Daarnaast bevat de wettelijke kroongetuigenregeling één specifieke bepaling in verband met dossieropbouw, te weten artikel 226h lid 4 Sv, waarover hierna meer.

Aan de basis van dossiervorming in strafzaken ligt de verbaliseringsplicht van de opsporingsambtenaar zoals vervat in de artikelen 152 en 155 Sv en nader vormgegeven in de jurisprudentie. Uitgangspunt daarbij is dat van voor enige door de rechter in het eindonderzoek te nemen beslissing relevante informatie telkens proces-verbaal wordt opgemaakt. Belangen van derden en/of van verdere bruikbaarheid van een opsporingsmethode vormen op zichzelf onvoldoende grond om het opmaken van proces-verbaal achterwege te laten, nu aan die belangen tegemoet kan worden gekomen door de wijze waarop de desbetreffende verrichtingen en bevindingen in het proces-verbaal worden gerelateerd. Dit kan wel reden zijn om een proces-verbaal niet onnodig gedetailleerd te maken.iii

Dit uitgangspunt is ook nader uitgewerkt in bijvoorbeeld artikel 126aa Sv en de Aanwijzing opsporingsbevoegdheden. Deze regelgeving, die ziet op bevoegdheden die soms diep ingrijpen op de persoonlijke levenssfeer van burgers, is voortgekomen uit de noodzaak om aan geheime trajecten een einde te maken en de opsporingspraktijk te dwingen meer inzicht te verschaffen in en verantwoording af te leggen van opsporingsactiviteiten, ook in de concrete strafzaak. Uit deze regelgeving volgt dat indien de toepassing van een bijzondere opsporingsbevoegdheid een relevant resultaat (in be- of ontlastende zin) heeft opgeleverd, dit resultaat in een proces-verbaal wordt vervat en aan het dossier moet worden gevoegd. Daarbij kunnen bijzondere belangen, zoals de afscherming van methodieken en middelen of de bescherming van de veiligheid van personen, een minder gedetailleerde verantwoording rechtvaardigen. Dit mag er echter niet toe leiden dat de rechter aan de hand van het samengestelde dossier niet meer kan beoordelen of de opsporing overeenkomstig de relevante rechtsregels heeft plaatsgevonden.iv

Eenzelfde relevantiecriterium is terug te vinden in vaste jurisprudentie rondom de bepalingen over tijdelijke onthouding van processtukken (zgn. Dev Sol-jurisprudentie).v Hieruit volgt dat het procesdossier primair onder leiding en in opdracht van de officier van justitie wordt aangelegd uit het onderzoeksdossier.vi Alle vastgelegde gegevens die van invloed kunnen zijn op enige door de rechter - op de voet van de artikelen 348 en 350 Sv - te nemen beslissing moeten daarbij uit het dossier kenbaar zijn. De officier van justitie voegt wat betreft de bewijsvraag de stukken aan het procesdossier toe, inhoudende de resultaten van het opsporingsonderzoek die van invloed kunnen zijn op de beoordeling van het bewijs. In gevolge het uitgangspunt dat het strafproces de materiële waarheidsvinding dient, gaat het daarbij niet alleen om stukken die van belang kunnen zijn in voor verdachte belastende zin, maar uiteraard ook om stukken die redelijkerwijs van belang zouden kunnen zijn in voor hem ontlastende zin.

Wat betreft het begrip processtuk wordt in deze jurisprudentie vervolgens onderscheid gemaakt tussen enerzijds processtukken en anderzijds een niet specifiek afgebakende categorie van bescheiden, voorwerpen en andere gegevensdragers. Bij processtukken gaat het om de door politie en justitie gegenereerde resultaten van feitenonderzoek, neergelegd in de vorm van wettige bewijsmiddelen. De andere gegevensdragers zien op de aanleiding van dat onderzoek en de middelen en methoden met behulp waarvan die onderzoeksresultaten tot stand zijn gekomen, waarvan andere documenten en gegevensdragers zouden kunnen getuigen. Tot deze categorie wordt dan bijvoorbeeld onder meer gerekend verklaringen van anonieme CIE-informanten voor zover zij enkel de aanleiding zijn geweest voor nader onderzoek en niet het (tot bewijs gebezigde) resultaat van dat onderzoek.

Dit onderscheid heeft consequenties voor het recht op kennisneming. Kennisneming van processtukken mag, behoudens hier niet ter zake doende uitzonderingen voor beperkte duur, aan de verdachte en zijn raadsman niet worden onthouden. Van de processtukken worden ook afschriften verstrekt. Ten aanzien van genoemde tweede categorie gegevensdragers geldt dat, indien de verdediging de betrouwbaarheid of rechtmatigheid van de verkrijging van enig bewijsmiddel (deugdelijk gemotiveerd) aanvecht, beginselen van een behoorlijke procesorde meebrengen dat de verdediging in beginsel de kennisneming van voor de beoordeling van die vragen van belang zijnde, niet tot de processtukken behorende, documenten ook niet mag worden onthouden. Dat brengt echter niet zonder meer aanspraak op kennisneming of afschrift met zich mee. Hier is een belangenafweging op zijn plaats. Soms is beluisteren of inzage afdoende of kan kennisneming helemaal achterwege blijven. Zo is in de jurisprudentie aanvaard dat op zich geen openheid van zaken hoeft te worden gegeven over een methode van opsporing of over de identiteit van een anonieme CIE-informant.vii Het bewust achterhouden van ontlastende informatie blijft echter te allen tijde ontoelaatbaar, omdat daarmee de integriteit van de rechtspleging in het geding komt en risico's ontstaan voor schade aan de materiële waarheidsvinding.viii

De rechtbank is overigens van oordeel dat genoemd processtukkenregiem moet gelden voor resultaten van voorbereidend onderzoek in verband met het misdrijf ten aanzien waarvan jegens de verdachte verdenkingen zijn gerezen. Het is immers praktisch onuitvoerbaar per definitie tot de processtukken te rekenen alle resultaten van opsporingsonderzoek in alle strafzaken in Nederland of zelfs daarbuiten, zodra en voor zover daarin (enige) relevantie voor de voorliggende strafzaak valt te bespeuren.

Tot slot en ten overvloede wijst de rechtbank erop dat vanaf 1 januari 2013 eenzelfde relevantiecriterium is opgenomen in een nieuwe definitiebepaling (artikel 149a Sv) in het Wetboek van Strafvordering.ix

De rechtbank merkt vervolgens op dat ofschoon deze jurisprudentie van de Hoge Raad meer rechtsbescherming voor de verdachte biedt, het hier geschetste beoordelingskader strookt met de minimumeisen van het EVRM. Het EHRM onderscheidt "intelligence" van "evidence", maar kent aan de term "witness" in artikel 6 lid 3 sub d EVRM wel een autonome betekenis toe. Het gaat er daarbij alleen om of een verklaring van iemand, in welke vorm dan ook, door verhoor ter zitting of via een proces-verbaal, ter kennis van de rechter komt en voor het bewijs gebruikt kan worden. Uit de rechtspraak van het EHRM kan voorts worden afgeleid dat een fair trial onder artikel 6 EVRM meebrengt dat de vervolgende autoriteiten "should disclose to the defence all material evidence in their possesion for or against the accused".x Het recht van de verdachte om kennis te nemen van relevant bewijsmateriaal is volgens het Hof echter niet absoluut. Er kunnen andere belangen zijn die hiertegen moeten worden afgewogen, zoals nationale veiligheid, bescherming van getuigen tegen de dreiging van repressailles en geheimhouding van opsporingsmethoden. Het achterhouden van informatie voor de verdachte moet wel strikt noodzakelijk zijn, hetgeen het Hof ter beoordeling overlaat aan de nationale rechter, en er moeten voldoende compenserende mogelijkheden tot verweer worden geboden in de procedure voor de gerechtelijke autoriteiten.xi De noodzaak tot geheimhouding moet in ieder geval worden getoetst door een rechterlijke autoriteit en niet door de vervolgende instantie zelf.xii

Artikel 226h lid 4 Sv

De wettelijke kroongetuigenregeling kent één specifieke bepaling in verband met dossiervorming, te weten artikel 226h lid 4 Sv. Dit artikel houdt in dat de officier van justitie door het maken van een afspraak verkregen verklaringen van een potentiële getuige niet bij de processtukken voegt voordat de rechter-commissaris de afspraak rechtmatig heeft beoordeeld. Deze bepaling is niet alleen van belang in de situatie dat de voorgenomen afspraak door de rechter-commissaris onrechtmatig wordt beoordeeld, maar ook in de situatie dat het niet tot een voorgekomen afspraak komt, omdat de onderhandelingen tussen de officier van justitie en de potentiële getuige in een eerder stadium zijn gestrand.

Blijkens de wetsgeschiedenisxiii is deze bepaling per amendement aangebracht met als motivering dat de potentiële getuige dan vrijer en dus concreter kan verklaren over hetgeen hij ter zitting zal getuigen, met bijkomend effect dat de rechter-commissaris beter in staat wordt gesteld over de rechtmatigheid van de afspraak te oordelen. Na aanvankelijk geuit bezwaar van de minister die er moeite mee had dat "het te categorisch uitsluiting van voeging van stukken regelt, terwijl niet meer wordt gekeken naar de relevantie" is het amendement in het wetsvoorstel verwerkt en uiteindelijk aanvaard.

Uit artikel 226h lid 4 Sv vloeit voort dat indien géén OM-deal tot stand komt een eerder afgelegde kluisverklaring niet in het procesdossier dient te worden gevoegd van de verdachte die het betreft en dan dus geen processtuk is in de zin van artikel 30ev Sv. Wel is het mogelijk om, ondanks dat de onderhandelingen zijn afgebroken, de in dat kader afgelegde zaaksrelevante kluisverklaringen toch aan het dossier toe te voegen, indien dit met instemming van de getuige gebeurt.xiv

De bijzondere positie van de kroongetuige

Algemeen

De kroongetuige is een getuige, een verdachte én een contractspartner van de Staat. Op grond hiervan neemt hij een bijzondere positie in binnen het strafvorderlijke systeem. Een kroongetuige heeft, gelijk iedere getuige, de wettelijke verplichting om volledig en naar waarheid te verklaren en is daarbij gehouden antwoord te geven op vragen die relevant zijn voor de beoordeling van enige door de rechter te nemen beslissing ex artikel 348 en 350 Sv. In het strafproces wordt immers aan materiële waarheidsvinding gedaan. Voorafgaand aan zijn verhoor wordt de kroongetuige door de rechter - rechter-commissaris of zittingsrechter - beeëdigd dat hij de gehele waarheid en niets dan de waarheid zal verklaren (zie de artikelen 215 en 290 Sv). De verplichting volledig en naar waarheid te verklaren kan worden beperkt door het verschoningsrecht van de artikelen 217 en 219 Sv (kort gezegd: een getuige mag zwijgen op vragen indien beantwoording voor de getuige dan wel bepaalde aanverwanten risico van strafrechtelijke veroordeling oplevert) en door de bevoegdheid van de rechter om antwoorden op bepaalde vragen te beletten krachtens de artikelen 293 en 187d Sv in verband met onder andere zwaarwegende opsporingsbelangen die zich daartegen verzetten.

De kroongetuige is tevens verdachte, zodat hem een zwijgrecht toekomt: ingeval van een verhoor is hij niet verplicht op enige vraag te antwoorden, hetgeen hem vooraf wordt medegedeeld (artikel 29 Sv).

De kroongetuige is tot slot een dealgetuige: een verdachte die eerst bereid is gevonden een getuigenverklaring af te leggen in de strafzaak tegen een andere verdachte in ruil voor een toezegging dat bij de vervolging in zijn eigen strafzaak strafvermindering (tot maximaal de helft) zal worden gevorderd (artikel 226g lid 1 Sv). De in dit verband op schrift te stellen afspraak (de OM-deal) moet "een zo nauwkeurig mogelijke omschrijving bevatten van "de misdrijven waarover en zo mogelijk de verdachte tegen wie de getuige bereid is een getuigenverklaring af te leggen" (artikel 226g lid 2 sub a Sv). De Aanwijzing toezegging getuigen schrijft (punt 7) voor dat in de OM-deal in ieder geval de voorwaarde moet worden gesteld aan de kroongetuige dat hij volledige informatie en opening van zaken geeft over zijn aandeel in de strafbare feiten waarop zijn getuigenverklaring betrekking heeft.

De kroongetuigenregeling gaat er derhalve vanuit dat de kroongetuige in verband met dealfeiten contractueel afstand doet van zijn wettelijke rechten: als verdachte van zijn zwijgrecht en als getuige van zijn (eventuele) verschoningsrecht. Dit is ook in de onderhavige OM-deal met [persoon 7] vastgelegd.

Extra behoedzaamheid en transparantie

Het gegeven dat de kroongetuige, anders dan normaliter het geval is bij een getuige, in zijn eigen strafzaak als verdachte een substantiële tegenprestatie van de Staat ontvangt voor zijn getuigenverklaringen, heeft gevolgen voor de omvang van de toetsing door de zittingsrechter van (de betrouwbaarheid en de rechtmatige verkrijging van) de verklaringen van de kroongetuige.

In verband met een ook door de wetgever onderkend verhoogd risico op onbetrouwbaarheid, moeten de verklaringen van de kroongetuige door de rechter met extra behoedzaamheid worden gewogen. De artikelen 344a, vierde lid en 360, tweede lid, Sv voorzien in een bijzonder bewijsminimum, respectievelijk bijzondere motiveringsplicht bij gebruik. In dit verband is het van groot belang dat wordt gestreefd naar het verkrijgen van verklaringen van de kroongetuige die op hun juistheid kunnen worden getoetst.

Daarnaast is wat de totstandkoming van de verklaringsbereidheid van de kroongetuige betreft van belang dat het openbaar ministerie in het dossier en op zitting verantwoording aflegt over de gemaakte afspraken. Tegen de achtergrond van het gegeven dat de wetgever controle op kroongetuigendeals mogelijk wilde maken, moet daarbij ook in redelijke mate van de wijze van verkrijging van die afspraken blijken. Dit vloeit eveneens voort uit de algemene verbaliseringsplicht van artikel 152 Sv, het bepaalde in artikel 226g lid 3 Sv, dat voorschrijft dat aan de rechter-commissaris alle gegevens worden verschaft die deze voor de rechtmatigheidtoets behoeft, alsmede de Aanwijzing toezeggingen getuigen in strafzaken, op grond waarvan de officier van justitie ter terechtzitting volledige opening van zaken moet geven met betrekking tot de feiten en omstandigheden die van belang zijn geweest voor de totstandkoming van de overeenkomst (punt 7.8). Het journaal dat de behandelende officier van justitie (krachtens punt 7.3, 3e gedachtestreep) moet bijhouden over het verloop van de onderhandelingen met de getuige, kan daartoe dienstbaar zijn. Bijzondere belangen, zoals de afscherming van methodieken en middelen of de bescherming van de veiligheid van personen, kunnen echter een minder gedetailleerde verantwoording rechtvaardigen.

Bespreking beide verweren

Kern debat

De rechtbank constateert dat zowel de verdediging als het openbaar ministerie het hiervoor geschetste algemeen juridisch toetsingskader voor dossiervorming in grote lijn hanteert, maar daar concreet een andere invulling aan geeft wat betreft de vastgelegde uitlatingen van [persoon 7] in de fase voorafgaand aan de totstandkoming van de OM-deal.

Het openbaar ministerie schaart de fase voorafgaand aan de totstandkoming van de OM-deal geheel onder het vertrouwelijk overleg en stelt dan dat de vastgelegde uitlatingen van [persoon 7] uit die fase vallen onder de in de Dev Sol jurisprudentie aangeduide 2e categorie, omdat het hier meer om vertrouwelijke CIE-inlichtingen gaat dan om bewijs. Dan kan op grond van een belangenafweging deze informatie worden achtergehouden en geldt alleen een inbrengplicht indien het om ontlastend materiaal gaat. Volgens het openbaar ministerie verandert dit niet, indien nadien een OM-deal is gesloten. Ook als de uitlatingen onder "material evidence" dienen te worden begrepen, was het volgens het openbaar ministerie nog op grond van EHRM-uitspraken tot een belangenafweging gerechtigd en mochten deze uitlatingen worden achtergehouden. De weglatingsafspraak was dus ook gewoon toelaatbaar.

De verdediging daarentegen stelt dat die vertrouwelijkheid van het overleg komt te vervallen zodra een deal is gesloten en dat alsdan een volledige transparantieverplichting van kracht wordt. De vastgelegde uitlatingen van de kroongetuige betreffen allemaal processtukken, welke mitsdien integraal ingebracht hadden moeten worden. De weglatingsafspraak frustreert zowel de door het openbaar ministerie in acht te nemen transparantieverplichting als de inbrengplicht en was dan ook ontoelaatbaar.

De rechtbank oordeelt als volgt.

Vooropgesteld moet worden dat de hiervoor in dit vonnis geschetste beoordelingsruimte van het openbaar ministerie bij de inrichting van deals met kroongetuigen in ieder geval zijn grenzen vindt bij een inbreuk op de waarheidsvinding. Tegen de achtergrond van genoemd relevantiecriterium en indachtig de extra behoedzaamheids- en transparantievereisten die ten aanzien van een kroongetuige hebben te gelden, is de rechtbank van oordeel dat, anders dan het openbaar ministerie meent, de fase voorafgaand aan de totstandkoming van een kroongetuigendeal niet geheel aan het zicht van partijen kan worden onttrokken met een beroep op vertrouwelijkheid van het overleg. Indien en voor zover in die voorfase gegevens worden verkregen, relevant voor enige door de zittingsrechter te nemen beslissing in eindvonnis - waaronder begrepen waarheidsvinding én de controle op de rechtmatige verkrijging van bewijsmiddelen - moeten deze gegevens in beginsel ter kennisneming van verdediging en rechter worden voorgelegd. Deze transparantieverplichting gaat echter niet zo ver dat, zoals de raadsman voorstaat, over elk inhoudelijk contact met de kroongetuige in die voorfase inzicht moet worden verschaft. Naar het oordeel van de rechtbank dient hier een onderscheid te worden gemaakt tussen enerzijds de kluisverklaringen en anderzijds de oriënterende gesprekken en dealbesprekingen. Na een uiteenzetting over de daarbij behorende verschillende uitgangspunten zal de rechtbank telkens direct overgaan tot de beoordeling van de vraag of het openbaar ministerie is tekortgeschoten in zijn transparantieverplichting.

De kluisverklaringen

Algemeen

De rechtbank is met de verdediging van oordeel dat kluisverklaringen onder omstandigheden als processtukken hebben te gelden en overweegt daartoe als volgt.

Uit de stukkenxv volgt in zijn algemeenheid het beeld dat kluisverklaringen worden gebruikt door justitie ingeval van bijzondere getuigentrajecten. Het zijn verklaringen afgelegd onder toezegging van justitie dat ze in een kluis worden bewaard en pas operationeel gebruikt kunnen worden indien overeenstemming is bereikt over de voorwaarden waaronder deze gebruikt kunnen worden. Deze verklaringen worden tegenover een opsporingsambtenaar afgelegd in een verhoorsituatie (na, ingeval van verdenking, een cautie) en vervat in een ambtsedig proces-verbaal van verhoor. Na verificatie volgen, indien daartoe voldoende aanleiding wordt gezien, onderhandelingen. Na overeenstemming over de voorwaarden van gebruik en, indien nodig, goedkeuring van het College van procureurs-generaal en/of de rechter-commissaris, wordt de kluisverklaring (indien niet al gebeurd) op naam gesteld, ondertekend door de getuige en de verhorende verbalisant en kan deze ten grondslag worden gelegd aan tactisch gebruik.

In lijn met dit beeld is, zo constateert de rechtbank, de concrete gang van zaken geweest rondom (de totstandkoming van) de kluisverklaringen die van het [X]dossier deel uitmaken: van de kroongetuige [persoon 7] en de gunstbetoongetuige [persoon 47], alsmede van een aantal andere, beschermde getuigen. Wat betreft [persoon 7] is tegen hem voorafgaand aan de kluisverhoren aangegeven dat hij inhoudelijk zou worden verhoord over de zaken waarover hij in het kader van een deal wenste te verklaren, welke verklaringen de status van kluisverklaring zouden krijgen. Toegezegd is dat eerst nadat overeenstemming zou zijn bereikt over de eventuele deal en de vereiste goedkeuring door de rechter-commissaris was verkregen, de kluisverklaringen tactisch gebruikt konden worden. Ook is aangegeven dat basisvoorwaarde van vervolggesprekken en eventuele deal was dat [persoon 7] volledig naar waarheid zou verklaren.xvi Voorafgaand aan de laatste kluisverklaring over de moord op [persoon 19] is [persoon 7] schriftelijk gewaarschuwd dat tactisch gebruik van die verklaring zonder meer mogelijk zou zijn, indien zou blijken dat [persoon 7] niet volledig naar waarheid had verklaard over dit feit.xvii Dat de kluisverhoren van [persoon 7] zijn opgenomen is overigens gedaan "om redenen van veiligheid van alle gespreksdeelnemers en van zorgvuldigheid".xviii

De rechtbank leidt uit het voorgaande af dat een kluisverklaring tweeërlei doel dient. Het vastleggen van de inhoud en strekking van de verklaringen van de getuige stelt justitie in staat om te beoordelen of er voldoende basis is voor een deal en in welke vorm. Het gaat dan met name om de relevantie, de betrouwbaarheid van de potentiële getuige en diens verklaringen en, bij dealgetuigen, om de omvang en reikwijdte van zijn verklaringsplicht ingevolge de toekomstige deal, de feiten waarvoor de getuige eventueel zelf voor vervolgd moet worden en de daarbij behorende eis. Daarnaast is de kluisverklaring naar zijn inhoud een tactische verklaring nu deze mededelingen omvat van feiten of omstandigheden die de getuige heeft waargenomen of ondervonden in verband met strafbare feiten en daarbij betrokken personen. Juist vanwege deze tactische waarde wordt een bijzonder getuigentraject opgestart opdat de verklaring niet "verloren" gaat en na (goedgekeurde) overeenstemming aan de opsporing van de in de kluisverklaring gerelateerde strafbare feiten dienstbaar kan worden gemaakt.

De rechtbank komt dan, gelet op hetgeen hiervoor is overwogen over functie, vorm en inhoud van de (totstandkoming van de) kluisverklaringen en gelet op de hiervoor geschetste criteria uit de Dev Sol-jurisprudentie, tot de conclusie dat indien een OM-deal volgt,

kluisverklaringen als processtukken moeten worden aangemerkt en in het dossier gevoegd, indien en voor zover deze kluisverklaringen inhoudelijk relevant zijn voor de beoordeling van een tenlastegelegd dealfeit in de zaak tegen een medeverdachte over wie de kroongetuige verklaart. Een kluisverklaring is immers ook het resultaat van feitenonderzoek, waarbij in een gepland (kluis-)verhoor een tactische verklaring wordt afgelegd. Voorts is de kluisverklaring vervat in een wettig bewijsmiddel, te weten een door een bevoegde opsporingsambtenaar op ambtseed in de wettelijke vorm opgemaakt proces-verbaal. Dit proces-verbaal kan als een bewijsmiddel in de zin van artikel 344 lid 1 sub 2 Sv worden aangemerkt. Aan een ambtsedig proces-verbaal komt op grond van artikel 344 lid 2 Sv bijzondere bewijskracht toe.

Het voorgaande betekent ook dat indien een (bij een kroongetuige: rechtmatig bevonden) deal volgt, de totstandkoming van de kluisverklaringen achteraf beschouwd óók heeft te gelden als feitenonderzoek dat bewijsmiddelen genereert, waarover eventueel naderhand verantwoording moet (kunnen) worden afgelegd.

Het andersluidende standpunt van het openbaar ministerie dat kluisverklaringen geen processtukken kunnen zijn, getuigt derhalve van een onjuiste rechtsopvatting. Dat de kluisverhoren mede gebruikt worden om te inventariseren waarover een potentiële getuige zou kunnen (willen) gaan verklaren, dus om de omvang van zijn verklaringsbereidheid in kaart te brengen, doet daaraan niet af. Ook het voorschrift van artikel 226h lid 4 Sv leidt niet tot de door het openbaar ministerie bepleite conclusie. Deze bepaling is immers, gelet ook op de totstandkomingsgeschiedenis van deze bepaling, in de wet opgenomen, omdat het niet voegen van zaaksrelevante informatie afwijkt van het te hanteren relevantiecriterium voor de dossiervorming, maar desondanks nodig werd geacht om de potentiële getuige vrijer en concreter te kunnen laten verklaren. Het argument van het openbaar ministerie dat uit de wetsgeschiedenis bij het Wetsvoorstel Herziening regels betreffende de processtukken in strafzaken kan worden afgeleid dat een kluisverklaring geen processtuk is, wordt evenmin gevolgd. Waar de minister in de door het openbaar ministerie aangehaalde tekst stelt dat de kluisverklaring "toch grotendeels buiten het bestek van dit voorstel valt" is bepaald niet uit te sluiten dat hij doelt op een kluisverklaring in de situatie dat géén OM-deal volgt.xix

In dit verband kan tot slot nog worden opgemerkt dat er geen rechtsplicht bestaat de kluisverklaringen aanstonds letterlijk uitgewerkt aan het dossier toe te voegen, nu als wettelijk uitgangspunt voor alle processen-verbaal geldt dat deze een zakelijke weergave van de afgelegde verklaringen bevatten. Alleen indien de rechter daartoe aanleiding ziet kan letterlijke uitwerking aangewezen zijn. Het auditief en audiovisueel registreren van kluisverhoren ligt dan ook voor de hand, bijzondere omstandigheden daargelaten. Op deze manier kan, indien daartoe aanleiding bestaat, een nadere controle plaatsvinden aan de hand van een letterlijke uitwerking. Dit bevordert de waarheidsvinding en vergemakkelijkt de toetsing van de rechtmatigheid van de verhoren, hetgeen overigens mede strekt ter bescherming van de verhorende verbalisanten. Audiovisuele registratie is voorts in lijn met de Aanwijzing auditief en audiovisueel registreren van verhoren van aangevers, getuigen en verdachten. Deze Aanwijzing kent als uitgangspunt registratie in geval van geplande verhoren van getuigen (ter zake bepaalde misdrijven zoals hier aan de orde), waarbij kluisverhoren niet zijn uitgezonderd.

Tussentijdse conclusie status kluisverklaringen

Het voorgaande leidt tot de tussentijdse conclusie dat het openbaar ministerie zich bij aanvang van de kluisverhoren, hoewel nog ongewis over de uitkomst daarvan, rekenschap dient te geven van de mogelijke juridische statusverandering van de af te leggen kluisverklaringen. Indien géén overeenstemming wordt bereikt over een deal blijven de kluisverklaringen als onderdeel van vertrouwelijk overleg in de kluis. Indien wél (rechtmatig bevonden) overeenstemming wordt bereikt moeten de kluisverklaringen betreffende dealfeiten die relevant zijn voor de beoordeling van een bij een medeverdachte tenlastegelegd dealfeit als processtukken in het dossier worden gevoegd van die verdachte. De totstandkoming van de kluisverklaringen heeft dan achteraf beschouwd óók te gelden als feitenonderzoek dat bewijsmiddelen genereert, waarover eventueel naderhand verantwoording moet (kunnen) worden afgelegd.

Indien slechts op onderdelen van de verklaringen overeenstemming wordt bereikt, moet het openbaar ministerie uiterst zorgvuldig beoordelen welke onderdelen van de verklaringen voorwerp van een deal kunnen worden en welke niet. In ieder geval moet de kluisverklaring aangaande een dealfeit volledig worden ingebracht. Dit is van belang voor de zittingsrechter met het oog op een deugdelijke toetsing van de inzet van een kroongetuige en de betrouwbaarheid van diens verklaringen. Indien een potentiële kroongetuige niet volledig kan of wil verklaren over een bepaald misdrijf, kan dit misdrijf niet als dealfeit kan worden opgenomen.

Komt het tot een letterlijke uitwerking van kluisverklaringen dan kunnen overigens bepaalde zaaksinhoudelijk niet relevante passages die zich vanwege specifieke zwaarwegende redenen niet lenen voor toevoeging aan het procesdossier - veiligheid van personen, andere mogelijke onderzoeken die losstaan van de zaak in geding, de werkwijze van de CIE, aspecten in verband met getuigenbescherming of de privacy - achterwege blijven, mits deze handelwijze kenbaar wordt gemaakt en verantwoord.

Bespreking verwijt gebrekkige transparantie fase kluisverklaringen

De rechtbank constateert dat het openbaar ministerie vanaf het begin, door middel van diverse processen-verbaal en verhoren van getuigen, globaal inzicht heeft verschaft over het verloop van het dealtraject, waarbij ook de fase van de kluisverhoren met [persoon 7] was beschreven. De kluisverklaringen hebben, zij het om andere redenen, vanaf het begin als onderdeel van de ingebrachte OM-deal deel uitgemaakt van het procesdossier [X]. Dat deze verklaringen in eerste instantie in de vorm van een zakelijk weergave van de verhoren waren uitgewerkt, is in overeenstemming met het wettelijk uitgangspunt. Tevens heeft het openbaar ministerie de meeste kluisverklaringen, hoewel het zich daartoe niet gehouden voelde, op enig moment letterlijk laten uitwerken. De daartoe noodzakelijkerwijs benodigde bandopnamen waren, zij het om andere reden gemaakt, voorhanden. De rechtbank ziet geen rechtsplicht voor het openbaar ministerie om, zoals de verdediging heeft gesteld, daarenboven ook nog tot het inbrengen van de zakelijke weergaven van die letterlijk uitgewerkte weglatingen over te gaan.

De weglatingsafspraak

Dit gezegd hebbende, dient echter uit hetgeen hiervoor over de status van kluisverklaringen is opgemerkt, tegen de achtergrond van het juridisch toetsingskader, dwingend de conclusie te worden getrokken dat de weglatingsafspraak ontoelaatbaar was.

De rechtbank overweegt daartoe als volgt.

De weglatingsafspraak was onderdeel van de OM-deal waar zij tot gevolg had dat de omvang van de verklaringsverplichting van [persoon 7] krachtens de OM-deal nader werd bepaald en ingeperkt. Een deel van de contractueel vastgelegde (volledige) afstandsverklaring van het verschoningsrecht werd als het ware in het geheim weer door [persoon 7] voorbehouden, namelijk voor zover het [persoon 28] betrof.

Door akkoord te gaan met de voorwaarde van [persoon 7] dat hij over een medeverdachte niet zou hoeven verklaren, werd bij hem ten onrechte het vertrouwen gewekt dat hij onvolledig mocht zijn in zijn zittingsverklaringen in weerwil van zijn wettelijke verplichtingen. Een kroongetuige moet immers zoals iedere getuige krachtens de wet volledig en naar waarheid verklaringen afleggen. De achtergehouden informatie was voorts evident relevant voor de beoordeling door de zittingsrechter van de aan verdachten ten laste gelegde moorden op [persoon 19] en [persoon 20]. De kluisverklaringen van [persoon 7] over deze misdrijven waren processtukken en hadden volledig ingebracht moeten worden. Door deze informatie daaruit weg te houden werden procespartijen en de zittingsrechter vanaf het begin niet volledig en juist geïnformeerd over de verklaringen van de kroongetuige aangaande deze ten laste gelegde dealfeiten. Met deze afspraak bracht het OM zichzelf bovendien in een positie dat het niet meer volledig in staat zou zijn te voldoen aan zijn verplichting om verdediging en rechtbank volledig inzicht te verschaffen in de deal en de totstandkoming daarvan.

Door de gekozen constructie zijn derhalve belangrijke strafvorderlijke voorschriften en rechtsbeginselen geschonden, omdat een onaanvaardbaar risico werd genomen dat de materiële waarheidsvinding geweld zou worden aangedaan en het belang van een zuivere rechtspleging zou worden geschonden.

De rechtbank verwerpt de andersluidende opvatting van het openbaar ministerie dat de [persoon 28]-informatie vertrouwelijk te behandelen, niet-ontlastende informatie betrof, welke op grond van een belangenafweging kon worden achtergehouden. Los van de vraag of de inschatting van het openbaar ministerie dat het geen ontlastend materiaal betrof correct is, waarover hierna meer, gaat het openbaar ministerie hier voorbij aan het gegeven dat de achtergehouden [persoon 28]-informatie onmiskenbaar zag op twee misdrijven waaromtrent de deal werd gesloten. Het bepaalde in artikel 226h lid 4 Sv kan niet gelden voor onderdelen van de kluisverklaring waaromtrent geen overeenstemming wordt bereikt, indien die onderdelen een dealfeit betreffen. Procespartijen en de zittingsrechter moeten er vanuit kunnen gaan dat het in het procesdossier gevoegde kluisverbaal volledig de verklaring weergeeft die de (dan nog) potentiële kroongetuige over een dealfeit heeft afgelegd. Voor toepassing van een belangenafweging ten aanzien van voeging van (delen van) processtukken is geen ruimte.

De rechtbank merkt ten overvloede op dat met het oog op de materiële waarheidsvinding dit ook de voorkeur verdient, omdat de duiding van informatie als zijnde ont- of belastend een heikele exercitie is. Naast de letterlijke bewoordingen is het be- of ontlastende karakter afhankelijk van de context waarbinnen en het perspectief van waaruit de informatie wordt begrepen. Een dergelijke inschatting vraagt voorts om monitoring waar deze, bijvoorbeeld door nieuwe inzichten op grond van tijdsverloop en daarmee samenhangende later gevoerde verweren van de verdediging, ook aan verandering onderhevig kan zijn.

Het beroep op de Straatsburgse jurisprudentie kan het openbaar ministerie evenmin baten. Weliswaar valt daaruit inderdaad af te leiden dat het EHRM de harde regel dat processtukken aan het dossier moeten worden toegevoegd, in zekere zin relativeert, maar waar de nationale jurisprudentie meer rechtsbescherming voor een verdachte biedt heeft deze jurisprudentie als in Nederland geldende rechtsnorm te gelden. Het EHRM legt alleen de minimumgaranties vast waar de lidstaten aan hebben te voldoen.

Ten overvloede merkt de rechtbank dan nog op dat ook het EHRM voorop stelt dat het niet openbaar maken van relevant materiaal een uitzondering is op de hoofdregel dat dergelijk materiaal wél ter beschikking staat van de verdachte. Die uitzondering moet berusten op een afweging van alle betrokken belangen en de vervolgende instantie mag daarbij niet verhullen dat informatie is achtergehouden. De strikte noodzaak tot geheimhouding moet daarbij in ieder geval worden getoetst door een rechter en niet door de vervolgende instantie zelf. Voorts geldt het vereiste dat voor de verdediging zodanige compenserende mogelijkheden bestaan dat sprake blijft van een fair trial. De daarvoor door het EHRM gegeven handvatten zijn ontwikkeld tegen de achtergrond van de Engelse non-disclosure-procedure en juryrechtspraak en derhalve moeilijk direct in de Nederlandse situatie toepasbaar. Zo werd in voorkomende gevallen door het Hof in het bijzonder van belang geacht dat de Engelse zittingsrechter, die niet oordeelt over de schuldvraag, voldoende bekend was met het achtergehouden materiaal (op hoofdlijnen). Deze rechter was daarom in staat om te beoordelen of het materiaal deel uitmaakte van "the prosecution case" en of de geheimhouding strikt noodzakelijk was.

Bovendien kon deze zittingsrechter gedurende de verdere fasen van het proces de belangen van de verdediging op een fair trial monitoren en beoordelen of er voor een deugdelijke verdediging van de verdachte behoefte bestond dat deze alsnog kennis nam van die informatie.

De stelling van het openbaar ministerie, tot slot, dat het zich door de weglatingsafspraak jegens [persoon 7] gehouden achtte tot vertrouwelijkheid, kan het openbaar ministerie niet disculperen, nu de afspraak op zichzelf al ontoelaatbaar was. Overigens kan in gevallen als deze volledige vertrouwelijkheid, zonder enig voorbehoud in welke vorm dan ook, nooit rechtmatig worden toegezegd. De rechtbank wijst in dit verband op het bepaalde in artikel 3:2 Instructie CIE-Officier van justitie waaruit volgt dat de CIE een informant meedeelt dat de toegezegde afscherming kan vervallen, onder meer op grond van een zwaarwegend belang als de integriteit van de opsporing. Daar komt bij dat [persoon 7] kennelijk al in 2008 een aanbod aan de CIE-Officier van justitie had gedaan om in ruil voor zes maanden gratie alsnog over [persoon 28] te gaan verklaren, waarmee hij kennelijk terugkwam op zijn in stelling gebrachte veiligheidsargument. De rechtbank acht het onbegrijpelijk dat naar aanleiding daarvan niet eerder is gezocht naar een manier om de [persoon 28]-informatie in te brengen.

Nu is vastgesteld dat de afspraak ontoelaatbaar was, behoeven de door de verdediging aan het openbaar ministerie gemaakte verwijten dat deze afspraak ten onrechte niet kenbaar is gemaakt aan partijen en ten onrechte niet ter toetsing aan de rechter-commissaris is voorgelegd, geen bespreking meer. Eveneens kan onbesproken blijven de stelling van het openbaar ministerie dat een wettelijk instrumentarium ontbreekt om de rechter-commissaris met (de rechtbank begrijpt: te allen tijde) achter te houden informatie te benaderen buiten procespartijen en zittingsrechter om.

Conclusie over de rechtmatigheid van de weglatingsafspraak

De rechtbank concludeert dat met en door de weglatingsafspraak belangrijke strafvorderlijke voorschriften en rechtsbeginselen zijn geschonden, hetgeen een vormverzuim als bedoeld in artikel 359a Sv oplevert, welk verzuim naar zijn aard onherstelbaar is. In zoverre is het verweer terecht voorgesteld.

Voordat de rechtbank zich buigt over de vraag welke gevolgen hieraan te verbinden, zal eerst moeten worden beoordeeld of ook overigens, zoals door de verdediging gesteld, in de uitwerking van de kluisverklaringen, dan wel in verband met de oriënterende fase of dealbesprekingen, van een onherstelbaar vormverzuim sprake is.

Uitwerking kluisverklaringen anderszins

De rechtbank is met de verdediging van oordeel dat ook los van de [persoon 28]-informatie aan het openbaar ministerie een gebrekkige verslaglegging in de kluisverklaringen kan worden verweten. Het na de onthullingen van [persoon 7] gelaste onderzoek heeft immers behalve de [persoon 28]weglatingen nog meer [X]relevante uitlatingen in de kluisverklaringen blootgelegd, zodat ook om die reden achteraf moet worden vastgesteld dat de processtukken oorspronkelijk niet volledig zijn ingebracht. Ook is uit dat onderzoek gebleken dat de letterlijk uitgewerkte kluisverklaringen 1 en 2 goed leesbaar zijn. Het openbaar ministerie heeft de verdediging en de rechtbank dan ook onjuist voorgelicht waar het op grond van vermeende onleesbaarheid de letterlijke uitwerking van die kluisverklaringen heeft geweerd. Voorts is de uitwerking van de weglating *W04-03 onzorgvuldig geweest.

Deze tekortkomingen zijn op zich eveneens als een vormverzuim in het voorbereidend onderzoek aan te merken. Deze achtergehouden informatie was echter van relatief geringe importantie en de gang van zaken rondom de uitwerking van kluisverklaring 1 en 2, alsmede die rondom weglating *W04-03, geeft geen aanleiding te denken aan kwaad opzet of welbewuste misleiding door politie of openbaar ministerie. De terughoudendheid van het openbaar ministerie bij het volledig uitwerken van de kluisverklaringen werd klaarblijkelijk ingegeven door de eerdergenoemde onjuiste rechtsopvatting dat de kluisverhoren integraal onderdeel uitmaakten van het vertrouwelijk overleg, waarbij het openbaar ministerie zich gebonden achtte aan de toegezegde vertrouwelijkheid aan [persoon 7]. Uiteindelijk zijn alle weglatingen uit de kluisverklaringen bekend geworden en uitgebreid ter zitting bediscussieerd. De rechtbank is derhalve van oordeel dat, al deze omstandigheden bij elkaar genomen, deze tekortkomingen in de verslaglegging in voldoende mate zijn hersteld of gerepareerd.

De oriënterende gesprekken en dealbesprekingen.

Algemeen

De rechtbank is voorts van oordeel - met het openbaar ministerie en anders dan de verdediging - dat oriënterende gesprekken en dealbesprekingen in de fase voorafgaand aan de totstandkoming van een OM-deal primair tot het vertrouwelijk overleg dienen te worden gerekend, waaromtrent logischerwijs niet aanstonds volledige openheid hoeft te worden verschaft. Gelet op de aard, inhoud en functie kunnen deze gesprekken niet zozeer worden geduid als feitenonderzoek dat bewijsmiddelen genereert. Veeleer vormen zij de aanleiding, het middel en/of de methode om tot dergelijk onderzoek te komen. Een in relaasvorm verschaft globaal overzicht van het verloop van het dealtraject zal in het algemeen voldoende mogelijkheid bieden aan verdediging en zittingsrechter om de rechtmatigheid van de (totstandkoming van de) OM-deal te onderzoeken. Een andersluidend oordeel zou de effectiviteit van de kroongetuigenregeling, die vertrouwelijk overleg vergt om bijvoorbeeld een informant te bewegen bewijsgetuige te worden, te veel frustreren.

Gelet op het voorgaande heeft hier het algemene uitgangspunt te gelden dat het openbaar ministerie het procesdossier voorziet van relevante stukken, waarbij erop vertrouwd kan worden dat het aan deze taak op magistratelijke wijze uitvoering geeft. Voor zover de oriënterende gesprekken en dealbesprekingen zijn vastgelegd betreft het, vergelijkbaar aan de tweede categorie van genoemde Dev Sol-jurisprudentie, gegevensdragers waarvan de inbreng op grond van zwaarwegende opsporingsbelangen achterwege kan blijven. Bewust achterhouden van ontlastend materiaal blijft in verband met een integere rechtspleging en risico's voor schade aan de materiële waarheidsvinding echter ontoelaatbaar. Naar het oordeel van de rechtbank is ontlastend materiaal in ieder geval informatie die direct op de onschuld van een verdachte wijst, maar daar kan onder omstandigheden ook andersoortige informatie onder worden verstaan. Denkbaar is bijvoorbeeld dat bepaalde door de kroongetuige op enig moment in een oriënterend- of dealoverleg verschafte informatie, welke in relevante mate afwijkt van (nadien) afgelegde kluis- en zittingsverklaringen en voor de beoordeling van de betrouwbaarheid van die verklaringen van de kroongetuige van groot belang moet worden geacht te zijn, niet achtergehouden mag worden.

Bespreking verwijt gebrekkige transparantie oriënterende gesprekken en dealbesprekingen

In het onderhavige geval heeft de verdediging het openbaar ministerie terecht een gebrek aan openheid verweten wat betreft de achtergehouden uitlatingen van [persoon 7] tijdens de dealbespreking van 22 november 2006 over [persoon 28] (door een raadsman aangeduid als [persoon 28]-klus-vragen-Naarden-Vesting-verhaal).

De rechtbank overweegt hieromtrent als volgt.

Hoewel deze uitlatingen in beginsel kunnen worden gezien als vertrouwelijke inlichtingen verstrekt in een vertrouwelijk overleg, moet worden geconstateerd dat [persoon 7] hierin - bezien tegen de achtergrond van de eveneens achtergehouden kluisverklaring over de ontmoeting met [persoon 28] op het Gelderlandplein - in relevante mate leek af te wijken van de kort daarvóór door hem afgelegde 15e kluisverklaring en wel op een uiterst belangrijk onderdeel betreffende de moord op Houtman, te weten de opdrachtverstrekking (en daarbij geschetste tijdlijn). Toen dit dealfeit aan diverse verdachten werd tenlastegelegd en [persoon 7] in zijn zittingsverklaringen in de tijdlijn als geschetst in de 15e kluisverklaring volhardde, had het op enig moment - in ieder geval op het moment dat de contouren van het verweer van [persoon 8] duidelijk werden, waarover hierna meer - op weg van het openbaar ministerie gelegen genoemde uitlatingen uit de dealbespreking, in het geding te brengen. Ook ná de onthullingen van [persoon 7] over [persoon 28] heeft het openbaar ministerie dit echter nagelaten.

De rechtbank ziet dit verzuim volledig opgaan in het onherstelbare vormverzuim van de weglatingsafspraak waar het rechtstreeks mee samenhangt. Tot deze afspraak meende het openbaar ministerie, zoals hiervoor overwogen, ten onrechte gerechtigd te zijn en het heeft klaarblijkelijk de in verband daarmee toegezegde vertrouwelijkheid in stand willen laten. Kennelijk wilde het openbaar ministerie voorts ook ná de onthullingen van [persoon 7] zo lang mogelijk de vertrouwelijkheid van een dealbespreking in een kroongetuigetraject gestand doen, hetgeen op zich niet onbegrijpelijk is. De rechtbank zal, gelet op deze samenhang, het niet inbrengen van deze uitlatingen uit de dealbespreking betrekken bij de beoordeling van de gevolgen van het verzuim van de onrechtmatige weglatingsafspraak.

De rechtbank verwerpt voorts de stelling van de verdediging dat het openbaar ministerie, afgezien van deze achtergehouden [persoon 28]-informatie, ook overigens is tekortgeschoten in de verplichting openheid van zaken te geven over de voorfase. De rechtbank oordeelt dat het openbaar ministerie vanaf het begin, door middel van diverse processen-verbaal en verhoren van getuigen, voldoende inzicht heeft verschaft over het verloop van het dealtraject, waarbij ook de eerste contacten met [persoon 7] in de fase voorafgaand aan de totstandkoming van de deal waren beschreven. De rechtbank gaat er dan ook vanuit, nu ook aanwijzingen van het tegendeel ontbreken, dat de tot op heden niet ingebrachte dealbesprekingen en vijf á zes oriënterende gesprekken van de CIE met [persoon 7], op de inhoud aftastend zijn gebleven en dat het openbaar ministerie deze had ingebracht, indien en voor zover daaruit een beeld naar voren was gekomen dat in relevante mate afwijkt van hetgeen [persoon 7] overigens in zijn kluis- of zittingsverklaringen naar voren heeft gebracht en voor de beoordeling van de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuige in zijn geheel van groot belang is. De gang van zaken rondom de ter zitting gehoorde getuige [persoon 59], waarbij door het openbaar ministerie de door deze eerder als anonieme informant tegenover de CIE afgelegde verklaring is ingebracht, omdat die CIE-verklaring in relevante mate afweek van de zittingsverklaring, rechtvaardigt dit vertrouwen.

Conclusie en te verbinden gevolgen aan de weglatingsafspraak

De rechtbank constateert dat alleen de weglatingsafspraak en het daarmee samenhangende achterhouden van de [persoon 28]-informatie uit de kluisverklaringen en genoemde dealbespreking, als onherstelbaar vormverzuim dienen te worden aangemerkt en zal zich nu over de vraag buigen welke gevolgen hieraan te verbinden.

De afspraak kan worden begrepen te vallen onder het voorbereidend onderzoek als bedoeld in artikel 132 Sv, zodat het regiem van artikel 359a Sv hierop van toepassing is. Voor de beoordeling van de op te leggen sanctie kan worden vooropgesteld dat, naar vaste jurisprudentie, de rechter binnen het wettelijk kader de sancties op vormverzuimen mag afstemmen op de omstandigheden van het geval en daarbij vrij is in de weging en waardering van die omstandigheden. Voorts geldt, onder verwijzing naar het hiervoor in dit vonnis geschetste algemene juridische kader, dat met de toepassing van het zwaarste gevolg van niet-ontvankelijkheid een grote mate van terughoudendheid is geboden, zeker indien belangen van verdachte niet zijn geschaad. De rechter is tot slot gehouden, op grond van het tweede lid van artikel 359a Sv, bij de bepaling van de aan een onherstelbaar vormverzuim te verbinden gevolgen rekening te houden met het belang van het geschonden voorschrift, de ernst van het verzuim en het nadeel dat daardoor is veroorzaakt.

De rechtbank doet dan de volgende constateringen.

Met de gewraakte weglatingsafspraak zijn belangrijke strafvorderlijke voorschriften en rechtsbeginselen in aanzienlijke mate geschonden, omdat het uiteindelijk gaat om de materiële waarheidsvinding en een integere rechtspleging. Deze afspraak maakt voorts onlosmakelijk deel uit van de OM-deal, als gevolg waarvan de verklaringen van [persoon 7] zijn verkregen. Daarbij kan echter worden betrokken dat het hier slechts een vastomlijnd en overzichtelijk aspect van de verklaringen van [persoon 7] in de deelonderzoeken [D], [E] en de criminele organisatie betreft.

De ernst van de verwijtbaarheid van het geconstateerde verzuim wordt voorts wezenlijk door verschillende factoren gematigd. Zo is volstrekt niet aannemelijk geworden dat het openbaar ministerie met de gekozen constructie doelbewust de rechter heeft willen misleiden. Een zeer uitzonderlijke situatie als bedoeld in de Karman-jurisprudentie doet zich hier om die reden al niet voor. Evenmin is van grove veronachtzaming van de belangen van verdachten sprake. De reden voor de weglatingsafspraak moet in het bijzonder gezocht worden in het feit dat men, op zich niet onbegrijpelijk, zware druk voelde om tot een deal te komen vanwege de door [persoon 7] aangekondigde toekomstige liquidaties. Daar komt bij dat het openbaar ministerie de onjuiste rechtsopvatting was toegedaan dat de kluisverhoren ook na het sluiten van een deal integraal onderdeel van het vertrouwelijk overleg blijven uitmaken, zodat het meende de [persoon 28]-informatie op grond van een belangenafweging te kunnen achterhouden. Deze rechtsdwaling aan de zijde van het openbaar ministerie is enigszins verschoonbaar, omdat de gang van zaken rondom het achterhouden van informatie in ons strafproces niet erg helder is uitgewerkt. Tot slot heeft de toenmalige CIE-officier van justitie nog wel getracht zo zorgvuldig mogelijk te opereren door naar vermogen de belangen van de verdediging bij een eerlijk proces te blijven monitoren, hetgeen overigens door verschillende omstandigheden, waarover hierna meer, niet altijd is gelukt.

Wat betreft de in de beoordeling te betrekken door het vormverzuim veroorzaakte benadeling overweegt de rechtbank als volgt.

Gelijk hiervoor in dit vonnis over het juridisch toetsingskader is overwogen, kan het belang van een verdachte bij niet-ontdekking van een gepleegd feit, niet worden aangemerkt als een nadeel als bedoeld in artikel 359a Sv. Indien en voor zover de verdediging heeft bedoeld te stellen dat zonder de litigieuze afspraak de OM-deal niet gesloten zou zijn en alleen al dáárin benadeling kan worden gevonden, wordt dit derhalve verworpen.

Voor enige sanctionering moet een verdachte door het vormverzuim ook daadwerkelijk in zijn verdediging zijn geschaad. De rechtbank constateert dan dat van alle verdachten alleen [persoon 8] door de onthouding van de [persoon 28]-informatie gaandeweg is benadeeld en motiveert dit als volgt.

Benadeling in de zaak [persoon 8]

Over het procesverloop in de zaak tegen [persoon 8] kan het volgende worden opgemerkt.

In de kluisverklaringen wijst [persoon 7] [persoon 8] aan als opdrachtgever van de moorden op [persoon 19] en [20]. In de beginperiode van [X] (vanaf februari 2009) richtte de inhoudelijke behandeling op zitting zich vooral op de diverse verwijten die in verband met deze moorden door het openbaar ministerie werden gemaakt aan [persoon 4], [persoon 7], Burger en [persoon 5]. Deze verwijten liggen, kort gezegd, op het niveau van uitvoering van de moorden, met uitzondering van het verwijt aan [persoon 1] die terzake wordt verweten als tussenpersoon of informatiemakelaar te zijn opgetreden.

[persoon 8] is eerst na zijn aanhouding in september 2010 vervolgd binnen [X] en aan hem is tenlastegelegd oprichter en leidinggevende te zijn van een criminele organisatie gericht op moorden (gedurende een periode van 8 jaar) binnen welk verband door hem de moordopdrachten op [persoon 19] en [persoon 20] zouden zijn verstrekt. Met het aanbrengen van [persoon 8] binnen [X] ging derhalve gaandeweg steeds meer aandacht uit naar het niveau van opdrachtverstrekking tot de moorden, de in het 140-dossier genoemde "top van de kwal". Zo is het procesdossier uitgebreid met onder meer de zogenaamde [persoono 29]-tapes, waarin [persoon 29] rept over criminele samenwerking tussen [persoon 8], [persoon 28] en [persoon 32] en waaruit volgens het zittings-OM de gestelde "dominante (opdrachtgevende) positie van [persoon 8] in de ten laste gelegde organisatie"xx kan worden afgeleid, alsmede het gegeven dat "[persoon 8] de man is die kan bepalen of een bepaalde moord wordt uitgevoerd of niet".xxi Het zittings-OM verklaarde ter zitting in april 2011, na uitgebreid debat over de reikwijdte van de 140-tenlastelegging, dat [persoon 28] behoort tot de ten laste gelegde organisatie en moet worden geacht te vallen onder de "anderen", genoemd in de tenlastelegging. De rechtbank overwoog vervolgens bij tussenbeslissing in april 2011 dat onder meer die ([naam 2])stukken relevant voor [X] lijken die in belastende of ontlastende zin concreet licht werpen op de relatie tussen [persoon 28] en [persoon 8], de vermeende rol van [persoon 8] als "geweldsman" ten behoeve van of in samenwerking met [persoon 28], en/of de door de verdediging gestelde beëindiging van de relatie tussen beiden.xxii

[persoon 8] heeft voorts vanaf het begin de beschuldigingen ontkend. In het voorjaar van 2011 werden de contouren duidelijk van het door hem gevoerde, met getuigen onderbouwde, verweer. Dit verweer houdt in dat [persoon 8] sedert medio 2005, in ieder geval vóórdat de moordopdrachten volgens [persoon 7] zouden zijn verstrekt, heeft gebroken met [persoon 28] én dat [persoon 28] doet aan zogenaamd "naamsmisbruik", dat wil zeggen het schermen met (vermeende reputaties) van anderen. In dit verband zou [persoon 28] de naam van [persoon 8], zonder diens medeweten, tegenover derden hebben genoemd om indruk op die personen te maken en dit zou hij kennelijk ook bij [persoon 29] hebben gedaan.xxiii

De rechtbank constateert dat, tegen de achtergrond van het aan [persoon 8] gemaakte verwijt, genoemd verweer en voorts mede gelet op de voor [persoon 8] belastende verklaringen van Q5 (medio mei 2010 ingebracht) en die van [persoon 33] (vanaf het begin in het dossier), de rol van [persoon 28] en de verhouding tussen [persoon 8] en [persoon 28] - en daarmee ook de weggelaten [persoon 28]-informatie - in toenemende mate van belang werd voor een optimale waarheidsvinding rondom de aan [persoon 8] ten laste gelegde liquidatiefeiten. De rechtbank constateert verder dat de achtergehouden [persoon 28]-informatie, in onderlinge samenhang en tegen de achtergrond van het verhandelde ter zitting en het dossier bezien, bepleitbaar enige ondersteuning biedt voor genoemd verweer van [persoon 8]. Ook zou daaruit mogelijk een andere, lichtere rol van [persoon 8] (dan die van oprichter en/of leidinggevende, zoals tenlastegelegd) binnen de vermeende criminele organisatie, afgeleid kunnen worden. Daar komt bij dat waar de verklaringen van [persoon 7] over [persoon 8] uitsluitend van horen zeggen zijn en veelvuldig conclusies bevatten, hij in de weggelaten informatie uit eigen waarneming [persoon 28] prominent als opdrachtgever neerzet die zich ook feitelijk met de uitvoerders bemoeit. In ieder geval is de inhoud van de verklaring van [persoon 7] over de opdrachtverstrekking (en daarbij te hanteren tijdlijn) in de zaken [persoon 19] en [persoon 20], zodra de weggelaten [persoon 28]-informatie erbij werd betrokken, er "niet helderder" op geworden. Dit gegeven heeft mede ten grondslag gelegen aan de beslissing tot opheffing van de voorlopige hechtenis van [persoon 8].xxiv Deze voor de beoordeling van de betrouwbaarheid van de verklaringen rondom de opdrachtverstrekking van de kroongetuige relevante informatie, kan derhalve worden verondersteld voor de verdediging van [persoon 8] van groot belang te zijn geweest.

De rechtbank heeft voorts ervaren dat een nadere ondervraging van [persoon 7] over de weggehouden informatie, wellicht ook door het inmiddels verstreken tijdsverloop en veelvuldig horen van [persoon 7], de schade aan de waarheidsvinding niet in voldoende mate heeft kunnen herstellen.

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat [persoon 8] door de onrechtmatige weglatingsafspraak en daarmee samenhangende achterhouden van de [persoon 28]-informatie gaandeweg is benadeeld.

De rechtbank merkt tot slot op dat de benadeling in de zaak [persoon 8] is ontstaan, ondanks de welwillende inspanningen van de CIE-officier om de belangen van de verdediging ook gedurende het proces te blijven bewaken. Door verschillende factoren werd dit monitoren ook bemoeilijkt. Te denken valt aan het lange tijdsverloop van de zaak, het in een later stadium van het geding aanhouden en invoegen binnen [X] van de zaak tegen [persoon 8], de daarmee gepaard gaande voeging door het zittings-OM van nieuwe stukken en het nieuw gevoerde verweer, alsmede de aandacht die vooral uit moest gaan naar de conflictbeheersing tussen [persoon 7] en TGB. Deze factoren kunnen het openbaar ministerie echter niet disculperen, omdat dit juist de risico's zijn welke de gekozen constructie onaanvaardbaar maken. Deze risico's hebben zich in de zaak tegen [persoon 8] dus ook daadwerkelijk gerealiseerd.

Geen benadeling in zaken overige verdachten

De rechtbank oordeelt in de zaken van de overige verdachten dat hier geen benadeling is opgetreden tengevolge van het vormverzuim. Zij zijn niet concreet in hun verdediging geschaad.

De verdediging heeft wat betreft [persoon 1] en [persoon 3] gesteld dat zij schade hebben ondervonden, maar de rechtbank heeft dit niet in voldoende mate onderbouwd gezien en ook zelf niet kunnen vaststellen.

Wat betreft [persoon 1] is in dit verband bepleit dat [persoon 7] aan zogenaamde in-de-plaats-stellingen heeft gedaan en [persoon 1] heeft genoemd daar waar hij over [persoon 28] had moeten verklaren, maar dat achterhield. Deze stelling van de verdediging is echter onvoldoende aannemelijk geworden. De verdediging heeft ook betoogd dat bij [persoon 1] ten onrechte het volle gewicht van opdrachtgeverschap was komen te liggen door uit de 1e kluisverklaring van [persoon 7] weg te laten dat [persoon 1], die volgens [persoon 7] had aangegeven dat [persoon 20] prioriteit had (om te worden vermoord), dit in opdracht van [persoon 28] moest doorgeven.

De rechtbank volgt deze redenering niet. Ook in de context van de eerste kluisverklaringen was duidelijk dat de rol die [persoon 7] aan [persoon 1] toeschreef in verband met de moorden op [persoon 19] en [persoon 20] niet die van zelfstandige opdrachtgever, maar van tussenpersoon of informatiemakelaar was.

Wat betreft de overige verdachten is de gestelde benadeling niet nader onderbouwd en/of helemaal geen verweer gevoerd en voor geen van deze verdachten ziet de rechtbank feiten en/of omstandigheden die tot benadeling moeten concluderen.

Eindconclusie rechtbank

Samengevat komt het voorgaande hierop neer dat het openbaar ministerie valt te verwijten dat het met de kroongetuige een onrechtmatige afspraak heeft gemaakt, waardoor ten onrechte bepaalde voor het bewijs relevante informatie niet in het procesdossier is opgenomen, hetgeen een aanzienlijke schending van belangrijke strafvorderlijke voorschriften en rechtsbeginselen oplevert, welk verwijt echter wezenlijk gematigd wordt door verschillende factoren, terwijl alleen [persoon 8] door deze onregelmatigheden daadwerkelijk in zijn belangen is geschaad.

De rechtbank komt dan tot de eindconclusie dat, al hetgeen hiervoor is overwogen in ogenschouw nemende, aan deze onregelmatigheden als gevolg dient te worden verbonden de volledige uitsluiting voor het bewijs van de verklaringen van [persoon 7] in de zaak tegen [persoon 8]. In zoverre slaagt het verweer. In de zaken tegen de overige verdachten kan worden volstaan met de enkele constatering van het vormverzuim.

In het voorgaande ligt besloten dat de rechtbank niet toekomt aan de door de verdediging in dit verband bepleitte niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie.

De verweren worden voor het overige verworpen.

2.1.5.

Transparantie en magistratelijkheid van het openbaar ministerie

De verdediging heeft gesteld dat het openbaar ministerie zich ook los van de [persoon 28]weglatingen gedurende het proces niet magistratelijk en transparant heeft opgesteld, waardoor onherstelbare schade zou zijn toegebracht aan een zuivere waarheidsvinding.

Volgens de verdediging heeft het openbaar ministerie zich in het bijzonder onmagistratelijk opgesteld door [persoon 7] gedurende het gehele proces tegen de klippen op de hand boven het hoofd te blijven houden.

De verdediging wijst hiertoe op de opstelling van het openbaar ministerie in de zaak [persoon 24]. Volgens de verdediging heeft [persoon 7], die steeds heeft verklaard [persoon 4] te verdenken van de moord op [persoon 24] en hierbij zelf niet betrokken te zijn geweest, in feite zelf de dodelijke kogels op [persoon 24] afgevuurd. Mede hierom acht de verdediging (de verklaringen van) [persoon 7] onvoldoende betrouwbaar om voor het bewijs te kunnen worden gebruikt. Door een onmagistratelijke proceshouding van het openbaar ministerie zou die zaak echter onvoldoende zijn uitgekristalliseerd, waardoor aan de waarheidsvinding een onherstelbare schade zou zijn toegebracht.

Met betrekking tot de proceshouding van het openbaar ministerie in de zaak [persoon 24] wijst de verdediging met name op de volgende punten:

*

Het feit dat het openbaar ministerie [persoon 7] niet voor de zaak [persoon 24] is gaan vervolgen, hoewel er naar de maatstaf die het openbaar ministerie tegenover andere verdachten binnen [X] hanteert, meer dan voldoende bewijsmateriaal voorhanden was. Hierdoor zou de verdediging een belangrijk wapen uit handen zijn geslagen om de onbetrouwbaarheid van [persoon 7] aan te tonen;

*

Het feit dat het openbaar ministerie voor de toekenning van de status van anoniem bedreigde getuige aan een door de verdediging aangedragen getuige een veel strenger criterium voorstond dan toen het ging om een door het openbaar ministerie aangedragen getuige;

*

Het feit dat het openbaar ministerie, toen de getuigen F1 en F3 de gevraagde status eenmaal hadden verkregen, zich hier niet bij heeft neergelegd en zelfs handelingen heeft verricht waardoor de anonimiteit van de getuigen in gevaar kwam. Ten aanzien van F3 heeft het openbaar ministerie een dwangmiddel toegepast waardoor de identiteit van deze getuige bekend kon worden. Toen F3 zich bereid had verklaard om als beperkt anonieme getuige achter gesloten deuren te verklaren en de rechtbank aldus had besloten, heeft het openbaar ministerie op de geplande verhoordag bezwaar gemaakt tegen het sluiten van de deuren;

*

Het feit dat het openbaar ministerie er zonder meer van uitging dat de door de verdediging ingebrachte getuigen niet naar waarheid verklaarden en suggereerde dat enkele raadslieden hierbij een bedenkelijke rol hadden gespeeld;

*

Het feit dat een CIE-journaal van de getuige F3 uit 2007 pas aan het dossier is toegevoegd nadat F3 ter terechtzitting had verklaard, hoewel de verdediging herhaaldelijk had gevraagd naar CIE-informatie over de zaak [persoon 24]; toen het journaal eenmaal werd toegevoegd werd ook informatie toegevoegd waarvoor F3 geen toestemming had gegeven;

*

Het feit dat dit CIE-journaal kennelijk geen aanleiding heeft gegeven tot nader onderzoek hoewel hierin werd gesproken over twee moorden waarbij [persoon 7] betrokken zou zijn en waarover hij tijdens het dealtraject niet had verklaard;

*

Het verzet van het openbaar ministerie tegen aanwezigheid van de verdediging bij het verhoor van de verdachte Schoofs en de gang van zaken tijdens dit verhoor;

*

Het feit dat de artikelen uit de Metro en/of Spits waarin [persoon 7] over de moord op [persoon 24] zou hebben gelezen en de reisgegevens van [persoon 4] uit die periode niet aan het dossier zijn toegevoegd ondanks vele verzoeken van de verdediging.

Het openbaar ministerie zou [persoon 7] ook de hand boven het hoofd hebben gehouden door de OM-deal niet op te zeggen en [persoon 7] niet te vervolgen voor overtreding van artikel 192 Sr hoewel [persoon 7] herhaaldelijk heeft geweigerd verder als getuige te verklaren en volgens de verdediging herhaaldelijk niet naar waarheid heeft verklaard.

Verder zou het openbaar ministerie een aantal mogelijk voor andere verdachten ontlastende documenten en gegevens niet of niet tijdig aan het dossier hebben toegevoegd.

De klacht van de verdediging betreffende het niet of niet tijdig inbrengen van stukken betreft met name:

*

Verklaringen van [persoon 34] die door het openbaar ministerie niet betrouwbaar werden geacht;

*

Processen-verbaal betreffende een onderzoek bij [vennootschap 1] naar aanleiding van een verklaring van [persoon 7];

*

Het feit dat bij het openbaar ministerie het besef was ontstaan dat [persoon 7] waar hij sprak over de [vennootschap 4] een andere uitgaansgelegenheid op het oog had dan Q5 en mogelijk [persoon 33] waar zij spraken over de [vennootschap 4];

*

Verklaringen van de getuige [persoon 35]

*

Verklaringen van de getuige [persoon 36];

*

Een verklaring van de getuige [persoon 37];

*

Een proces-verbaal van de CIE inzake afpersing van [persoon 38] door [persoon 28];

*

Een proces-verbaal van de CIE van mei 2006 dat [persoon 8] weer in de [naam 3] kwam;

*

Het feit dat het openbaar ministerie heeft geweigerd een CIE-journaal van [persoon 7] aan het dossier toe te voegen.

Daarnaast zouden de politie en het openbaar ministerie in processen-verbaal, tijdens getuigenverhoren en mondeling ter terechtzitting een misleidende weergave van een aantal verklaringen en/of de totstandkoming daarvan hebben gepresenteerd en een aantal onderzoeksbevindingen eenzijdig hebben belicht of hieruit in strijd met eerdere standpunten belastende conclusies hebben getrokken.

De stelling over onvolkomen en onzorgvuldige verslaglegging en weergave van verklaringen ter terechtzitting is onderbouwd met klachten over:

*

Gebrekkige zakelijke samenvattingen en verbatim uitwerkingen van verhoren van [persoon 7], waardoor aan [persoon 7] overmatig belastende uitspraken werden toegeschreven, en waardoor werd verhuld dat aan [persoon 7] sturende vragen werden gesteld en dat [persoon 7] verklaringen aanpaste na het ontvangen van informatie over de feiten waarover hij moest verklaren;

*

Een gebrekkige verbatim weergave van het politieverhoor van [persoon 7] van 24 mei 2007, waardoor werd verhuld dat sturingsinformatie was gegeven;

*

Het feit dat de verbalisanten Z34, Z35 en Z36 tijdens RC-verhoren hebben ontkend sturingsinformatie te hebben verstrekt dan wel hebben gesteld zich daar niets meer van te kunnen herinneren;

*

Gebrekkige zakelijke samenvattingen van verklaringen van [persoon 33], waardoor werd verhuld dat [persoon 33] oorspronkelijk weinig over verdachte [persoon 1] had te melden;

*

Een als belastend gepresenteerde onjuiste zakelijke samenvatting van de verklaring van [persoon 39];

*

Onjuiste samenvattingen van verklaringen van de getuigen [persoon 40], [persoon 41], [persoon 27], [persoon 20] en [persoon 29] en een onjuiste beeldvorming over een vermeende relatie tussen verdachte [persoon 8] en [persoon 42] in processen-verbaal van bevindingen;

*

Een onjuiste en/of onvolledige weergave van verklaringen van de getuigen [persoon 40], [persoon 41], [persoon 33], [persoon 7] en [persoon 27], en van verdachte [persoon 4] tijdens requisitoir;

*

Onjuiste conclusies uit een heimelijk opgenomen citaat van [persoon 43] en [persoon 44] tijdens requisitoir;

*

Een onjuiste weergave door het openbaar ministerie van uitlatingen van de raadsman Meijering over de verklaringen van de getuige [persoon 45];

*

Eenzijdige analyses van tap- en telecomgegevens, waarbij onvoldoende aandacht werd besteed aan door de verdediging aangedragen verweren en alternatieve scenario's;

*

Het feit dat het openbaar ministerie bij requisitoir het standpunt heeft ingenomen dat [persoon 8] betrokken zou zijn geweest bij het zogenaamde kantoorincident terwijl het eerder had betoogd dat deze betrokkenheid niet in rechte was vastgesteld.

*

het feit dat het openbaar ministerie in het proces [X] niet open is geweest over de door de Amsterdamse hoofdofficier in de media uitgesproken bewijsnood in de zaak tegen [persoon 28].

Doordat de politie en het openbaar ministerie sturing in bepaalde verhoren zijn blijven weerspreken, is volgens de verdediging twijfel ontstaan over de gang van zaken bij de verhoren van andere getuigen.

Volgens de verdediging is door deze verzuimen, beschouwd in hun onderlinge verband en samenhang, de waarheidsvinding onherstelbaar geschonden, de rechtbank ernstig belemmerd in haar controlerende taak en is ernstige schade toegebracht aan het vertrouwen in de opsporing en vervolging. Om die reden zou het openbaar ministerie niet-ontvankelijk moeten worden verklaard in de vervolging. Subsidiair zou het volledige dossier [X] van het bewijs moeten worden uitgesloten.

Het openbaar ministerie meent dat er geen sprake is van vormverzuimen die tot een door de verdediging bepleit rechtsgevolg zouden moeten leiden.

Oordeel rechtbank

De rechtbank begrijpt de verweren die betrekking hebben op een vermeend gebrek aan magistratelijkheid en transparantie van het openbaar ministerie gedurende het strafproces als klachten over de proceshouding van het openbaar ministerie. Voor zover onregelmatigheden worden geconstateerd die niet vallen onder het toepassingsbereik van artikel 359a Sv zal de rechtbank deze toetsen aan artikel 6 EVRM en/of de algemene beginselen van behoorlijk strafprocesrecht. Gelet op de wijze waarop de verweren zijn gepresenteerd ligt het zwaartepunt van de beoordeling door de rechtbank bij de vraag of de vermeende onregelmatigheden er op zichzelf of in onderlinge samenhang toe hebben geleid dat het proces van één of meer verdachten niet heeft voldaan aan de eisen van artikel 6 EVRM.

Proceshouding openbaar ministerie in de zaak [persoon 24]

Met de verdediging is de rechtbank van oordeel dat het openbaar ministerie vanaf het moment dat er signalen begonnen op te komen over een mogelijke strafrechtelijk relevante betrokkenheid van [persoon 7] bij één of meer andere levensdelicten dan hij had bekend, hiervoor de ogen lijkt te hebben gesloten. Reeds in 2007 heeft het openbaar ministerie blijk gegeven van een onkritische houding tegenover [persoon 7] door niet aan te slaan op CIE-informatie van F3 waaruit kon blijken van actieve betrokkenheid van [persoon 7] bij andere moorden dan hij had bekend. Nadien lijkt het openbaar ministerie in de kwestie [persoon 24] steeds te hebben geopereerd vanuit een grondhouding waarin geen ruimte bestond voor de mogelijkheid dat het door de verdediging geschetste scenario op waarheid berust. De rechtbank acht deze grondhouding laakbaar.

De rechtbank zal in het midden laten of de door de verdediging geschetste incidenten vormverzuimen opleveren in de eigenlijke zin des woords, nu de verdachten hierdoor uiteindelijk niet in hun belangen zijn geschaad. De verdediging heeft gedurende het proces van de rechtbank alle ruimte gekregen om de toedracht rond de moord op [persoon 24] te onderzoeken en de resultaten van dit onderzoek bij haar uiteindelijke stellingname te betrekken. Op last van de rechtbank is een semi-procesdossier [persoon 24] aan het dossier toegevoegd. De rechtbank heeft alle onderzoekswensen van de verdediging die zij voldoende zwaarwegend achtte, gehonoreerd. Verder heeft de rechtbank aan het onderzoek naar de moord op [persoon 24] meer zittingstijd gespendeerd dan aan welke wel ten laste gelegde zaak dan ook. In het kader daarvan zijn vele door de verdediging aangebrachte getuigen ter terechtzitting gehoord, in een enkel geval zelfs onder verzet van de verdediging. Door dit alles heeft de rechtbank zich een oordeel kunnen vormen over de stellingen van de verdediging dat [persoon 7] heeft gelogen over de zaak [persoon 24] en dat die constatering gevolgen moet hebben voor de bruikbaarheid van zijn verklaringen in andere zaken. Het belang dat de andere verdachten stelden te hebben bij de vervolging van [persoon 7] voor de moord op [persoon 24] en meer in het algemeen bij een soepeler en opener houding van het openbaar ministerie in deze kwestie, is aldus voldoende tot zijn recht gekomen. De ontvankelijkheid van het openbaar ministerie wordt dan ook niet aangetast door de gang van zaken rondom de kwestie [persoon 24].

Niet opzeggen OM-deal en niet vervolgen [persoon 7] ex art. 192 Sr

De rechtbank verwerpt het verweer dat het openbaar ministerie onrechtmatig heeft gehandeld door de OM-deal met [persoon 7] niet op te zeggen waar deze herhaaldelijk heeft geweigerd verder te verklaren. De rechtbank onthoudt zich van een oordeel over de vraag of en in welke mate [persoon 7] hierdoor verwijtbare wanprestatie heeft geleverd, nu de rechtbank het krachtenveld waarin [persoon 7] zich bevond onvoldoende kan overzien. Los daarvan is de rechtbank niet bekend met enige, op de belangen van medeverdachten gerichte, strafvorderlijke rechtsregel op grond waarvan het openbaar ministerie de overeenkomst met een criminele getuige in geval van wanprestatie zou moeten ontbinden. Ontbinding van de overeenkomst tast immers de bruikbaarheid van de verklaringen van de criminele getuige jegens de andere verdachten niet aan. Voorts hebben de andere verdachten geen rechtens te respecteren belang bij de tegen de criminele getuige te formuleren strafeis. Het recht van de overige verdachten op een eerlijk proces wordt derhalve door het voortbestaan van de overeenkomst niet geschaad.

De rechtbank verwerpt ook het verweer inzake de niet-vervolging van [persoon 7] voor overtreding van art. 192 Sr. Bij zijn beslissing om een persoon al of niet te vervolgen heeft het openbaar ministerie een zeer ruime beoordelingsvrijheid. Van willekeur is hier niet gebleken. De rechtbank ziet verder niet in welk rechtens te respecteren belang de andere verdachten bij een dergelijke vervolging zouden hebben. De betrouwbaarheid van de verklaringen van [persoon 7] is ook zonder een dergelijke vervolging uitputtend onderzocht. Het achterwege blijven van een dergelijke vervolging heeft het proces van de andere verdachten dan ook niet geschaad.

Niet (tijdig) inbrengen mogelijk ontlastende stukken

De klachten van de verdediging over het niet of niet tijdig inbrengen van mogelijk ontlastende stukken betreffen voor een groot deel stukken die zijn ingebracht ruim vóór de aanvang van de inhoudelijke behandeling (verklaringen [persoon 34]; onderzoeksbevindingen [vennootschap 3]), dan wel niet bestemd zijn om in belastende of ontlastende zin voor het bewijs te dienen en evenmin als start- of sturingsinformatie binnen [X] hebben gediend (processen-verbaal van de CIE en het CIE-journaal van [persoon 7]) dan wel zijn toegevoegd zodra het zaaksparket deze kende (getuigenverklaringen [persoon 35]) dan wel uit een ander onderzoek stammen en op het punt van relevantie voor het [X]proces bepaald voor betwisting vatbaar zijn (verklaringen [persoon 36]) dan wel uit een ander onderzoek stammen en zijn ingebracht op verzoek van de verdediging na inzage van dat andere dossier (verklaring [persoon 37]). De verklaringen van [persoon 34] en in mindere mate de stukken over het onderzoek bij [vennootschap 3] hadden eerder aan het dossier moeten zijn toegevoegd. Dit verzuim is echter hersteld. Ten aanzien van de overige stukken is er geen sprake van schending van enige rechtsnorm.

Met betrekking tot het onderscheid tussen de "Oude" [vennootschap 4] en de [vennootschap 4] constateert de rechtbank dat zij hierover door de verdediging, die al veel langer van dit onderscheid op de hoogte was, is geïnformeerd op een door de verdediging strategisch gekozen tijdstip en wijze. De rechtbank ziet niet in hoe door deze gang van zaken het recht van de verdachten op een eerlijk proces zou kunnen zijn aangetast.

Misleidende weergave van verklaringen en eenzijdige belichting van onderzoeksbevindingen

Met betrekking tot de stellingen van de verdediging over misleidende weergave van verklaringen en eenzijdige belichting van onderzoeksbevindingen oordeelt de rechtbank als volgt. Met de verdediging is de rechtbank van oordeel dat in een aantal gevallen onvolkomen en onzorgvuldige verslaglegging heeft plaatsgevonden van verhoren van getuigen. Zo kunnen relevante verschillen worden geconstateerd tussen de samenvattende schriftelijke weergaven van verhoren van bepaalde getuigen en de verbatim-uitwerkingen daarvan: soms zijn onderdelen van een verklaring die van belang zouden kunnen zijn, weggelaten en ook komt het voor dat de schriftelijke samenvatting onjuistheden bevat. Zelfs als verbatim weergaven gepresenteerde processen-verbaal bleken (nog los van de weglatingen) in enkele gevallen onjuistheden of weglatingen te bevatten. Verder bevat het proces-verbaal van bevindingen van 23 september 2010 in het voorgeleidingsdossier van [persoon 8] een aantal ernstige, voor verdachte steeds belastende fouten.

De rechtbank constateert dat genoemde onvolkomenheden en fouten een schending van artikel 152 Sv opleveren. Voorts is de rechtbank van oordeel dat het openbaar ministerie met een aantal van deze de fouten te laconiek is omgegaan nadat de verdediging daarop had gewezen. Zo heeft het openbaar ministerie een foutieve weergave van de verklaringen van enkele getuigen in het proces-verbaal van 23 september 2010 bij requisitoir herhaald en heeft het bij repliek uitsluitend gesteld dat het parafraseren van in het dossier aanwezige verklaringen geen deel uitmaakt van het voorbereidend onderzoek en derhalve in het kader van artikel 359a Sv niet tot enig gevolg kan leiden. Het openbaar ministerie lijkt zich aldus te weinig te realiseren dat de rechter en de verdediging moeten kunnen afgaan op de weergave van feiten in processen-verbaal van bevindingen en in requisitoir. Evenwel zijn de geconstateerde gebreken naar het oordeel van de rechtbank in de loop der tijd voldoende hersteld of gecompenseerd.

Van een groot aantal verklaringen zijn verbatim uitwerkingen gemaakt en aan het dossier toegevoegd. De verdediging is derhalve in staat geweest zakelijke weergaven en processen-verbaal van bevindingen te controleren. Tevens heeft de verdediging een groot aantal getuigen kunnen horen, onder wie ook verbalisanten die de verhoren hebben afgenomen en/of de processen-verbaal hebben opgesteld. Aldus heeft de verdediging de verklaringen van de getuigen voldoende kunnen controleren op hun wijze van totstandkoming, juistheid en volledigheid. De verdediging heeft verder alle gelegenheid gehad om te reageren op het requisitoir. Van een noemenswaardige schade aan de belangen van de verdachten is derhalve uiteindelijk geen sprake.

Waar het gaat om conclusies en standpunten van het openbaar ministerie is de rechtbank van oordeel dat het openbaar ministerie, zo goed als de verdediging, de vrijheid heeft om in het dossier aanwezige feitelijke gegevens te analyseren, hieraan conclusies te verbinden en op basis hiervan standpunten in te nemen. Als het openbaar ministerie bij de bepaling van zijn standpunten onvoldoende betekenis heeft gehecht aan verweren en alternatieve scenario's van de verdediging zal de rechtbank deze standpunten verwerpen. Van een onrechtmatigheid kan in dit verband echter slechts sprake zijn als het openbaar ministerie de rechter welbewust misleidt. De door politie en justitie gepresenteerde analyse van telecomgegevens en de stellingname van het openbaar ministerie over betrokkenheid van [persoon 8] bij het kantoorincident kunnen niet als misleiding worden gekwalificeerd en leveren derhalve geen onrechtmatigheden op. Evenmin ziet de rechtbank een onrechtmatigheid in de omstandigheid dat het openbaar ministerie niet op de door de verdediging gewenste wijze inzicht heeft gegeven in zijn kennelijke inschatting van de eigen bewijspositie tegenover [persoon 28]. Het staat het openbaar ministerie vrij om zijn (voorlopige) visie in die zaak voor zich te houden en in de zaken tegen de in [X] gedagvaarde verdachten het standpunt in te nemen dat de ten laste gelegde feiten wettig en overtuigend kunnen worden bewezen.

De stelling van de verdediging dat de gang van zaken bij het verhoor van sommige getuigen een aanwijzing vormt voor mogelijke sturing van andere getuigen, waardoor de betrouwbaarheid van het totale dossier voor twijfel vatbaar zou worden, wordt verworpen. De vele verbatim uitgewerkte processen-verbaal van verhoor leveren allerminst het beeld op dat de politie voorinformatie aan getuigen pleegt te verstrekken.

De klachten van de verdediging over een uitlating van het openbaar ministerie tijdens requisitoir naar aanleiding van een OVC-gesprek tussen [persoon 43] en [persoon 44] en over een parafrasering door het openbaar ministerie van uitlatingen van de raadsman van [persoon 1] en [persoon 8] over verklaringen van de getuige [persoon 45] zijn onvoldoende substantieel om op zichzelf dan wel in samenhang met andere zaken van belang te kunnen zijn voor enige door de rechtbank te nemen beslissing.

De door de raadsman van [persoon 1] overigens nog genoemde vermeende verzuimen in de zaak [persoon 46] zijn - met uitzondering van enige opmerkingen over de verklaringen van [persoon 33], die hierboven reeds zijn besproken - bij slotpleidooi niet onderbouwd en zullen buiten bespreking blijven, nu de rechtbank ruimschoots vóór aanvang van de slotpleidooien meermalen heeft laten weten dat de raadslieden ter onderbouwing van hun verweren niet konden volstaan met verwijzing naar eerdere pleidooien.

2.2.

Niet-ontvankelijkheidsverweer in de zaken tegen [verdachte], [persoon 4], [persoon 10], [persoon 6], [persoon 9] en [persoon 2]

De gang van zaken rondom getuige [persoon 47]

Het verweer van de verdediging

De verdediging is van oordeel dat de handelwijze van het openbaar ministerie rondom de gunstbetoongetuige [persoon 47] als ernstige schending van de beginselen van een behoorlijke procesorde moet worden aangemerkt, hetgeen tot algehele, dan wel partiële (alleen wat betreft de 93-zaken) niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de strafvervolging of bewijsuitsluiting dient te leiden.

De verdediging heeft daartoe in de kern de volgende drie gronden aangevoerd.

Er is, gelijk bij de deal met [persoon 7] zou zijn gebeurd, een daadwerkelijke beloning voor de verklaringen van [persoon 47] ondergebracht in de met hem gesloten en geheim gehouden getuigenbeschermingsovereenkomst. [persoon 47] wilde immers, zo is de overtuiging van de verdediging, met zijn drugsverslaafde zoon een nieuw leven opbouwen, waarover het openbaar ministerie opening van zaken had moeten gegeven.

Voorts heeft het openbaar ministerie onbewust of bewust een belang voor [persoon 47] gecreeërd om voor [X]verdachten belastende verklaringen af te leggen. Door aan de getuige duidelijk te maken dat de [X]verklaringen wél in de kluis gingen, maar dat de eerder afgelegde drugsverklaringen in verband waarmee [persoon 47] vrees had uitgesproken gewoon tactisch bruikbaar waren, werd een directe koppeling gelegd tussen de af te leggen [X]verklaringen en het al dan niet verkrijgen van getuigenbescherming. Van gescheiden trajecten was derhalve geen sprake.

Tot slot heeft het openbaar ministerie de toetsing van de rechtmatigheid en betrouwbaarheid van de getuige en diens verklaringen moedwillig bemoeilijkt door eerst hangende het verhoor van de getuige op zitting de processen-verbaal van diens eerste twee drugsverhoren vrij te geven, alsmede voorts door, in afwijking van de Aanwijzing auditief en audiovisueel registreren van verhoren van aangevers, getuigen en verdachten (hierna: Aanwijzing registratie), de inhoudelijke gesprekken en kluisverhoren met [persoon 47] van 21 april 2011 en 10 en 12 mei 2011 niet op te nemen. Nu valt niet meer te achterhalen of de nieuwe elementen van de zittingsverklaringen al door de getuige gemeld waren in april en mei 2011, of hem allerhande informatie is ingefluisterd door de opsporingsambtenaren, of getuige al in die fase te kampen had met geheugenproblemen, of de informatie niet uit de media kwam en, tot slot, of in de kluisverhoren ook daadwerkelijk is doorgevraagd door de verhorende verbalisanten.

Het standpunt van het openbaar ministerie

Het openbaar ministerie heeft geconcludeerd tot verwerping van het verweer. Wat betreft de eventueel onder de beschermingsovereenkomst geschoven zaken, wordt het aangevoerde als speculatief van de hand gewezen. Van een begin van aannemelijkheid, laat staan van een zwaarwegende aanwijzing, van een excessieve toezegging als bedoeld in de tussenbeslissing van de rechtbank van 27 april 2010, is geen sprake, zodat het gegeven dat het openbaar ministerie geen informatie geeft over de inhoud van die overeenkomst geen gevolgen kan hebben voor de waardering van de verklaringen.

Het beweerdelijk manoeuvreren van de getuige in een positie om belastend te gaan verklaren binnen [X] is aan het brein van de raadsman ontsproten. Niets wijst erop dat getuige onder druk is gezet of zich onder druk gezet heeft gevoeld om belastend te gaan verklaren.

Tot slot heeft het openbaar ministerie zich, op uiteenlopende gronden, op het standpunt gesteld dat het tot opname van de gesprekken met [persoon 47] niet gehouden was. Wat de kluisverklaringen van 10 en 12 mei 2011 betreft heeft de betrokken CIE-officier van justitie aangedragen dat er geen reden was om het wel te doen en in repliek is in eerste instantie gesteld dat de Aanwijzing registratie niet gold vanwege een ontheffing en, in tweede instantie - onder intrekking van die stelling, omdat de ontheffing bleek te zijn ingetrokken - vanwege het gegeven dat het om oriënterende gesprekken ging, dan wel, subsidiair, omdat de mogelijkheid van punt 6 van deze Aanwijzing is benut om daarvan af te wijken, waartoe de benodigde motivering kan worden beschouwd te zijn vervat in een bepaald proces-verbaal waarin door de betrokken CIE-officieren van justitie is gerelateerd dat in verband met veiligheidsrisico's werd overgegaan tot het afnemen van een kluisverklaring. Daarmee is het mogelijke vormverzuim van niet motiveren van het niet registreren hersteld. De stelling van gebrekkige controle is met gelegenheidsargumenten onderbouwd, welke ten aanzien van iedere getuige gelden die eerst door de politie en daarna door de verdediging gehoord wordt, aldus het openbaar ministerie.

De rechtbank overweegt als volgt.

Door middel van diverse processen-verbaal, de toelichting daarop ter zitting en diverse verhoren bij de rechter-commissaris van betrokken CIE-officieren van justitie en verhorende opsporingsambtenarenxxv is gebleken dat de getuige [persoon 47] valt aan te merken als een zogenaamde gunstbetoongetuige als bedoeld in artikel 226g lid 4 Sv, aan wie in verband met zijn getuigenverklaringen is toegezegd, dat hij niet in voorlopige hechtenis wordt genomen voor betrokkenheid bij een bepaald schietincident dat los staat van [X], voor zover in die zaak al vervolging zou volgen (zogeheten kleine gunst). Door middel van die stukken, toelichting en verhoren is ruimschoots inzicht verschaft over de totstandkoming van de verklaringsbereidheid van deze getuige. De rechtbank acht volstrekt niet aannemelijk geworden dat het openbaar ministerie daarbij heeft verhuld dat aan getuige in ruil voor diens verklaringen andere, ontoelaatbare toezeggingen zijn gedaan en ondergebracht in de getuigenbeschermingsovereenkomst. Evenmin is aannemelijk dat het openbaar ministerie al dan niet bewust een belang heeft gecreeërd voor [persoon 47] om voor [X]verdachten belastende verklaringen af te leggen in verband met die gewenste getuigenbescherming. Deze stellingen van de verdediging zijn niet of nauwelijks onderbouwd en worden door de rechtbank als zijnde speculatief terzijde geschoven.

Opzettelijk frustreren van het onderzoek door late verstrekking van de eerste twee zogeheten drugsverklaringen van [persoon 47], is voorts evenmin aannemelijk geworden. De daarvoor door het openbaar ministerie ter zitting opgegeven reden, dat moest worden gewacht totdat deze verklaringen in die drugszaak vrijgegeven konden worden, geeft daartoe allerminst aanleiding. Overigens heeft de verdediging [persoon 47] ook nadien nog uitgebreid kunnen horen over deze nagekomen stukken, voor zover de vragen in voldoende rechtstreeks verband stonden tot het [X]onderzoek.

Wat betreft het niet opnemen van de gesprekken van [persoon 47] stelt de rechtbank allereerst voorop hetgeen zij hiervoor in dit vonnis heeft overwogen in verband met de door het openbaar ministerie te betrachten transparantie over de onderdelen van de fase voorafgaand aan een OM-deal, de daarbij te hanteren verschillende uitgangspunten en de juridische status van kluisverklaringen. Dit leidt tot de volgende conclusies.

Het met [persoon 47] gevoerde gesprek van 21 april 2011 draagt blijkens het overzichtsverbaal van de CIE-officieren van justitie een duidelijk oriënterend karakter en heeft te gelden als onderdeel van de vertrouwelijke, oriënterende fase voorafgaand aan de totstandkoming van de onderhavige afspraak. Dienaangaande is het openbaar ministerie niet gehouden meer dan een globaal inzicht te verschaffen in verband met de toetsing van de bereikte afspraak en totstandkoming daarvan. Voor een algemene verplichting voor het openbaar ministerie om deze gesprekken op te nemen is evenmin een rechtsgrond aan te wijzen.

Wat de gesprekken van 10 en 12 mei 2011 betreft stelt de rechtbank voorop dat deze bijeenkomsten onmiskenbaar zijn aan te merken als (kluis)verhoren waarin kluisverklaringen zijn afgelegd. Er zijn immers blijkens genoemde stukken door [persoon 47] volgens afspraak tegenover onder meer tactische rechercheurs na cautie tactische verklaringen afgelegd over strafbare feiten en daarbij betrokken personen, welke verklaringen in een kluis zijn gelegd, waarna onderhandelingen zijn gestart over de voorwaarden waaronder deze verklaringen gebruikt konden worden. Voor [persoon 47] zagen deze voorwaarden op dat moment op de bescherming van hem en zijn omgeving. Die verklaringen zijn voorts in een ambtsedig proces-verbaal van verhoor vastgelegd en door getuige en verhorende verbalisanten ondertekend. Zodra in beschermende maatregelen was voorzien heeft [persoon 47] toestemming gegeven tot het operationeel gebruik van zijn eerder afgelegde verklaringen. Ook in genoemd overzichtsverbaal van de CIE-officieren van justitie wordt in dit verband gesproken van kluisverklaringen. Deze bijeenkomsten zijn derhalve noch gezien vorm, nog gezien inhoud en noch gezien de totstandkoming als oriënterende gesprekken aan te merken.

De rechtbank constateert vervolgens dat het openbaar ministerie hier feitelijk blijk geeft van dezelfde, onjuiste rechtsopvatting als naar voren gebracht ter rechtvaardiging van de weglatingsafspraak met [persoon 7]: waar het de fase van de kluisverklaringen volledig onder het vertrouwelijke overleg schaart en de kluisverklaringen (dus) niet als potentiële processtukken onderkent, volgt logischerwijs de opvatting dat de Aanwijzing registratie niet ziet op kluisverhoren.

Zoals hierboven uitvoering werd toegelicht, dient het openbaar ministerie zich bij aanvang van een kluisverhoor van een potentiële dealgetuige rekenschap te geven van de mogelijke juridische statusverandering van de af te leggen kluisverklaringen. Het registreren van kluisverklaringen van de getuige ligt daarbij voor de hand, bijzondere omstandigheden daargelaten. Dit is in lijn met de Aanwijzing registratie die als uitgangspunt registratie voorschrijft in geval van geplande verhoren van getuigen (ter zake bepaalde misdrijven zoals hier aan de orde), waarbij kluisverhoren niet zijn uitgezonderd. Op deze manier kan, indien daartoe aanleiding bestaat, een nadere controle plaatsvinden aan de hand van een letterlijke uitwerking. Dit bevordert de waarheidsvinding en vergemakkelijkt de toetsing van de rechtmatigheid van de verhoren, hetgeen overigens mede strekt ter bescherming van de verhorende verbalisanten.

De rechtbank komt dan met de verdediging tot de conclusie dat in het onderhavige geval sprake is van een onherstelbaar vormverzuim, waar het openbaar ministerie in weerwil van de Aanwijzing en in strijd met de ratio daarvan (waarheidsvinding en toetsbaarheid) de kluisverhoren van [persoon 47] niet heeft opgenomen, terwijl voor de afwijking van die Aanwijzing een deugdelijke onderbouwing ontbreekt.

Nu het vormverzuim plaatsvond in het kader van parallel opsporingsonderzoek wordt dit, gelet op het eerder omschreven algemene toetsingskader, beoordeeld op de voet van artikel 359a Sv. In verband met de vraag of en zo ja welk gevolg aan het geconstateerde vormverzuim moet worden verbonden is het volgende van belang. Aan de ernst van het verzuim wordt afbreuk gedaan door de omstandigheid dat de eerder besproken eisen van extra behoedzaamheid en transparantie minder prangend zijn bij een gunstbetoongetuige dan bij een kroongetuige, omdat de tegenprestatie (kleine gunsten) niet substantieel is te noemen. Daar komt bij dat er geen enkele aanleiding is te veronderstellen dat het verzuim voortkomt uit opzet of doelbewuste misleiding van de rechter, doch veeleer voortvloeit uit de enigszins verschoonbaar onjuiste rechtsopvatting over (de totstandkoming van) kluisverklaringen en daarmee over het bereik van de Aanwijzing registratie. Van grove veronachtzaming van de belangen van verdachte is dan ook evenmin sprake. Tot slot is de schending van het belang van registratie, een deugdelijke toetsing van de verhoren, ruim voldoende gecompenseerd door de uitgebreide verhoren van de getuige [persoon 47] ter zitting en diverse verhoren van functionarissen bij de rechter-commissaris. Uit deze verhoren is niet een begin van aannemelijkheid af te leiden dat hier sprake zou zijn van een onregelmatigheid als gesuggereerd door de verdediging, zodat van enige benadeling van betekenis voor (een) verdachte(n) niet is gebleken. Al deze omstandigheden in ogenschouw nemende komt de rechtbank tot het oordeel dat het geconstateerde onherstelbare vormverzuim niet tot enige consequentie hoeft te leiden. Het verweer wordt derhalve verworpen.

2.3.

Niet-ontvankelijkheidsverweer in de zaak tegen [verdachte]

[B] en [A]

Namens [verdachte] is gesteld dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in zijn vervolging in de zaken [B] en [A]. Hiertoe is aangevoerd dat het Spaanse Constitutionele Hof de toestemming voor deze vervolging van de Spaanse autoriteiten bij arrest van 5 januari 2012 wegens vormfouten heeft vernietigd, waardoor de vervolging en de voorlopige hechtenis van [verdachte] onrechtmatig zijn geworden. De vormfout bestond hierin dat [verdachte] niet in de gelegenheid was gesteld om op het Nederlandse aanvullende Europese Aanhoudingsbevel te worden gehoord.

De rechtbank heeft een eerder gelijkluidend verzoek bij tussenbeslissing van 2 februari 2012 afgewezen. Deze tussenbeslissing luidde als volgt:

Nadat [verdachte] op 14 augustus 2006 is overgeleverd ter fine van executie van een strafvonnis, is op 19 januari 2009 een aanvullend EAB uitgevaardigd. Op 30 januari 2009 hebben de Spaanse autoriteiten toestemming verleend voor de vervolging van [verdachte] voor een aantal [X]feiten. Bij arrest van 5 januari 2012 heeft het Constitutionele Hof in Spanje deze toestemming nietig verklaard wegens gemaakte vormfouten in de procedure die tot de toestemming heeft geleid.

De raadslieden van verdachte [verdachte] hebben vervolgens verzocht om niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in zijn vervolging van [verdachte] in de zaken [A] en [B], om opheffing van de voorlopige hechtenis in de zaak [A] en om de onmiddellijke invrijheidstelling van [verdachte]. De raadslieden hebben hiertoe aangevoerd dat met de uitspraak van het Constitutionele Hof van Spanje aan de vervolging van [verdachte], in ieder geval voor de feiten [A] en [B], en de voorlopige hechtenis voor de zaak [A] de titel zou zijn ontvallen.

Het openbaar ministerie heeft zich hiertegen verzet. Het heeft hiertoe gewezen op het feit dat tekst en strekking van het Kaderbesluit Europees aanhoudingsbevel (Kaderbesluit) voorzien in definitieve besluitvorming door de uitvoerende staat binnen vastgestelde termijnen na uitvaardiging van een Europees aanhoudingsbevel. Enig rechtsmiddel hiertegen krachtens het wettelijk systeem van de uitvoerende lidstaat zou, mede gelet op het territorialiteitsbeginsel, niet kunnen afdoen aan het definitieve karakter van de overlevering of toestemming ten aanzien van de uitvaardigende lidstaat.

De rechtbank constateert dat de Overleveringswet geen kader biedt voor een geval als het onderhavige. De rechtbank zal daarom de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie en de rechtmatigheid van de voorlopige hechtenis beoordelen naar de maatstaven van het Kaderbesluit.

Het Kaderbesluit berust op een hoge mate van vertrouwen tussen de lidstaten en op het beginsel van wederzijdse erkenning. Het strekt tot de totstandkoming van een vrij verkeer van beslissingen in strafzaken, zowel in de onderzoeks- als in de berechtingsfase door een vereenvoudigde procedure voor overlevering.

Op grond van artikel 27, tweede en derde lid Kaderbesluit wordt een overgeleverd persoon niet vervolgd, berecht of anderszins van zijn vrijheid beroofd wegens enig ander voor de overlevering begaan feit dan het feit dat de reden tot overlevering is geweest, tenzij de uitvoerende autoriteit die de gezochte persoon heeft overgeleverd, daartoe toestemming geeft.

Ingevolge artikel 27, vierde lid, wordt de beslissing op het verzoek tot toestemming uiterlijk 30 dagen na ontvangst van het verzoek genomen. Het verzoek om toestemming wordt beoordeeld naar de maatstaven van de artikelen 3 en 4 Kaderbesluit. Artikel 17 Kaderbesluit voorziet in definitieve beslissingen over de tenuitvoerlegging van Europese aanhoudingsbevelen binnen zekere termijnen.

De rechtbank concludeert uit dit samenstel van regels dat vervolging voor andere feiten dan die waarvoor de overlevering heeft plaatsgevonden, slechts met vrijheidsberoving gepaard kan gaan nadat de uitvoerende lidstaat toestemming voor de vervolging heeft gegeven.

Gegeven het uitgangspunt van wederzijdse erkenning, het feit dat het Kaderbesluit beoogt te voorzien in een korte vereenvoudigde procedure en het feit dat in artikel 17 Kaderbesluit van definitieve besluiten wordt gesproken, heeft een eenmaal genomen besluit tot overlevering of toestemming ten aanzien van de verzoekende lidstaat naar het oordeel van de rechtbank, behoudens wellicht zeer uitzonderlijke omstandigheden waarin een flagrante schending van de meest wezenlijke mensenrechten heeft plaatsgevonden of dreigt, een definitief karakter. Er is niet gebleken van omstandigheden waarom in het onderhavige geval anders zou moeten worden geoordeeld.

Gelet hierop heeft het arrest van het Spaanse Constitutionele Hof naar het oordeel van de rechtbank geen gevolgen voor het recht van het openbaar ministerie tot vervolging van [verdachte] in de [X]zaken, en evenmin voor de rechtmatigheid van zijn voorlopige hechtenis.

In hoger beroep is deze tussenbeslissing in stand gebleven.

De rechtbank constateert dat aan het onderhavige verzoek geen nieuwe feiten of argumenten ten grondslag liggen en dat de Spaanse autoriteiten, nadat [verdachte] in de gelegenheid was gesteld te worden gehoord doch hiervan geen gebruik had gemaakt, inmiddels bij vonnis van 11 april 2012 opnieuw toestemming hebben gegeven voor de vervolging. Van een vervolging zonder rechtsgeldige toestemming is thans eens te minder sprake. De rechtbank verwerpt dan ook het verweer.

[C]

Namens [verdachte] is aangevoerd dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in de vervolging van [verdachte] voor het medeplegen van een poging tot moord op [persoon 17]. Volgens de raadsman heeft het openbaar ministerie zich na een verzoek van de verdediging om [persoon 17] te mogen horen jarenlang onvoldoende ingespannen om [persoon 17] te vinden. Hierdoor zou [verdachte] in zijn verdedigingsbelang zijn geschaad. Verder zou het openbaar ministerie de rechtbank onjuist hebben voorgelicht bij de behandeling van verschillende verzoeken tot beëindiging van de zaak.

Op 13 november 2000 is tegen [verdachte] een gerechtelijk vooronderzoek geopend. [verdachte] is, naar het openbaar ministerie onweersproken heeft gesteld, direct na het delict met de noorderzon vertrokken en onder de valse naam [persoon 48] in Spanje gaan leven.

Voor zover er al sprake zou zijn van gebrek aan voortvarendheid in het onderzoek, ligt dit voor een belangrijk deel binnen de risicosfeer van [verdachte]. Overigens kan een gebrek aan voortvarendheid in het onderzoek volgens vaste jurisprudentie niet de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie raken.

Dat het openbaar ministerie de rechtbank bij verzoeken tot beëindiging van de zaak ex artikel 36 Sv verkeerd zou hebben voorgelicht is niet aannemelijk geworden.

Het verweer wordt verworpen.

2.4.

Slotconclusie ontvankelijkheid openbaar ministerie en verzoek om uitsluiting volledige dossier van het bewijs

Naar het oordeel van de rechtbank kunnen - los van zeer uitzonderlijke gevallen waarin het relativiteitsvereiste niet meer wordt gesteld - alleen onherstelbare vormverzuimen die niet zijn gecompenseerd en waardoor één of meer verdachten uiteindelijk zijn benadeeld, de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie raken.

De [persoon 28]weglatingen leveren een onherstelbaar vormverzuim op dat uitsluitend voor [persoon 8] tot benadeling heeft geleid. De rechtbank zal deze benadeling opheffen door de verklaringen van [persoon 7] in de zaak tegen [persoon 8] van het bewijs uit te sluiten.

De overige geconstateerde onregelmatigheden zijn, voor zover zij een vormverzuim opleveren, in de loop van het proces in voldoende mate hersteld of gecompenseerd en hebben derhalve uiteindelijk niet tot benadeling van één of meer verdachten geleid.

Gelet hierop ziet de rechtbank in de hierboven behandelde verweren geen aanleiding om het openbaar ministerie niet-ontvankelijk te verklaren in de vervolging van één of meer verdachten.

Ook overigens ziet de rechtbank geen aanleiding om te concluderen tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie.

Nu de meeste onregelmatigheden in de loop van het proces voldoende zijn hersteld of gecompenseerd en nu aan de [persoon 28]weglatingen geen zwaarder rechtsgevolg behoeft te worden verbonden dan in de zaak van [persoon 8] de verklaringen van [persoon 7] van het bewijs uit te sluiten, verwerpt de rechtbank het verzoek om uitsluiting van het volledige [X]dossier van het bewijs.

3.

Schorsing vervolging

De rechtbank stelt vast dat er geen redenen zijn voor schorsing van de vervolging.

E.

Het bewijs en de standpunten van partijen

1.

Formaliteiten met betrekking tot het bewijs in alle zaken

In verband met de omvang van het dossier is het schriftelijke dossier bij de politie in bewaring gegeven en is gewerkt met een digitaal dossier, alsmede een hard copy daarvan. De diverse aanvullingen zijn ook telkens digitaal en op schrift verspreid. De officier van justitie heeft verzekerd dat de digitale stukken, en dus ook de hard copies daarvan, zijn gescand van de originele stukken en dienen te worden aangemerkt als kopieën conform origineel.

De door de rechtbank in de voetnoten of elders aangeduide bewijsmiddelen zijn in de wettelijke vorm opgemaakt door personen die daartoe bevoegd zijn en voldoen ook overigens aan de daaraan bij de wet gestelde eisen, tenzij anders vermeld. Processen-verbaal van verbalisanten uit andere lidstaten van de Europese Unie worden daarbij aangeduid als processen-verbaal. Artikel 344, tweede lid, Sv. wordt in dit vonnis niet toegepast.

Schriftelijke stukken worden slechts gebezigd in samenhang met de andere bewijsmiddelen.

De rechtbank geeft als vindplaats voor aangehaalde stukken de digitale codering (tenzij anders vermeld).

F.

Het oordeel van de rechtbank aangaande het bewijs

1.

Bewijswaarde van de verklaringen van [persoon 7]

Het onderwerp van de bruikbaarheid en de betrouwbaarheid van de verklaringen van [persoon 7] heeft voortdurend als een rode draad door dit proces gelopen. Een kritische benadering van de verklaringen van [persoon 7] ligt ook voor de hand, nu hij deze heeft afgelegd als kroongetuige. Immers, het feit dat een kroongetuige van het openbaar ministerie een tegenprestatie krijgt in ruil voor zijn verklaringen, verschaft hem een bijzondere positie, die maakt dat zijn verklaringen met extra behoedzaamheid dienen te worden benaderd.

Tegen deze achtergrond schrijft artikel 360, lid 2 Sv voor dat de rechter een bijzondere motiveringsplicht heeft indien de verklaringen van de kroongetuige voor het bewijs worden gebruikt. De enige begrenzing die de wetgever aan het gebruik van de verklaring van een kroongetuige tot het bewijs heeft opgelegd ligt besloten in artikel 344a lid 4 Sv. Dit voorschrift houdt in dat de ondersteuning van de verklaring van een kroongetuige niet mag worden gevonden in de verklaring van een andere kroongetuige. Voor het overige gelden voor het gebruik van de verklaringen van een kroongetuige de gebruikelijke regels van het bewijsminimum zoals vastgelegd in artikel 342, lid 2 Sv.

De eis van behoedzaamheid geldt in dit geval temeer, daar waar het gaat om die verklaringen die zien op informatie die [persoon 7] stelt van [persoon 4] te hebben verkregen. [persoon 7] heeft over [persoon 4] immers verklaard dat hij informatie wel eens aandikte of met desinformatie strooide.

Naar de rechtbank begrijpt stelt de verdediging zich op het standpunt dat alle verklaringen van [persoon 7] reeds vanwege deze kanttekeningen bij hetgeen [persoon 4] zou hebben verteld minder bruikbaar zijn en hooguit als steunbewijs kunnen dienen. Dit verweer wordt afgewezen. Uitgangspunt is dat de-auditu verklaringen in beginsel bruikbaar zijn voor bewijs, maar dat de verdediging wel de gelegenheid moet hebben gehad om de getuige, het liefst ter zitting, te horen. Vastgesteld kan worden dat - met name - de verdediging [persoon 7] gedurende vele jaren aan zeer indringende verhoren heeft onderworpen, waarbij het aspect "van horen zeggen van [persoon 4]" uitvoerig aandacht heeft gekregen. Het zou dan ook te ver gaan om aan de verklaringen van [persoon 7] reeds daarom in zijn algemeenheid op voorhand slechts de waarde van steunbewijs toe te kennen, temeer daar de beweerde bron van de de-auditu verklaringen, [persoon 4], zich hoofdzakelijk heeft beperkt tot het enkel ontkennen van de beweringen van [persoon 7].

Op de rechtbank, deze behoedzaamheid indachtig, komt [persoon 7], in zijn wijze van verklaren bij de politie en de rechter-commissaris, maar ook ter terechtzitting zelfverzekerd, helder en in grote lijnen consistent over. Aan deze algemene positieve indruk draagt bij dat [persoon 7] zichzelf heeft belast in zaken waarin hij tot op dat moment bij het openbaar ministerie in het geheel niet in beeld was gekomen en het gegeven dat zijn, op punten gedetailleerde, verklaringen voor een deel ook bevestiging krijgen in onderzoeksbevindingen. Naar mate het proces vorderde slopen in de verklaringen van [persoon 7] wel meer en meer onderlinge afwijkingen. In een proces van zoveel jaren, waarbij [persoon 7] over dezelfde onderwerpen uitzonderlijk vaak is gehoord, is dat naar het oordeel van de rechtbank echter onvermijdelijk. Ook heeft [persoon 7] zijn verklaringen gedurende het proces op punten moeten nuanceren, daar waar hij eerder, al dan niet ingegeven door zijn eigen overtuigingen, in al te concluderende zin had verklaard.

Er zijn echter ook ongerijmdheden in de verklaringen van [persoon 7] niet opgehelderd of anderszins verklaarbaar gebleken. Hiervan is met name sprake in de zaken [persoon 24] en [D], daar waar het de rol van [persoon 7] zelf betreft. In beide zaken, die elders in dit vonnis nader aan de orde komen, komt de rechtbank tot de conclusie dat er rekening mee moet worden gehouden dat [persoon 7], hoewel daartoe op grond van de deal gehouden, niet volledig naar waarheid heeft verklaard. Dat hij hiertoe in staat is, is gebleken uit de gang van zaken rondom zijn conflicten met het TGB. In dit verband heeft hij diverse keren medewerkers van het openbaar ministerie beschuldigd van laakbaar gedrag, de inhoud van het strafproces rakende, om daarover later te verklaren dat de beschuldigingen vals, aangezet, gemanipuleerd of gekleurd waren. Ook schriftelijk heeft [persoon 7] aangetoond in staat te zijn om met overtuiging leugens over te brengen, gelet op de kort voor repliek door het openbaar ministerie prijsgegeven documenten afkomstig van de laptop van [persoon 7].

Ondanks deze serieuze kanttekeningen die op punten bij de verklaringen van [persoon 7] kunnen worden geplaatst, blijft, tegen de achtergrond van het totaal van zijn vele verklaringen in het licht van de overige onderzoeksbevindingen, het beeld van [persoon 7] als een overwegend betrouwbaar verklarende getuige in stand. Wel dient er nadrukkelijk rekening mee te worden gehouden dat [persoon 7], daar waar het zijn eigen handelen betreft ([persoon 24] en [D]) of daar waar het gaat om het veiligstellen van zijn eigen belangen in het getuigenbeschermingstraject, in staat is om de waarheid geweld aan te doen (TGB-conflict, laptopdocumenten).

Dit gegeven maakt dat de rechtbank de verklaringen van [persoon 7] temeer met de vereiste extra behoedzaamheid zal dienen te benaderen. De rechtbank geeft hieraan op de volgende wijze concreet uiting. Een verklaring van [persoon 7] over het daderschap van een medeverdachte bij een tenlastegelegd feit kan alleen dan leiden tot een veroordeling van deze medeverdachte indien er naast deze verklaring sprake is van ander zelfstandig bewijs dat wijst op dit daderschap.

Daar er geen aanwijzingen zijn dat [persoon 7] in de door hem benoemde strafbare feiten zijn eigen rol groter heeft gemaakt dan dat deze in werkelijkheid is geweest, geldt in zijn eigen zaken voornoemd vereiste niet.

2.

Bewezenverklaring

De rechtbank acht wettig en overtuigend bewezen dat verdachte:

ten aanzien van het in zaak A ten laste gelegde:

op 1 april 1993 te Ouderkerk aan den Amstel, gemeente Ouder-Amstel, tezamen en in vereniging met anderen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 11] en [persoon 12] van het leven heeft beroofd, immers hebben verdachte en/of (een of meer van) zijn mededaders met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg, kogels in het lichaam van die [persoon 11] en in het lichaam van die [persoon 12] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 11] en [persoon 12] zodanige verwondingen hebben opgelopen dat zij daaraan zijn overleden;

ten aanzien van het in zaak B onder 1 primair ten laste gelegde:

op 8 en/of 9 mei 1993 te Antwerpen, België, en/of in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 13] en [persoon 14] van het leven heeft beroofd, immers hebben verdachte en/of een of meer van zijn mededaders met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg, een kogel in het lichaam van voornoemde [persoon 13] en een kogel in het lichaam van voornoemde [persoon 14] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 13] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden en voornoemde [persoon 14] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat zij daaraan op [1993] is overleden;

ten aanzien van het in zaak B onder 2 primair ten laste gelegde:

op 19 april 1993 in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 16] van het leven heeft beroofd, immers heeft/hebben verdachte en/of (een of meer van) zijn mededaders met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg, kogels in het lichaam van voornoemde [persoon 16] geschoten, tengevolge waarvan voornoemde [persoon 16] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden;

ten aanzien van het in zaak B onder 3 primair ten laste gelegde:

op 26 oktober 2000 in Nederland, ter uitvoering van het door verdachte en anderen voorgenomen misdrijf om tezamen en in vereniging met die anderen, opzettelijk en met voorbedachten rade [persoon 17] van het leven te beroven, die [persoon 17] naar een plaats op of nabij het IJsbaanpad te Amsterdam heeft gelokt door met hem, [persoon 17], telefonisch een ontmoeting aldaar af te spreken, waarna een mededader op die locatie met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg een of meer kogels in en in de richting van het lichaam van die [persoon 17] heeft geschoten.

Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze verbeterd. Verdachte is hierdoor niet in zijn verdediging geschaad.

3.

3.1

1.

Vaststelling feiten in verband met de 1993-zaken

1.1.

De betrokken personen

Verblijfadressen in en rond 1993

[persoon 4]

Volgens getuige [persoon 51] verbleef [persoon 4] in de periode maart tot en met mei 1993 hoofdzakelijk aan het adres [adres 1] te [plaats]. Hij sliep ook wel bij getuige [persoon 51] aan het adres [adres 2] te [plaats]. Volgens [persoon 51] kennen [persoon 4] en verdachte [verdachte] elkaar al jaren. [persoon 4] ging verder regelmatig om met [persoon 52], de zoon van [persoon 53]. In de jeugd van [persoon 4] hebben ze in de zelfde flat gewoond.xxxiii

[persoon 10]

[persoon 10] heeft verklaard dat ze in 1993 woonde op een woonboot aan de [adres 3] te [plaats]. Het telefoonnummer [nummer 1] was het nummer van de vaste aansluiting van de woonbootxxxiv.

[verdachte]

Verdachte [persoon 10] heeft ter terechtzitting verklaard dat [naam 4] bij haar op de woonboot heeft verbleven.xxxv [persoon 54], de zoon van [persoon 10], heeft verklaard dat [verdachte] begin jaren negentig een aantal maanden heeft gelogeerd in het tuinhuisje bij de woonboot van [persoon 10].xxxvi

[verdachte] verklaart als getuige op 29 juli 1993 dat hij met [persoon 55] woont op de [adres 4].

[persoon 55] heeft op 10 mei 1994 verklaard dat zij aan de [adres 4] te [plaats] woonde met haar broer [persoon 56[ en met [verdachte] ("[naam 4]"). Zij zou zo'n twee jaar met [verdachte] samenwonen.xxxvii [persoon 56] heeft op vertoon van een foto van [verdachte] verklaard dat hij de betreffende persoon kent onder de naam [naam 4]en dat [naam 4] woonde op het adres [adres 4] te [plaats], ook in de periode dat [naam 5] en [naam 6] in de woning verbleven.xxxviii Op 28 maart 1994 stonden in de bevolkingsadministratie van de gemeente [plaats] op het adres [adres 4] te [plaats] ingeschreven [persoon 56] (verder: [persoon 56]) en [persoon 55].xxxix

[persoon 9]

[persoon 9] heeft verklaard dat hij in 1993 in [plaats] woondexl. Een toenmalige vriendin van [persoon 9], [persoon 57], verklaart [persoon 9] in 1990 te hebben leren kennen, dat ze drieëneenhalf jaar samen zijn geweest en hebben samengewoond in de [adres 5] te [plaats].xli

[persoon 2]

[persoon 2] heeft verklaard dat hij woonde in [plaats] bij zijn ouders. Hij denkt dat hij op zijn 25e (geboortedatum is [1968]) bij ze is weggegaan. Hij woonde samen met zijn ouders en broer in de ouderlijke woning in [plaats].xlii De moeder van [persoon 2] verklaart op 27 april 1994 te wonen aan het adres [adres 6] te [plaats]. De vaste telefoonaansluiting is op nummer [nummer 2]. De "6" is in juni 1993 toegevoegd. Zij woonde tot een jaar geleden op genoemd adres met echtgenoot en twee zonen: [persoon 2] en [persoon 58].xliii

[persoon 6]

Verdachte [persoon 6] is naar eigen zeggen zijn hele leven al [plaats].xliv

De betrokken personen en hun onderlinge relaties

In alle 1993-zaken

[persoon 7] heeft verklaard dat hij in 1993 of 1994 in de gevangenis aan het Wolvenplein te Utrecht [persoon 4] heeft leren kennen. Zij zaten daar beiden gedetineerd. [persoon 4] zat daar voor een schietpartij op een politieagent. Zij zaten daar anderhalf jaar samen naast elkaar op cel. Ook [persoon 9] zat daar. [persoon 9] en [persoon 4] zaten een straf uit voor één en dezelfde zaak. In die tijd heeft [persoon 7] honderden gesprekken met [persoon 4] gevoerd. Hij heeft met [persoon 4] gesproken over de door [persoon 4] gepleegde liquidaties. Het betrof de liquidatie van twee Joegoslaven, ook wel "de barbecue" genoemd, de liquidatie van een man en vrouw in Antwerpen en die van [persoon 16].xlv [persoon 7] heeft verklaard dat hij van [persoon 4] heeft gehoord dat die rond 1993 samen met [verdachte] werkte voor [persoon 53]. Met werken bedoelt getuige liquideren. Getuige weet nog dat verdachte [persoon 4] zei dat liquideren goedkoper is dan betalen.xlvi [persoon 7] heeft ter terechtzitting [persoon 9] herkend.xlvii [persoon 9] heeft [persoon 4] "de engste man ter wereld" genoemd, maar hij wil er verder niets over zeggen, want zo lang zijn naam niet bij de politie in de boeken voorkomt heeft hij niets te vrezen.xlviii

[persoon 7] hoorde in 1994 van [persoon 4] dat een neefje van [persoon 4], de naam wist [persoon 7] toen niet, ook een keer mee was geweest met een liquidatie. In 2005 of 2006 hoorde [persoon 4] dat het neefje aan het praten was tegen mensen, omdat hij niet met zijn betrokkenheid bij een liquidatie kon omgaan. Daarna zag [persoon 7] de neef een keer op [adres 2]xlix.

[persoon 9] heeft verklaard dat hij verdachte [persoon 4] in 1993 wekelijks zag.l [persoon 9] werkte in die tijd bij [vennootschap 5] en heeft in december 1993 met [persoon 4] een overval gepleegd. Hij heeft ook verklaard met [persoon 4] samen te hebben vastgezeten en toen in detentie [persoon 7] te hebben ontmoet.li [persoon 9] kent [verdachte] wel uit [plaats].lii Een toenmalige vriendin van [persoon 9], [persoon 57], verklaart dat [persoon 4] een jeugdvriend was van [persoon 9]. [persoon 4] kwam in 1993 geregeld (de rechtbank begrijpt: bij haar en [persoon 9]) over de vloerliii. [persoon 57] kent [verdachte] en [persoon 2] ook.

[persoon 2] heeft verklaard dat [persoon 4] een neef van hem is. Hij zag in 1990 en rondom die periode [persoon 4] één, twee keer per week. Toen [persoon 4] en [persoon 9] waren opgepakt voor een overval heeft [persoon 2] [persoon 4] nog opgezocht in het ziekenhuis.liv

[persoon 2] kent [persoon 9] als een kennis uit [plaats]. Zijn ouders en zijn broer onderhielden geen contact met [persoon 9]. [persoon 2] woonde samen met zijn ouders en broer in de ouderlijke woning in [plaats].lv De moeder van [persoon 2] verklaart op 27 april 1994 een [naam 4] te kennen. Dit is een jongen van Marokkaanse of Turkse afkomst en ze heeft hem één keer gezien toen ze in het ziekenhuis op bezoek was bij haar neef [persoon 4].

[naam 4] was toen ook op bezoek bij [persoon 4].lvi De vader van [persoon 2] heeft verklaard dat zijn zoon in 1993 omging met een groepje jongeren in Vinkeveen en daarbij behoorde ook [persoon 4], [persoon 9] en ene [naam 4]lvii.

[verdachte] heeft ter terechtzitting verklaard dat hij [persoon 4] wel kent.lviii [persoon 55] heeft op 10 mei 1994 verklaard dat [naam 4] (de rechtbank begrijpt: [verdachte]) geen baan en geen uitkering had. Volgens getuige trok [naam 4] veel met [persoon 4] op en kenden ze elkaar al heel lang.lix

Op 26 juli 1993 zijn [verdachte] en [persoon 4] tegelijkertijd aangehouden, [verdachte] op de openbare weg in een blauwe Opel Vectra ter hoogte van jongerencentrum Babel te Mijdrecht en [persoon 4] - naar de rechtbank begrijpt - in datzelfde centrum.lx

Voorts in het bijzonder relevant in [A]:

[verdachte] verklaart als getuige op 28 juli 1993, nadat hem foto's van twee mannen zijn getoond, dat hij deze herkent als [naam 7] of [naam 8] en [naam 6]. Hij heeft hen leren kennen via [persoon 56]. Hij weet niet meer precies wanneer zij 2 of 3 weken bij zijn vriendin [persoon 55] te gast zijn geweest.lxi De vriendin van de broer van [persoon 55] was [persoon 59], een Marokkaanse. [verdachte] heeft de Joegoslaven drie of vier keer kort gezien met [persoon 56]. [verdachte] woonde toen met [persoon 55] op de [adres 4].

[verdachte] heeft ter terechtzitting verklaard dat hij [persoon 55] leerde kennen in 1992. Zij bleek een broer te hebben die vastzat en diens vriendin was Marokkaanse. [verdachte] heeft de Joegoslaven een paar keer gezien met [persoon 56]. [verdachte] woonde toen met [persoon 55] op de [adres 4]. Hij weet dat de Joegoslaven wel eens op de [adres 7] sliepen.lxii

[persoon 56] heeft verklaard dat [verdachte] woonde op het adres [adres 4] te [plaats], ook in de periode dat [naam 5] en [naam 6] in de woning verbleven.lxiii

Voorts in het bijzonder relevant in [G]:

[persoon 10] heeft in 1993 verklaard dat ze een relatie met [persoon 16] had. Het was een geheime relatie want ze woonde samen met partner [persoon 60] op de woonboot. Ze sprak een enkele keer met [persoon 16] af bij het [vennootschap 2], maar ze kon ook gewoon naar zijn huis gaan. Ze werkte in de Stoofsteeg. lxiv

[persoon 10] heeft verklaard dat zij [verdachte] in 1993 kende. [persoon 4] is toen een paar keer bij haar thuis geweest; hij kwam dan met [verdachte] mee. [persoon 2] en [persoon 9] kende ze ook. Die zaten bij haar kinderen op school. [verdachte] heeft enige tijd bij haar ingewoond. Ten tijde van de liquidatie op [persoon 16] woonde hij niet meer bij haar. Ze zal hem ongetwijfeld wel aan de lijn gehad hebben en zijn telefoonnummer hebben gehad.lxv

[persoon 10] zegt nooit telefonisch contact met [persoon 4] te hebben gehad. Ze had ook geen nummer van hem. [persoon 54] kent ze. Die is door [verdachte] aan haar voorgesteld. Dat was bij [persoon 54] thuis toen [verdachte] vroeg of ze daar zijn was wilde langsbrengen.lxvi

[verdachte] heeft verklaard dat hij [persoon 10] in 1993 kende en wel eens op haar woonboot kwam. Hij ging om met haar zonen. Ook kende hij [persoon 16]lxvii.

Getuige [persoon 61] stelt dat [verdachte] als kind aan huis is geweest bij [persoon 10]. [verdachte] sliep daar zelfs en [persoon 10] deed ook zijn was. [verdachte] ging in die tijd ook om met [persoon 4]. Het verhaal ging dat [verdachte] een hitman zou zijn.lxviii

[persoon 62] stelt dat [verdachte] een vriend van zijn zoon [persoon 54] is en op de woonboot kwam. [persoon 4] was een vriend van [verdachte] en zij zijn een paar maal samen op de woonboot geweest. [persoon 62] herkent [persoon 4] en [verdachte] van een foto.lxix

Voorts in het bijzonder relevant in [B]:

[verdachte] heeft in 1994 verklaard dat hij op 8 mei 1993 in de woning van [persoon 52] te [plaats] aanwezig was. Hij verklaarde bevriend te zijn met [persoon 52] en daarom regelmatig in de woning van [persoon 53] te komenlxx.

[persoon 53] heeft in 1994 verklaard dat hij [verdachte] al langere tijd kent en dat [persoon 4] en [verdachte] elkaar kennen. Beiden zijn vrienden van zijn zoon [persoon 52].lxxi

Volgens [persoon 7] is [persoon 53] de peetvader van [persoon 4].lxxii

[persoon 55] heeft op 10 mei 1994 verklaard dat zij bevriend was met [persoon 63]. Ze gingen om met [persoon 53] en [persoon 63]. Getuige herkent van foto's onder anderen de verdachten [persoon 4] en [verdachte], alsmede [persoon 53].lxxiii

[persoon 64], vader van verdachte [persoon 4], kent [persoon 53] al vele jaren. Deze heeft de bijnaam "[B]". [persoon 6] is een oude bekende van [persoon 65]; zijn zonen hebben [persoon 6] via [persoon 65] leren kennen. [persoon 4] en [verdachte] kennen elkaar volgens getuige al jaren.lxxiv

Volgens getuige [persoon 66] werd [persoon 52] in 1993 altijd vergezeld van een jongen met een staart, klein, tenger postuur, [verdachte]. [verdachte] was altijd gewapend met een vuurwapen.lxxv Getuige heeft zelf gezien dat [verdachte] destijds in de beschermingssfeer werkte voor [persoon 52] en altijd met een revolver liep. [persoon 66] heeft regelmatig met [verdachte] te maken gehad omdat die namens [persoon 52] geld aan hem overdroeg.lxxvi

Volgens getuige [persoon 67] wordt [persoon 53] de [naam 10] genoemd omdat hij toeslaat als niemand het verwacht. Altijd als er betaald moest worden, ging er iemand om, aldus de getuige. [persoon 4], hitman nummer 1, heeft er volgens getuige de ballen voor om de trekker over te halen en die doet het ook gewoon. [verdachte] zou de zaak kunnen hebben georganiseerd.lxxvii

Getuige [persoon 68] noemt [verdachte] een soort zoon. Hij kent [persoon 4] en [verdachte] via [persoon 53]. Hij zegt dat deze verdachten een soort loopjongens waren van [persoon 52].lxxviii

Getuige [persoon 68], die verdachte [verdachte] wel bezoekt en met hem belt, weet dat de verdachten [persoon 4] en [verdachte] in de tijd van de liquidaties "bij [persoon 53] liepen".lxxix

Getuige [persoon 26] heeft verklaard dat [verdachte] in opdracht van [persoon 53] mensen afmaakt of laat afmaken. [verdachte] heeft getuige zelf verteld dat hij in opdracht van [persoon 53] een andere man (dan [persoon 13], rechtbank) heeft laten vermoorden. Getuige herkent van politiefoto PL0911 94/574 [verdachte] als de [verdachte] waarover hij heeft verklaard.lxxx

Getuige [persoon 47] verklaart in 1995 een aantal maanden op een woonboot te hebben gewoond die toebehoorde aan [persoon 52], de zoon van [persoon 54]. [verdachte] verbleef ook regelmatig op de woonboot. In die tijd lagen er wapens op de woonboot en in [persoon 2]derij van [persoon 53].lxxxi Getuige herinnert zich ene [naam 11], die een keer op [persoon 2]derij van [persoon 53] is geweest met twee machinegeweren onder zijn jas. Getuige verklaart dat [naam 11] de naam [naam 12] draagt en herkent [persoon 6] ter terechtzitting van 11 oktober 2011 als [naam 10], waarbij hij aangeeft op welke punten het uiterlijk van [persoon 6] sinds de jaren 90 is veranderd.lxxxii

Getuige [persoon 70] is via verdachte [persoon 6] in contact gekomen met [persoon 65] en [persoon 71]. Hij kent [verdachte]: dat is een vriend van [persoon 4].lxxxiii

Getuige [persoon 26] heeft [persoon 67] horen zeggen dat [persoon 6] veel omging met [persoon 53]. [persoon 67] had [persoon 6] vaak in de woning van [persoon 53] gezien.lxxxiv

Bij aanhouding van verdachte [persoon 6] op 30 december 1993 werd in zijn fouillering een briefje aangetroffen met daarop geschreven: [naam 4] [nummer 3] en [persoon 4] [nummer 4].lxxxv

Volgens getuige [persoon 72] stond [persoon 6] bekend als huurmoordenaar. Getuige weet dat [persoon 6] in 1993 veel omging met een Marokkaan met heel veel haar.lxxxvi

Volgens getuige [persoon 70] had [persoon 6] altijd wapens bij zich. Hij herkent verdachte [persoon 6] van een foto.lxxxvii

[persoon 15] is een negroïde man met donkere huidskleur, breed en krachtig postuur, 1.87 m. lang. [persoon 6] is een negroïde man met donkere huidskleur, normaal postuur, 1.83 m. lang.lxxxviii

1.2.

Telecom in verband met alle 1993-zaken

1.2.1.

Algemeen technisch

De in dit vonnis te noemen autotelefoons (ATF-en) werkten ten tijde van de ten laste gelegde feiten alle op het ATF-3 net. Bellen vanuit andere landen dan Nederland, Zwitserland en de Scandinavische landen was met deze telefoons niet mogelijk. Een gesprek met een ATF werd in beginsel draadloos verzonden naar een zogenaamd basisstation. Een ATF werd via een basisstation verbonden met een ATF-centrale en vervolgens via het vaste telefoonnet verbonden met een vast nummer, dan wel middels een (eventueel ander) basisstation verbonden met een andere ATF.lxxxix

PTT-Telecom kende destijds drie soorten basisstations, te weten kleine basisstations ("kleine cellen"), grote basisstations ("grote cellen") en paraplu-basisstations ("paraplucellen").

Een kleine cel had een bereik van ongeveer drie kilometer; een grote cel, afhankelijk van de omstandigheden, van 10 kilometer tot 15 kilometer in de omtrek. Het maximale bereik van een basisstation kon worden beïnvloed door de omstandigheden, zoals bebouwing en de weersgesteldheid. Door inregeling van bepaalde variabelen werd invloed van bebouwing en antennehoogte gedeeltelijk gecompenseerd, waardoor de werking van een basisstation in zijn omgeving werd geoptimaliseerd. Het precieze bereik per basisstation kan niet meer worden vastgesteld en was veel grilliger dan de door het openbaar ministerie ingebrachte visuele weergave van de telecomgegevens doet vermoeden.xc

Het bereik van basisstations kon elkaar overlappen. Wanneer een ATF actief werd, sprak deze onder normale omstandigheden het basisstation met het sterkste signaal (meestal het dichtstbijzijnde basisstation) aan. Bleek dit basisstation op dat moment geen capaciteit meer te hebben, dan werd het vervolgens naastgelegen basisstation aangestraald dat nog wel capaciteit had. Wanneer een door PTT Telecom verstrekt verkeersgegeven de code van een basisstation vermeldt, bevond de beller of gebelde zich binnen het bereik van dat basisstation. De precieze afstand tussen de ATF en het basisstation valt niet nader te preciseren. Paraplucellen overkoepelden in principe alle kleine basiscellen binnen een bepaald gebied.xci

Onder normale omstandigheden zal een ATF altijd een basisstation in de directe omgeving aanspreken. Onder abnormale omstandigheden, zoals telefoneren vanaf een hoog gebouw of vanuit een vliegtuig, kan de ATF een basisstation aanspreken dat niet in de directe omgeving ligt. Heeft men een reeks van basisstations die een route voorstelt, waarbij er gebeld wordt met korte tijdspauzes welke globaal overeenkomen met de tijd die men nodig heeft om de tussenliggende afstand te overbruggen, dan is het praktisch onmogelijk dat deze reeks wordt veroorzaakt middels bellen vanaf een hoog gebouw of vanuit een vliegtuig. Men kan er dan vanuit gaan dat de door de basisstations aangegeven route is gevolgd.xcii

De door PTT Telecom verstrekte verkeersgegevens zijn aangeleverd op zogenoemde printlijsten. De printlijsten vermelden onder INROUT het basisstation dat wordt aangestraald door de ATF die contact zoekt. Als beide telefoons tot dezelfde homecentrale behoren en zich feitelijk bevinden binnen het verzorgingsgebied van deze centrale, vermelden de printlijsten in het algemeen, doch niet per definitie altijd, onder OUTROUT ook het basisstation binnen welks werkingsgebied de ATF zich bevindt waarmee contact wordt gezocht. De homecentrale van de ATF wordt bepaald door het adres dat de abonnee heeft opgegeven. Ten tijde van belang waren er in Nederland zes centralegebieden, waaronder Groot-Amsterdam, Groot-Den Haag, Groot-Rotterdam en Utrecht.xciii

De doorschakeling van een vast telefoonnummers naar een semafoonnummer was in 1993 in de verkeersgegevens van een vast nummer terug te vinden. Het ongedaan maken van de doorschakeling was niet terug te vinden.xciv

1.2.2.

Gegevens met betrekking tot bepaalde basisstationsxcv

De plaats delict in het onderzoek [G], het [vennootschap 2] aan de [adres 8] te [plaats], viel onder het bereik van een viertal aangestraalde basisstations. Dit zijn de kleine basisstations op de [adres 9] te [plaats] en de [adres 10] te Amsterdam, alsmede het gecombineerde kleine en paraplu basisstation op de [adres 11] te [plaats] en het paraplu basisstation op de [adres 12] te [plaats].

Het basisstation op de [adres 13] te [plaats] was een groot basisstation met een bereik van circa tien tot vijftien kilometer. Uitgaande van het maximale bereik van dit basisstation vielen de toenmalige woonadressen van de verdachten [persoon 4], [persoon 9] en [persoon 2] en het woonadres van [persoon 53] onder het bereik van dit basisstation. Het bereik van het kleine basisstation op de [adres 14] te [plaats] en op de [adres 15] te [plaats] strekt zich op grond van het gemiddeld bereik zeker niet uit tot de toenmalige woonadressen van [persoon 4], [persoon 9] en [persoon 2]. Wel dekte het basisstation in [plaats] het toenmalige woonadres van [persoon 53]. In [plaats] stond een klein basisstation aan de [adres 16] en in [plaats] stond een klein basisstation aan de [adres 17].

In Den Haag liggen kleine basisstations aan de [adres 18] en de [adres 19]. Beide basisstations dekten het toenmalige woonadres van de getuige [persoon 73] aan de [adres 20] te [plaats]. Het toenmalige verblijfadres van [verdachte] aan de [adres 4] te [plaats] werd gedekt door het kleine basisstation aan de [adres 18], het kleine basisstation op de [adres 21] te [plaats], het kleine basisstation op de [adres] te [plaats] en het paraplu basisstation op de [adres 23] te [plaats]. Het basisstation aan de [adres 19] in [plaats] dekte de woning aan de [adres 4] niet.

Het [vennootschap 1] in [plaats] viel onder het bereik van de kleine basisstations op de [adres 24] te [plaats] en het dichtstbijzijnde kleine basisstation op de [adres 25] te [plaats].

1.2.3.

Gegevens met betrekking tot bepaalde telefoon- en semafoonnummers

Huiszoeking in woning [persoon 53]

Op 10 mei 1993 is in de woning van [persoon 53], het perceel [adres 26] te [plaats] een huiszoeking verricht. In de slaapkamer van [persoon 53] en diens echtgenote werd op een nachtkastje een ATF aangetroffenxcvi, voorzien van het nummer [nummer 5].xcvii PTT Telecom heeft de verkeersgegevens van dit telefoonnummer beschikbaar gesteld over de tijdvakken 30 maart 1993 tot en met 5 april 1993 en 29 april 1993 tot en met 3 mei 1993. Uit de printlijsten bleek van contacten tussen het nummer [nummer 5] en de nummers [nummer 6] en [nummer 7], ook ten tijde van belang in de zaak [B]. Vervolgens heeft PTT Telecom verkeersgegevens verstrekt van deze telefoonnummers. Uit deze printlijsten bleek van contacten met weer andere nummers waarnaar nader onderzoek is verricht. De rechtbank stelt met betrekking tot de hierna te noemen telefoonnummers de volgende relevante feiten vast.

Mobiele telefoonnummers

Het mobiele nummer [nummer 5] (hierna te noemen:[nummer 5])

Op 8 april 1993 is de ATF met nummer [nummer 5] op naam gezet van [persoon 51], [adres 2], [plaats].xcviii

Getuige [persoon 51] heeft verklaard dat zij rond april 1993 een ATF aan [persoon 4] (de rechtbank begrijp: [persoon 4]) heeft gegeven. De laatste cijfers van het nummer van deze ATF waren [nummer 5]. [persoon 4] heeft die telefoon, voorzover getuige zich kan herinneren, een paar maanden in bezit gehad. Als zij [persoon 4] wilde bellen, draaide zij het nummer van die telefoon. Mogelijk kreeg zij dan ook wel eens [verdachte] (de rechtbank begrijpt: verdachte [verdachte]) aan de lijn. Getuige weet dat [persoon 4] die ATF uitleende aan [verdachte]. Getuige herkent, wanneer haar een fotokopie wordt getoond van een PTT-contract aangaande een ATF met nummer [nummer 5], haar handtekening.xcix

Getuige [persoon 74] heeft verklaard dat hij met zijn ATF meerdere malen heeft gebeld met het nummer [nummer 5] als hij in contact wilde komen met [persoon 4]. Dan kreeg hij [verdachte] wel eens aan de lijn.c

Getuige [persoon 55] heeft verklaard dat haar vriend [verdachte] ("[naam 4]") veel met [persoon 4] optrok. [verdachte] had in de periode rond mei 1993 de beschikking over een ATF en een pieper. Als getuige [verdachte] niet op zijn eigen telefoon kon bereiken, kon zij hem ook wel eens bereiken op de telefoon van Jessie. Het nummer [nummer 5] komt getuige bekend voor.ci

Op 27 april 1993 heeft verdachte [persoon 4] een auto gehuurd bij Car Rental BV. Hij heeft daarbij gebruik gemaakt van een (vals) rijbewijs met nummer [nummer 9] op naam van [persoon 4]. Het rijbewijs was voorzien van een foto van [verdachte]. Als telefoonnummer van [persoon 4] stond op het huurcontract vermeld [nummer 9]. Op 27 mei 1993 is het contract op naam van [persoon 4] verlengd. Op het verlengingscontract werd bij het telefoonnummer [nummer 9] de naam "[verdachte]" vermeld.cii

Op 2 mei 1993 heeft vanuit het telefoonnummer [nummer 10] een gesprek plaatsgevonden naar de ATF met nummer [nummer 5]. Het gesprek luidt, voorzover relevant, als volgt: (G = ingebelde persoon; B is uitbellende persoon):

G: Hallo

B: Oh, met [naam 13] (s). Hoe gaat het? Ik dacht dat ik [verdachte] zou krijgen. Jullie delen de telefoon hè?

G: Hij heeft de andere telefoon bij zich.

Verbalisant RE-01 heeft de stem van de gebelde persoon G herkend als die van [persoon 4].ciii Volgens de politie heeft [persoon 6] de stem van de bellende persoon B als de zijne herkend.civ

Het mobiele nummer [nummer 11] (hierna te noemen: [nummer 11])

Op 20 juli 1992 heeft de PTT op naam van [persoon 4] een contract gesloten, waarbij aan [persoon 4] ter zake van een ATF met serienummer [serienummer], simnummer [simnummer], het telefoonnummer [nummer 12] werd toegewezen. Legitimatie vond plaats met een rijbewijs ten name van [persoon 71], broer van verdachte. Op 8 januari 1993 is op naam van [persoon 71] een verzoek ingediend om wijziging van het bij het toestel behorende telefoonnummer. De PTT heeft aan voornoemd toestel toen het nummer [nummer 11] toegewezen, wederom ten name van [persoon 4]. Het nummer [nummer 11] is op 12 mei 1993 opgeheven.cv

Op 13 februari 2007 heeft een huiszoeking plaatsgevonden op het woonadres van [persoon 51], [adres 27] te [plaats]. Bij de doorzoeking is een briefje aangetroffen met het handgeschreven nummer [nummer 11].cvi [persoon 51] heeft verklaard dat zij [persoon 4] ook wel op de ATF van zijn broer [persoon 71] kon bereiken.cvii

Het mobiele nummer [nummer 5] (hierna te noemen: [nummer 5])

Op 10 mei 1993 is in het perceel [adres 26] te [plaats] een huiszoeking verricht nadat de bewoner [persoon 53] (verder: [persoon 53]) uit deze woning was weggevoerd. In de slaapkamer van [persoon 53] en diens echtgenote werd op een nachtkastje een ATF aangetroffen, welke het administratieve nummer [nummer 13] heeft gekregen.cviii Aan deze ATF was het nummer [nummer 5] verbonden.cix

[persoon 53] is geconfronteerd met printlijsten van 1,2, 8 en 9 mei met betrekking tot de [nummer 5], waarop onder andere de hierna te noemen nummers voorkwamen. Hij verklaarde wel eens te bellen met [persoon 75], [persoon 76], [persoon 77] en [persoon 78]. De nummers [nummer 14] t.n.v. [persoon 56], [nummer 4] t.n.v. [persoon 51], [nummer 15] t.n.v. [persoon 79, [nummer 16] t.n.v. [vennootschap 5], [nummer 17] t.n.v. [persoon 80] te [plaats], [persoon 18] t.n.v. [persoon 81] te [plaats], [nummer 19] t.n.v. [persoon 82] te [plaats], [nummer 11] t.n.v. [persoon 4] en [persoon 20] t.n.v. [persoon 83] waren hem onbekend. Ten aanzien van [persoon 9], [persoon 80], [persoon 81] en [persoon 83] verklaarde [persoon 53] dat hij ook de betreffende personen niet kende.cx

Op 5 mei 1993 om 21.59 uur heeft vanuit het telefoonnummer [nummer 10] een gesprek plaatsgevonden naar de ATF met nummer [nummer 5]. Het gesprek luidt, voor zover relevant, als volgt: (G = ingebelde persoon; B is uitbellende persoon):

G: Je moet effe naar [verdachte] bellen, heb je pen en papier?

B: even wachten, ja.

G: dat is dus [nummer 5].cxi

Op 5 mei 1993 om 22.34 is het telefoonnummer [nummer 10] gebeld vanuit de ATF [nummer 5]. Een verbalisant heeft de stem van de beller met de ATF [nummer 5] herkend als die van [verdachte] en de stem van de andere gespreksdeelnemer als die van [persoon 6]. De beller met de ATF [nummer 5] zei in het gesprek dat hij een nieuw nummer had.cxii

Op 5 mei 1993 heeft de ATF [nummer 7] vijf maal contact gehad met de ATF [nummer 5]. De enige mogelijke verklaring die getuige [persoon 88] hiervoor kan bedenken, is dat [persoon 4] of [verdachte] achter deze telefoon zat. [persoon 88] kreeg vaak een telefoonnummer van [persoon 4] door waar hij hem kon bereiken.cxiii

Het mobiele nummer [nummer 21] (hierna te noemen: [nummer 21])

Het telefoonnummer [nummer 21] stond van 21 april 1992 tot 4 november 1993 op naam van [vennootschap 5] te [plaats] (verder: [vennootschap 5]).cxiv [functie] [persoon 84] van [vennootschap 5] heeft verklaard dat verdachte [persoon 9] vanaf 24 juni 1991 bij [vennootschap 5] in dienst was en dat [persoon 9] de ATF met nummer [nummer 21] vanaf het begin in bruikleen heeft gehad.cxv Volgens [persoon was het absoluut niet de bedoeling dat de ATF werd uitgeleend en heeft hij zelf ook nooit meegemaakt dat hij [persoon 9] op zijn ATF belde en dat iemand anders opnam.cxvi

Verdachte [persoon 9] heeft verklaard dat hij in het bezit is geweest van een ATF met nummer [nummer 21]cxvii en dat hij de telefoon buiten het werk niet aan privépersonen heeft meegegeven.cxviii Een gewezen vriendin van [persoon 9], [persoon 57], heeft verklaard dat zij zich niet kan voorstellen dat [persoon 9] zijn ATF ooit heeft uitgeleend, want hij moest eigenlijk 24 uur per dag bereikbaar zijn voor [vennootschap 5]. Als zij naar de ATF van [persoon 9] belde, kreeg zij altijd [persoon 9] aan de lijn.cxix Een gewezen medewerker van [persoon 9], [persoon 85], zegt zeker te weten dat hij altijd [persoon 9] aan de telefoon kreeg op zijn ATF, of het moet misschien een keer diens toenmalige vriendin zijn geweest.cxx Een andere gewezen medewerker van [persoon 9], [persoon 86], stelt zich niet meer te kunnen herinneren een ander over de lijn van de mobiele telefoon van [persoon 9] te hebben gesproken.cxxi Getuige [persoon 87] weet dat [persoon 9] in 1993 in het bezit was van een ATF. Als hij [persoon 9] nodig had, zo stelt hij, belde hij het hem bekende nummer en dan kreeg hij ook altijd [persoon 9] aan de lijn.cxxii

Op 22 december 1993 zijn bij een schietpartij aangehouden de verdachten [persoon 4] en [persoon 9]. De ATF [nummer 21] werd in het bezit van [persoon 4] aangetroffen.cxxiii

Het mobiele nummer [nummer 7] (hierna te noemen: [nummer 7])

De tenaamstelling van het ATF-nummer [nummer 7] luidt sinds 5 juli 1991 [vennootschap 6], [adres 28] te [plaats]. Het nummer is uitgegeven op naam van [persoon 88].cxxiv

[persoon 88] heeft verklaard dat hij in 1991 een ATF heeft gekocht met het telefoonnummer [nummer 7]. Sindsdien heeft hij dit nummer steeds behouden.cxxv Hij gebruikte het nummer alleen in de auto.cxxvi [persoon 88] heeft verklaard dat zowel hijzelf als [persoon 4] in de nacht van 8 op 9 mei 1993 herhaaldelijk gebruik hebben gemaakt van de ATF [nummer 7].

De ATF [nummer 7] heeft in de periode 30 maart 1993 tot en met 29 mei 1993 59 maal telefonisch contact gehad met de ATF [nummer 5].cxxvii

Het mobiele nummer [nummer 22] (hierna te noemen: [nummer 22])

De politie heeft vastgesteld dat de [nummer 22] op naam stond van [vennootschap 7], [adres 29] te [plaats]. Eigenaar van dit bedrijf was [persoon 89]. [persoon 89] verklaarde bij verhoor van 12 april 1994, [persoon 9] te kennen. Hij had ook zakelijk contact met [persoon 9] en noemde diens telefoonnummer [nummer 21]. Na confrontatie met het contact tussen de [nummer 21] en de [nummer 22] op 1 mei 1993 ging hij ervan uit dat hij dit zelf had gehad omdat zijn chauffeurs geen contact onderhielden met [persoon 9].cxxviii

Semafoonnummers

Het semafoonnummer [nummer 23] (hierna te noemen: [nummer 23])

Op 19 juni 1992 werd door de PTT een contract aangegaan met betrekking tot de semafoonaansluiting [nummer 23] met [persoon 71].cxxix In april 1993 is de ATF [nummer 5] meermalen doorgeschakeld naar de semafoon [nummer 23].

Op 12 november 2007 heeft een doorzoeking plaatsgevonden aan de [adres 4] te [plaats]. Daar is een agenda aangetroffen waarin staat vermeld: [verdachte] (...) pieper (...) [nummer 23].

Op 23, 24 en 25 juli 1993 liep een tap op de vaste huislijn van de [adres 4] ([nummer 14]). In deze periode is enkele malen een oproep verzonden naar het semafoonnummer [nummer 23], waarna door ene [verdachte] werd ingebeld op de huislijn.cxxx

Begin mei 1993 liep er een tap op de vaste lijn [nummer 10] ([nummer 10]). Op 5 mei 1993 is vanaf de [nummer 10] uitgebeld naar de [nummer 5]. De stem van degene die gebruik maakte van de [nummer 10] is door een verbalisant herkend als die van verdachte [persoon 6]. De stem van degene die gebruik maakte van de ATF [nummer 5] is door een verbalisant herkend als die van verdachte [persoon 4]. Degene die gebruik maakte van de [nummer 5] zei dat de andere spreker [verdachte] moest bellen en dat die bereikbaar was op nummer [nummer 5]. Vervolgens is blijkens de printlijsten meermalen tevergeefs geprobeerd met de [nummer 10] contact te leggen met de [nummer 5]. Hierna is vanuit de [nummer 10] een semafoonoproep verzonden naar de semafoon [nummer 23], met de code [code], zijnde de eerste cijfers van het nummer [nummer 10]. Hierop belde de [nummer 5] in naar de [nummer 10].

Verbalisanten hebben in dit laatste gesprek de stemmen van [verdachte] en [persoon 6] herkend.cxxxi

In de avond van 8 mei 1993 is de vaste huislijn [nummer 14] doorgeschakeld naar de semafoon [nummer 23].cxxxii

De semadigit [nummer 24] (hierna te noemen: [nummer 24])

Tijdens de bovenvermelde huiszoeking in het perceel [adres 26] te [plaats] werden op een nachtkastje twee semadigits aangetroffen, welke het administratieve nummer [nummer] kregen.cxxxiii Een van deze semadigits droeg de RIC-code [code].cxxxiv Bij deze semadigit behoorde het nummer [nummer 24].cxxxv

Bij [persoon 63], de echtgenote van [persoon 53], is een agenda in beslag genomen waarin werd vermeld: [initialen] [nummer 24].cxxxvi

Blijkens diverse PTT-printerlijsten is in de periode 28 april 1993 tot en met 9 mei 1993 de semadigit [nummer 24] een aantal malen geactiveerd, waarna het aanroepende nummer door de ATF [nummer 5] werd teruggebeld.cxxxvii

Getuige [persoon 78] heeft verklaard dat zij in het bezit was van een ATF nummer [nummer 24]. Dit was het nummer van [persoon 54].cxxxviii

De semadigit [nummer 15](hierna te noemen: [nummer 15])

Het nummer [nummer 15] is op 5 december 1991 op naam gesteld van [persoon 79], [adres 30] te [plaats]cxxxix en stond in ieder geval in de periode 8 mei 1993 tot 5 juli 1994 op naam van [persoon 79].cxl Getuige [persoon 90] verklaart dat hij deze semafoon aan zijn zoon [persoon 79] heeft gegeven.cxli [persoon 90] herkent een foto van [persoon 6].cxlii Hij weet dat zijn zoon [persoon 6] kent.cxliii Getuige [persoon 79] verklaart de semafoon [nummer 15] omstreeks de jaarwisseling 1992/1993 te zijn kwijtgeraakt. [persoon 79] kent [persoon 6]. Hij sluit niet uit dat hij de semafoon [nummer 15] een keer in een auto bij [persoon 6] heeft laten liggen.cxliv

[persoon 6] heeft bij confrontatie met de bewering dat hij over de semafoon van [persoon 79] beschikte, geantwoord dat hij honderdduizend piepers heeft gehad.cxlv

Op 30 december 1993 is verdachte [persoon 6] aangehouden. Hij was toen in het bezit van een semafoon met het oproepnummer [nummer 15].cxlvi

Op 15 juli 1993 werd de hierna te noemen [persoon 15] aangehouden. Bij hem werd een zakboekje aangetroffen waar onder meer in stond vermeld: [initialen] [nummer 15].

Het semafoonnummer [nummer 25] (hierna te noemen: [nummer 25])

Getuige [persoon 86] heeft verklaard dat hij [persoon 9] in 1993 op zijn ATF en zijn semafoon kon bereiken. cxlvii

Volgens [persoon 85] had [persoon 9] in 1993 een semafoon in zijn bezit.cxlviii

Bij brief aan [persoon 9] van 23 december 1993 van advocaten- en notarissenkantoor Banning Van Kemenade & Holland, wordt [persoon 9] namens zijn werkgever [vennootschap 5] ontslag op staande voet aangezegd en wordt hem verzocht om onder andere zijn semafoon aan [vennootschap 5] te retourneren.cxlix

Op 19 april 1993 belt de ATF [nummer 5] om 15:45:19 uur met het nummer [persoon 26], het vaste nummer van [vennootschap 5], de werkgever van [persoon 9]. Vervolgens zoekt de ATF [nummer 5] om 15:46:57 uur, 16:14:57 uur en 17:34:14 uur de semafoon [nummer 25] aan. Om 17:35:49 uur wordt er vanaf het nummer [persoon 27], de huislijn van het adres van [persoon 9], gebeld naar de ATF [nummer 5].

De ATF [nummer 21] wordt op 19 april 1993 van 22.10 uur tot 22:27 uur doorgeschakeld naar de semafoon [nummer 25]. Om 22:56 wordt de ATF [nummer 21] wederom doorgeschakeld naar de semafoon [nummer 25]. Deze doorschakeling wordt om 23:21 uur beëindigd.

Op 19 april 1993 zoekt de ATF [nummer 5] om 23:37:42 uur de semafoon [nummer 25] aan. Om 23:39:10 uur belt de ATF [nummer 21] uit naar de ATF [NUMMER 5].

Vaste telefoonnummers

Telefoonnummer [nummer 2]

Vanaf 1 januari 1976 was dit nummer gesteld op naam van [persoon 58], [adres 6] te [plaats]. Aan dit adres was onder andere ingeschreven verdachte [persoon 2].cl

Telefoonnummer [nummer 28] ([nummer 28])

Tot 7 april 1993 was de tenaamstelling van het nummer [nummer 28] [persoon 55], [adres 4] te [plaats]. cli

Telefoonnummer [nummer 14]

Vanaf 7 april 1993 was de tenaamstelling van het nummer [nummer 14] [persoon 55], [adres 4] te [plaats]. In de bevolkingsadministratie van de gemeente [plaats] bleken op dit adres te zijn ingeschreven [persoon 56] en [persoon 55].clii Getuige [persoon 55] heeft verklaard dat het zou kunnen kloppen dat de telefoonaansluiting van haar adres aan de [adres 4] te [plaats] rondom 8 mei 1993 het nummer [nummer 14] had.cliii

Nummer [nummer 29]

Getuige [persoon 91] heeft verklaard dat hij in mei 1993 met zijn vriendin [persoon 92] woonde aan het adres [adres 31] te [plaats], telefoonnummer [nummer 31]. Het nummer werd alleen gebruikt door getuige en zijn vriendin [persoon 92]. De namen [verdachte], [persoon 4], [persoon 9] en [persoon 53] zeggen getuige niets. [persoon 6] kent hij wel. Getuige en [persoon 6] hebben wel telefonisch contact met elkaar gehad.cliv

Volgens getuige [persoon 92] werd het telefoonnummer [nummer 29] alleen gebruikt door getuige en haar vriend [persoon 91]. De namen [verdachte], [persoon 4], [persoon 9] en [persoon 53] zeggen getuige niets. Zij kent wel een [persoon 6]. Die had volgens getuige wel eens een ATF bij zich.clv

Nummer [nummer 30]

Het telefoonnummer [nummer 30] stond met ingang van 1 januari 1984 op naam van [persoon 93] met een aansluiting op het adres [adres 32] te [plaats].clvi Getuige [persoon 93] woonde in mei 1993 met haar dochter aan dit adres met dit telefoonnummer. Getuige acht het mogelijk dat [persoon 6], die de vader is van het kind van haar oudste dochter, haar op 8 mei 1993 heeft gebeld met een ATF. Getuige herkent verdachte [persoon 6] van een foto met het nummer 92 GP LEID 088. De namen [persoon 4], [naam 10], [persoon 88], [persoon 53], [naam 4] en [verdachte] zeggen getuige niets.clvii

Nummer [nummer 31]

Dit nummer was vanaf 15 december 1989 afgegeven aan [persoon 94], [adres 33] te [plaats].clviii Getuige [persoon 94] heeft verklaard dat zij in mei 1993 woonde aan het dit adres met dit telefoonnummer. Getuige kent verdachte [persoon 4] en [persoon 88] en herkent foto's van hen beiden (GP haag 93-467 respectievelijk GP AMSV 110). clix

Nummer [nummer 32]

Het telefoonnummer [nummer 32] was in mei 1993 aangesloten op perceel [adres 34] te [plaats] en stond op naam van [persoon 95].clx Getuige [persoon 95] kent verdachten [verdachte] en [persoon 4]. De namen van [persoon 53], [persoon 15], [persoon 79] en [persoon 6] heeft getuige nog nooit gehoord.clxi

Nummer [nummer 33]

Getuige [persoon 73] woonde in mei 1993 aan de [adres 20] te [plaats], telefoonnummer [nummer 33]. De namen [persoon 53], [persoon 4], [verdachte], [persoon 88], [persoon 79] en [persoon 6] zeggen getuige niets. Op 8 mei 1993 is getuige een paar keer gebeld door [persoon 15]. Die heeft een ATF. [persoon 15] belde eerst vanuit een auto dat de kinderen eraan kwamen. Die kwamen rond 20.00 bij getuige thuis. Omstreeks 22.00 of 23.00 uur, of iets eerder, belde [persoon 15] getuige weer vanuit de auto nadat getuige hem had gepiept. Op 9 mei 1993 belde [persoon 15] weer, kort voordat hij bij rond 02.00 of 0.2.30 uur bij haar thuis kwam. Getuige hoorde stemmen en volgens haar belde hij vanuit een café of iets dergelijks.clxii

[persoon 88] stelt het nummer [nummer 33] en getuige [persoon 73] niet te kennen.clxiii

Nummer [nummer 4]

Het telefoonnummer [nummer 4] is sinds 1 januari 1973 afgegeven aan [persoon 51], [adres 2] te [plaats]. Op dit adres stond o.a. ingeschreven [persoon 51], die volgens het betreffende proces-verbaal bij de lokale politie bekend staat als de vriendin van verdachte [persoon 4].clxiv

Nummer [nummer 34]

Uit navraag bij de PTT is gebleken dat het nummer [nummer 34] in mei 1993 op naam was gesteld van [persoon 96], [adres 35] te [plaats]. Aan dit adres waren in het bevolkingsregister uitsluitend ingeschreven [persoon 97], [persoon 98] en [persoon 99]. Laatstgenoemde twee personen waren broers van [persoon 15]; eerstgenoemde persoon was volgens de betreffende verbalisant zijn vriendin.clxv

Nummer [nummer 35]

De politie heeft vastgesteld dat deze telefoonaansluiting staat op naam van [persoon 100], zijnde de oma van [persoon 55], die in mei 1993 stond ingeschreven aan de [adres 36] te [plaats]. clxvi Getuige [persoon 100] heeft verklaard de foto van [verdachte] voor 99% te herkennen als [verdachte], de vriend van haar kleindochter [persoon 55]. (02/G35/03)

Nummer [nummer 36]

De politie heeft vastgesteld dat het nummer [nummer 36] hoorde bij het adres [adres 5] te [plaats], het huisadres van [persoon 9] in 1993.clxvii

Nummer [nummer 37]

De politie heeft vastgesteld dat deze telefoonaansluiting staat op naam van [vennootschap 8] in [plaats]. Bij de Kamer van Koophandel staat dit café geregistreerd op naam van [persoon 101], geboren op [1968]. Getuige [persoon 101] heeft verklaard dat hij [persoon 9] al heel lang kent. Hij kent hem van het uitgaan, maar hij was geen echte vriend. [persoon 4] kende hij zeer goed. Hij was een goede vriend, een vriendschap die duurde tot ongeveer het einde van de middelbare school. Toen zijn ze ieder een eigen weg ingeslagen. [persoon 2] (de rechtbank begrijpt: verdachte [persoon 2]) was vroeger een zeer goede vriend. Hij ging tot zijn dertigste met hem om. clxviii

Nummer [nummer 38]

De politie heeft vastgesteld dat deze telefoonaansluiting in april en mei 1993 stond op naam van [persoon 102], [adres 37] te [plaats].clxix Getuige [persoon 102] heeft verklaard dat [persoon 2] (de rechtbank begrijpt: verdachte [persoon 2]) een goede vriend van hem was die hij - na verminderend contact - rond september 1993 uit het oog is verloren. [persoon 102] had geen relatie met [persoon 4] of [verdachte] en is ook nooit door mensen met die naam gebeld. Getuige heeft de naam [persoon 9] wel eens gehoord en hem wel eens ontmoet in 1989 of 1990.clxx

Nummer [nummer 39]

Uit onderzoek van de politie is gebleken dat dit nummer in 1993 op naam stond van [persoon 103], [adres 38] te [plaats]. Getuige [persoon 103] heeft verklaard dat zij in april 1993 in [plaats] samenwoonde met [persoon 87]. [persoon 87] ging in die tijd veel om met [persoon 9]. De naam [roepnaam persoon 4] zegt haar niets, de naam [persoon 4] wel. [persoon 4] was geen contact van [persoon 87], meer van [persoon 9]. Voor zover zij zich kan herinneren, heeft zij [persoon 4] nooit aan de telefoon gehad. De namen [verdachte], [persoon 2] zeiden haar niets, evenmin herkende zij [persoon 4], [verdachte] en [persoon 2] van de foto.clxxi

Getuige [persoon 87] heeft verklaard dat hij in april 1993 met [persoon 103] samenwoonde in [plaats]. Getuige ging in die tijd veel om met [persoon 9]. [persoon 9] was een goede vriend van hem. Hij kwam [persoon 4] evenals [verdachte] in 1993 wel eens tegen tijdens het stappen, maar hij ging verder niet met hen om. De naam [persoon 2] zegt hem niets. clxxii

Nummer [nummer 40]

Volgens de politie hoort dit nummer bij het adres [adres 39] te [plaats], het adres van [persoon 104], de moeder van [persoon 86]. clxxiii Getuige [persoon 86] heeft verklaard dat [persoon 9] in 1993 en nog steeds een goede vriend van hem is. In 1993 ging hij dagelijks met [persoon 9] om. [persoon 4] kent hij niet persoonlijk. clxxiv

2.

Beschouwing rechtbank

2.1.

Samenvatting en algemene conclusies 1993-zaken

Op grond van de hiervoor onder 1 genoemde vastgestelde feiten en omstandigheden omtrent de personen en de telecomgegevens komt de rechtbank tot de volgende (tussentijdse) conclusies.

[persoon 4] en [verdachte] gingen in 1993 intensief met elkaar om. Zij onderhielden ook relaties met [persoon 56], [persoon 6], [persoon 9], [persoon 2] en [persoon 10]. [persoon 9], [persoon 2] en [persoon 10] kenden elkaar ook.

[persoon 4] verbleef in april en mei 1993 voornamelijk in [plaats].

[verdachte] verbleef rond het begin van de negentiger jaren enige tijd op de woonboot van [persoon 10]. Vanaf ongeveer mei 1992, en ook in april en mei 1993, verbleef hij in [plaats] aan de [adres 4], samen met zijn toenmalige vriendin [persoon 55] en haar broer [persoon 56]. De vaste telefoonaansluiting in dit huis droeg tot 7 april 1993 het nummer [nummer 28] en vanaf die datum het nummer [nummer 14]. [verdachte] en [persoon 4] zagen elkaar wel aan de [adres 4].

[persoon 4] en [verdachte] werkten in 1993 in het criminele circuit voor [persoon 53] en speelden onder andere een rol bij het (doen) liquideren van personen in opdracht van [persoon 53].

[verdachte] was ook betrokken bij geldtransacties voor [persoon 53] en regelde auto's. [verdachte] placht wapens te dragen. [persoon 53] woonde te [plaats] en beschikte in mei 1993 over een semafoon [nummer 24]. Er zijn geen aanwijzingen dat deze semafoon in die periode ook door een ander werd gebruikt. [persoon 53] maakte verder gebruik van de in zijn huis aangetroffen ATF [nummer 5]. De ATF [nummer 5] werd in mei 1993 ook gebruikt door verdachte [verdachte].

[persoon 10] woonde in 1993 op een woonboot aan de [adres 3] te [plaats], met het vaste telefoonnummer [nummer 1]. Zij heeft enige tijd in 1992 onderdak verschaft aan [verdachte] en onderhield ook nadien nog (telefonisch) contact met hem. Tevens kende zij in die tijd [persoon 4], [persoon 9] en [persoon 2]. [persoon 4] en [verdachte] zijn enkele malen samen op de woonboot van [persoon 10] geweest. [persoon 10] is aan [persoon 54] voorgesteld door [verdachte] toen ze bij [persoon 53] thuis was.

[persoon 4] en [verdachte] gebruikten in april en mei 1993 beiden de ATF [nummer 5]. [persoon 88], [persoon 6] en [persoon 55] waren hiervan op de hoogte. [verdachte] beschikte in mei 1993 verder nog over de semafoon [nummer 23] en [persoon 4] was soms wel bereikbaar op de ATF [nummer 11] (beide op naam van [persoon 71]).

[persoon 4] en [verdachte] kenden [persoon 6], die in die tijd ook gewapend placht te zijn. Zij onderhielden contact met elkaar, ook via de [nummer 5]. [persoon 6] maakte in 1993 gebruik van de semadigit [nummer 15].

[persoon 4] was verder bevriend met [persoon 9], met wie hij samen in december 1993 is aangehouden bij een overval. [persoon 9] woonde met zijn toenmalige vriendin in de [adres 5] te [plaats]. [persoon 9] had in 1993 de beschikking over de ATF [nummer 21], die was gesteld op naam van zijn werkgever [vennootschap 5]. [persoon 9] placht de ATF buiten de kring van zijn werk niet uit te lenen. Wel kwam het incidenteel voor dat een ander in zijn aanwezigheid gebruik maakte van de ATF [nummer 21].

[persoon 4] is een neef van [persoon 2]. [persoon 2] woonde in april 1993 in [plaats] bij zijn ouders op het adres [persoon 6] te [plaats]. De vaste telefoonaansluiting waar hij mee belde was het nummer [nummer 2]. [persoon 2] ging in 1993 frequent met [persoon 4] om. [persoon 2] had in die periode ook contact met [verdachte], [persoon 9]en de zonen van [persoon 10].

2.2.

Algemene bewijsverweren in de 1993-zaken

2.2.1.

Verweren inzake de telecomgegevens en naar aanleiding daarvan verkregen onderzoeksgegevens

Rechtmatigheid van de verkrijging van de telecomgegevens

De verdediging heeft primair betoogd dat de telecomgegevens onrechtmatig zijn verkregen en daarom op de voet van art. 359a Sv van het bewijs moeten worden uitgesloten. Hiertoe is gesteld dat de printlijsten zijn opgevraagd naar aanleiding van het aantreffen van de ATF [nummer 5] en de semafoon [nummer 24] tijdens de huiszoeking aan het adres van [persoon 54] op 10 mei 1993, welke zoeking zou hebben plaatsgevonden naar aanleiding van onrechtmatig afgeluisterde telefoongesprekken in het onderzoek [Y]. Aldus zouden de printlijsten moeten worden beschouwd als verboden vruchten van het onrechtmatig afluisteren.

De rechtbank verwerpt dit verweer. Dat de huiszoeking haar grondslag zou vinden in onrechtmatig afgeluisterde telefoongesprekken is door de verdediging niet onderbouwd en het dossier bevat geen aanwijzingen dat de huiszoeking onrechtmatig is geweest. Uit het in het arrest van het gerechtshof Amsterdam van 1 december 1994 in de [Y]zaak kan veeleer het tegendeel worden afgeleid. Het Hof overweegt in dit arrest dat het op onrechtmatige wijze verkregen materiaal uit afgeluisterde telefoongesprekken niet tot het bewijs kan worden gebezigd, maar gebruikt voor het bewijs wel processen-verbaal van relaas, handelende over de huiszoeking. De rechtbank gaat er dan ook van uit dat deze huiszoeking rechtmatig is geweest en dat de printgegevens van de tijdens de huiszoeking aangetroffen toestellen, alsmede de naar aanleiding hiervan in december 1993 opgevraagde printgegevens van andere toestellen (o.a. de [nummer 5]), rechtmatig zijn verkregen. Dat de printlijsten van de [nummer 5] en de [nummer 7] zonder de onrechtmatig verkregen informatie niet zouden zijn opgevraagd is niet aannemelijk geworden. Blijkens de printlijsten van de [nummer 5] hebben er rondom het tijdstip van de moord op [persoon 13] en [persoon 14] telefonische contacten plaatsgevonden tussen de [nummer 5], de [nummer 9] en de [nummer 7]. De rechtbank merkt in dit verband nog op dat de eerste vordering 12 nummers omvatte, waaronder niet de [nummer 5] en de [nummer 7], waaruit kan worden afgeleid dat de verkeersgegevens van laatstgenoemde nummers kennelijk pas zijn opgevraagd naar aanleiding van de informatie die bleek uit de printlijsten van de [nummer 5].

Het verweer dat de Belgische autoriteiten onrechtmatig verkregen informatie zouden hebben witgewassen en dat resultaten van vervolgonderzoek om die reden onbruikbaar zouden zijn voor het bewijs, wordt verworpen. Er is immers niet aannemelijk geworden dat de inhoud van onrechtmatig gescande gesprekken tussen Nederland en België is uitgewisseld. De officier van justitie heeft bij repliek onweersproken laten weten dat slechts de printlijsten aan de Belgische autoriteiten zijn verstrekt en dat er voor het overige geen telecomgegevens zijn uitgewisseld.

De verdediging heeft verder verzocht om uitsluiting van de telecomgegevens uit 1993 van het bewijs omdat bij afwezigheid van tap- en printmachtigingen uit die tijd niet meer kan worden nagegaan of er rechtmatig is getapt en of de printlijsten rechtmatig zijn verstrekt. De rechtbank wijst dit verzoek af. Het nummer [nummer 10], waarover de tapgesprekken zijn gekomen die voor het bewijs worden gebruikt, was in de periode van het tappen (2 april 1993 tot en met 11 mei 1993) gesteld op naam van mevrouw [persoon 105]. Voor zover al zou moeten worden aangenomen dat voor dit tappen geen machtiging is afgegeven, is slechts [persoon 105] in een rechtens te beschermen belang getroffen. De overige [X]verdachten kunnen zich daarop niet beroepen. Uit het dossier blijkt voorts dat voor de afgifte van de printerlijsten machtiging van de rechter-commissaris is gevorderd. De rechtbank acht het gegeven de aard van het delict en de stand van het onderzoek op dat moment uitgesloten dat de rechter-commissaris die machtigingen niet heeft verleend. De rechtbank zal er dan ook aan voorbij gaan dat de machtigingen zelf zich niet in het dossier bevinden.

Betrouwbaarheid van de printlijsten

Subsidiair meent de verdediging dat de printlijsten onbetrouwbaar en dus onbruikbaar zijn.

Hiertoe verwijst de verdediging naar het rapport van de deskundige [persooon 106] van 11 oktober 2010, waarin wordt geconstateerd dat enkele bewegingen die volgens de printlijsten op 19 en 20 april 1993 hebben plaatsgevonden (nagenoeg) onmogelijk zijn.

De rechtbank onderschrijft de constateringen van de deskundige [persoon 106] voor wat betreft 19 april 1993 niet, nu de deskundige is uitgegaan van onjuiste gegevens.

De deskundige gaat uit van een aanstralingsgebied van 10 km van een groot basisstation terwijl volgens de deskundige [persoono 107] van KPN moet worden uitgegaan van een aanstralingsgebied van maximaal 15 km.clxxv Voor wat betreft de beweging van de ATF [nummer 5] tussen 17.19.55 en 17.20.57 is de deskundige van onjuiste gegevens uitgegaan, nu de plaats van de [nummer 5] op dat moment niet bekend is.

De rechtbank zal voorbijgaan aan de geconstateerde mogelijke discrepanties op 20 april 1993 nu de betreffende verkeersbewegingen ruimschoots vallen buiten de periode die relevant is voor de bewijsvoering.

De rechtbank verwerpt verder de stelling van de verdediging dat de telecomgegevens niet kunnen worden gebruikt omdat de printlijsten niet steeds alle verkeersgegevens van een bepaald toestel bevatten.

Nu niet gebleken is dat de printlijsten over de door de rechtbank relevant te achten periodes in 1993 onvolkomenheden bevatten, acht de rechtbank deze bruikbaar voor het bewijs.

Interpretatie van de verkeersgegevens

Volgens de verdediging kunnen uit de verkeersgegevens slechts speculerenderwijze conclusies worden getrokken nu de aanstralingsgebieden van de basisstations ruim en grillig waren zodat onder andere de aanwezigheid op een plaats delict op een bepaald moment daaruit niet kan worden afgeleid. Bovendien kan kan niet worden vastgesteld wie zich op welk moment van welk toestel bediende en is de inhoud van de gevoerde gesprekken niet bekend. Daarnaast wijst de verdediging erop dat bepaalde door het openbaar ministerie van belang geachte verkeersbewegingen ook buiten de in dit geding relevante data zeer regelmatig voorkomen, zodat deze niet zouden kunnen bijdragen tot het bewijs van de ten laste gelegde feiten. Doordat geen printlijsten over ruimere periodes beschikbaar zijn zouden vaste patronen in het gebruik van de diverse toestellen verder onvoldoende toetsbaar zijn.

De rechtbank onderkent de genoemde beperkingen van de verkeersgegevens maar meent dat deze, bezien in samenhang met getuigenverklaringen en met overige technische bevindingen, een ondersteunende rol kunnen spelen in de bewijsvoering en ook kunnen bijdragen aan een preciezere reconstructie van de gang van zaken rondom het delict. De rechtbank heeft overigens bij de interpretatie van de verkeersgegevens geen gebruik gemaakt van informatie uit onrechtmatig verkregen tapgesprekken.

2.2.2.

Bruikbaarheid verklaringen getuige [persoon 47]

De getuige [persoon 47] is vijf maal ter terechtzitting ondervraagd. Tijdens de ondervraging, die zeer gedetailleerd en uiterst kritisch was en waarbij door mr. Kuijpers de grenzen van de betamelijkheid meerdere malen werden overschreden, is de getuige naar het oordeel van de rechtbank helder en consistent blijven verklaren. Hij heeft een duidelijk inzicht gegeven in zijn redenen van wetenschap en in zijn beweegredenen om te verklaren. Zijn verklaringen zijn voor zover mogelijk getoetst en worden ondersteund door andere onderzoeksbevindingen.clxxvi

Het onderzoek ter terechtzitting heeft geen enkele feitelijke onderbouwing opgeleverd voor de suggestie van de verdediging dat de getuige ter verkrijging van getuigenbeschermingsmaatregelen en/of uit rancune een verhaal heeft gefabriceerd op basis van informatie die allang tot het publieke domein behoorde of die hij had gekregen van de politie.

2.2.3.

Niet uitdiepen andere opsporingsrichtingen

Diverse raadslieden hebben zich beklaagd over de vermeende eenzijdigheid van het onderzoek dat is verricht in de zaken [G] en [B]. Ten aanzien van dit verweer, dat kennelijk bijdraagt aan de conclusie van de verdediging tot vrijspraak, merkt de rechtbank het volgende op. Vooropgesteld moet worden dat het in het kader van de ingevolge de artikelen 348 en 350 Sv te beantwoorden vragen niet aan de rechtbank is te beoordelen of de inzet van bepaalde opsporingsmethoden niet achterwege had mogen blijven, noch te bepalen in welke richting politie en openbaar ministerie nader onderzoek hadden moeten verrichten. De rechtbank heeft, waar het gaat om de waardering van de resultaten van het opsporingsonderzoek, tot taak te onderzoeken of het voorhanden bewijsmateriaal rechtmatig is verkregen en voldoende (betrouwbaar) is om tot een bewezenverklaring te komen. Het kan in dat verband voorkomen dat de omstandigheid dat bepaald opsporingsonderzoek niet is verricht, van invloed is op de waardering van de beschikbare onderzoeksresultaten, maar dat zal moeten worden bezien in het kader van de vraag of de ten laste gelegde feiten kunnen worden bewezen. Afgezien daarvan treedt de rechtbank niet in de beoordeling van hetgeen op dit punt is aangevoerd.

3.2

1.

Vaststelling feiten in [A]

1.1.

Plaats delict

Situatie plaats delict

In de nacht van 31 maart 1993 op 1 april 1993 horen vijf buurtbewonersclxxvii verschillende knallen uit de richting van het recreatiegebied Ouderkerkerplas. Deze knallen worden door de verschillende getuigen geplaatst op tijdstippen tussen 23.00 en 1.00 uur. Eén van hen heeft verklaard de knallen te hebben gehoord vóór en ná het weerbericht van 01.00 uur en dat zowel vóór als ná de knallen auto's over de Middenweg reden. Het waren minimaal twee auto's.clxxviii

Op 1 april 1993, rond 2.00 uur, ziet een buurtbewoner op een van de parkeerplaatsen van de Ouderkerkerplas een auto in de brand staan. De auto brandde niet hevig.clxxix Omstreeks 02.07 uur doet hij hiervan melding bij de politie.clxxx

Op 1 april 1993, omstreeks 03.15 uur, is de politie ter plaatse en treft een compleet uitgebrande auto aan op een parkeerplaats aan de Ouderkerkerplas. De verbalisanten die de auto aantreffen merken op dat de Ouderkerkerplas een water-recreatiegebied is en dat dit een gebied is dat in die tijd van het jaar, 's avonds en 's nachts, leeg en verlaten is.

De uitgebrande auto was een Opel Kadett, 3 deurs hatchback. Als kenteken was nog leesbaar: [nummer 41]. Aan de rechter-achterzijde van deze auto lag een verbrand lichaam. Dit lichaam lag in gekromde houding met de buikzijde naar de auto toe en zijn benen naar de voorzijde van de auto. Het lichaam was dusdanig verkoold dat de verbalisanten aannamen dat het lichaam levenloos was. Op de achterbank, rechtsachter, zat nog een verkoold lichaam. Dit lichaam smeulde nog. Ook dit lichaam was levenloos.clxxxi

De uitgebrande Opel Kadett is aangetroffen op een parkeerterrein, gelegen aan dat deel van de Middenweg te Ouderkerk aan de Amstel dat loopt aan de oostzijde van de recreatieplas en evenwijdig aan de Rijksweg A2. De auto stond geparkeerd in de uiterste linker achterhoek van het parkeerterrein.clxxxii Ter hoogte van de rechter achterzitplaats zitten aan de buitenzijde van het koetswerk van de Opel Kadett twee gaten op ongeveer 50 cm hoogte, mogelijk kogelgaten.clxxxiii

Slachtoffers

Veiliggestelde haren van beide slachtoffers zijn van Kaukasische afkomst.clxxxiv DNA-onderzoek op het stoffelijk overschot dat is aangetroffen op de achterbank van de Opel wijst uit dat het zeer waarschijnlijk een biologisch kind van [persoon 108] en [persoon 109] betreft.clxxxv Het slachtoffer was een jonge man van rond de 20 jaar. Bij hem zijn twee schotverwondingen aan de romp geconstateerd, één perforerend en één penetrerend, welke ieder op zich en in combinatie het overlijden verklaren. In het lichaam zat een kogel en een deel van een kogelmantel. Er was sprake van zeer sterke verbranding van het lichaam tot deels verkoling. Er waren geen tekenen aanwijsbaar dat de man bij leven was verbrand.clxxxvi

Het dactyloscopisch signalement van het stoffelijk overschot dat naast de auto is aangetroffen is identiek aan een op 7 mei 1992 te Haarlem vervaardigd dactyloscopisch signalement ten name van [persoon 11], geboren 1971 te [plaats].clxxxvii Uit sectie op dit lichaam blijkt dat het slachtoffer een man was. Bij hem zijn zes schotverwondingen geconstateerd, drie aan het hoofd en drie aan de romp, welke passen bij het getroffen worden door zes kogels. Het oplopen van de letsels verklaren zonder meer het overlijden. Er was sprake van zeer sterke verbranding van het lichaam tot deels verkoling. Er waren geen tekenen aanwijsbaar dat de man bij leven was verbrand.clxxxviii

[persoon 11] en [persoon 12] waren bekend bij de Vreemdelingendienst. Op 30 april 1992 zijn ze aangehouden door de politie. Zij hebben gedetineerd gezeten in Gevangenis Nieuw Vosseveld te Vught. Hun straftijd was op 24 februari 1993 beëindigd.clxxxix [persoon 11] en [persoon 12] waren volgens een aantal bewaarders te Vught goede vrienden. Tijdens hun detentie gingen ze onder meer om met [persoon 56]. [persoon 56] was al eerder vrijgekomen. Een aantal keren was hij door [persoon 12] op de bezoeklijst gezet.cxc

Sporen

In totaal worden er 15 hulzen met bodemstempel 9 mm in de nabijheid van de auto en het slachtoffer op straat aangetroffen, waaronder drie dichtbij het hoofd van dat slachtoffer (op 50 centimeter tot 1,5 meter afstand daarvan) en een tweetal ter hoogte van zijn linkervoetcxci.

Voorts wordt een mogelijk munitiedeel aangetroffen in de linkerzijde van de kofferbak en in de wielbak in de kofferruimte.cxcii

Op 5 april 1993 worden voorts aan de politie overhandigd twee munitiedelen afkomstig uit het slachtoffer uit de auto en 3 munitiedelen afkomstig uit het slachtoffer naast de auto.

Door de deskundige is vastgesteld dat de 15 hulzen afkomstig zijn van pistoolpatronen kaliber 9mm Parabellum, merk FN en verschoten met één en hetzelfde wapen. Twee volmantelkogels (uit kofferbak en uit het lichaam van het slachtoffer in de auto) en twee manteldelen behorende bij volmantelkogels (uit de auto en uit lichaam van het slachtoffer in de auto) zijn afkomstig van pistoolpatronen kaliber 9mm Parabellum en kunnen verschoten zijn met één en hetzelfde wapen. Twee looddelen (uit lichaam slachtoffer naast auto) hebben behoord tot de kern van volmantelkogels, waarschijnlijk afkomstig van pistoolpatronen kaliber 9mm Parabellum. Eén loden kogel (uit lichaam slachtoffer naast auto) is afkomstig van revolverpatroon, kaliber .38 Special, en is verschoten met een revolver.cxciii

Monsters van het wegdek nabij het hoofd van het slachtoffer buiten de auto, alsmede van een (deel van een) boxershort, trui en nylonjack van het slachtoffer in de auto zijn onderzocht en daarbij is een rechtstreeks uit ruwe aardolie verkregen product, zoals terpentine, petroleum en gasolie, aangetoond. In vier andere monsters van kleding van het slachtoffer in de auto werden geringe sporen van genoemd product aangetoond.cxciv

1.2.

Overige onderzoeksbevindingen

Met betrekking tot aantreffen hulzen nabij viaduct

Op 30 maart 1993, rond 22.30-23.30 uur, zijn door drie buurtbewoners diverse knallen/schoten gehoord, komende uit de richting van de Ouderkerkerplas, nabij het viaduct van de Rijksweg A9.cxcv Op 30 maart 1993, omstreeks 23.40 uur, doet één van hen hiervan melding bij de politie.cxcvi Twee van genoemde buurtbewoners hebben na het horen van de knallen nabij het viaduct twee auto's geparkeerd zien staan, welke auto's vervolgens in tegengestelde richtingen wegreden.cxcvii

Op 31 maart 1993 te 00.05 uur arriveert de politie ter plaatse bij het viaduct van de Rijksweg A9 over de Amstelweg te Ouderkerk aan de Amstel. Daar werden in verscheidene verkeersborden gaten gezien, mogelijk veroorzaakt door een vuurwapen. Bij een nabij gelegen loos viaduct (met doodlopende weg van ongeveer 50 meter lang), gelegen aan de Holendrechterzijweg, lagen zes hulzen in een cirkel van ongeveer een meter bij elkaar. In de achterzijde van de hulzen stond gegraveerd dat het hulzen van het kaliber 9mm waren.cxcviii

Op 31 maart 1993, om 9.05 uur, zijn door een buurtbewoner 19 hulzen aan de politie overhandigd. De hulzen waren door haar eerder diezelfde ochtend aangetroffen bij genoemd viaduct aan de Holendrechterzijweg.cxcix

Op 1 april 1993 te 16.00 uur werd door de politie nabij de locatie waar eerder de zes hulzen waren gevonden, één 9mm huls aangetroffen.cc

Van de 26 hulzen die zijn aangetroffen nabij genoemd loos viaduct zijn er 25 aangeboden aan het Gerechtelijk Laboratorium. Het lab heeft drie hulzen opgenomen in de Landelijke Verzameling van het Gerechtelijk Laboratorium onder nummer 2315-Acci. Door het Laboratorium is vastgesteld dat deze drie hulzen afkomstig zijn van hetzelfde wapen als de 15 hulzen die op plaats delict zijn aangetroffen.ccii

Met betrekking tot de Opel Kadett

Op 1 april 1993 is aangifte gedaan van diefstal van een auto, een Opel Kadett, Hatchback, met kenteken [nummer 41]. De diefstal zou volgens aangever hebben plaatsgevonden op 31 maart 1993 tussen 21.55 en 23.55 uur. De Opel Kadett was weggenomen vanaf de Karel Lotsylaan te Amsterdam.cciii

1.3.

Verklaringen verdachten en overige getuigen

[verdachte] heeft als getuige op 29 juli 1993, nadat hem foto's van twee mannen zijn getoond, verklaard dat hij deze herkent als [naam 7] of [naam 8] en [naam 6]. Hij heeft hen leren kennen via de broer van zijn vriendin [persoon 55], [persoon 56]. Hij had sinds 1992 een relatie met [persoon 55]. [persoon 56] zat toen vast. De vriendin van [persoon 56] was [persoon 59], een Marokkaanse. De twee mannen zijn 2 of 3 weken te gast geweest in de woning van [persoon 55]. [verdachte] woonde toen bij haar op de [adres 4] in [plaats]. De mannen sliepen ook wel eens bij de moeder van [persoon 55] op [adres 7]. Wanneer de Joegoslaven in de [adres 7] verbleven weet [verdachte] niet meer precies. Hij heeft ze drie of vier keer kort gezien met [persoon 55]. cciv

Getuige [persoon 110] heeft verklaard dat zij tijdens een stage in de Penitentiaire Inrichting te Vught ene [naam 5] en een [persoon 12] had leren kennen die daar gedetineerd zaten. Ze herkent [naam 5] en [persoon 12] in haar getoonde politiefoto's. [naam 5] kwam uit Bosnië en [persoon 12] uit Servië. Ze waren in de gevangenis een twee-eenheid. [naam 5] had haar wel eens gebeld op de vaste lijn in Uden. Hij vertelde over Joegoslavië. Hij heeft toen een keer aangegeven, dat zij in een huis zaten waarin het niet veilig was. Er speelde iets. Het was in Rotterdam, Delft, Den Haag, die kant uit.ccv

Getuige [persoon 47] heeft ter terechtzitting verklaard dat hij na december 1994 gedurende een periode van 2 of 3 jaar intensief met [persoon 53] is omgegaan. In diezelfde tijd ging hij ook om met [naam 4] ([verdachte]) en de vader van [persoon 4], [persoon 64]. [persoon 47] woonde toen een periode in een woonboot van [persoon 52], een zoon van [persoon 53]. Ook [verdachte] woonde destijds enige tijd op deze woonboot. Uit de verhalen van [verdachte] weet [persoon 47] dat [verdachte] met [persoon 4] optrok. [verdachte] werkte voor [persoon 53]. In die periode reden [persoon 47], [verdachte] en [persoon 54] op een gegeven moment in een auto van Amsterdam naar Abcoude. Vlak voor Abcoude zei [persoon 53]: "Hier wil [verdachte] altijd graag barbecueën". [persoon 47] keek [verdachte] hierop aan en zei vragend: "Barbecueën?". Vervolgens werd er door [persoon 54] en [verdachte] gesproken over de liquidatie van twee Joegoslaven die blijkbaar [persoon 55], de vriendin van [verdachte], hadden beledigd of bedreigd met verkrachting. Nadat de twee waren geliquideerd zijn ze in brand gestoken. Er is toen specifiek gezegd dat [verdachte] en [persoon 4] het samen hadden gedaan. [persoon 53] en [verdachte] namen allebei deel aan het gesprek. Wie wat heeft gezegd kan [persoon 47] zich niet meer herinneren.ccvi

Getuige [persoon 7] heeft verklaard dat [persoon 4] hem tijdens zijn detentie in Wolvenplein te Utrecht vertelde dat de moorden op de Joegoslaven voortkwamen uit een ruzie die [verdachte] met hen had en dat [verdachte] op de nominatie stond om zelf te worden geliquideerd. [persoon 4], die toen nog heel goed bevriend was met [verdachte], kon dat niet over zijn kant laten gaan. [persoon 4] vertelde dat hij toen tegen [verdachte] had gezegd dat hij dan maar een afspraak met deze Joegoslaven moest maken.ccvii [verdachte] heeft toen een afspraak gemaakt ergens op een parkeerterrein. Op een keer kwam [persoon 7] met [persoon 4] langs een parkeerplaats en toen wees [persoon 4] hem aan dat daar, langs een weg net buiten Amsterdam de "barbecue" was geweest. ccviii De Joegoslaven zijn daar doodgeschoten en vervolgens in brand gestoken. [persoon 4] vertelde hem dat hij samen met [verdachte] naar de plek van de afspraak is gegaan. ccix Eén Joegoslaaf smeekte nog om te praten. [persoon 4] zei dat het daar te laat voor was en schoot.ccx [persoon 4] heeft het voorgedaan en vertelde dat het slachtoffer op zijn knieën zat.ccxi Ook vertelde [persoon 4] hem dat hij hiervoor een revolver heeft gebruikt om op de plek geen hulzen achter te laten. Toen [persoon 7] hem vroeg of het Italianen waren geweest, zei [persoon 4] hem dat het Joegoslaven waren. Hij zei daarbij letterlijk: "Dat zal ík toch wel weten".ccxii

[persoon 56] (hierna: [persoon 56]) verklaart als getuige op 15 juli 1993 de slachtoffers [persoon 11] en [persoon 12] van getoonde foto's te herkennen als [naam 5] en [naam 6]. Hij heeft beide mannen leren kennen tijdens hun gezamenlijke detentie in de gevangenis in Vught in het najaar van 1992. Na hun vrijlating heeft [persoon 56] beide mannen gedurende twee à drie weken onderdak gegeven in zijn woning aan de [adres 4] te [plaats].ccxiii [persoon 56] woonde daar destijds met zijn vriendin [persoon 59], zijn zus [persoon 55] en haar vriend [verdachte].ccxiv [persoon 56] herkent [verdachte] van een foto als '[verdachte]', de vriend van zijn zus [persoon 55]. [verdachte] woonde ook op de [adres 4] toen [naam 5] en [naam 6] daar verbleven.ccxv

Als verdachte verklaart [persoon 56] op 13 november 2007 [naam 5] en [naam 6] te hebben neergeschoten in een Opel Kadett. Deze Opel, een tweedeurs, heeft hij op 31 maart 1993 overdag gepikt in de buurt van Amsterdam bij een flat. Het was om een uur of 5 of 6 (de rechtbank begrijpt om 17.00 uur of 18.00 uur).ccxvi Een verhoor later verklaart [persoon 56] de Opel een paar dagen voor de moord te hebben gestolen. Wanneer de verhoorders hem voorhouden dat de Opel pas op de dag van de moord is gestolen, verklaart [persoon 56] dat hij de Opel inderdaad op die dag heeft gestolen. Hij deed dat overdag.ccxvii Weer later verklaart [persoon 56] de Opel op de avond van de moord om 20.00 uur te hebben gestolen waarna hij ook verklaart de Opel om ongeveer 12.00 uur (de rechtbank begrijpt: middernacht) te hebben gestolen.ccxviii Hij heeft de auto open gekregen met een schroevendraaier.ccxix Een verhoor later verklaart [persoon 56] de auto te hebben opengemaakt met een schaar.ccxx Na de diefstal is hij met de Opel terug gereden naar de [adres 4] in [plaats]. Hij heeft daar twee wapens opgehaald, een 38 special en een 9 mm.ccxxi Hij had de wapens eerder gekocht om de jongens neer ter schieten en bewaarde ze in een keukenla op de [adres 4]. Niemand wist dat ze daar lagen.ccxxii [persoon 56] nam vervolgens [naam 5] en [naam 6] mee en zei dat ze ergens "een dealtje gingen rippen". Ze zijn naar een afgelegen parkeerplek gereden in één auto (de rechtbank begrijpt: de Opel). Er waren geen andere auto's op de parkeerplek.ccxxiii Later verklaart [persoon 56] dat ze met twee auto's naar Amsterdam zijn gereden, de Opel en een eerder ook door [persoon 56] gestolen Golf.ccxxiv Op de parkeerplek had [persoon 56] afgesproken met een paar mensen. [persoon 56] heeft toen eerst de één binnen in de auto neergeschoten met de 38 special en daarna de ander buiten de auto met de 9 mm.ccxxv [persoon 56] heeft nog met degene die de auto was uitgegaan gesproken. Deze vroeg [persoon 56] "why?". Toen heeft [persoon 56] hem een paar kogels gegeven.ccxxvi [persoon 56] verklaart ze allebei te hebben neergeschoten. Er was niemand bij.ccxxvii Na het schieten heeft hij benzine over de auto en [naam 5] en [naam 6] heen gegooid en de benzine aangestoken. Deze benzine had [persoon 56] in een jerrycan meegenomen om sporen uit te wissen.ccxxviii De jerrycan had hij eerder in de [adres 4] vanuit de Golf in de Opel gezet.ccxxix Na de liquidatie is [persoon 56] weggegaan met openbaar vervoer. Het was 12 uur 's nachts of zo. De bushalte was verderop. [persoon 56] had daar ook de Golf staan.ccxxx [persoon 56] is met de Golf weggereden. Hij had deze daar een dag eerder neergezet waarna hij met de bus, een paar kilometer verderop, naar Amsterdam CS is gegaan, waarna hij rond middernacht weer in [plaats] was.

[persoon 56] verklaart ook dat hij een dag voor de moord al met de gestolen Golf met de jongens naar de parkeerplek was gereden om ongeveer 23.00 uur. Hij had toen beide wapens bij zich. De liquidatie ging op dat moment niet door omdat het op de parkeerplek te druk was.ccxxxi Hij heeft de dag voor de liquidatie niet met de 9 mm geschoten.ccxxxii

[persoon 56] heeft vooraf aan [persoon 59] verteld dat hij de jongens wilde afmaken, ze wilde neerschieten. Nadat het gebeurd was heeft hij het aan zijn zus [persoon 55], [persoon 59], [verdachte] en zijn moeder verteld. Zij waren toen allemaal samen. Hij heeft het ook aan [persoon 111] (de rechtbank begrijpt: [persoon 111]) verteld. Een week later heeft hij het aan [persoon 4] verteld.ccxxxiii

Een paar dagen voor de moord werd [persoon 56] kwaad op de jongens en heeft ze klappen gegeven op de [adres 4]. Hij wilde ze vermoorden. Toen kwamen [verdachte] en [persoon 4] ook op de [adres 4]. Ook zij hebben de jongens geslagen.ccxxxiv Niet alleen van [persoon 56] zelf moesten de jongens dood, dat moest ook van [verdachte] en [persoon 4]. De opdracht om de jongens te doden kreeg [persoon 56] van zichzelf, van [verdachte] en van [persoon 4].ccxxxv

In een OVC-tap van een gesprek van [persoon 56] met zijn moeder op 13 december 2007 zegt [persoon 56] onder meer: "Ja ... ik heb die mensen toch vermoord! Ja ... dus". Moeder [persoon 56] reageert met: "Ja ... nou dat heb je niet gedaan", waarop [persoon 56] weer zegt: "Jawel".ccxxxvi

Getuige [persoon 59] verklaart dat zij een relatie heeft gehad met [persoon 56]. Ze woonden eerst in de [adres 7] (de rechtbank begrijpt: [adres 7]) bij moeder [persoon 56]. Daarna zaten ze in het huis van [persoon 55] op de [adres 4]. Ze kende de twee slachtoffers. De jongens sliepen enige tijd bij moeder [persoon 56]. Ze kent [verdachte] als [verdachte], de vriend van [persoon 55]. Soms had hij zijn haar los, soms in een staart. Hij was een Marokkaan. [persoon 4] was een vriend van [verdachte]. Hij kwam daar ook over de vloer. ccxxxvii

In 1996 verklaart [persoon 59] aan de C.I.E. dat zich omstreeks april 1993 het volgende heeft afgespeeld. [persoon 56] was een tijdje eerder vrijgekomen. Hij was in detentie twee Joegoslaven tegengekomen, [naam 6] en [naam 8] (fonetisch). [naam 6] en [naam 8] werden later vrijgelaten en kregen van [persoon 56] onderdak bij zijn moeder op de [adres 7] in [plaats]. Zowel de moeder als de zus van [persoon 56] heten [voornaam persoon 55]. [persoon 55] jr. had in die tijd omgang met [naam 4], bijgenaamd [verdachte]. [persoon 56] en [verdachte] gingen in die tijd veel met elkaar om. Omstreeks april 1993 heeft [persoon 56] gezegd dat hij [naam 6] en [naam 8] zou gaan doodschieten. Als reden gaf hij aan dat hij bang was dat zij zijn zus en [verdachte] iets aan zouden doen. [persoon 55] jr. had namelijk veel criminele vrienden en ook vaak veel geld bij zich. [persoon 56] gaf aan dat hij het samen met [verdachte] zou doen. [naam 6] en [naam 8] zijn na hun vrijlating een aantal malen bij [persoon 55] jr. alleen geweest maar ook wel met [persoon 56] en [verdachte] er bij. Verder gaf [persoon 56] aan dat er ook een [persoon 4] bij betrokken is. [persoon 4] zou een half Indonesisch type zijn van ongeveer 24 jaar die later gedetineerd kwam te zitten omdat hij bij zijn vlucht voor de politie op die politie zou hebben geschoten of door de politie zou zijn neergeschoten. Op een dag rond april 1993 is [persoon 55] jr. in het begin van de avond met haar auto vanuit de [adres 4] vetrokken. Zij zou naar een vriendin in Amsterdam gaan. Ongeveer gelijktijdig vertrokken uit dezelfde woning ook [persoon 56], [verdachte], [naam 6] en [naam 8] in een donkere 4-deurs personenauto die op dat moment in het bezit was van [verdachte]. Op het moment van vertrek was [persoon 4] kennelijk al op een tevoren afgesproken plek. [naam 6] en [naam 8] wisten op dat moment niet beter dan dat zij geld gingen verdienen. [persoon 55] ging tanken en keerde kort daarop terug naar huis. Ze vond het laat om nog naar Amsterdam te gaan. Later die avond vond er in de woning van [moeder persoon 55] sr. een soort krijgsberaad plaats, waarbij [persoon 55] sr., haar man, [persoon 55] jr. en [persoon 59] zelf aanwezig waren. Uit de gesprekken bleek in ieder geval dat [moeder persoon 55] sr. en [persoon 55] jr. op de hoogte waren van wat er die avond of nacht ging gebeuren of op dat moment al was gebeurd, namelijk dat [naam 6] en [naam 8] zouden worden omgebracht. [persoon 59] werd bedreigend gemaand dat ze hierover nooit een woord mocht reppen. Ook bleek dat [moeder persoon 55] sr. en [persoon 55] jr. op de hoogte waren van de werkelijke reden dat [naam 6] en [naam 8] uit de weg moesten worden geruimd.

Nog weer later die avond c.q. nacht kwamen [persoon 56] en [verdachte] weer thuis op nummer [adres 7], waar op dat moment [moeder persoon 55] sr, haar man, [persoon 55] jr. en [persoon 59] nog aanwezig waren. [persoon 56] en [verdachte] zijn met de auto thuisgekomen. [persoon 4] was er niet bij. Vervolgens begonnen [persoon 56] en [verdachte] heel lacherig te vertellen hoe een en ander gebeurd was. Ze vertelden dat zij met [naam 6] en [naam 8] naar een plek in de buurt van Amstelveen waren gereden, een plek ergens in de buurt van een boerderij. Op die plek wachtte [persoon 4] hen op in de bosjes. Ze vertelden dat [persoon 4] een van de Joegoslaven dood wilde schieten maar dat [persoon 56] aan [persoon 4] vroeg of hij het mocht doen. In ieder geval zei [persoon 56] dat hij een van de Joegoslaven door het hoofd had geschoten. De andere Joegoslaaf had hen nog gesmeekt om hem niet te doden, maar tevergeefs. Nadat de Joegoslaven waren gedood hebben ze de auto en de dode Joegoslaven met benzine in brand gestoken. ccxxxviii

Getuige [moeder persoon 55]sr., de moeder van [persoon 56] en [persoon 55], herkent tijdens een verhoor van haar moeder, mevrouw [persoon 100], op 11 mei 1994, waarbij zij aanwezig is, [persoon 12] en [persoon 11] van getoonde foto's . Zij verbleven enige tijd geleden voor een langere periode als gasten in haar woning.ccxxxix

Getuige [persoon 55] verklaart op 14 juli 1993 dat zij samen met haar broer [persoon 56] woont op het adres [adres 4]. Een aantal maanden geleden verbleven twee Joegoslavische jongens in deze woning, [naam 5] en [naam 6]. Ze zijn daar 2 à 3 weken geweest. Na die 2 à 3 weken waren [naam 5] en [naam 6] plotseling verdwenen. Enige tijd later kreeg ze een telefoonrekening van fl 900. Ze denkt dat [naam 5] en [naam 6] stiekem naar Joegoslavië hebben gebeld. ccxl Op 10 mei 1994 verklaart ze dat zij op het adres [adres 4] samen met [persoon 56] en [verdachte], "[verdachte]", woont. Ze woont twee jaar samen met hem.ccxli

Volgens getuige [persoon 11] heeft [persoon 56] hem jaren geleden verteld dat hij was betrokken bij de moord op twee Joegoslaven.ccxlii Hij meent zich te herinneren dat [persoon 56] hem dit vertelde voor 1993, maar, gelet op wat hij nu weet, moet het rond 1993 zijn geweest.ccxliii [persoon 56] had de Joegoslaven neergeschoten, afgemaakt en in de fik gestoken. Hij was er met een gestolen Opel Kadett heengegaan.ccxliv [persoon 56] vertelde ook dat er iemand achter hem aan was gereden met de benzine om de sporen uit te wissen.ccxlv [persoon 56] vertelde de jongens dat ze die avond een klus zouden doen. Die klus is nooit uitgevoerd want hij heeft ze afgeschoten.ccxlvi De eerste kroop uit de auto en zei "why, why, why". De ander zat nog op de achterbank. [persoon 56] vertelde hem dat hij een revolver 38 Special had gebruikt. Het pistool kan een Browning of een FN zijn geweest.ccxlvii Hij heeft met twee verschillende wapens geschoten.ccxlviii

Getuige [persoon 112] verklaart in 1997 dat hij sinds februari 1996 een relatie heeft met [persoon 112]. In maart 1996 vertelde ze hem dat ze samen met haar ex-vriend [persoon 56], die woont op de [adres 4], en andere familieleden en kennissen wist van een schietpartij en het in brand steken van lijken. [persoon 56] had twee Joegoslavische jongens leren kennen in het Huis van Bewaring en hen onderdak geboden in de woning van zijn moeder, ook in de [adres 7]. [persoon 56], zijn zus, een man met de bijnaam [naam 4] en [persoon 59] zelf dachten dat de Joegoslaven veel geld hadden. [persoon 59] vertelde dat [persoon 56] een planning had gemaakt om de jongens koud te maken. [persoon 56] is met die jongens in een gehuurde auto en met nog iemand in een andere auto, waarschijnlijk [verdachte], met die jongens gaan rijden naar een afgelegen pad in Amsterdam bij een snelweg. Ze reden omstreeks 21.30 à 21.45 uur weg. De zus van [persoon 56], zijn moeder, [verdachte] en [persoon 59] wisten hier van af. Toen [persoon 56] 's avonds thuiskwam had hij in de woonkamer voorgedaan hoe hij ze had afgemaakt. Die jongen zat op zijn knieën buiten naast de auto en had gezegd: "Ik smeek jullie, ik heb geen geld, laat me gaan." [persoon 56] had een paar keer gezegd "laat mij het doen" en ook "de eerste is voor mij". [persoon 56] en [verdachte] hebben om de revolver gestoeid om de jongens neer te schieten. [persoon 59] vertelde dat [persoon 56] het eerste schot had gelost. Hij had tweemaal afgevuurd en de schoten waren in het hoofd van de jongen terechtgekomen. Hij was op slag dood geweest. De tweede persoon was door [verdachte] neergeschoten. Nadat de jongens waren neergeschoten zijn de lijken in de auto gezet, overgoten met benzine en in brand gestoken. [persoon 56] en [verdachte] zijn vervolgens in een andere auto naar de woning van [persoon 56] of zijn moeder teruggereden.ccxlix Bij de moorden is ook ene [naam 11] betrokken. ccl [persoon 59] noemde [persoon 56], [verdachte], [naam 11], [persoon 55] en zichzelf.ccli

Nadat het verhoor van [persoon 2] als getuige op 17 december 2007 was beëindigd, heeft hij ten overstaan van de verbalisanten het volgende verklaard:

"Dat ding staat uit hè? Ik kan u meer vertellen. Ik heb het gehoord van [persoon 4]. Ik ben er zelf niet bij geweest. Onder andere heeft hij mij verteld (...) over die jongens uit Den Haag. Hij heeft mij nog meer verteld, maar daar wil ik op papier niet over praten. Dan heb ik geen leven meer, want ze weten me te vinden."

Daarop toonden verbalisanten [persoon 2] een krantenartikel uit de Telegraaf van 2 april 1993, met een foto van een uitgebrande auto en daarvoor een stoffelijk overschot en de titel "mogelijk weer een lugubere afrekening". [persoon 2] reageerde hierop als volgt:

"Dat bedoel ik nou. [persoon 4] heeft mij de dag erop dit krantenartikel laten zien. Ik ben kwaad op [persoon 4] omdat hij mij dingen heeft gezegd in vertrouwen. Dingen die hij kennelijk daarna ook tegen [persoon 7] heeft gezegd."cclii

1.4

OVC-gesprek [verdachte]

In OVC-gesprekken tussen [verdachte] en zijn broer [persoon 113] op 12 en 24 december 2007, een maand na de bekentenis van [persoon 56] bij de politie, wordt het volgende gezegd:

Gesprek van 12 december 2007:

(...)

[verdachte]: "...die gozer heb bekend dat ie het alleen heb gedaan."

[persoon 113]: "Ja?"

[verdachte]: "Ja"

[persoon 113]: "Hoe weet je dat dan?"

[verdachte]: "Ja omdat ik alle stukken heb toch ... (onverstb.) ... die [naam 7]..."

[persoon 113]: "Hé, kom hier ... praat hier...praat hier..."

[verdachte]: "Die [naam 7] heb me goed geholpen weet je."

[persoon 113]: "Ja"

[verdachte]: "Dus ik laat al het geld zitten. Maar luister. Ken iemand die vijf ruggen naar hem toebrengen voor die kankerhoer, zodat ze d'r bek dicht houdt. Dat moet echt snel gebeuren."

(...)

[verdachte]: "Je hebt toch zijn nummer? Of [naam 12], geef het aan [naam 12] en hij brengt het, dat is beter. Ik wil niet dat jij het doet".

(...)

[verdachte]: "Die vijf"

[persoon 113]: "Vijf naar [naam 13]"

(...)

[verdachte]: "Kleine, laat ze alstublieft die vijf brengen, zo snel mogelijk"

[persoon 113]: "Ja"

[verdachte]: "Want, eh, want [persoon 55] heb helemaal niks gezegd weet je"

[persoon 113]: "Nee, okay"

[verdachte]: "Laat hem wel geven voor ehh"

(...)

[persoon 113]: "Gewoon voor die ex toch?"

[verdachte]: "Ja"

(...) ccliii

Gesprek van 24 december 2007:

(...)

[persoon 113]: "Is het nou voor die ex of voor die gozer?"

[verdachte]: "Ja, voor die ex, maar dat is hetzelfde toch?"

(...)

[verdachte]: "Maar laat [naam 12] het echt duidelijk zeggen hè. Dat is heel belangrijk. Ja, die andere gaat dood. Ik hoop dat ie morgen dood gaat."

(...) ccliv

1.5

Telecom

Van een aantal in dit vonnis genoemde telefoonnummers zijn verkeersgegevens opgevraagd over de periode rondom de onderhavige liquidatie. De integrale verkeersgegevens zijn weergegeven op zogenaamde printlijsten. Het openbaar ministerie heeft ter terechtzitting een visuele presentatie verzorgd van alle verkeersgegevens van relevante toestellen van 18, 19 en 20 april, waarbij een hand-out aan de rechtbank en de verdediging is overgelegd. Deze hand-out wordt als bijlage 2 aan dit vonnis gehecht en de inhoud daarvan wordt hier als integraal ingelast beschouwd.

De rechtbank stelt op basis van de printlijsten vast dat de in de hand-out verwoorde verkeersbewegingen op genoemde data hebben plaatsgevonden.

2.

Bespreking bewijsverweer

Bruikbaarheid verklaringen getuige [persoon 59]

De verdediging heeft betoogd dat de verklaringen van [persoon 59] dienen te worden uitgesloten voor het bewijs daar zij - kort gezegd - wisselend, tegenstrijdig en meerdere malen niet de waarheid zou hebben verklaard. Dit verweer wordt afgewezen. [persoon 59] is als getuige meerdere malen intensief ter terechtzitting gehoord. Tijdens deze kritische verhoren, waarbij door de raadsman van [verdachte] op punten de grenzen van het fatsoen werden overschreden, bleef [persoon 59] naar het oordeel van de rechtbank overwegend eenduidig verklaren, ook in het licht van de pas na afronding van de eerste zittingsverhoren vrijgekomen verklaring van [persoon 59], afgelegd bij de toenmalige CID (thans CIE) in 1996.

Noemenswaardige uitzondering hierop vormt enkel hetgeen [persoon 59] heeft verklaard over de aanwezigheid van [persoon 4] bij de nachtelijke samenkomst in het huis van moeder [persoon 56], waarbij volgens haar verslag werd gedaan van de zojuist uitgevoerde liquidatie. Op dit (inhoudelijke) punt heeft [persoon 59] inderdaad wisselend verklaard. De rechtbank zal met name uitgaan van de verklaring van [persoon 59] zoals afgelegd in 1996. Aan de inhoud van deze op punten gedetailleerde verklaring wordt door de rechtbank meer waarde gehecht, nu deze aanzienlijk korter op het delict is afgelegd dan haar latere verklaringen en [persoon 59] zich daarin bovendien ook zelf belast door toe te geven dat zij vooraf op de hoogte was van de moordplannen. De beweerdelijk moeizame verhouding van [persoon 59] met de familie [achternaam persoon 55], wat daar ook van zij, doet naar het oordeel van de rechtbank niet af aan de geloofwaardigheid van deze verklaring uit 1996.

3.

Beschouwing rechtbank in de zaak [A]

Op grond van de hiervoor aangehaalde feiten en omstandigheden acht de rechtbank bewezen dat [verdachte], [persoon 56] en [persoon 4], tezamen en in vereniging, [persoon 12] en [persoon 11] hebben vermoord.

Aanvankelijk werd [persoon 56] naast [persoon 4] en [verdachte] door het openbaar ministerie in de zaak [A] vervolgd. Van [persoon 56] was toen al bekend dat hij leed aan de progressieve en uiteindelijk dodelijke ziekte van Huntington. Vanwege zijn in verband met deze ziekte onomkeerbaar slechter wordende gezondheidstoestand, heeft de rechtbank bij beschikking van 24 september 2009 de zaak tegen [persoon 56] beëindigd op grond van artikel 36 Sv.

De betrokkenheid van [verdachte] blijkt primair uit de verklaringen van [persoon 59], [persoon 47], [persoon 112], [persoon 7], [persoon 56] en het OVC gesprek met zijn broer [persoon 113]. De rechtbank leidt de betrokkenheid van [persoon 56] primair af uit de verklaringen van [persoon 59], [persoon 111], [persoon 112] en [persoon 56] zelf. De getuigen [persoon 59], [persoon 47], [persoon 56], [persoon 7] en [persoon 2] verklaren tot slot over de betrokkenheid van [persoon 4]. De verklaringen worden voorts ondersteund door de telecomgegevens en de overige onderzoeksgegevens, waaronder de algemene bewijsmiddelen als opgesomd in hoofdstuk 3.1. Uit dit alles, in onderlinge samenhang beschouwd, leidt de rechtbank de volgende gang van zaken af.

In 1993 gingen [persoon 4] en [verdachte] intensief met elkaar om. [verdachte] woonde in die periode bij zijn vriendin [persoon 55] in de [adres 4] te [plaats]. [persoon 4] kwam hier ook over de vloer. De broer van [persoon 55], [persoon 56], had tijdens zijn verblijf in de gevangenis in 1992 kennis gemaakt met de eveneens gedetineerde [persoon 12] en [persoon 11], door diverse betrokkenen ook wel "[naam 6]" en "[naam 5]" of "[naam 7]" genoemd. Na het einde van hun detentie in februari 1993 kregen deze Joegoslaven onderdak bij [persoon 55]. Er ontstonden vervolgens problemen tussen de Joegoslaven enerzijds en [persoon 56], [persoon 55] en [verdachte] anderzijds. Over de aard van de problemen zijn de diverse getuigen niet eenduidig. Dat er spanningen waren blijkt ook uit de telefonische mededeling uit die periode van [persoon 11] aan vriendin [persoon 110] dat hij met [persoon 12] in een huis zat waar het niet veilig was. De problemen waren voor [persoon 56], [verdachte] en [persoon 4] aanleiding om de Joegoslaven te liquideren.

De nacht voor de liquidatie werd er bij een viaduct in de omgeving van de plaats delict proefgeschoten met een van de moordwapens. De rechtbank gaat er, tegen de achtergrond van hun gebleken rol in de daadwerkelijke liquidatie, vanuit dat hierbij [persoon 4] en/of [verdachte] betrokken is/zijn geweest, daar zij als gebruiker van de [nummer 5] hebben te gelden, en deze telefoon kort voor het proefschieten in Amsterdam uitpeilde, om vervolgens de plaats van het proefschieten gepasseerd hebbend, kort nadien uit te peilen in Vinkeveen.

Op 31 maart 1993 hebben de Joegoslaven in ieder geval nog tot 19.15 uur verbleven op de [adres 4], getuige het contact dat op dat tijdstip vanaf de huislijn van nr. [adres 4] is gezocht met iemand in Joegoslavië. Rond 21.30 uur zag [persoon 59] [persoon 56], [verdachte] en de Joegoslaven vervolgens in de auto van [verdachte] richting Ouderkerk aan de Amstel vertrekken. Dit tijdstip van vertrek laat onverlet de mogelijkheid dat [verdachte], zoals door hem aangevoerd, kort hiervoor de om 17.00 uur aangevangen bekerwedstrijd tussen Feyenoord en Ajax in Rotterdam zou hebben bezocht.

Tussen 21.55 en 23.55 uur is in Amsterdam de op de plaats delict aangetroffen Opel Kadett gestolen. Opvallend is dat de [nummer 5], die die dag tot dat moment bij [persoon 4] lijkt te zijn, in die periode uitpeilt in de buurt van de diefstal. Uiteindelijk zijn alle betrokkenen met meerdere auto's naar de plaats delict in Ouderkerk aan de Amstel gereden. Ook [persoon 4] was daar aanwezig, zo blijkt uit diverse getuigenverklaringen, ondersteund door de telecomgegevens, waaruit valt af te leiden dat de [nummer 5] kort voor de moord uitpeilde in de buurt van de plaats delict.

Op de afgelegen en verlaten parkeerplaats bij de Ouderkerkerplas zijn de Joegoslaven vervolgens vermoord met twee verschillende wapens. [persoon 12], die op de achterbank zat, van buiten de auto met het pistool, [persoon 11] naast de auto met het pistool en de revolver.

Uit verschillende bronnen komt naar voren dat één van de slachtoffers nog heeft gesmeekt om zijn leven, waarbij hij op zijn knieën zat. De rechtbank leidt hieruit af dat dit [persoon 11] moet zijn geweest die buiten de auto in een hierbij passende houding werd aangetroffen. Wie de schoten hebben afgevuurd kan de rechtbank niet vaststellen, daarover zijn de verklaringen niet eensluidend. Wel gaat de rechtbank er gelet op deze verklaringen, de situatie op de plaats delict, en het feit dat er met twee verschillende wapens is geschoten, waarbij één slachtoffer door beide wapens is geraakt, vanuit dat er uit het groepje [persoon 56], [persoon 4] en [verdachte] door minstens twee is geschoten.

De slachtoffers en de Opel Kadett zijn na de schoten met benzine overgoten en in brand gestoken. Dit zal rond 1.00 uur zijn geweest, gelet op de waarnemingen van een buurtbewoner en de staat van de auto bij het aantreffen om 2.00 uur. [verdachte], [persoon 56] en [persoon 4] hebben vervolgens de plaats delict verlaten. [persoon 4] ging naar Vinkeveen, hetgeen ook wordt gesteund door de telecomgegevens, daar waar blijkt dat de [nummer 5] op 1 april om 9.15 uur "wakker wordt" in Vinkeveen. [verdachte] en [persoon 56] keerden terug naar [plaats]. Aldaar hebben zij verslag van de moordpartij gedaan aan in ieder geval moeder [persoon 55], [persoon 55] en [persoon 59], die, zo volgt uit de verklaring van laatstgenoemde, al vooraf van de moordplannen op de hoogte waren. Daar past ook bij dat er tussen de huislijn van de [adres 4] en de [nummer 5] een klein uur voor de liquidatie belcontacten zijn geweest en dat de huislijn een klein uur na de liquidatie meerdere malen contact heeft gezocht met de semafoon van [verdachte].

Zoals uit het voorgaande volgt dragen de verklaringen van [persoon 56] bij aan de bewijsvoering. [persoon 56] geeft er in zijn relaas over de feitelijke gang van zaken, tegen de achtergrond van de overige onderzoeksgegevens, immers blijk van over gedetailleerde en overtuigende daderkennis te beschikken, met name ten aanzien van de gebruikte wapens en het feit dat één van de slachtoffers nog heeft gesmeekt om zijn leven. Daar waar [persoon 56] echter heeft verklaard dat hij de liquidatie geheel alleen zou hebben uitgevoerd, een visie die door de verdediging is omarmd, gaat de rechtbank daaraan voorbij. Op dit punt heeft [persoon 56] naar het oordeel van de rechtbank aanwijsbaar kennelijk leugenachtig verklaard, teneinde, zo begrijpt de rechtbank, te verhullen dat ook [verdachte] en [persoon 4] bij het delict betrokken waren. Zo heeft [persoon 56] verklaard dat hij in de avond van 30 maart 1993, een dag voor de liquidatie, tevergeefs met de Joegoslaven op de plaats delict is geweest. [persoon 56] zou de wapens bij zich hebben gehad en daarmee niet hebben geschoten. Dat dit niet waar kàn zijn volgt uit het gegeven dat er die avond is proefgeschoten met het bij de liquidatie gebruikte pistool en het feit dat die avond ten tijde van dit proefschieten vanuit de [adres 4] telefonische contacten zijn geweest met Joegoslavië en een op [persoon 11] terug te voeren nummer in Duitsland, zodat er vanuit mag worden gegaan dat laatsgenoemde en [persoon 12] op dat moment niet op de plaats delict maar in [plaats] waren. Verder heeft [persoon 56] over de diefstal van de Opel Kadett, en dan met name op het punt van het tijdstip daarvan en de wijze van openbreken, dermate uiteenlopend verklaard, dat onaannemelijk is dat [persoon 56] voor de uitvoering hiervan (alleen) heeft zorg gedragen. Ook over de precieze toedracht op de plaats delict vertoont de verklaring van [persoon 56] een cruciale lacune, erop duidend dat hij aldaar niet de enig aanwezige dader was. Hij heeft immers verklaard dat hij [persoon 12], die op de achterbank zat, vanaf de bestuurderstoel zou hebben doodgeschoten, waar onderzoek heeft uitgewezen dat [persoon 12] van buiten de auto is doodgeschoten. Tot slot is ook het relaas van [persoon 56] over de wijze waarop hij de plaats delict alleen zou hebben verlaten zeer wisselend en onnavolgbaar. Op grond van het voorgaande gaat de rechtbank er bij de duiding van de verklaringen van [persoon 56] vanuit dat hij tijdens de voorbereiding, de uitvoering alsook daarna niet alleen heeft gehandeld.

Het voorgaande in onderlinge samenhang beschouwd, maakt dat de rechtbank concludeert dat wettig en overtuigend bewezen kan worden geacht dat [persoon 56], [persoon 4] en [verdachte], tezamen en in vereniging, [persoon 12] en [persoon 11] hebben vermoord. Wie van hen op de plaats van het delict daadwerkelijk hebben geschoten, kan daarbij in het midden blijven nu de voor medeplegen vereiste innige en nauwkeurige samenwerking in voldoende mate is komen vast te staan.

3.3

1.

Vaststelling feiten

1.1.

Plaats delict

Situatie en onderzoeksgegevens plaats delict

Op maandag 19 april 1993 omstreeks 21.45 uur krijgt de politie van het politiebureau [locatie] te Amsterdam opdracht om naar de [adres 8] te [plaats] te gaan. Aldaar zou ter hoogte van het [vennootschap 2] op de inzittende van een blauwe personenauto zijn geschoten.cclv

De [adres 8] ligt parallel aan de Rijksweg A2, de snelweg. Langs de [adres 8], tegenover de snelwegzijde, staan diverse bedrijfspanden. Ter hoogte van die bedrijfspanden bevindt zich een parallelweg.cclvi Ter plaatse ziet de politie op de parallelweg, ter hoogte van het [vennootschap 2], nabij de Utrechtsebrug, een geparkeerde personenauto staan. Het betreft een Ford Escort met kenteken [nummer 42]. Op de bestuurdersstoel zit een man voorovergebogen, zijn kleding geheel besmeurd met bloed. De gewonde man, Antonius [persoon 16], geboren op [1955], wordt overgebracht naar het V.U. ziekenhuis te Amsterdam, alwaar hij op [1993] om 23.40 uur overlijdt.cclvii [persoon 16] blijkt door ten minste vier en ten hoogste vijf kogels te zijn getroffen. Er worden in- en doorschotverwondingen aangetroffen in de rechterwijsvinger, de linkerbovenarm, het voorhoofd, het rechterjukbeen en de rechterschouder. Er zijn vier kogels aangetroffen. Zeer ernstig schedel- en hersenletsel ten gevolge van de schotverwonding op het voorhoofd heeft de dood ten gevolge gehad.cclviii Volgens de deskundige wijst de inschotbeschadiging in het voorhoofd op een schootsafstand tussen de 25 en 100 cm.cclix

De Ford Escort stond langs het trottoir met de achterzijde in de richting van de Utrechtsebrug schuin tegenover de inrit van het [vennootschap 2]. De rechter portierruit was vernield en het linkerportier stond wijd open. Op het trottoir ter hoogte van het rechter voorportier lagen op enige afstand van elkaar 2 hulzen, één met het bodemstempel FN 9 mm PAR en één met het bodemstempel H&F 9 mm Luger. Voorbij de voorkant van de auto lag een patroonhuls met het bodemstempel H&F 9 mm Luger.cclx Op een afstand van 22 meter vanaf de achterzijde van de Ford Escort lag midden op het trottoir tussen de voorkant van een daar aan de brugzijde (de rechtbank begrijpt: Utrechtsebrug) geparkeerde autobus en een bestelbus een patroonhuls met het bodemstempel FN 9 mm.cclxi De technische rechercheurs concluderen op grond van het sporenbeeld dat het vrijwel zeker is dat de schutter aan de rechterzijde op enige afstand van het voertuig ter hoogte van het rechterportier stond.cclxii

Door de deskundige is vastgesteld dat de hulzen afkomstig zijn van pistoolpatronen kaliber 9 mm Parabellum. Ook de vier aangetroffen kogels, drie in het lichaam van [persoon 16] en één op de vloer in het ziekenhuis, zijn van kaliber 9 mm Parabellum. De hulzen met bodemstempel FN 9 mm zijn afgeschoten met één en hetzelfde semi/automatisch werkend wapen. De twee hulzen met bodemstempel H&F 9 mm Luger zijn afkomstig uit één en hetzelfde machinepistool, merk Uzi.cclxiii

Op de straat tussen de voorzijde van voornoemde autobus en de bestelbus wordt, ongeveer ter hoogte van een de in die buurt op de stoep gevonden huls, een sigarettenpeuk aangetroffen.cclxiv De verbalisant die de peuk veiligstelde kan zich in 2008 de toestand van de peuk niet meer herinneren. Wel is het volgens hem gebruikelijk om tijdens dergelijke onderzoeken peuken en andere eventuele sporen zodanig te selecteren dat de op het oog meest verse en ongeschonden exemplaren worden veiliggesteld en onderzocht.cclxv Volgens door de recherche bij het KNMI ingewonnen informatie over het weer op 18 en 19 april 1993 is er op 18 april 1993 van 13.10 uur tot 19 april 1993 2.35 uur 12 millimeter neerslag gevallen. Op 19 april 1993 viel er tussen 3.00 en 7.30 uur 4 millimeter en tussen 13.00 en 15.15 uur ongeveer 0,05 millimeter neerslag.

Het op de peuk achtergebleven DNA kan afkomstig zijn van [persoon 2]. De kans dat een willekeurig gekozen persoon hetzelfde DNA-profiel heeft als dat van het spoor op de peuk wordt geschat op kleiner dan één op één miljard.cclxvi

Ooggetuigen

Getuige [persoon 114] heeft verklaard dat hij op 19 april 1993 werkzaam was in het [vennootschap 2]. Die dag bevond hij zich om ongeveer 21.45 uur op de eerste verdieping van het hotel toen hij kort achter elkaar een vier- of vijftal knallen hoorde. Hij liep naar het raam vanwaar hij in de richting van de Utrechtsebrug uitzicht had op de parkeerplaatsen. Dat was de plaats waar hij de knallen meende te horen. Hij zag twee mannen met versnelde pas richting de Utrechtsebrug lopen. Tussen de knallen en het weglopen zaten ongeveer enige seconden.cclxvii

Getuige [persoon 115], taxichauffeur, heeft op 19 april 1993 verklaard dat hij die avond met zijn taxi op weg was naar het [vennootschap 2]. Toen hij op de [adres 8] de parallelweg opdraaide, zag hij als eerste voertuig een bus staan, met de neus in de richting van de stad. Aan de achterzijde van deze bus stond een tweetal mannen. In het voorbijrijden keek [persoon 115] beide mannen vanaf een afstand van ongeveer vijf meter recht in het gezicht aan. Vervolgens parkeerde hij zijn taxi op de taxistandplaats vlak voor de ingang van het hotel. Kort daarna hoorde hij ongeveer tien schoten, harde knallen, heel kort achter elkaar en nagenoeg tegelijkertijd glasgerinkel. Hij zag op een afstand van 15 en 20 meter een geparkeerde auto staan. Aan de passagierszijde, op het trottoir, stond een man met één of twee armen gestrekt in de richting van het portier van de auto. [persoon 115] denkt dat de man een voorwerp in handen had want hij zag vuurflitsen en begreep dat er werd geschoten. Hij zag dat de man op een gegeven moment bukte, waarna hij nogmaals twee of drie harde knallen hoorde. Deze klonken doffer en de periode tussen de knallen was langer. Hierna zag hij de man samen met een man die hij nog niet bij de auto had gezien wegrennen richting de Utrechtse brug. Beide mannen had [persoon 115] eerder gezien bij de bus. De persoon die volgens [persoon 115] heeft geschoten was een blanke man van ongeveer 25-30 jaar oud, van ongeveer 180 cm, met een tenger postuur, een smal gezicht en donker, volgens hem zwart haar in een staartje. De tweede man was volgens [persoon 115] van Indonesische afkomst, ongeveer 5 cm korter dan de eerste man . Hij had een boller gezicht en was wat forser van postuur. Hij had donker kort geknipt haar. [persoon 115] schatte hem op 25 tot 30 jaar oud.cclxviii

Op 24 april 1993 zijn op aanwijzingen van getuige [persoon 115] door een portrettekenaar twee compositietekeningen gemaakt.cclxix

1.2.

Verklaringen verdachten en overige getuigen

[persoon 2] heeft als verdachte bij de politie verklaard dat hij de plaats delict niet kent en daar ook nooit is geweest.cclxx

Getuige [persoon 116] heeft verklaard dat zijn zoon [persoon 2] in 1993 omging met een groepje jongeren in Vinkeveen en daarbij behoorden ook [persoon 4], [persoon 9] en ene [verdachte].cclxxi

[persoon 10] heeft als verdachte ter terechtzitting verklaard dat ze op 19 april 1993 in de middag in de woning van haar ouders heeft gebeld met [persoon 16]. Haar ouders, zus en kinderen waren ook in de woning aanwezig. Ze sprak toen telefonisch met [persoon 16] over een ontmoeting tussen beiden die avond om 21.30 uur bij het [vennootschap 2]. Er is geen contact meer tussen beiden geweest. Ze is rond 17.00 uur naar de woonboot gegaan. De volgende ochtend, ze denkt rond een uur of tien, maakte [persoon 60] haar wakker. Hij zei: "weet je wie er doodgeschoten is? [persoon 16]". Er had iemand gebeld. Verder heeft [persoon 10] onder meer verklaard dat ze in 1993 [persoon 117] kende. Zij werkte ook in de Stoofsteeg. [persoon 117] kende ook [persoon 16].cclxxii

[persoon 10] heeft als getuige in 1993 verklaard dat het telefoongesprek met [persoon 16] vanuit de woning van haar ouders in de middag, rond 15.30 uur, was. Ook noemde ze 16.00 uur als mogelijk tijdstip.cclxxiii

Getuige [persoon 118], de moeder van verdachte [persoon 10], heeft in 1993 verklaard dat haar dochter op 19 april 1993 bij haar op bezoek was. Ook haar man en andere dochter met kinderen waren thuis. Op een gegeven moment kreeg [persoon 10] een telefoontje van [persoon 16]. [persoon 10] heeft haar moeder na dit gesprek verteld dat zij en [persoon 16] een afspraak hadden gemaakt bij het [vennootschap 2] te Amsterdam.cclxxiv

Getuige [persoon 119], de broer na het slachtoffer, verklaart dat [persoon 16] die avond met [persoon 10] had afgesproken.cclxxv

Getuige [persoon 120] heeft verklaard dat hij in 1993 's nachts, nadat hij om twee of drie uur door de politie gebeld was, met persoon 119] is meegegaan naar het politiebureau waar ze te horen kregen dat [persoon 16] was doodgeschoten. [persoon 119] vertelde [persoon 120] toen dat hij [persoon 16] die middag nog bij zijn ouders had ontmoet en [persoon 16] toen daar verteld had dat hij die avond een afspraak had met [persoon 10]. Die afspraak was bij het bewuste hotel. [persoon 119] had in het ziekenhuis als eerste reactie gezegd dat ze [persoon 10] dan ook doodgeschoten moesten hebben. Dit bleek niet het geval te zijn.cclxxvi

Getuige [persoon 121], partner van [persoon 10], heeft verklaard dat hij op 20 april 1993 in de ochtend is gebeld door een kennis, wiens naam hij liever niet noemt, die hem meedeelde dat [persoon 16] was doodgeschoten.cclxxvii

Getuige [prsoon 117] heeft verklaard dat zij als prostituee had gewerkt in de [adres 40] te [plaats]. [persoon 10] werkte in hetzelfde pandje als zij. Omdat [persoon 117] wist dat problemen had met [persoon 16], vroeg [persoon 10] haar omstreeks december 1992 of januari 1993 of zij, [persoon 117], wilde gaan informeren wat het moest kosten om [persoon 16] te vermoorden. [persoon 117] is toen naar [vennootschap 9] te Utrecht gegaan en heeft daar deze vraag voorgelegd aan haar toenmalige vriend [persoon 122] en aan [persoon 123]. De mannen vertelden haar dat dat een "ton" moest kosten. [persoon 117] heeft dit aan [persoon 10] verteld. [persoon 10] vond dat te duur. cclxxviii Ongeveer een maand na het gesprek met [persoon 122], kwam [persoon 10] met [verdachte] op de proppen.cclxxix [verdachte] had bij [persoon 10] gewoond en was een vriend van haar zoon.cclxxx Ze zei dat ze die [verdachte] probeerde te bereiken om hem te vragen of hij wat voor haar kon doen. Tientallen gesprekken later vertelde ze dat ze [verdachte] tienduizend gulden had betaald voor spullen die hij nodig had, zoals een pistool en een geluiddemper. Ze vertelde dat [verdachte] [persoon 16] volgde om hem neer te leggen. In de weken daarna is er vaak over het volgen gepraat. [persoon 117] heeft begrepen dat [verdachte] [persoon 16] wel een week of drie volgde en dat het steeds niet lukte.cclxxxi In de vele gesprekken die [persoon 117] met [persoon 10] heeft gevoerd over [persoon 16] is alleen de naam [verdachte] genoemd als degene die het zou doen, waarmee ze bedoelt vermoorden. cclxxxii Op de donderdag voor de moord (op maandag) vertelde [persoon 10] aan [persoon 117] dat het op zondag in Breukelen zou gaan gebeuren, omdat ze anders in tijdnood zou komen. [persoon 10] zou in Breukelen met [persoon 16] afspreken, bij een donker pad naar beneden, alwaar [verdachte] op hem zou wachten. [persoon 10] zou zelf niet naar Breukelen gaan om een alibi te hebben.cclxxxiii Omdat de liquidatie op zondag in Breukelen niet door is gegaan, [persoon 10] was volgens [persoon 117] met [persoon 16] naar zijn woning gegaan, moest het volgens [persoon 10] de volgende dag, 19 april 1993, gebeuren.cclxxxiv De donderdag na de moord zei [persoon 10] dat het haar speet dat het toch gebeurd was. Ze vertelde dat het die maandag bij het [vennootschap 2] een noodsprong was. Ze zei: " ze zijn naar het buitenland".cclxxxv

Getuige [persoon 122] heeft verklaard dat hij in januari of februari 1993 in [vennootschap 9] te [plaats] zat samen met [persoon 123]. [persoon 117] was een hoer uit Amsterdam.cclxxxvi [persoon 117] vroeg [persoon 122] hoeveel het zou moeten kosten om [persoon 16] dood te schieten. [persoon 122] zei toen een ton. Die [persoon 117] was een hoertje en werkte toen naast een vriendin van die [persoon 16] in Amsterdam. [persoon 16] scheen die vriendin te slaan of af te persen of zo. [persoon 122] weet nog dat de buurvrouw van [persoon 117] van die [persoon 16] afwilde. Hij kan zich nog wel herinneren dat toen hij [persoon 117] zei dat het een tonnetje ging kosten, [persoon 117] moest overleggen met die buurvrouw van haar of het goed was. Hij heeft nooit meer iets van [persoon 117] gehoord.cclxxxvii

Getuige [persoon 123] heeft verklaard [persoon 117] te kennen. Zij is een hoer in de [adres 40] te [plaats] en een kennis van [persoon 122]. Op een avond in maart 1993 zat [persoon 123] in [vennootschap 9] te [plaats] met [persoon 122]. [persoon 117] zocht iemand die tegen betaling [persoon 16] zou vermoorden. [persoon 122] heeft gezegd dat het een ton moest kosten. [persoon 117] vertelde aan [persoon 122] dat zij het moest overleggen. [persoon 123] heeft duidelijk gehoord dat [persoon 117] aan [persoon 122] vroeg of hij iemand wist die [persoon 16] zou kunnen vermoorden.cclxxxviii

Getuige [persoon 124] heeft verklaard dat de Indische of Chinese hoer waar [persoon 16] een relatie mee had werkte in de [adres 40] op de Wallen. [persoon 124] had haar daar meerdere malen achter het raam zien zitten. [persoon 124] heeft een ruzie tussen die hoer en [persoon 16]gehoord bij [persoon 16] thuis. Hij hoorde die hoer zeggen dat [persoon 16] afstand van haar moest nemen omdat het anders fout zou gaan. Daar hoorde [persoon 124] de hoer toen ook bij zeggen dat ze anders iemand op [persoon 16] af zou sturen.cclxxxix

Getuige [persoon 60] heeft verklaard dat [persoon 2] in die tijd (de rechtbank begrijpt: 1993) lang haar had.ccxc

Getuige [persoon 125] heeft verklaard dat hij met [persoon 53] in Spanje over de zaak [persoon 16] heeft gesproken. Dit was in 2000 of 2001. [persoon 54] had hem voor [persoon 4] gewaarschuwd. [persoon 4] zat samen met [verdachte] achter de liquidatie op [persoon 16].ccxci

Getuige [persoon 47] heeft ter terechtzitting verklaard dat hij na december 1994 gedurende een periode van 2 of 3 jaar intensief met [persoon 53] is omgegaan. In diezelfde tijd ging hij ook om met [verdachte], [verdachte], en de vader van [persoon 4], [persoon 65]. [persoon 47] woonde toen een periode in een woonboot van [persoon 52], een zoon van [person 53]. Ook [verdachte] woonde destijds enige tijd op deze woonboot. In die periode reden [persoon 47], [verdachte] en [persoon 53] op een gegeven moment in Utrecht, langs de rode brug, bij de prostituees, en toen zei [persoon 53] tegen [persoon 47]: "De enige die nog geld van een prostituee krijgt, is [verdachte]". Zo ontstond een gesprek waaruit bleek dat [persoon 4] en [verdachte] in Amsterdam iemand hadden geliquideerd op verzoek van een prostituee. Het ging om haar vriend. Zij zouden daar fl 80.000 de man voor krijgen. Wij hebben duizenden gesprekken gehad, maar zoiets blijft hangen. [verdachte] had dat geld nog tegoed of had het al gehad in verband met deze liquidatie. Omdat de prostituee moest betalen ging [persoon 47] er vanuit dat zij ook de opdrachtgever was. [verdachte] vertelde in de auto hoe moeilijk het was geweest om weg te komen.ccxcii

Getuige [persoon 7] heeft verklaard dat [persoon 4] hem over de zaak [G] verteld heeft toen ze allebei op Wolvenplein in Utrecht vast zaten. [persoon 4] heeft [persoon 7] verteld dat hij samen met [persoon 9] deze moord heeft gepleegd. [persoon 4] noemde ook de naam van het slachtoffer, [persoon 16]. [persoon 4] vertelde dat [persoon 9] in de auto was blijven zitten en dat [persoon 4] toen [persoon 16] met behulp van een mitrailleur, getuige meent een uzi, had doorzeefd. [persoon 9] was heel bang geweest. [persoon 4] heeft aan [persoon 7] later, toen zij in een bocht bij of op een ringweg, mogelijk de A10 reden, de plek aangewezen waar het gebeurd was. Hij wees richting een plek met aan aantal bedrijven.ccxciii Dat kun je vanaf de ring zien. [persoon 4] en [persoon 9] zaten beiden bij [persoon 7] op de vleugel in Wolvenplein. Het staat [persoon 7] bij dat [persoon 9] had gereden. [persoon 9] was er in ieder geval bij. [persoon 9] was in paniek.ccxciv In 1994 hoorde [persoon 7] van [persoon 4] dat een neefje van [persoon 4], de naam wist [persoon 7] toen niet, ook een keer mee was geweest met een liquidatie. In 2005 of 2006 hoorde [persoon 4] via [persoon 9] dat het neefje aan het praten was tegen mensen, omdat hij niet met de betrokkenheid bij een liquidatie kon omgaan. Daarna zag [persoon 7] de neef een keer op [adres 2]. ccxcv

Verdachte [persoon 9] heeft verklaard dat hij in 1993 voor het bedrijf [vennootschap 5] werkte en dat hij in verband daarmee een draagbare autotelefoon (ATF) in zijn bezit had. Deze ATF gaf hij buiten het werk om niet aan privé personen mee.ccxcvi

1.3.

Telecom

Printlijsten

Van een aantal in dit vonnis genoemde telefoonnummers zijn verkeersgegevens opgevraagd over de periode rondom de onderhavige liquidatie. De integrale verkeersgegevens zijn weergegeven op zogenaamde printlijsten. Het openbaar ministerie heeft ter terechtzitting een visuele presentatie verzorgd van alle verkeersgegevens van relevante toestellen van 18, 19 en 20 april, waarbij een hand-out aan de rechtbank en de verdediging is overgelegd. Deze hand-out wordt als bijlage 2 aan dit vonnis gehecht en de inhoud daarvan wordt hier als integraal ingelast beschouwd.

De rechtbank stelt op basis van de printlijsten, vast dat de in de hand-out verwoorde verkeersbewegingen op genoemde data hebben plaatsgevonden.

In aanvulling op de printlijsten blijkt uit het onderzoek naar de verkeersgegevens dat de [nummer 5] op 19 april 1993 om 10.56 en 12.53 uur contact heeft gezocht met [persoon 101], vervolgens om 12.58 en 13.00 uur met [persoon 102] en daarna om 14.45 uur met de telefoon van [vennootschap 8], op naam van [persoon 101].ccxcvii

Getuigen in verband met de verkeersgegevens

Getuige [persoon 60] heeft verklaard dat hij [verdachte] nooit aan de telefoon heeft gehad.ccxcviii

Getuige [persoon 54] heeft verklaard dat hij na 1 maart 1993 [verdachte] niet meer aan de telefoon heeft gehad.ccxcix

Getuige [persoon 126], zus van [persoon 10], heeft verklaard dat zij op de dag dat [persoon 16] werd doodgeschoten aanwezig was in de woning van haar moeder. [persoon 10] was daar ook, alsmede haar vader en moeder en de dochter of dochters van getuige. Verder was er niemand aanwezig. [persoon 126] is er getuige van geweest dat [persoon 10] die middag met de telefoon van haar moeder een gesprek voerde met [persoon 16]. [persoon 10] vroeg of getuige niet even met [persoon 16] wilde spreken en getuige heeft toen daadwerkelijk even met [persoon 16] gesproken.

[persoon 126] weet niet of [verdachte] in die tijd een telefoon had. Ze heeft hem nooit gebeld. Zij heeft ook nooit een telefoonnummer van [verdachte] gehad. Ook haar ouders hebben niet naar de autotelefoon van [verdachte] gebeld. [persoon 126] weet niet dat er op 19 april 1993 's middags vanuit de vaste telefoonlijn van haar ouders is gebeld met de autotelefoon [nummer 5]. Zij en haar ouders hebben het nummer in ieder geval niet gebeld.ccc

1.4.

Overige onderzoeksbevindingen

Bij een huiszoeking in de woning van [persoon 2] aan de [adres 41] te [plaats] op 26 mei 2008 werd onder andere in de slaapkamer onder een nachtkastje een briefje aangetroffen met daarop persoonlijke aantekeningen, waaronder de volgende:

bellen maandag ? advocaat die mij terzijde staat ? [persoon 127]

geen beperkingen + tijdschriften.

verlof tijdens ziekte/sterfte familie 1e graad

schulden worden voor mij afgelost

helft straf uitzitten 6 jr. ? afgezonderd en beschermd

getuigenbeschermingsprogramma, nieuwe naam/land/huis/totale anonimiteit, ook in cel

X.

bedrag na uitzitten straf/2 milj. + maandelijkse toelage ± 1500 euro

alles op papier getekend door gezagdragend persoon - minister? officier justitie?

daderinformatie ? 5 stuks ? 1 nooit betaald + wapens?

-

----------- reden

2.

reden + opdrachtgever

[persoon 4] + [persoon 64]/[persoon 71] als bonus

[naam 14]

geen uitweg/radeloos/wroeging/druk/CIE/mijn leven

wat hebben ze ooit voor mij gedaan

nooit naar mij omgekeken

zelf nu niet als ik al 4 mnd aangeef dat het niet lang meer duurt

In de woonkamer werd in de prullenbak een briefje aangetroffen met daarop de tekst:

Maandagmorgen. Lieve allemaal. Fuck you life is too tough for me. Bye bye.ccci

Op verzoek van de politie heeft [persoon 128], voormalig werkgever van [persoon 9] bij [vennootschap 5], bij brief van 3 juni 2008 opgaaf gedaan van de ziekmeldingen van [persoon 9] bij [vennootschap 5] in 1993. Uit deze opgaaf blijkt dat [persoon 9] zich op 19 april 1993 heeft ziek gemeld, waarna hij zich op 20 april 1993 weer beter meldde.cccii

Over een op 7 mei 1993 opgenomen telefoongesprek heeft getuige [persoon 129], nadat zij het gesprek had beluisterd, verklaard dat zij daarbij haar stem en de stem van [persoon 10] herkende. Dit gesprek hield onder meer het volgende in:

"(...)

[persoon 129]: (...) [persoon 10] ze gaan toch niet zich alleen maar op jou storten?

[persoon 10]: Ja, nee, maar dat komt, kijk ik had die dag had ik een afspraak met hem en ja ik weet niet hoe dat gekomen is, maar dat heeft eh [persoon 16] tegen [naam 15] gezegd.

(...)" ccciii

Op 8 juli 2008 spreekt [persoon 9] vanuit detentie over de telefoon met [persoon 86]. Nadat [persoon 86] heeft gevraagd of ze gesprekken hebben opgenomen, verloopt het gesprek als volgt:

"(...)

[persoon 9]: Nee, nee het zijn geen gesprekken. (...) er zijn 2 telefoons, die gaan naar die plek toe.

[persoon 86]: Ja

[persoon 9]: En dan gaan ze weer uit mekaar.

[persoon 86]: Ja

[persoon 9]: Enne ... ja, ik zeg tegen hem dat ik die telefoon op dat moment gebruikt heb, want er zijn een paar mensen gebeld, zoals die [persoon 87]. En [persoon 87] zegt, ja ik die [persoon 4] niet. Nou ja, iedereen kent iedereen in [plaats], dus eh ... dus ehh ... dat is misschien genoeg om je vast te houden, maar niet om je te veroordelen. (...) Je moet wel ehh ... met feiten komen dat ehh ... dat ik daar gezien ben en eh ... dat ik er iets mee te maken heb.(...)En niet alleen maar dat die telefoon van mij daar toevallig geweest is... (...)" ccciv

Op 22 augustus 2008 wordt de voorlopige hechtenis opgeheven van [persoon 9] en [persoon 2].cccv

Op 23 augustus 2008 om 18.17 uur zegt [persoon 10] over de telefoon tegen haar zus [persoon 126] onder meer:

"(...) Nou ze hadden eindelijk de daders te pakken, hup 15 jaar,...en wat denk je, die jongens zijn gewoon gisteren vrijgelaten. (...)"cccvi

2.

Bespreking bewijsverweer

Compositietekeningen

De verdediging stelt zich op het standpunt dat de compositietekeningen geen bewijswaarde hebben, nu deze een vertaling zijn van de kort daarvoor onder hypnose door [persoon 130] gegeven informatie en een verklaring afgelegd onder hypnose niet kan bijdragen tot het bewijs. Dit geldt volgens de verdediging evenzo voor de na de hypnose hervonden herinneringen, ook wel pseudo-herinneringen genoemd.

Dit verweer wordt verworpen. Juist is dat een onder hypnose afgelegde verklaring volgens vaste jurisprudentie geen bewijswaarde heeft. Uit het proces-verbaal dat ter zake is opgemaakt blijkt evenwel dat de portretten na het hypnoseverhoor op aanwijzingen van [persoon 130] zijn getekend. [persoon 130] stond toen niet langer onder hypnose. In beginsel kan een na hypnose afgelegde verklaring wel bijdragen aan het bewijs. Dit geldt dus ook voor een na hypnose op basis van een mondelinge toelichting van de getuige opgemaakte tekening. Dit is eventueel anders indien er aanwijzingen zijn dat de latere verklaring c.q. mondelinge toelichting is beïnvloed door de eerdere toestand van hypnose. Dat daarvan in onderhavig geval sprake zou zijn, is door de verdediging onvoldoende concreet gemaakt. Opvallend is veeleer dat de tekeningen in lijn zijn met de door [persoon 130] in zijn verklaring van 19 april 1993, derhalve vóór het hypnoseverhoor, gegeven dadersignalementen.

3.

Beschouwing rechtbank

Op grond van de hiervoor aangehaalde feiten en omstandigheden oordeelt de rechtbank dat [persoon 10], [persoon 4], [verdachte] en [persoon 2] tezamen en in vereniging [persoon 16] hebben vermoord en dat [persoon 9] daaraan medeplichtig is geweest.

Uit de bewijsmiddelen opgesomd in hoofdstuk 3.1 en de hierna genoemde verklaringen in samenhang met de telecomgegevens en de overige onderzoeksbevindingen, leidt de rechtbank de volgende gang van zaken af.

De verdachten [verdachte], [persoon 4], [persoon 9] en [persoon 2] behoorden in 1993 tot dezelfde vriendengroep, zo blijkt uit de verklaring van [persoon 116].

Uit de verklaringen van [persoon 117] volgt dat [persoon 10] [verdachte] had ingeschakeld om [persoon 16] te vermoorden en dat [verdachte] [persoon 16] al drie weken voor de daadwerkelijke liquidatie met dat doel volgde. [persoon 117] had zich ook kort zelf ingelaten met de voorbereidingen van de liquidatie door zich op enig moment op verzoek van [persoon 10] tot [persoon 123] en [persoon 122] te wenden met de vraag hoeveel een liquidatie op [persoon 16] zou moeten kosten, een gang van zaken die is bevestigd door deze [persoon 123] en [persoon 122]. Uit hun verklaringen blijkt dat de vraag van [persoon 117] voortkwam uit problemen die een collega van haar uit de [adres 40] ondervond in haar relatie met [persoon 16]. Aan deze collega moest het bedrag van een ton worden doorgegeven. De rechtbank ziet in de verklaringen van getuigen [persoon 124] en met name [persoon 47] een bevestiging van de getuigenissen van [persoon 117]. Op grond van alle verklaringen en onderzoeksgegevens, in onderling verband bezien, gaat de rechtbank ervan uit dat de prostituee waarover [persoon 47] heeft verklaard, [persoon 10] betreft.

In de telecomgegevens ziet de rechtbank steun voor de verklaring van [persoon 117] dat aanvankelijk het voornemen bestond om [persoon 16] een dag eerder, op zondag 18 april 1993 in Breukelen te vermoorden. Rond 18.00 uur op die dag peilen immers gedurende een korte periode gelijktijdig juist die mobiele telefoons ([nummer 5] en [nummer 21]) in Breukelen uit die een dag later ook ten tijde van de daadwerkelijke liquidatie op de plaats delict zouden uitpeilen. Mobiele nummers die toebehoorden aan [verdachte] en [persoon 4] ([nummer 5]) en [persoon 9] ([nummer 21]), personen die nu juist door getuigen in verband worden gebracht met de liquidatie op [persoon 16]. Bovendien zijn er op 18 april rond 18.00 uur opvallende contacten, niet alleen onderling, maar ook met het huisadres van [verdachte] in [plaats] en het huisadres van [persoon 2]. Omdat de [nummer 5] reageert op een oproep vanuit de [nummer 14] (huislijn [adres 4]) op de aan [verdachte] toe te rekenen semafoon [nummer 23] en, gelet op de contacten van de [nummer 21] kort voor 18.00 uur met een exclusief contact van [persoon 9] ([persoon 103]), houdt de rechtbank het er in samenhang met de overige bewijsmiddelen voor dat (in ieder geval) [verdachte] en [persoon 9] zich op genoemd tijdstip in Breukelen bevonden.

Niet is vast te stellen waarom de liquidatie niet op 18 april 1993 is uitgevoerd. Wel is duidelijk dat [persoon 10] op 19 april 1993 in de middag in de woning van haar ouders heeft gebeld met [persoon 16] en toen met hem een afspraak heeft gemaakt om elkaar die avond om 21.30 uur te treffen bij het [vennootschap 2] te Amsterdam. Dat [persoon 10] een dergelijke afspraak heeft gemaakt leidt de rechtbank af uit de verklaring van [persoon 10] zelf dat zij met [persoon 16] over een ontmoeting om 21.30 bij het [vennootschap 2] heeft gesproken, terwijl ze in een telefoongesprek in mei 1993 met [persoon 129] ook over een dergelijke afspraak rept, alsook uit de verklaring van de moeder van [persoon 10] dat haar dochter na het telefoontje met [persoon 16] zei dat ze een dergelijke afspraak met hem had gemaakt. Deze gang van zaken vindt bovendien bevestiging in de verklaring van [persoon 119], de broer van het slachtoffer, bezien in samenhang met de verklaring van [persoon 120]. Daaruit blijkt dat [persoon 16] ook zelf in de middag aan zijn broer heeft gezegd dat hij die avond met [persoon 10] een afspraak had.

Een belangrijke constatering in dit verband is verder dat [persoon 16], anders dan [persoon 10], ook daadwerkelijk bij het [vennootschap 2] op het afgesproken tijdstip aanwezig was en dat hij daar om ongeveer 21.40 uur is beschoten met dodelijk afloop.

De stelling van de verdediging dat de afspraak tussen [persoon 10] en [persoon 16] niet definitief was wordt, gelet op het voorgaande, terzijde geschoven.

De rechtbank stelt verder vast dat op 19 april 1993 vanuit de woning van de ouders van [persoon 10], om 15.24 uur, gedurende 5 1/2 minuut is gebeld met de [nummer 5]. De suggestie van de zijde van [verdachte] dat de zus van [persoon 10] dit telefoontje gepleegd zou hebben in verband met de was die zij voor hem deed, schuift de rechtbank, mede op basis van hetgeen deze zus hier aanvankelijk zelf over heeft verklaard, als onaannemelijk terzijde. Veeleer is voor de hand liggend dat [persoon 10], die heeft verklaard alleen met [verdachte] te hebben gebeld en nooit met [persoon 4], terwijl de zoons van [persoon 10] hebben verklaard in die periode nooit met [verdachte] te hebben gebeld, toen met [verdachte] belde. De rechtbank gaat er, bezien tegen de achtergrond van de verklaringen van met name [persoon 117], [persoon 47] en [persoon 125], vanuit dat [persoon 10] [verdachte] die middag telefonisch op de hoogte heeft gesteld van de kort daarvoor gemaakte afspraak met [persoon 16], zodat [verdachte] wist waar en wanneer hij hem zou kunnen treffen. Hierbij past ook het feit dat de [nummer 5] na dit gesprek met [persoon 10] vrijwel direct contact zocht met het bedrijf [vennootschap 5], destijds de werkgever van [persoon 9], en de semafoon van [persoon 9] ([nummer 25]).

Na de derde semafoonoproep in korte tijd werd de [nummer 5] binnen twee minuten gebeld vanaf de huislijn van [persoon 9]. Opvallend is dat de [nummer 21] en de huislijn van [persoon 9] met de [nummer 5] vanaf dat moment tot het moment van de liquidatie om ongeveer 21:40 uur opvallend veel, te weten dertien respectievelijk tweemaal contact met elkaar hadden, waaronder vier maal (de [nummer 21]) in de laatste acht minuten voor het moment van de liquidatie, terwijl de [nummer 21] en de [nummer 5] op het moment van de liquidatie beiden uitpeilden op de plaats delict via het basisstation [adres 9].

De rechtbank stelt vast dat de gebruikers van de nummers [nummer 21] en [nummer 5] op dat moment ook fysiek in elkaars nabijheid verkeerden. Waar immers om 20:54 uur nog op een oproep op de [nummer 23], de semafoon van [verdachte], door de [nummer 14] (huislijn [adres 4]) werd gereageerd met de [nummer 5], reageerde op een zelfde oproep van de [nummer 14] binnen twee minuten de [nummer 21] om 21:41 uur, derhalve ongeveer één minuut na de liquidatie. Daar het hier de [nummer 23] betrof, bezien tegen de achtergrond van de verklaringen van [persoon 117], [persoon 47], [persoon 10] en [persoon 125], houdt de rechtbank het erop dat het [verdachte] was die op de oproep van de [nummer 14] reageerde en daarbij eerst gebruik maakte van de [nummer 5] en vervolgens van de [nummer 21].

Daaruit concludeert de rechtbank voorts dat [verdachte] kort na de liquidatie kennelijk (tijdelijk) niet de beschikking had over de [nummer 5], hetgeen ook wordt ondersteund door de vaststelling dat de [nummer 5] om 21:45 uur, twee minuten na het contact tussen de [nummer 21] en de [nummer 14], belde naar de [nummer 21]. De [nummer 5] was op dat moment, zo leidt de rechtbank hieruit af, bij [persoon 4], over wie hierna meer, die zich na de liquidatie weer van de plaats delict af bewoog.

Ook na de liquidatie onderhielden de [nummer 5] en de [nummer 21] weer opvallend intensief contact, tot middernacht negen maal. Om ongeveer 22.00 uur lijken de [nummer 5] en de [nummer 21] weer even bij elkaar te komen. Beide ATF's peilden rond dat moment uit op de [adres 10] in Amsterdam. Even later, om 22:10 uur, werd op wederom een oproep van de [nummer 14] aan de semafoon [nummer 23] niet langer door de [nummer 21] geregeerd, maar door de [nummer 5]. De rechtbank houdt het er dan ook voor dat [verdachte] op dat moment kennelijk weer de beschikking had over de [nummer 5]. Hij hield de [nummer 5] vervolgens ook bij zich. Immers even na elven die avond volgde wederom zo'n [nummer 14] - [nummer 23] - [nummer 5] contact, evenals om 1:00 uur op 20 april 1993. Omdat de [nummer 5] vervolgens bij het eerste contact op 20 april 1993 's ochtends om 9:31 uur uitpeilde in de omgeving van de [adres 4] in [plaats], houdt de rechtbank het ervoor dat [verdachte] de [nummer 5] mee naar huis heeft genomen en dat het ook [verdachte] is geweest die vervolgens om 10:08 uur met de [nummer 5] naar de woonboot van [persoon 10] belde en daarbij aan [persoon 62] aan de lijn kreeg.

Op grond van het voorgaande, bezien tegen de achtergrond van de verklaringen van [persoon 117], [persoon 47], [persoon 125] en [persoon 7], gaat de rechtbank ervan uit dat [verdachte] op 19 april 1993 's middags na het gesprek met [persoon 10], met [persoon 9] heeft gebeld en met hem heeft gesproken over het plan om die avond [persoon 16] om te brengen bij het [vennootschap 2]. Zij hielden vervolgens nauw contact en bewogen zich beiden naar de plaats delict alwaar zij elkaar hebben ontmoet. De volgende morgen heeft [verdachte] [persoon 62] telefonisch laten weten dat de opdracht van [persoon 10] was uitgevoerd.

Nadat [persoon 9] ter zitting geen antwoord heeft willen geven op de vraag of hij zijn ATF op 19 april 1993 had uitgeleend is er van zijn zijde bij pleidooi de suggestie opgeworpen dat hij zijn ATF rond het tijdstip van de liquidatie zou hebben uitgeleend en dat aldus zijn betrokkenheid bij de moord op [persoon 16] niet via de [nummer 21] uit de verkeersgegevens valt af te leiden. De rechtbank acht dit alternatieve scenario, bij gebreke van een nadere concrete onderbouwing, onaannemelijk en schuift dit ter zijde. Niet alleen kan uit de inhoud van het tapgesprek tussen [persoon 9] en [persoon 86] van 8 juli 2008 worden afgeleid dat [persoon 9] erkent de [nummer 21] op het moment van de liquidatie te hebben gebruikt, ook de verkeersgegevens bieden voor dit alternatieve scenario geen ondersteuning. Integendeel, uit deze gegevens blijkt dat de [nummer 21] om 18.27 uur contact heeft met [vennootschap 7], een exclusief contact van [persoon 9], dat de [nummer 21] ongeveer anderhalf uur voor de liquidatie in [plaats], de woonplaats van [persoon 9], uitpeilt en dat deze binnen een uur na de liquidatie in Amsterdam contact zoekt met [persoon 87], die eveneens als exclusief contact van [persoon 9] moet worden aangemerkt. Weliswaar heeft [persoon 9] ooit verklaard dat hij zijn telefoon destijds buiten het werk niet aan privépersonen meegaf, hetgeen impliceert dat hij die telefoon wel uitleende aan collega's, doch dat daarvan ook op 19 april 1993 sprake is geweest acht de rechtbank gelet op het voorgaande uitgesloten, temeer daar [persoon 9] zich op 19 april 1993 had ziek gemeld bij zijn werkgever.

Het gegeven dat [persoon 9] reeds op 18 april 1993 bij het toen niet uitgevoerde voornemen om [persoon 16] te liquideren betrokken was, er door hem, of in ieder geval in zijn aanwezigheid, rond de liquidatie uitvoerig en uitzonderlijk veel contact is onderhouden met de schutters ([nummer 5]), terwijl hij vlakbij de plaats delict aanwezig was en hij zich (in ieder geval) twee minuten na de liquidatie in gezelschap van de bij deze liquidatie zeer nauw betrokken [verdachte] bevond en uit niets blijkt dat [persoon 9] zich aan de liquidatie heeft onttrokken, wijst er naar het oordeel van de rechtbank, in samenhang met de verklaring van [persoon 7] dat [persoon 9] chauffeur was, op dat [persoon 9] nauw betrokken is geweest bij de liquidatie.

De rechtbank acht voorts bewezen dat ook [persoon 4] een belangrijke rol heeft gespeeld bij de liquidatie op [persoon 16] en dat hij ten tijde van de liquidatie op de plaats delict aanwezig was. Dit blijkt niet alleen uit de verklaringen van [persoon 47], [persoon 125] en [persoon 7], dit volgt ook uit de verkeersgegevens van de [nummer 5]. En bovendien voldoet [persoon 4] aan één van de twee door getuige [persoon 115] opgegeven signalementen, te weten: een man van Indonesische afkomst van 25 tot 30 jaar oud, ongeveer 5 cm korter dan de andere man, die hij 180 cm schatte. Hij had een boller gezicht, was wat forser van postuur en hij had donker kort geknipt haar.

Ook in ander opzicht wordt de verklaring van [persoon 7] over de betrokkenheid van [persoon 4] bevestigd. Hetgeen [persoon 4] hem immers vertelde over het gebruik van een Uzi bij de liquidatie, komt overeen met de onderzoeksbevindingen. Verder lijkt het erop dat [persoon 4] [persoon 7] vanaf de snelweg inderdaad de juiste plaats delict heeft aangewezen.

Dat getuige [persoon 115] [persoon 4] niet in de zogenaamde line-up heeft herkend, acht de rechtbank in het licht van voornoemde concrete feiten en omstandigheden, in onderling verband bezien, niet van zodanig dwingend belang dat daarmee tot een ander oordeel moet worden gekomen.

De rechtbank acht verder bewezen dat [persoon 2], de neef van [persoon 4], de andere door getuige [persoon 115] op de plaats delict waargenomen man is geweest. Van [persoon 2] is immers bij de bus waar [persoon 115] kort voor de liquidatie twee mannen waarnam, op een achtergebleven verse peuk een DNA-spoor aangetroffen. De peuk lag op de directe route tussen de plaats waar [persoon 115] de mannen in eerste instantie zag staan en de plaats waar [persoon 16] is vermoord. In de nabijheid van de peuk lag een huls. [persoon 2] heeft voor de aanwezigheid van zijn DNA op die plaats geen enkele verklaring gegeven. Bij de politie heeft hij - kennelijk leugenachtig - ontkend ooit ter plaatse te zijn geweest en voor het overige heeft hij zich slechts op zijn zwijgrecht beroepen. De kans dat het DNA spoor van een willekeurige andere man dan [persoon 2] is, is verwaarloosbaar klein.

De aantekeningen die in 2008 bij [persoon 2] zijn aangetroffen in zijn slaap- en woonkamer duiden er op dat [persoon 2] psychische problemen had en dat hij overwoog om met justitie te gaan praten - of dat had hij dit al had gedaan - in verband met zijn betrokkenheid bij een ernstig delict waarvoor hij een gevangenisstraf van 12 jaar aannemelijk achtte, een strafmaat die betrokkenheid bij een liquidatie bepaald niet uitsluit. Gelet hierop en in het licht van de DNA-match, gaat de rechtbank ervan uit dat de door [persoon 7] genoemde neef van [persoon 4], die niet kon omgaan met zijn betrokkenheid bij een liquidatie en die aan het praten was tegen mensen, [persoon 2] betreft en dat bedoelde liquidatie ziet op die van [persoon 16].

De betrokkenheid van [persoon 2] valt ook af te leiden uit de telecomgegevens. Zo wordt er op 18 april rond het cruciale tijdstip van 18.00 uur door de [nummer 21] contact gezocht met [persoon 2]. Op 19 april 1993 bevindt [persoon 2] zich tussen in ieder geval 10.56 en 14.45 uur kennelijk in gezelschap van [verdachte] en/of [persoon 4], daar er in die periode met de [nummer 5] contact wordt gezocht met [persoon 101] ([vennootschap 8]) en [persoon 102], contacten van [persoon 2]. Om 18.34 uur bevindt [persoon 2] zich vervolgens kennelijk in gezelschap van [persoon 9], daar er op dat moment met de [nummer 21] met wederom [persoon 101] ([vennootschap 8]) contact wordt gezocht. Slechts 27 minuten na de liquidatie zoekt de [nummer 21] nogmaals contact met [persoon 101] ([vennootschap 8]), evenals om 22.45 uur, hetgeen erop duidt dat [persoon 2] zich ook toen in gezelschap van [persoon 9] bevond.

Nu voorts het door [persoon 115] verstrekte signalement van de door hem waargenomen schutter, mede in het licht van de verklaring van [persoon 60] dat [persoon 2] in die tijd lang haar had, naar het oordeel van de rechtbank [persoon 2] bepaald niet uitsluit, en [persoon 2] de persoon op de compositietekening met lang haar naar het oordeel van de rechtbank heel wel zou kunnen zijn, acht de rechtbank, in samenhang met de overige bewijsmiddelen, bewezen dat [persoon 2] als schutter aan de liquidatie op [persoon 16] heeft deelgenomen.

De conclusie dat [persoon 2] en [persoon 9] als mededaders hebben te gelden van de moord op [persoon 16], wordt tot slot ook ondersteund door het tapgesprek van [persoon 10] met haar zus [persoon 126] van 23 augustus 2008, een dag na de opheffing van de voorlopige hechtenis van [persoon 9] en [persoon 2]. [persoon 10] zegt hierin: "Nou, ze hadden eindelijk de daders te pakken, hup 15 jaar, en wat denk je, die jongens zijn gewoon gisteren vrijgelaten."

De mogelijkheid, zoals aangevoerd door de verdediging, dat de peuk met het DNA van [persoon 2] daarop anders dan door toedoen van [persoon 2] op de plaats delict zou zijn terechtgekomen, bijvoorbeeld via de schoenzool van een ander, moet tegen de achtergrond van het geheel aan bewijsmiddelen tegen [persoon 2] en gelet op de plaats waar de peuk is aangetroffen, het vermoedelijke tijdstip waarop deze daar terecht is gekomen en de kennelijk staat daarvan, in samenhang bezien, als onaannemelijk terzijde worden geschoven.

Op basis van al het voorgaande, in onderlinge samenhang beschouwd, concludeert de rechtbank dat wettig en overtuigend bewezen kan worden geacht dat [persoon 10], [persoon 4], [verdachte] en [persoon 2] tezamen en in vereniging [persoon 16] hebben vermoord. Anders dan het openbaar ministerie acht de rechtbank tevens wettig en overtuigend bewezen dat [persoon 9] daaraan medeplichtig is geweest. Daarbij gaat de rechtbank ervan uit dat werd gehandeld in opdracht van - in ieder geval - [persoon 10]. [verdachte] heeft deze opdracht aangenomen en vervolgens in nauwe samenwerking met [persoon 4] en [persoon 2] voor de uitvoering daarvan zorg gedragen. Zij begaven zich met [persoon 9] naar de plaats delict. [persoon 9] en [verdachte] bleven op enige afstand, waarbij de rechtbank er vanuit gaat dat [persoon 9] de rol van chauffeur van één van de - naar de rechtbank aanneemt - twee gebruikte auto's had. Deze rol is naar het oordeel van de rechtbank te kwalificeren als 'medeplichtigheid aan de liquidatie'. [persoon 4] en [persoon 2] bevonden zich bij de auto van [persoon 16]. [persoon 2] kan naar het oordeel van de rechtbank als de door [persoon 115] waargenomen schutter worden aangemerkt, terwijl, daar er met twee verschillende wapens is geschoten, aannemelijk is dat ook [persoon 4] heeft geschoten.

3.4

[B]

1.

Vaststelling feiten

1.1.

Plaats delict

Situatie plaats delict

Op 9 mei 1993 omstreeks 00.03 uur kwam er bij de ambulancedienst te Antwerpen een melding binnen dat er personen beschoten waren in een auto aan de [adres 42] te [plaats].cccvii Beide slachtoffers zijn overgebracht naar het ziekenhuis, alwaar [persoon 14] overleed op [1993] en [persoon 13] overleed op [1993]. In het hoofd van elk van beide slachtoffers is een "ballistisch projectiel" aangetroffen dat hersenletsel had veroorzaakt. Beide slachtoffers zijn overleden aan hun hersenletsel.cccviii cccix

In de nabijheid van het voertuig werden 3 hulzen van 9 mm aangetroffen: een op 25 cm. afstand van de bestuurdersdeur en twee in de goot ter hoogte van de scheidingsmuur tussen de panden nr. 26 en nr. 28.cccx

Een buurtbewoner heeft verklaard dat hij op de [adres 42] een gele Mercedes zag parkeren. Hij zag twee zwarte mensen staan. Zij waren zeer groot (om en nabij 1.90 meter); de ene iets groter dan de andere. Toen de auto juist geparkeerd was, en voordat de inzittenden de auto verlieten, kwamen de personen naar de auto. Eén van hen ging voor de auto staan en de ander op de rijbaan aan de kant van de bestuurder. Beide personen hebben volgens de buurtbewoner een gebaar gemaakt richting voertuig. In de hand van de persoon op de rijbaan aan de kant van de bestuurder heeft getuige duidelijk een wapen gezien.cccxi

Een andere buurtbewoner heeft verklaard dat hij omstreeks 23.45 uur met zijn dochtertje naar zijn auto liep die bij de [adres 42] geparkeerd stond. Er liepen 4 á 5 personen voor hem in de zelfde richting. Volgens getuige waren twee van deze personen zeker "zwarten" en was één van hen zeer groot. De personen spraken met elkaar. Getuige is met zijn dochtertje tussen de twee negers doorgelopen. Getuige heeft zijn auto uit de garage gehaald. Een paar minuten voordat hij het feit bij de politie meldde, kwam hij terug op [adres 42]. Hij zag een bebloed persoon liggen naast de gele Mercedes.cccxii

1.2.

Verklaringen omtrent het motief en de voorgeschiedenis

Getuige [persoon 66] verklaart dat [persoon 53] vanuit de tachtiger jaren een schuld had van Hfl. 2 mln aan [persoon 13]. Getuige had in 1993 contact met zowel [persoon 13] als [persoon 53], en wist dat [persoon 13] enorme druk op [persoon 53] uitoefende om zijn geld te krijgen, waarbij laatstgenoemde behoorlijk was bedreigd. [persoon 53] speelde het spel mee en betaalde nu en dan relatief kleine bedragen. [persoon 53] was, aldus getuige, slecht van betalen en liet zijn zakenpartners omleggen om niet te hoeven betalen. [persoon 53] zou hier zo Hfl. 150.000,= voor neertellen. Volgens [persoon 66] is [persoon 13] kort voor de moord bij hem geweest en heeft hij [persoon 66] om zijn geld gevraagd. [persoon 13] ging er daarbij van uit dat [persoon 66] en [persoon 53] compagnons waren. [persoon 66] heeft [persoon 53] gewaarschuwd dat [persoon 13] naar hem op zoek was. Volgens getuige was [persoon 53] bang voor [persoon 13]. [persoon 53] werd in en rond 1993 altijd vergezeld door [verdachte].cccxiii

Getuige [persoon 131] heeft verklaard dat [persoon 54] en een ander een schuld van 1,7 miljoen gulden aan het slachtoffer [persoon 13] zou hebben. In 1992 kreeg [persoon 13] geldnood en maakte hij weer werk van de uitstaande schuld. [persoon 13] zou verschillende malen Joegoslaven en Arabieren naar [persoon 53] hebben gestuurd om druk uit te oefenen. Via een tussenpersoon werden ontmoetingen geregeld aan de grens met Nederland, waarbij geld werd overhandigd. Het slachtoffer [persoon 14] zou in de weken voor haar dood meermalen contact hebben gehad met medewerkers van [persoon 53]. Vier weken voor de aanslag moesten [persoon 14] en [persoon 13] naar de grens toe om geld te halen. Ze waren opgewacht door twee donkerhuidige mannen van wie ze Hfl. 6.000,= hadden gekregen.

Op zaterdagavond 8 mei 1993 belde slachtoffer [persoon 14] getuige op. Ze zei hem dat er om middernacht een ontmoeting zou plaatsvinden waarbij een grote som geld zou worden overhandigd. Het ging om de zaak met [persoon 53].cccxiv

Uit onderzoek door RRT Utrecht blijkt dat [persoon 13] op 15 april 1993 met [persoon 14] is aangehouden vlak bij de grens met België. [persoon 13] verklaarde van het [vennootschap 10] in [plaats] te komen.cccxv

Het slachtoffer [persoon 14] heeft op 31 maart 1993 aan haar zuster, getuige [persoon 132], verteld dat ze voor [persoon 13] naar Nederland moest om er geld voor hem op te halen. Rond die tijd vertelde [persoon 14] dat zij inderdaad voor het geld naar Nederland was geweest. Ze sprak over Breda en Amsterdam.cccxvi

Het slachtoffer [persoon 13] heeft getuige [persoon 133] medio april 1993 verteld dat hij nog een grote som geld moest krijgen van een Surinamer in Nederland. Op verzoek van [persoon 13] is getuige 14 dagen voor 13 mei 1993 met [persoon 14] om ongeveer 20.00 uur naar het [vennootschap 10] hotel (de rechtbank begrijpt: [vennootschap 10]) in [plaats] gereden. Toen [persoon 14] weer naar de auto kwam, vertelde ze wat Duitse marken te hebben gekregen. Op 8 mei 1993 sprak [persoon 133] [persoon 13]. [persoon 13] zei dat hij deze nacht eindelijk zijn geld zou krijgen van de mensen in Nederland waar [persoon 133] naar toe was gegaan.cccxvii [persoon 13] had een afspraak met twee mannen.cccxviii

Bij doorzoeking van de woning van [persoon 13] aan de [adres 42] te [plaats] is in een schoenendoos op de slaapkamer aangetroffen een enveloppe, waarop stond geschreven:

Breukelen Loosdrecht Nieuwersluis. Volgens verbalisant betreft dit mogelijk een reisroute naar een oud woonadres van [persoon 53], te weten [adres 43] te [plaats], waar [persoon 53] op dat moment nog belangen had;

[adres 44], volgens verbalisant een oud woonadres van [persoon 53];

[adres 45] (volgens verbalisant het adres van [persoon 66] in [plaats]).cccxix

Bij doorzoeking van de Mercedes waarin de slachtoffers zijn beschoten, werden twee agenda's aangetroffen, inhoudende o.a. [persoon 53] ([B]) [adres 26] [plaats].cccxx

Volgens getuige [persoon 134], de zoon van slachtoffer [persoon 13], was [persoon 53] een groot geldbedrag schuldig aan zijn vader. [persoon 134] zegt meerdere keren door zijn vader naar [persoon 53] te zijn gestuurd om geld te halen. [persoon 134] heeft in 1991 wel eens een oosterse jongeman van ongeveer 1.70 m in het [vennootschap 11] ontmoet, waar zijn vader toen verbleef. Deze man bracht Hfl. 10.000 voor de vader van [persoon 134]. Getuige zegt dat de man op een foto op p. 23 rechtsboven, volgens het pv relaas van verdachte [persoon 4], lijkt op de man die op een motorfiets bij het [vennootschap 11] kwam.cccxxi De rechtbank heeft ter terechtzitting van 7 december 2009 geconstateerd dat [persoon 4] staat afgebeeld op de foto op pagina 23 van de aldaar overgelegde fotomap.cccxxii

[persoon 53] heeft verklaard in 1991 of 1992 10.000 US dollar aan de zoon van [persoon 13] te hebben gegeven.cccxxiii

Getuige [persoon 134] heeft verder zijn vader in april 1993 horen zeggen dat hij over twee of drie weken nog een grote som geld van [persoon 53] zou krijgen. Zijn vader had later met [persoon 14] mensen in Breda ontmoet om nadere afspraken te maken. De vrijdag voor de moord vertelde [persoon 13] aan [persoon 134] dat er mensen vanuit Nederland naar België zouden komen om een ontmoeting te hebben. [persoon 13] had ook contact met ene [persoon 66] uit [plaats]. Het slachtoffer [persoon 13] was erg attent op Nederlandse auto's, omdat hij bang was doodgeschoten te worden.cccxxiv

Getuige [persoon 135] zegt eenmaal met [persoon 134] van [persoon 13] naar het [vennootschap 10] in [plaats] te zijn gegaan om geld op te halen voor [persoon 13] in verband met ene [persoon 53]. [persoon 13] vertelde hem dat hij meermalen grote sommen geld van [persoon 53] had ontvangen. [persoon 13] zei dat hij [persoon 53] zou doden als die zijn schuld niet zou betalen. Het ging om een schuld van jaren terug.cccxxv

1.3.

Verklaringen inzake daderschap [B]

Getuige [persoon 47] heeft verklaard dat [verdachte] ([verdachte]) hem heeft verteld over een feit dat zich in Antwerpen had afgespeeld. Een meneer had nog geld tegoed van [persoon 53] (de rechtbank begrijpt: [persoon 53]) en in plaats van die meneer te betalen had [persoon 53] ervoor gekozen om die meneer te laten liquideren, omdat dat goedkoper was. [verdachte] zou hand- en spandiensten hebben verleend, maar niet mee zijn geweest naar de liquidatie. [verdachte] heeft getuige verteld dat in ieder geval [naam 11] de liquidatie heeft uitgevoerd. Getuige herinnert zich [naam 11] omdat hij een keer op [persoon 2]derij van [persoon 53] is geweest met twee machinegeweren onder zijn jas. Getuige verklaart dat [naam 11] de naam [voornaam persoon 6] draagt en herkent verdachte [persoon 6] ter terechtzitting van 11 oktober 2011 als [naam 11], waarbij hij aangeeft op welke punten het uiterlijk van [persoon 6] sinds de jaren 90 is veranderd. [persoon 53] zou opdrachtgever zijn geweest van de liquidatie.cccxxvi [persoon 4] zou naar het zuiden zijn meegereden; getuige weet niet of hij ook is meegegaan naar Antwerpen.cccxxvii

Getuige [persoon 7] verklaart dat verdachte [persoon 4] hem heeft verteld dat hij in de organisatie heeft gezeten van de liquidatie van 2 mensen in Antwerpen. De opdracht kwam van [persoon 53], voor wie [persoon 4] destijds volgens getuige samen met verdachte [verdachte] werkte. Met "werken" bedoelt getuige liquideren. Getuige weet nog dat [persoon 4] tegen hem zei dat liquideren goedkoper is dan betalen. [persoon 4] vertelde dat het schieten zelf door negers was gedaan en dat de man en de vrouw in een auto hadden gezeten. Getuige kan zich herinneren dat [persoon 4] zei dat die vrouw op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats was. Zij hoefde niet te worden geliquideerd, maar was getuige en moest toen ook dood. [persoon 4] heeft getuige verteld dat zij de avond van de liquidatie hebben verzameld bij het [vennootschap 10] in [plaats] en daar vandaan naar Antwerpen zijn gereden.cccxxviii Getuige verklaart zeker te weten dat [persoon 4] hem heeft verteld dat verdachte [verdachte] bij het [vennootschap 10] wascccxxix, hoewel hij zich het exacte moment waarop [persoon 4] hem dit vertelde, niet meer voor de geest kan halen.cccxxx

Volgens [persoon 125] heeft [persoon 53] hem tijdens een ontmoeting in Fuengirolacccxxxi in persoon verteld dat [persoon 4] de liquidatie van [persoon 13] en [persoon 14] voor hem geregeld had.cccxxxii [persoon 53] zei: kijk maar uit voor [persoon 4], want hij is levensgevaarlijk. Voor mij heeft hij een klusje in België gedaan. Het was getuige duidelijk dat het toen over [persoon 13] en [persoon 14] ging.cccxxxiii

Volgens getuige [persoon 88] heeft [persoon 4] hem een of twee weken voor de nacht van 8 op 9 mei 1993 gevraagd of hij goed de weg wist in Antwerpen.cccxxxiv [persoon 88] verklaart na confrontatie met de printlijst van de ATF [nummer 7] (zie onder 3.1, par. 2) in de avond en nacht van 8 mei 1993 met verdachte [persoon 4] vanaf zijn woning te [plaats] via Delft en Den Haag naar het [vennootschap 1] te [plaats] te zijn gereden. [persoon 4] heeft die avond herhaaldelijk de ATF [nummer 7] van [persoon 88] gebruikt.cccxxxv In Den Haag zijn [persoon 88] en [persoon 4] in de [adres 46] geweest.cccxxxvi [persoon 88] weet niet meer zeker of [persoon 4] in Den Haag had afgesproken met [verdachte], zoals eerder wel eens was gebeurd in de nabijheid van de [adres 46]. Dat is mogelijk want hij heeft [persoon 4] in Den Haag zeker 20 tot 30 minuten niet gezien.cccxxxvii Omstreeks 20.00 of 20.30 uur zijn [persoon 88] en [persoon 4] volgens [persoon 88] bij het [vennootschap 1] te [plaats] aangekomen. Volgens [persoon 88] ging [persoon 4] het hotel in, mogelijk met meenemen van de ATF van [persoon 88], en kwam hij na zeker een half uur of iets langer weer terug. [persoon 4] zou toen tegen [persoon 88] hebben gezegd dat hij naar de grensovergang Hazeldonk bij Breda moest rijden en dat zij elkaar daar weer zouden ontmoeten. [persoon 88] meent rond 21.00 uur te zijn weggereden en via de kortste weg naar de grensovergang te zijn gegaan, waar hij bij het grenswisselkantoor heeft gewacht. Na een paar minuten klopte verdachte [persoon 4] tegen het raam. Hij pakte de ATF van [persoon 88] en liep, zo zag [persoon 88] in zijn achteruitkijkspiegel, naar een metallic blauwe Opel Vectra en stapte daarin. [persoon 88] zag dat zich één à twee andere personen, mogelijk donkere mensen, in die auto bevonden. Na vijf à tien minuten kwam verdachte [persoon 4] uit de Vectra, liep op [persoon 88] toe en zei dat [persoon 88] naar café-restaurant [vennootschap 12] aan de [adres 47] in [plaats] moest rijden en daar op [persoon 4] moest wachten. [persoon 88] is naar Antwerpen gereden. Toen verdachte [persoon 4] rond middernacht in Antwerpen bij [persoon 88] kwam, zijn zij, zo verklaart [persoon 88], gelijk in de auto gestapt en teruggereden naar het [vennootschap 1] in [plaats]. Bij de grensovergang zou [persoon 4] hebben gebeld met de ATF van [persoon 88]. Volgens [persoon 88] zijn zij rond 01.00 uur bij het [vennootschap 1] in [plaats] aangekomen.cccxxxviii Bij het [vennootschap 1] heeft [persoon 88] zeker drie kwartier tot een uur op [persoon 4] moeten wachten. Op een gegeven moment was [persoon 4] weer bij [persoon 88]. Zij zijn toen samen doorgereden naar Amsterdam.cccxxxix Getuige herkent de verdachten [persoon 4] en [verdachte] van een foto.cccxl

Volgens getuige [persoon 26] heeft verdachte [verdachte] in zijn bijzijn aan [persoon 67] verteld dat hij betrokken is geweest bij de moord op een man en vrouw in Antwerpen.cccxli Het vuile werk zou door [persoon 6] en een andere Antilliaanse jongen zijn uitgevoerd.cccxlii Getuige herinnert zich naar aanleiding van een krantenartikel dat die andere Antilliaanse jongen [persoon 15] is.cccxliii [verdachte] vertelde dat [persoon 15] had geschoten. Hij zei dat de opdracht was gegeven door [persoon 53].cccxliv Volgens getuige steelt [verdachte] voor dit soort zaken vaak de auto's, onder andere Opels Vectra.cccxlv Getuige is ongeveer een jaar na de moorden enkele malen bij [verdachte] thuis geweest. In die tijd had [verdachte] twee Opels Vectra, een lichtblauwe en een donkerblauwe.cccxlvi

Getuige [persoon 55] verklaart dat [verdachte] op de avond van de liquidatie in Antwerpen bij haar thuis is geweest. Als met haar vaste telefoon die avond de [nummer 5] en de [nummer 7] is gebeld, moet [verdachte] dit hebben gedaan. [verdachte] reed ten tijde van de moord in een donkerblauwe Opel Vectra.cccxlvii

Verdachte [verdachte] heeft over de avond van de moord verklaard dat hij thuis was en dat het wel zo zal zijn dat "thuis" de [adres 4] was.cccxlviii

Getuige [persoon 66] verklaart dat de moord op [persoon 13] en [persoon 14] in opdracht van [persoon 53] is gepleegd door twee Schiedammers, onder wie [persoon 6]. Het kan zijn dat getuige deze naam van [verdachte] heeft gehoord. Getuige heeft regelmatig met [verdachte] te maken gehad omdat die namens [persoon 53] geld aan hem overdroeg. Later heeft nog een persoon die dicht tegen [persoon 53] aan zat, aan [persoon 66] gezegd dat [persoon 53] de moord op [persoon 13] en diens vrouw had uitgelokt.cccxlix

Getuige [persoon 67] heeft verteld dat hij wetenschap had van een dubbele moord in Antwerpen omdat hij het dossier van [verdachte] over deze zaak had gelezen. [verdachte] vertelde dat hij was aangehouden als medeverdachte in deze zaak op een manier dat [persoon 67] ervan overtuigd raakte dat [verdachte] er inderdaad bij betrokken was geweest.cccl

Getuige [persoon 136] heeft verdachte [persoon 6] in 1993 ontmoet. Volgens [persoon 136] vertelde [persoon 6] dat hij naar Antwerpen was geweest voor zaken, dat dit uit de hand was gelopen en dat [persoon 6] toen die mensen had neergeschoten. [persoon 136] zag toen dat [persoon 6] een schouderholster droeg met daarin een pistool.cccli

Getuige [persoon 72] verklaart dat [persoon 15] hem in de zomer van 1993 een groot geldbedrag heeft laten zien, waarbij hij hem vertelde dat hij samen met [persoon 6] twee mensen in België had doodgeschoten. [persoon 15] had hem verteld dat ze beiden hadden geschoten. De slachtoffers zaten in de auto, een Mercedes "te wachten op iets" en toen kwamen [persoon 6] en [persoon 15] en vermoordden hen.ccclii

Getuige [persoon 73] heeft verklaard dat [persoon 15] op zaterdagavond 8 mei 1993 samen met zijn vriendin [persoon 137] de kinderen van [persoon 73] bij haar is komen terugbrengen. Direct hierna ging [persoon 15] weg. In de loop van de avond en nacht hebben zij nog diverse malen telefonisch contact gehad. Midden in de nacht kwam [persoon 15] weer bij [persoon 73] thuis. [persoon 15] zei dat hij iets snels en simpels had gedaan en liet [persoon 73] een grote som geld zien. [persoon 73] had direct door dat het niet goed zat. [persoon 73] herkent een foto van [persoon 6].

Getuige [persoon 138] heeft haar toenmalige vriend [persoon 15] in februari/maart 1993 horen zeggen dat hij contact had met huurmoordenaars en met hen ging werken in België. [persoon 15] zou zelf naar zijn mensen gaan en voor [persoon 138] zorgen als voor een prinses. Getuige kent de naam van [persoon 6]: hij was een contact van [persoon 15].cccliii

Getuige [persoon 139] zegt erbij te zijn geweest toen [persoon 15] rond Koninginnedag 1993 van [persoon 6] een attachékoffertje kreeg met daarin een pistool, geluiddemper en munitie.cccliv

[persoon 15] heeft verklaard dat hij [persoon 13] en [persoon 14] kende en dat hij een verklaring omtrent de moord op hen kon afleggen.ccclv

Verdachte [persoon 6] heeft verklaard dat Justitie in 1994 een deal had moeten sluiten met [persoon 15], alsmede dat de verdachten [persoon 4] en [verdachte] er te dik in zitten en daarom niet praten.ccclvi

1.4.

Telecom

Van een aantal van de in dit vonnis genoemde telefoonnummers zijn verkeersgegevens opgevraagd over de periode rondom de liquidatie van [persoon 13] en [persoon 14]. De integrale verkeersgegevens zijn weergegeven op zogenoemde printlijsten.ccclvii Het openbaar ministerie heeft ter terechtzitting een visuele presentatie verzorgd van de zijns inziens relevante verkeersgegevens over 8 en 9 mei, waarbij een hand-out aan de rechtbank en de verdediging is overgelegd. Deze hand-out wordt als bijlage 2 aan dit vonnis gehecht. De rechtbank stelt op basis van de printlijsten vast dat de in de hand-out verwoorde verkeersbewegingen op 8 en 9 mei 1993 hebben plaatsgevonden.

Daarnaast stelt de rechtbank vast dat op 15 april 1993 met de ATF [nummer 5] rond 17.33 uur en rond 17.47 uur is uitgebeld naar het Belgische telefoonnummer [nummer 43]. Dit nummer stond toen op naam van [persoon 14], met een aansluiting op de [adres 42] te [plaats]. Dit adres was het vaste verblijfadres van de slachtoffers.ccclviii

[persoon 55] heeft verklaard dat als er op 8 mei 1993 in de loop van de avond is gebeld naar autotelefoons (de getuige bedoelt kennelijk: vanuit het vaste huisnummer [nummer 14], rechtbank), [verdachte] dat moet hebben gedaan.ccclix

2.

Beschouwing rechtbank

Op grond van de hiervoor aangehaalde feiten en omstandigheden acht de rechtbank bewezen dat [persoon 4], [verdachte], [persoon 6] en [persoon 15] in opdracht van [persoon 53] tezamen en in vereniging [persoon 13] en [persoon 14] hebben vermoord. [persoon 6] en [persoon 15] hebben de feitelijke liquidatie gepleegd, [persoon 4] heeft de schutters begeleid en [verdachte] heeft vanuit huis een aantal coördinerende werkzaamheden verricht en mogelijk voor vervoer en de betaling gezorgd. [persoon 4] en [verdachte], die bij de organisatie van de moord op [persoon 13] betrokken zijn geweest maar deze niet zelf hebben uitgevoerd, hebben naar het oordeel van de rechtbank welbewust het aanmerkelijke risico aanvaard dat eventuele toeschouwers van die moord en met name ook personen die [persoon 13] naar de transactie zouden vergezellen, eveneens zouden worden geliquideerd. Gelet hierop acht de rechtbank ten aanzien van [persoon 4] en [verdachte] niet alleen het medeplegen van de moord op [persoon 13], maar tevens het medeplegen van de moord op [persoon 14] bewezen.

De rechtbank overweegt in dit verband als volgt.

De verdachten [persoon 4] en [verdachte] gingen blijkens de verklaringen van vele getuigen in 1993 intensief met elkaar om. Zij werkten in het criminele circuit voor [persoon 53] en speelden onder andere een rol bij het (doen) liquideren van personen in opdracht van [persoon 53]. [verdachte] was volgens getuige [persoon 66] ook betrokken bij geldtransacties voor [persoon 53]. Verder regelde hij volgens getuige [persoon 26] auto's, onder andere Opels Vectra. [persoon 6] verkeerde in de kringen van [persoon 53] en de familie [persoon 4]. Hij was vaak gewapend.

De rechtbank leidt de betrokkenheid van [persoon 4] primair af uit de verklaringen van de getuigen [persoon 88], [persoon 125], [persoon 7] en [persoon 47]. [persoon 7] heeft van [persoon 4] gehoord dat die in de organisatie van de liquidatie heeft gezeten en dat de liquidatie moest plaatsvinden omdat schieten goedkoper was dan betalen. [persoon 7] spreekt ook over een ontmoeting die in het [vennootschap 1] in [plaats] heeft plaatsgevonden. [persoon 88] vertelt dat hij [persoon 4] op de avond van de moord naar de Belgische grens heeft gebracht en hem vlak na het tijdstip van de moord in [plaats]weer heeft opgehaald. Hij heeft [persoon 4] op de heen- en de terugweg afgezet bij het [vennootschap 1] in [plaats] en daar enige tijd op hem gewacht. [persoon 47] heeft van [verdachte] gehoord dat [persoon 4] betrokken was bij een moord in [plaats] die in opdracht van [persoon 53] moest plaatsvinden omdat liquideren goedkoper was dan betalen. [persoon 4] was in het kader daarvan naar het zuiden gereden. [persoon 125] heeft van [persoon 53] gehoord dat [persoon 4] levensgevaarlijk is en voor [persoon 53] een klusje in [plaats] heeft geregeld, waarbij hij klaarblijkelijk sprak over de moord op [persoon 13] en [persoon 14].

De betrokkenheid van [verdachte] blijkt, behalve uit de getuigenverklaringen over zijn positie in de organisatie van [persoon 53], primair uit de verklaringen van de getuigen [persoon 47], [persoon 7] en [persoon 26]. [persoon 47] heeft van [verdachte] zelf gehoord dat die hand- en spandiensten heeft verricht voor de moord, die onder andere door [naam 11] ([persoon 6]) is uitgevoerd. Ook [persoon 26] heeft uit de mond van [verdachte] over diens betrokkenheid bij de dubbele moord gehoord. [persoon 7] heeft van [persoon 4] gehoord dat [verdachte] erbij was in het [vennootschap 1].

De identiteit van de twee zwarte mensen die volgens een ooggetuige bij de moord betrokken zijn, wordt voor wat betreft [persoon 6] nader ingevuld door de getuigen [persoon 47], [persoon 26], [persoon 66], [persoon 136] en [persoon 72]. [persoon 136] heeft [persoon 6] zelf over de moord en de rol van [persoon 6] hierbij gesproken, [persoon 72] heeft van de mededader [persoon 15] gehoord over de moord en de betrokkenheid van [persoon 6], [persoon 47] en [persoon 26] hebben hierover uit de mond van [verdachte] vernomen en [persoon 66] fungeerde herhaaldelijk als tussenpersoon tussen [persoon 53] en [persoon 13] en was in die hoedanigheid betrokken. [persoon 6] verklaart op zijn beurt dat [persoon 4] en [verdachte] "er dik in zitten".

De betrokkenheid van [persoon 15] blijkt uit verklaringen van de getuigen [persoon 26], [persoon 72], [persoon 73] en in mindere mate [persoon 15] zelf. Verder is niet zonder belang de verklaring van getuige [persoon 139] over overdracht van een wapen door [persoon 6] aan [persoon 15] enkele dagen voor de moord.

De rechtbank ziet, los van hetgeen eerder werd overwogen omtrent de betrouwbaarheid van de verklaringen van [persoon 7], in de door de verdediging opgeworpen bezwaren geen reden om de verklaringen van deze getuigen niet of verminderd bruikbaar te achten. De verklaringen van de getuigen ondersteunen elkaar en worden voorts ondersteund door de telecomgegevens. Uit bewijsmiddelen opgesomd in hoofdstuk 3.1 en de in deze alinea genoemde verklaringen in samenhang met de telecomgegevens leidt de rechtbank de volgende gang van zaken af.

[persoon 53] had sinds de jaren '80 een grote geldschuld aan het slachtoffer [persoon 13]. [persoon 13] voerde de druk op [persoon 53] om deze schuld te betalen steeds verder op. Om [persoon 13] aan het lijntje te houden betaalde [persoon 53] van tijd tot tijd een bedrag aan [persoon 13].

Voor de betalingen maakte [persoon 53] gebruik van tussenpersonen, onder wie, naar de rechtbank op basis van de verklaring van getuige [persoon 94] aanneemt, eenmaal [persoon 4].

Aan de zijde van [persoon 13] verliepen de betalingen in een aantal gevallen, in ieder geval rond 31 maart 1993 en eind april 1993, via [persoon 14], de partner van [persoon 13].

In de nacht van 8 op 9 mei 1993 had [persoon 13] volgens getuigen [persoon 133] en [persoon 131] een afspraak met twee medewerkers van [persoon 53] bij hun huisadres. [persoon 13] dacht dat hij zijn geld zou krijgen.

[verdachte] is volgens de verklaringen van [persoon 55] om ca. 19.00 uur thuisgekomen die avond (wat niet wil zeggen: de hele nacht) thuisgebleven. Dit stemt overeen met de eigen verklaring van [verdachte].

[persoon 4] is op de avond van 8 mei 1993 opgehaald door getuige [persoon 88]. [persoon 4] heeft, zo blijkt uit de verklaringen van [persoon 88], op de betreffende avond herhaaldelijk gebruik gemaakt van diens ATF [nummer 7]. Rond 17.37 uur heeft [persoon 4] blijkens de printlijsten geprobeerd de ATF [nummer 5], waarover hij eerder die dag had beschikt, door te schakelen naar de ATF van [persoon 88], [nummer 7]. De rechtbank leidt hieruit af dat hij zijn ATF wilde overdragen aan een ander en toch bereikbaar blijven als hij op de [nummer 5] werd gebeld. Daarna heeft [persoon 4] zijn ATF [nummer 5] rond 18.00 uur blijkbaar overgedragen aan [persoon 6]. Rond 18.10 uur zijn immers met de ATF [nummer 5] twee contacten van [persoon 6] gebeld.

Aan het begin van de avondccclx is vanuit de [nummer 7] drie maal contact gezocht met de semafoon van [verdachte], de [nummer 23], waarna vanuit het huisadres van [verdachte] werd teruggebeld. De rechtbank gaat ervan uit dat het [persoon 4] was die contact met [verdachte] zocht, nu [persoon 88] heeft verklaard dat hij destijds al enige tijd geen contact meer met [verdachte] had. [persoon 88] heeft [persoon 4] in [plaats] in de buurt van het adres van [verdachte] afgezet. Hiermee correspondeert dat de [nummer 7] rond 18.50 enige tijd in de buurt van de [adres 4] te [plaats] uitpeilde. [persoon 4] kwam na ongeveer een half uur terug. Verder is er om 18.56, 19.13 en 20.19 uur contact geweest vanuit de [nummer 7] met de [nummer 5]. De rechtbank houdt het ervoor dat [persoon 4] rond die tijd contact zocht met [persoon 6].

De telecomgegevens wijzen erop dat [persoon 15] zich uiterlijk 19.40 uur bij [persoon 6] heeft gevoegd. De [nummer 5] zocht immers rond dat tijdstip contact met enkele contacten van [persoon 15].

[persoon 88] heeft [persoon 4] naar het [vennootschap 1] gebracht, waar zij volgens de verklaring van [persoon 88] tussen 20.00 en 20.30 uur zijn gearriveerd. Blijkens de verklaringen van [persoon 7] hebben [persoon 4] en de schutters elkaar daar ontmoet.

Rond die tijd is er vanuit de huislijn aan de [adres 4], de [nummer 14], herhaaldelijk gebeld met de [nummer 7] en met de [nummer 5]. Gelet op de verklaring van [persoon 55] gaat de rechtbank ervan uit dat het [verdachte] was die zowel met [persoon 4] als met [persoon 6] en [persoon 15] heeft gebeld. [verdachte] heeft kennelijk druk contact onderhouden met de mededaders, vlak voordat en/of terwijl de verzamelbijeenkomst in het [vennootschap 1] plaatsvond.

[persoon 4] heeft na verlaten van het [vennootschap 1] aan [persoon 88] gevraagd naar de grensovergang Hazeldonk te rijden, wat [persoon 88] heeft gedaan. [persoon 4] is met ander vervoer naar dezelfde grensovergang gereden en heeft daar [persoon 88] weer ontmoet. [persoon 88] heeft bij de grensovergang [persoon 4] in een blauwe Opel Vectra zien zitten met één of twee getinte mannen, naar de rechtbank aanneemt [persoon 6] en/of [persoon 15]. Dat de schutters zich ook in zuidelijke richting hadden bewogen wordt verder ondersteund door het feit dat de [nummer 5] om 21.48 uitpeilde bij [plaats] en contact zocht met een relatie van [persoon 15].

Verder is vanuit de huislijn [nummer 14] contact gezocht met [persoon 54], eerst om 21.43 uur op diens semadigit [nummer 24] en daarna om 21.51 uur op diens huislijn. Gelet op de verklaring van [persoon 55] en op de positie van [verdachte] in de organisatie van [persoon 53], waarover diverse getuigen verklaren, gaat de rechtbank ervan uit dat [verdachte] dit contact heeft gezocht.

[persoon 88] is vervolgens in opdracht van [persoon 4] naar café-restaurant [vennootschap 12] aan de [adres 47] in [plaats] gereden en heeft [persoon 4] daar opgewacht.

In [plaats] hebben [persoon 6] en [persoon 15] de feitelijke liquidaties uitgevoerd, waarbij overigens niet kan worden vastgesteld wie van hen beiden de dodelijke schoten heeft gelost. Naast de reeds genoemde verklaringen van de getuigen [persoon 47], [persoon 26], [persoon 66], [persoon 136], [persoon 72] en [persoon 73] acht de rechtbank voor deze vaststelling van belang dat een buurtgenoot twee grote negers heeft zien staan die samen op de auto afliepen en van wie er één heeft geschoten. [persoon 6] en [persoon 15] zijn volgens de signalementen in het dossier respectievelijk 1.83 m. en 1.87 m. lang. Verder vormt het feit dat de ATF [nummer 5] uit de lucht was tot 00.37 een ondersteuning van verklaringen dat [persoon 15] en [persoon 6] in België waren, alwaar de ATF geen bereik had.

Op basis van de verklaringen van [persoon 47], [persoon 88], [persoon 7] en een buurtbewoner gaat de rechtbank ervan uit dat [persoon 4] zich in de directe omgeving van de liquidatie heeft bevonden. Niet valt in te zien om welke andere reden dan begeleiding van de schutters [persoon 4] naar [plaats] zou zijn gereden. Verder heeft een buurtbewoner kort voor de liquidatie twee personen, kennelijk dezelfden als die door een andere buurtbewoner als de daders zijn genoemd, samen zien lopen en praten met twee of drie anderen. De rechtbank neemt aan dat het gaat om de schutters en dat één van die anderen [persoon 4] is geweest.

Na de liquidaties heeft [persoon 4] [persoon 88] ontmoet in café-restaurant [vennootschap 12]. Samen zijn zij naar Nederland teruggereden. Volgens [persoon 88] heeft [persoon 4] heeft op de terugweg vanuit [plaats], zodra hij weer bereik had, met de [nummer 7] gebeld. Uit de printlijsten blijkt dat hij contact heeft gezocht met de semadigit [nummer 24] (om 00.32 uur), toebehorend aan de opdrachtgever [persoon 54], en direct hierna twee maal met de huislijn van [verdachte] [nummer 14] (om 00.33 uur). Dit vaste telefoonnummer bleek inmiddels te zijn doorgeschakeld naar de semadigit van [verdachte], [nummer 23]. Direct hierna, rond 0.37 uur, werd vanaf de huislijn van [verdachte] eerst de [nummer 5] van [persoon 6] en/of [persoon 15] gebeld en daarna de [nummer 7], welk toestel die avond vooral door [persoon 4] werd gebruikt.

[persoon 6] en [persoon 15] zijn klaarblijkelijk apart van [persoon 4] en [persoon 88] teruggegaan naar Nederland.

[persoon 88] is blijkens zijn verklaring met [persoon 4] naar het [vennootschap 1] in [plaats] gegaan. Rond 1.08 werd vanuit die omgeving met de [nummer 7] contact gezocht met de [nummer 5]. De rechtbank houdt het ervoor dat [persoon 4] contact zocht met [persoon 6] en/of [persoon 15]. Om 2.05 moet [persoon 4] in het [vennootschap 1] in ieder geval [persoon 15] hebben ontmoet. Die heeft immers met zijn vriendin [persoon 73] gebeld en daarvoor, zo blijkt uit de printlijsten, de [nummer 7] gebruikt. In het [vennootschap 1] heeft voorts kennelijk de betaling aan [persoon 15] plaatsgevonden. Toen [persoon 15] immers midden in de nacht bij [persoon 73] thuis kwam, zei hij dat hij "iets snels en simpels had gedaan" en liet hij haar een grote som geld zien.

De rechtbank gaat er vanuit dat deze tweede ontmoeting in het [vennootschap 1] het moment is geweest waarover [persoon 7] sprak toen hij zei dat ook [verdachte] aanwezig was. Dat [verdachte] hierbij was kan ook worden afgeleid uit het feit dat de [nummer 5] de ochtend erna nabij de [adres 4] uitpeilde. De rechtbank gaat er van uit dat [verdachte] de [nummer 5] uit het [vennootschap 1] van [persoon 15] heeft overgenomen en mee naar huis heeft genomen.

[persoon 4] is volgens de verklaring van [persoon 88] met [persoon 88] teruggereden naar Amsterdam.

Gelet op het bovenstaande gaat de rechtbank ervan uit dat [persoon 6] en [persoon 15] de feitelijke liquidatie hebben verricht, dat [persoon 4] zich met de organisatie heeft beziggehouden en ten tijde van de liquidatie ook in [plaats] aanwezig was en dat [verdachte] een rol heeft gespeeld in de organisatie door op diverse relevante momenten telefonisch contact te onderhouden met de daders en de opdrachtgever, terwijl hij de daders na de liquidatie in het [vennootschap 1] heeft ontmoet.

De rechtbank kan niet vaststellen welke precies de hand- en spandiensten zijn geweest waarover [verdachte] tegen [persoon 47] heeft gesproken. Wel zijn er aanwijzingen dat de Vectra waarin [persoon 4] aan de grens heeft gezeten met één of twee donkere mensen, van [verdachte] afkomstig was. [verdachte] reed immers destijds in een blauwe Opel Vectra reed en volgens getuige [persoon 26] leverde hij destijds voor dergelijke zaken vaak de auto's, onder andere Opels Vectra. De rechtbank acht het verder heel wel mogelijk dat [verdachte] tijdens de tweede bijeenkomst in het [vennootschap 1] voor de betaling van in ieder geval [persoon 15] heeft gezorgd, nu hij gedurende de hele avond frequent contact heeft gehad met de andere daders en met [persoon 54], nu hij volgens de verklaring van getuige [persoon 66] wel vaker belast was met geldoverdrachten namens [persoon 53] en nu hij kennelijk in het [vennootschap 1] [persoon 15] fysiek heeft ontmoet, waar die immers de [nummer 5] in bezit had en deze relatief vroeg in de ochtend erna in de buurt van de [adres 4] uitpeilde.

3.5

[C]

1.

Vaststelling feiten

1.1.

Plaats delict

Op 26 oktober 2000 omstreeks 22.00 uur kwam bij de politie een melding binnen van een

schietpartij bij een rotonde in het IJsbaanpad, te Amsterdam. Ter plaatse aangekomen ontvingen verbalisanten de melding dat ter hoogte van de Schinkelbrug een man met een schotwond in zijn buik in het water zou zijn gesprongen. De man met de schotwond bleek inmiddels te zijn getransporteerd naar het VU-ziekenhuis en had zich aldaar bekend gesmaakt onder de naam [persoon 18].ccclxi Later bleek dat de werkelijke naam van deze man was: [persoon 17].ccclxii

[persoon 17] heeft verklaard dat hij die avond een taxi heeft genomen naar het Olympisch stadion. Hij is uitgestapt en liep naar een gebouw om te plassen. Het gebouw was vlakbij een rotonde. Toen [persoon 17] klaar was, zag hij dat er vanaf de rotonde een motor kwam aanrijden met twee mensen erop. De motor stopte ter hoogte van [persoon 17]. De passagier, die een integraalhelm droeg, stapte af en kwam recht op [persoon 17] aflopen. [persoon 17] hoorde een doffe knal en voelde een schok in zijn maagstreek. Hij begreep meteen dat de passagier op hem schoot. [persoon 17] viel op de grond, stond meteen weer op en begon te rennen in de richting van de rotonde. De schutter kwam hem achterna en schoot weer op [persoon 17]. [persoon 17] weet niet hoe vaak de man nog op hem heeft geschoten. De man op de motor bleef in eerste instantie staan. Later hoorde [persoon 17] dat de motor aan kwam rijden. Uiteindelijk is [persoon 17] in het water terecht gekomen. Hij merkte dat de schutter hem nog zocht. Toen [persoon 17] dacht dat het veilig was, is hij naar boven gekropen. Hij is aangetroffen langs de snelweg en is in het ziekenhuis terecht gekomen.ccclxiii Volgens [persoon 17] leek de schutter qua postuur op ene "[verdachte]".ccclxiv Wanneer aan [persoon 17] de politiefoto PL0911:94.574 van verdachte [verdachte] wordt getoond, verklaart [persoon 17] dat dit de man is die hij kent als '[verdachte]'.ccclxv

Een getuige ter plaatse heeft drie knallen gehoord. Hierna zag zij twee mannen rennen op de rotonde van het IJsbaanpad. De achterste man droeg een bordeauxrode integraalhelm en had een vuurwapen in zijn hand, dat hij richtte op de man die voor hem rende. Vlak nadat beide mannen uit haar gezichtsveld waren verdwenen, zag de getuige een motorfiets met alleen een bestuurder rijden in de richting waar heen de mannen gerend waren. Heel kort hierna zag de getuige de motor weer komen aanrijden. Zij zag dat er nu twee personen op de motor zaten. De man met het vuurwapen zat achterop.ccclxvi

Het slachtoffer [persoon 17] heeft bij de aanslag op meerdere plaatsen in de romp zichtbaar letsel opgelopen.ccclxvii

1.2.

Verklaringen getuigen

[persoon 17] heeft verklaard dat hij in opdracht van Engelsen naar Amsterdam is gekomen om een groot geldbedrag in ontvangst te nemen van ene "[verdachte]'.ccclxviii Hij is op 25 oktober 2000 in Nederland aangekomen en heeft toen een simcard gekocht om te kunnen bellen met een Nederlands nummer. Het Spaanse nummer van de man die hij in Nederland zou ontmoeten, had hij eerder in Spanje al gekregen en stond volgens [persoon 17] in zijn toestel.ccclxix Het betrof het nummer [nummer 44].ccclxx

[persoon 17] zegt, [verdachte] te hebben ontmoet op de dag vóór de schietpartij en op de dag van de schietpartij. [verdachte] reed volgens [persoon 17] in een beige Ford Mondeo. [verdachte] zou ook tegen [persoon 17] hebben gezegd dat [persoon 17] naar de plek moest komen waar hij is neergeschoten.ccclxxi

Meer gedetailleerd verklaart [persoon 17] dat hij in het [vennootschap 13] (aan de [adres 48] te [plaats]) verbleef.ccclxxii Hij heeft op 25 oktober 2000 rond 19.00 uur [verdachte] gebeld met de GSM die in het ziekenhuis in beslag is genomen. In die GSM zat de nieuwe simcard die [persoon 17] in Nederland had gekocht. [verdachte] heeft toen gezegd dat [persoon 17] hem in het [vennootschap 14] in [plaats] moest ontmoeten. [persoon 17] denkt dat hij daar die avond rond 21.00 uur was. Hij zag toen een vriend van [verdachte], die leek op een Chinees van ongeveer 25 jaar. [persoon 17] had de indruk dat hij een zeer goede vriend was van [verdachte]. [verdachte] zei dat [persoon 17] pas de volgende dag het geld kon krijgen. De volgende dag is [persoon 17] naar de afgesproken ontmoetingsplaats gegaan. Rond 15.10 uur heeft hij [verdachte] met zijn GSM gebeld op het nummer [nummer 44]. [verdachte] zei dat hij om 19.00 uur zou komen. Rond die tijd heeft getuige hem weer gebeld. Ongeveer 10 tot 15 minuten later kwam [verdachte] aanrijden in een beige Ford Mondeo. Getuige is bij [verdachte] in de auto gaan zitten. [verdachte] zei toen dat hij [persoon 17] rond 21.30 uur zou bellen en zou zeggen waar [persoon 17] heen moest om het geld in ontvangst te nemen.

Omstreeks 21.05 uur werd [persoon 17] gebeld door [verdachte]. [verdachte] zei dat [persoon 17] een taxi moest nemen naar het Olympisch stadion, en daar bij de verkeerslichten na het tankstation moest uitstappen. Omstreeks 21.25 uur is [persoon 17] weggegaan en heeft hij een taxi naar de opgegeven locatie genomen. [persoon 17] is afgezet in de straat waar hij later is neergeschoten.ccclxxiii [persoon 17] meende in eerste instantie dat [verdachte] de schutter was.ccclxxiv Bij de rechter-commissaris heeft [persoon 17] aangegeven dat hij de schutter niet in het gezicht heeft gezien, maar dat hij zijn conclusie heeft getrokken omdat hij [verdachte] op de plaats delict verwachtte en omdat de schutter qua postuur op [verdachte] leek.ccclxxv

Getuige [persoon 7] heeft in november 2006 verklaard dat hij een jaar of vier, vijf geleden rond 01.00 uur op de Afsluitdijk [persoon 52] en [persoon 4] (de rechtbank begrijpt: verdachte [persoon 4]) heeft ontmoet. [persoon 4] vertelde toen aan [persoon 7] dat er iets fout was gegaan. [persoon 4] was samen met [persoon 52] op de motor weggegaan om een liquidatie te plegen. In de buurt van het VU-ziekenhuis heeft [persoon 4] toen getracht een neger neer te schieten. [persoon 7] meent dat [persoon 4] hem vertelde dat hij de neger wel geraakt had, maar dat die de sloot in rende. [persoon 52] wilde al wegrijden met de motor maar [persoon 4] wilde dit niet. [persoon 52] is toch weggereden terwijl de man nog in leven was.ccclxxvi Later vertelde [persoon 4] aan [persoon 7] dat hij had begrepen dat het slachtoffer [verdachte] als schutter had aangewezen, en dat [persoon 4] daar niet rouwig om was.ccclxxvii [persoon 7] verklaart verder, van [persoon 4] te hebben gehoord dat er een opdracht tot liquidatie was vanuit Ibiza, waar [verdachte] als makelaar tussen zou hebben gezeten. [verdachte] zou de afspraak met het slachtoffer hebben gemaakt en [persoon 52] en [persoon 4] zouden erheen zijn gegaan.ccclxxviii

Getuige [persoon 140] verklaart, op 6 oktober 2000 een Ford Mondeo met sleutels aan [verdachte] te hebben meegegeven. Toen [persoon 140] gevangen zat, hoorde hij dat er een liquidatie zou zijn gedaan met die auto. [persoon 140] hoorde eerst van ene [persoon 141 dat [verdachte] en [persoon 4] na een liquidatie waren weggereden met die auto. Toen [persoon 140] [persoon 4] hiernaar vroeg, zei die dat het wel klopte, maar dat niemand wist dat die auto gebruikt was. Volgens [persoon 140] heeft Jessie hem volmondig gezegd dat hijzelf erbij geweest is. Toen [persoon 140] [verdachte] naar het gebeurde vroeg, heeft die gezegd dat er alleen maar wat geschoten was. Volgens [persoon 140] heeft [verdachte] uiteindelijk gezegd dat [persoon 140] degene was geweest die geschoten had.ccclxxix

1.3.

Overige onderzoeksbevindingen

Op 23 oktober 2000 te 21.36 uur is een toestel vanuit Malaga met aan boord de verdachten [verdachte] en [persoon 4] geland op de luchthaven van Rotterdam.ccclxxx

Vastgesteld is dat verdachte [verdachte] 1.66 m. lang is, en verdachte [persoon 4] 1.72 m. lang. [verdachte] heeft een klein/tenger postuur. Van [persoon 4] is bekend dat hij in de loop van de tijd afwisselend een tenger postuur en een breed/krachtig postuur heeft gehad.ccclxxxi

Tijdens een huiszoeking in een garagebox ten laste van [persoon 140] is een machtigingskaart aangetroffen voor betaling van een Ajax-seizoenkaart 2000/2001 op naam van verdachte [verdachte], waarop als adres staat vermeld [adres 49], [postcode] [plaats].ccclxxxii

1.4.

Telecom

1.4.1.

Gegevens met betrekking tot bepaalde mobiele telefoontoestellen en telefoonnummers

Het mobiele nummer [nummer 45]

Bij het slachtoffer [persoon 17] is in beslag genomen een mobiele telefoon met nummer [nummer 45] ([nummer 45]). [persoon 17] heeft verklaard dat hij deze telefoon bij aankomst op Schiphol op 25 oktober 2000 heeft gekocht.ccclxxxiii

Nokia 8210 met IMEI-nummer [nummer 46]

Op 25 en 26 oktober 2000 is de simcard [nummer 45] gebruikt in een toestel met IMEI-nummer [nummer 46] ([nummer 46]).ccclxxxiv Dit toestel is op 25 oktober 2000 op Schiphol in gebruik genomen met simcard [nummer 45].ccclxxxv

Het mobiele nummer [nummer 44]

Bij uitlezen van de simcard [nummer 45] is gebleken dat het nummer [nummer 44] [nummer 44]) in het telefoonboek stond ingeprogrammeerd en dat vanuit het nummer [nummer 45] meerdere malen contact is gezocht met het nummer [nummer 44]. Het slachtoffer [persoon 17] heeft verklaard dat hij verdachte [verdachte] een aantal malen op het nummer [nummer 44] heeft gebeld.ccclxxxvi

Ericsson T-10 met IMEI-nummer [nummer 47]

Het mobiele nummer [nummer 44] werd op 23, 25 en 26 oktober 2000 gebruikt door een mobiele telefoon van het type Ericsson T-10 met IMEI-nummer [nummer 47] ([nummer 47]). Blijkens een in het dossier aanwezige foto van een Ericsson T-10 heeft een dergelijk toestel een klepje.ccclxxxvii Volgens [persoon 17] bechikte [verdachte] over een roze/rode telefoon merk Ericsson met een klepje.ccclxxxviii

Het mobiele nummer [nummer 48]

Bij uitlezen van de simcard [nummer 45] is verder gebleken dat vanuit het telefoonnummer [nummer 48] ([nummer 48]) op de dag van de schietpartij, 26 oktober 2000, omstreeks 20.57 uur twee maal is gebeld naar het mobiele nummer [nummer 45].ccclxxxix

Siemens C25 met IMEI-nummer [nummer 49]

De simcard met nummer [nummer 48] bevond zich op de avond van 26 oktober 2000 in een Siemens C 25 telefoon IMEI-nummer [nummer 49].cccxc

Het mobiele nummer [nummer 50]

De simcard [nummer 50] heeft in de periode 24 t/m 26 oktober 2000 gezeten in het toestel met IMEI-nummer [nummer 49].cccxci In deze periode heeft het nummer alleen contact onderhouden met het mobiele nummer [nummer 51].cccxcii

Het mobiele nummer [nummer 51]

In de PC's van [persoon 4], [persoon 51] en [persoon 142] is het mobiele nummer [nummer 51] ([nummer 51]) aangetroffen met de toevoeging: "Ik, [persoon 4]".cccxciii Het nummer is op 23 oktober 2000 te 21.52 uur in gebruik genomen binnen zendbereik van een basisstation op het vliegveld Rotterdam.cccxciv

Siemens C25 met IMEI-nummer [persoon 52]

In de periode 23 oktober 2000 t/m 26 oktober 2000 is van het nummer [persoon 51] alleen gebruik gemaakt vanuit een toestel met IMEI-nummer [nummer 52] ([nummer 52]).cccxcv

1.4.2.

Verkeersbewegingen

Van een aantal van de in dit vonnis genoemde telefoonnummers en IMEI-nummers zijn historische gegevens opgevraagd over de periode rondom de beschieting van [persoon 17]. De integrale verkeersgegevens zijn weergegeven op zogenoemde printlijsten.cccxcvi Het openbaar ministerie heeft ter terechtzitting een (beperkte) visuele presentatie verzorgd van de zijns inziens relevante verkeersgegevens over 26 oktober 2000 waarbij een hand-out aan de rechtbank en de verdediging is overgelegd. Deze hand-out wordt als bijlage 2 aan dit vonnis gehecht. De rechtbank stelt vast dat de in de printlijsten genoemde en gedeeltelijk ook in de hand-out verwoorde verkeersbewegingen op 23 tot en met 26 oktober 2000 hebben plaatsgevonden. De door de rechtbank meest relevant geachte verkeersbewegingen zullen in de beschouwingen worden benoemd.

1.4.3.

Beschouwingen: toerekening telefoonnummers en toestellen aan personen

Uit de onder 1.4 vastgestelde feiten leidt de rechtbank af dat [persoon 17] ten tijde van het delict beschikte over een Nokia 8210 met IMEI-nummer [nummer 46]en over een simcard met nummer [nummer 45].

[persoon 17] heeft verklaard dat hij [verdachte] kon bereiken onder nummer [nummer 44]. Dit nummer straalde op 26 oktober 2000 om 17.46 uur en 17.48 uur aan op een zendmast aan de [adres 50]. Deze zendmast ligt in de nabijheid van het woonadres van [verdachte] aan de [adres 49].cccxcvii Het nummer werd gebruikt vanuit de GSM Ericsson T-10 [nummer 47]. Volgens [persoon 17] had [verdachte] een roze/rode telefoon Ericsson met een klepje. Gelet op deze feiten gaat de rechtbank ervan uit dat [verdachte] in de dagen rond de aanslag beschikte over de Ericsson T-10 [nummer 47] met een simcard [nummer 44].

[persoon 17] zegt op de dag van de aanslag rond 21.00 uur te zijn gebeld door [verdachte]. Nu dit contact heeft plaatsgevonden vanuit simcard [nummer 48], gaat de rechtbank ervan uit dat zowel deze simcard als het toestel waarin deze simcard zich bevond (een Siemens C25 met IMEI-nummer [nummer 49]) in gebruik waren bij [verdachte]. De Siemens C25 [nummer 49] is in de periode 23 tot en met 26 oktober 2000 herhaaldelijk gebruikt met simcard [nummer 50]. De rechtbank gaat er daarom van uit dat ook de simcard [nummer 50] bij [verdachte] in gebruik was.

De rechtbank stelt voorts op basis van de gevonden computerbestanden vast dat [persoon 4] een simcard [nummer 51] in gebruik had. De rechtbank verwerpt het verweer dat de vermelding van dit nummer met de toevoeging "Ik, [persoon 4]"niet aan het bewijs zou kunnen bijdragen omdat deze mogelijk door technische manipulaties in de computer van [persoon 4] terecht is gekomen. Dit verweer is volstrekt niet onderbouwd, nog los van de vraag wie bij een dergelijke manipulatie enig belang zou kunnen hebben. Het verzoek tot nader technisch onderzoek wordt als tardief afgewezen.

Nu het nummer [nummer 51] in de periode rondom het delict alleen is gebruikt vanuit een Siemens C25 met IMEI-nummer [nummer 52], stelt de rechtbank vast dat ook dit toestel in gebruik was bij [persoon 4].

2.

Beschouwingen rechtbank

Op grond van de onder 1.2 genoemde verklaringen en de hierna aan te halen telecomgegevens staat voor de rechtbank vast dat [persoon 4] en [verdachte] tezamen en in vereniging met een ander hebben geprobeerd [persoon 17] om het leven te brengen, met dien verstande dat [verdachte] het contact met [persoon 17] heeft onderhouden en hem naar de plaats delict heeft gelokt, en [persoon 4] daadwerkelijk heeft geschoten. In reactie op het verweer van [verdachte] merkt de rechtbank op dat de verklaringen van de getuige [persoon 140] met behoedzaamheid moeten worden benaderd, maar in die mate worden ondersteund door andere bewijsmiddelen dat zij voor het bewijs kunnen worden gebruikt.

[verdachte] en [persoon 4] zijn op 23 oktober 2000 samen vanaf Ibiza in Nederland aangekomen.

[persoon 17], die [verdachte] van Ibiza kende, is op 25 oktober 2000 vanuit Ibiza in Nederland aangekomen om met [verdachte] een geldkwestie te regelen. Van zijn opdrachtgevers heeft hij te horen gekregen dat hij [verdachte] zou kunnen bereiken op nummer [nummer 44]. Op 25 oktober 2000 heeft [persoon 17] om 18.28 met zijn GSM [nummer 45] een telefonische afspraak gemaakt met [verdachte] op diens GSM [nummer 44]. Om 19.27 en om 19.47 uur hebben [persoon 4] en [verdachte] telefonisch contact met elkaar gehad. Rond 21.00 uur heeft [persoon 17] [verdachte] ontmoet bij het [vennootschap 14] in [plaats]. Zij spraken af dat zij elkaar de volgende dag om 15.00 uur weer zouden ontmoeten vlakbij het hotel van [persoon 17]. De rechtbank gaat ervan uit dat [persoon 17] op de avond van 25 oktober 2000 ook [persoon 4] heeft ontmoet. [persoon 17] verklaart, bij [verdachte] in de auto een Chinees uitziend persoon te hebben ontmoet die een zeer goede vriend leek te zijn van [verdachte]. Dit kan zeer goed op [persoon 4] wijzen. [persoon 4] is zoals in hoofdstuk 3.1, onder paragraaf 1.1 werd beschreven, langdurig zeer goed bevriend geweest met [verdachte]. Het ligt voor de hand dat [persoon 4], die volgens [persoon 7] feitelijk op [persoon 17] heeft geschoten, kennis moest maken met het beoogde slachtoffer. Van enig belang is nog dat de Siemens C25 [nummer 52] van [persoon 4] op deze avond om 21.53 aanstraalde op een zendmast aan de [adres 51] in Amsterdam, hetgeen ondersteunt dat [persoon 4] die avond in Amsterdam was.

Op 26 oktober 2000 nam [persoon 17] rond 15.00 contact op met [verdachte] op diens nummer [nummer 44]. [verdachte] gaf aan dat zij elkaar om 19.00 uur zouden ontmoeten. Rond 17.45 straalde de GSM [nummer 44] van [verdachte] aan op de zendmast aan de [adres 50], nabij de woning van [verdachte]. Om 18.29 en om 18.49 uur peilde de Siemens C 25 [nummer 52] van [persoon 4] eveneens uit nabij de woning van [verdachte]. Om 18.38 zocht de GSM [nummer 20] van [verdachte] vanuit deze zelfde omgeving contact met de GSM [nummer 51] van [persoon 4]. De rechtbank leidt uit deze gegevens af dat [verdachte] en [persoon 4] in de vooravond van 26 oktober 2000, kort voor de afspraak van [verdachte] met [persoon 17], contact met elkaar hebben gehad en zich bevonden in de buurt van de woning van [verdachte].

Om 19.01 uur werd met de Siemens [nummer 52] van [persoon 4] gebeld naar de GSM [nummer 50] van [verdachte]. Enkele minuten later belde [persoon 17] volgens zijn verklaring met [verdachte]. Hiermee stemt overeen een contact van de GSM [nummer 45] met de GSM [nummer 44]. Volgens [persoon 17] arriveerde [verdachte] 10 tot 15 minuten later in de buurt van zijn hotel. Ook dit wordt bevestigd door de verkeersbewegingen: om 19.19 en 19.25 uur straalt de Siemens [nummer 46] van [verdachte] aan op zendstations aan het [adres 52] resp. de [adres 53]. Het toestel van [persoon 17] straalt om 19.24 en 19.25 uur eveneens aan op een zendmast aan de [adres 53].

[persoon 17] en [verdachte] spraken elkaar in de auto van [verdachte], volgens [persoon 17] een beige Ford Mondeo. Dat [verdachte] rond de tijd van de aanslag in een beige Ford Mondeo reed, wordt bevestigd door [persoon 140]. [verdachte] heeft bij deze ontmoeting tegen [persoon 17] gezegd dat hij hem omstreeks 21.30 uur zou bellen voor een nadere afspraak.

Direct na de afspraak van [verdachte] en [persoon 17] is er tussen de Siemens van [verdachte] en de Siemens van [persoon 4] frequent contact geweest, te weten om 19.27, 19.56, 19.59, 20.03, 20.07, 20.16 en 20.21 uur. Om 20.21 uur straalde de Siemens van [verdachte] aan op een zendstation aan de [adres 54], nabij de plaats delict. Kennelijk hadden [verdachte] en [persoon 4] ook vlak na de afspraak van [verdachte] met [persoon 17] intensief contact met elkaar.

Om 20.57 werd vanuit de Siemens IMEI [nummer 49] met een simcard [nummer 48] gebeld naar [persoon 17] op diens GSM [nummer 45]. Zowel de Siemens [nummer 49] als de GSM [nummer 44] straalden rond die tijd aan nabij Rijsenhout. De rechtbank leidt hieruit af dat [verdachte] zich inmiddels vanaf de omgeving van de plaats delict richting Rijsenhout had begeven, en vanuit de omgeving van Rijsenhout een definitieve afspraak maakte met [persoon 17] over de plaats waar het geld zou worden overhandigd. Volgens [persoon 17] heeft [verdachte] hem tijdens dit gesprek opdracht gegeven om een taxi te nemen naar het Olympisch Stadion en daar uit te stappen.

[persoon 17] heeft vervolgens een taxi genomen en is afgezet op de afgesproken plaats. Daar kwam een motor aanrijden. De persoon op de passagiersplaats stapte af, schoot op [persoon 17], [persoon 17] stond op en rende weg, de schutter achtervolgde hem en schoot nog enkele malen, maar [persoon 17] heeft via het water kunnen ontkomen.

De gang van zaken op de plaats delict is geschetst door [persoon 17], die in eerste instantie meende dat [verdachte] de schutter was. Bij de rechter-commissaris heeft [persoon 17] aangegeven dat hij de schutter niet in het gezicht heeft gezien, maar dat hij zijn conclusie heeft getrokken omdat hij [verdachte] op de plaats delict verwachtte en omdat de schutter qua postuur op [verdachte] leek.cccxcviii

[persoon 4] heeft [persoon 7] in de nacht na de aanslag verteld over de gang van zaken. De weergave van [persoon 4] komt in grote lijnen overeen met de verklaring van [persoon 17], met dien verstande dat [persoon 4] vertelde dat hij zelf degene was die geschoten had. [persoon 4] zei later tegen [persoon 7] dat hij er niet rouwig om was dat het slachtoffer [verdachte] voor de schutter had aangezien. [persoon 140] heeft van [persoon 4] gehoord dat [persoon 4] bij de aanslag is geweest, en van [verdachte] dat [persoon 4] degene is geweest die heeft geschoten.

Gelet op de verklaringen van [persoon 7] en [persoon 140], op het feit dat [persoon 4] [persoon 17] heeft ontmoet op de dag vóór de aanslag, op het intensieve telefoonverkeer tussen [verdachte] en [persoon 4] rond het tijdstip van de aanslag, op het feit dat de telefoons van [verdachte] zich, naar kan worden afgeleid uit de verkeersbewegingen, kort voor de aanslag van de plaats delict verwijderde, op het beperkte lengteverschil tussen [verdachte] en [persoon 4] waardoor een vergissing van [persoon 17] goed mogelijk is, alsmede op enkele andere omstandigheden die wijzen op een nauwe samenwerking tussen [verdachte] en [persoon 4], te weten de gezamenlijke aankomst van [verdachte] en [persoon 4] op Schiphol enkele dagen voor de aanslag en het feit dat zij met de simcards [nummer 50] en [nummer 51] vrijwel één-op-één telefoonverkeer hebben onderhouden, en ten slotte gelet op het feit dat [persoon 4] en [verdachte] ook in 1993 al samenwerkten in het kader van liquidaties, gaat de rechtbank ervan uit dat [persoon 4] degene is die op [persoon 17] heeft geschoten.

Tussen de simcard [nummer 50] en de simcard [nummer 51] heeft geen contact plaatsgevonden tussen 20.57 uur en 21.48 uur. Tussen 21.48 uur en 22.32 uur zocht de Siemens van [verdachte] [nummer 49] met simcard [nummer 50] nog 10 maal contact met de [persoon 51]. De rechtbank houdt het ervoor dat [verdachte] vanaf 21.48 uur heeft geprobeerd, bij [persoon 4] te informeren naar het verloop en de afloop van de aanslag.

De rechtbank verwerpt ten slotte het verweer van [verdachte] dat niet kan worden vastgesteld dat zijn opzet gericht is geweest op de liquidatie. Volgens de verklaring van [persoon 17] zou hij van [verdachte] een groot geldbedrag ontvangen. Dit verweer wordt weerlegd door de bewijsmiddelen, waaruit blijkt dat [verdachte] [persoon 17] naar het IJsbaanpad heeft gelokt maar daar zelf op het afgesproken tijdstip niet aanwezig was, dat [verdachte] rond het tijdstip van de liquidatie intensief contact met de schutter [persoon 4] heeft onderhouden en dat [persoon 4] en [verdachte] beiden met éém of meer derden over de betrokkenheid van [verdachte] hebben gesproken.

G.

De strafbaarheid van de feiten

De bewezen geachte feiten zijn volgens de wet strafbaar. Het bestaan van een rechtvaardigingsgrond is niet aannemelijk geworden.

H.

De strafbaarheid van verdachte

Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van verdachte uitsluit. Verdachte is dan ook strafbaar.

I.

Motivering van de straf en maatregel

1. De eis van de officier van justitie

De officier van justitie heeft gevorderd dat verdachte voor de door hem in zaak A en de in zaak B onder 1, 2 en 3 primair bewezen geachte feiten zal worden veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

2.

De op te leggen straf

De rechtbank heeft bij de keuze tot het opleggen van een vrijheidsbenemende straf en bij de vaststelling van de duur daarvan in het bijzonder het volgende laten meewegen.

De aan verdachte op te leggen straf dient in de eerste plaats ter vergelding van het medeplegen van 3 liquidaties in 1993 met in totaal 5 dodelijke slachtoffers en een mislukte liquidatie in 2000.

De liquidaties kenmerkten zich door de kille en berekenende wijze waarop ze zijn georganiseerd en uitgevoerd. Een van de slachtoffers werd om geen andere reden vermoord dan dat ze zich in de onmiddellijke nabijheid bevond van het beoogde slachtoffer, terwijl van twee andere slachtoffers de lijken en de auto waarmee ze waren gekomen door de daders op een openbare parkeerplaats in brand zijn gestoken.

Verdachte hanteerde in de meeste gevallen niet zelf het vuurwapen, maar speelde veelal een vooraanstaande rol in het organiseren van de liquidaties.

Het feit dat verdachte op twee na alle slachtoffers persoonlijk kende bleek geen beletsel om ze om te brengen. Bij de mislukte liquidatie in 2000 lokte verdachte het slachtoffer naar de plaats des onheils teneinde een schuld van hem aan het slachtoffer te ontlopen.

Verdachte heeft zijn leven gewijd aan het plegen van zware strafbare feiten in het criminele milieu. Daarvan getuigen zijn eerdere veroordelingen voor drugsdelicten, gekwalificeerde diefstallen en de illegale omgang met wapens.

Gelet op verdachtes criminele carrière tot nu toe, zijn categorisch ontkennende proceshouding en zijn volstrekt respectloze houding jegens getuigen en nabestaanden in dit proces, valt van verdachte geen verandering ten goede te verwachten.

Naast vergelding dient dan ook bescherming van de maatschappij tegen criminelen als verdachte een belangrijke factor te zijn bij het bepalen van de straf.

De rechtbank acht dan ook een levenslange gevangenisstraf in beginsel passend.

Verweren inzake de mogelijkheid van een levenslange gevangenisstraf

Artikel 3 EVRM

De verdediging heeft gesteld dat de oplegging van een levenslange gevangenisstraf in strijd is met artikel 3 EVRM. Hiertoe is aangevoerd dat volgens het EHRM een levenslange gevangenisstraf slechts mogelijk is als de iure en de facto uitzicht bestaat op vrijlating. Volgens de verdediging is dit in Nederland niet het geval. De enige daadwerkelijke mogelijkheid de iure is het indienen van een gratieverzoek. In de praktijk worden deze zo goed als nooit gehonoreerd. De Staat heeft in een civiele procedure in 2010 nog laten weten dat voor levenslang gestraften in principe geen gratie wordt overwogen. Volgens de verdediging bestaat dus geen de facto perspectief op vrijlating.

De rechtbank overweegt als volgt.

Bij arrest van 17 januari 2012, Vinter, Appl. Nr. 66069/09 heeft het EHRM onderscheid gemaakt tussen drie soorten levenslange gevangenisstraffen die in de Lidstaten van de Raad van Europa voorkomen. Nederland kent de tweede variant: een door de rechter discretionair op te leggen levenslange gevangenisstraf zonder mogelijkheid van vervroegde vrijlating. Als onder een dergelijke wetgeving een levenslange gevangenisstraf wordt opgelegd, gaat het volgens het EHRM meestal om straffen die zijn opgelegd voor zeer ernstige misdrijven. Als een rechter bij het opleggen van een dergelijke straf zorgvuldig rekening heeft gehouden met alle relevante verzachtende en verzwarende omstandigheden, zal naar het oordeel van het EHRM geen sprake kunnen zijn van strijd met art. 3 EVRM op het moment dat de straf wordt opgelegd. Schending van artikel 3 EVRM kan zich wel voordoen als: (1) kan worden aangetoond dat het laten voortduren van de levenslange gevangenschap niet langer kan worden gerechtvaardigd op legitieme penologische gronden (bijvoorbeeld straf, afschrikking, bescherming van de samenleving of rehabilitatie) en (2) de gevangenisstraf de facto of de iure niet kan worden bekort.

De rechtbank constateert dat het EVRM zich bij de huidige stand van het recht in ieder geval niet verzet tegen de oplegging van een levenslange gevangenisstraf, mits de rechter zorgvuldig rekening houdt met alle strafverlichtende en strafverzwarende omstandigheden. In de fase van de strafoplegging is niet van belang of de straf de iure en de facto kan worden bekort. Die vraag komt pas aan de orde op het moment dat verdere tenuitvoerlegging niet gerechtvaardigd is op legitieme penologische gronden.

Spaanse overleveringsvoorwaarden

De raadslieden hebben zich verder op het standpunt gesteld dat de oplegging van een onherroepelijke levenslange gevangenisstraf zich niet verdraagt met de voorwaarden die de Spaanse autoriteiten bij de overlevering van [verdachte] hebben gesteld. De rechtbank overweegt als volgt.

De Spaanse autoriteiten hebben, nadat het Spaanse Constitutionele Gerechtshof het oorspronkelijke daartoe strekkende vonnis van 23 januari 2009 had vernietigd, bij vonnis van 11 april 2012 toestemming gegeven voor de vervolging van [verdachte] voor de hem ten laste gelegde feiten. Deze toestemming is verleend onder de voorwaarde dat aan [verdachte] niet een vrijheidsbenemende straf zou worden opgelegd die onherroepelijk voor het leven is.

Op grond van artikel 5, aanhef en tweede lid, van het Kaderbesluit EAB kan, als het feit waarvoor het EAB is afgegeven krachtens het recht van de uitvaardigende lidstaat met levenslange gevangenisstraf wordt bedreigd, de uitvoerende lidstaat de tenuitvoerlegging van het EAB afhankelijk stellen van de voorwaarde dat in het rechtsstelsel van de uitvaardigende lidstaat de mogelijkheid van herziening van de opgelegde straf of maatregel op verzoek of ten minste na 20 jaar bestaat, dan wel van toepassing van gratiemaatregelen waarvoor de betrokkene krachtens de nationale wetgeving of praktijk van die lidstaat in aanmerking kan komen, strekkende tot niet-uitvoering van die straf of maatregel.

Het Kaderbesluit EAB bevat een limitatief stelsel van door de uitvoerende lidstaat te hanteren weigeringsgronden en te vragen garanties. De overleveringsvoorwaarde van de Spaanse autoriteiten moet dan ook worden geïnterpreteerd in het licht van artikel 5, tweede lid, van het Kaderbesluit EAB. Dat wil zeggen dat van "een vrijheidsbenemende straf die onherroepelijk voor het leven is" in de zin van de Spaanse overleveringsvoorwaarde geen sprake is zolang het Nederlandse wetgeving of praktijk voorziet in gratiemaatregelen waarvoor de levenslang gestrafte in aanmerking kan komen.

Artikel 5, tweede lid van het Kaderbesluit EAB moet op zijn beurt worden uitgelegd in het licht van het EVRM en met name van de jurisprudentie van het EHRM over de verenigbaarheid van een levenslange gevangenisstraf met artikel 3 of enige andere bepaling van het EVRM.

Uit de jurisprudentie van het EHRM volgt dat de oplegging van een levenslange gevangenisstraf aan meerderjarige verdachten op zichzelf niet onverenigbaar is met artikel 3 EVRM en evenmin met enige andere bepaling van dat verdrag. Dat zou in het bijzonder in het licht van de in artikel 3 EVRM vervatte waarborg anders kunnen zijn indien die straf als "irreducible" moet worden beschouwd. Een factor die daarbij in aanmerking moet worden genomen is of in het nationale recht is voorzien in de mogelijkheid om de duur van die straf te verkorten. De verdachte aan wie de straf wordt opgelegd mag niet ieder perspectief op vrijlating worden onthouden. Het enkele feit dat de duur van de straf in een concreet geval ook de facto levenslang is, brengt echter niet mee dat de straf in dat geval als "irreducible" heeft te gelden en met artikel 3 EVRM niet zou zijn te verenigen. (HR 16 juni 2009, LJN BF3741). De vraag is derhalve of aan een verdachte aan wie in Nederland een levenslange gevangenisstraf is opgelegd, ieder perspectief op vrijlating wordt onthouden.

De rechtbank constateert dat op grond van artikel 2 van de Gratiewet gratie kan worden verleend:

a.

op grond van enige omstandigheid, waarmede de rechter op het tijdstip van zijn beslissing geen of onvoldoende rekening heeft gehouden of kunnen houden en die, ware zij op dat tijdstip wel of voldoende bekend geweest, hem aanleiding zou hebben gegeven tot het opleggen van een andere straf of maatregel, of tot het afzien daarvan; dan wel

b.

indien aannemelijk is geworden dat met de tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing of de voortzetting daarvan geen met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend.

De Nederlandse staat is gehouden tot een toepassing van deze bepaling met inachtneming van artikel 3 EVRM zoals uitgelegd door het EHRM in het hierboven geciteerde arrest Vinter. Dit betekent dat als regel toepassing zal moeten worden gegeven aan artikel 2 van de Gratiewet als een veroordeelde tot een levenslange gevangenisstraf kan aantonen dat de verdere tenuitvoerlegging van zijn straf niet langer kan worden gerechtvaardigd op legitieme penologische gronden. Bij de huidige stand van zaken kan niet worden vastgesteld dat de mogelijkheid tot gratieverlening een zuiver theoretische is (vgl. HR 22 februari 2011, LJN BO6341). Voor zover het gratiebeleid tekort zou schieten bestaat de mogelijkheid om in kort geding de rechtmatigheid van verdere tenuitvoerlegging van een levenslange gevangenisstraf te laten toetsen (HR 9 maart1999, LJN ZD 1464). Dit rechtsmiddel zou ter hand kunnen worden genomen als de Staat in strijd met artikel 3 EVRM geen toepassing geeft aan artikel 2 Gratiewet.

De rechtbank constateert dat het Nederlandse rechtsstelsel aldus voorziet in "gratiemaatregelen waarvoor de betrokkene in aanmerking kan komen, strekkende tot niet-uitvoering van de levenslange vrijheidsbenemende straf of maatregel". Hieruit vloeit voort dat de Spaanse overleveringsvoorwaarde zich niet verzet tegen de oplegging door de Nederlandse rechter van een levenslange gevangenisstraf aan [verdachte].

De slotsom is dat de door de rechtbank passend geachte straf oplegbaar is. De rechtbank acht oplegging van deze straf ook geboden en zal daartoe overgaan.

J.

Benadeelde partij

De vordering

Benadeelde partijen [persoon 132] en [persoon 143] hebben een bedrag van € 680,67 gevorderd aan materiële schade. Het betreft een gemaximeerde vordering in verband met destijds de nog niet in werking getreden Wet Terwee.

Het standpunt van het openbaar ministerie

Het openbaar ministerie heeft gerequireerd tot toewijzing van de vordering, met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel.

Het oordeel van de rechtbank

Uit het onderzoek ter terechtzitting is gebleken dat de behandeling van de vordering van de benadeelde partij [persoon 132] en [persoon 143] zich leent voor behandeling in het strafgeding. Tevens is komen vast te staan dat de benadeelde partij als gevolg van het hiervoor in zaak A primair bewezen geachte feit rechtstreeks (materiële) schade heeft geleden. De rechtbank waardeert deze op een bedrag van € 680, 67 (zeshonderdtachtig euro en zevenenzestig cent). De vordering kan dan ook tot dat bedrag worden toegewezen.

Voorts dient de verdachte te worden veroordeeld in de kosten die de benadeelde partij heeft gemaakt en ten behoeve van de tenuitvoerlegging van deze uitspraak nog zal maken.

K.

Toepasselijke wettelijke voorschriften

De op te leggen straf en maatregel zijn gegrond op de artikelen 45, 47, 57, 63 en 289 van het Wetboek van Strafrecht.

Deze wettelijke voorschriften zijn toepasselijk zoals geldend ten tijde van het bewezen geachte.

De rechtbank komt op grond van het voorgaande tot de volgende beslissing.

L.

Beslissing

Verklaart bewezen dat verdachte het in zaak A en in zaak B onder 1, 2 en 3 primair ten laste gelegde heeft begaan zoals hiervoor onder F is vermeld.

Verklaart niet bewezen wat aan verdachte meer of anders is ten laste gelegd dan hiervoor is bewezen verklaard en spreekt verdachte daarvan vrij.

Het bewezen verklaarde levert op:

ten aanzien van het in zaak A en in zaak B onder 1 en 2 primair bewezen verklaarde:

medeplegen van moord, meermalen gepleegd

ten aanzien van het in zaak B onder 3 primair bewezen verklaarde:

medeplegen van poging tot moord

Verklaart het bewezene strafbaar.

Verklaart verdachte daarvoor strafbaar.

Veroordeelt verdachte tot een levenslange gevangenisstraf.

Wijst toe de vordering van [persoon 132] en [persoon 143] tot € 680, 67 (zeshonderdtachtig euro en zevenenzestig cent).

Veroordeelt verdachte tot betaling van het toegewezen bedrag aan [persoon 132] en [persoon 143] voornoemd, behalve voor zover deze vordering al door of namens een ander of anderen is betaald.

Veroordeelt verdachte voorts in de kosten door de benadeelde partij gemaakt en ten behoeve van de tenuitvoerlegging van deze uitspraak nog te maken, tot op heden begroot op nihil.

Legt verdachte de verplichting op ten behoeve van [persoon 132] en [persoon 143], € 680, 67 (zeshonderdtachtig euro en zevenenzestig cent) aan de Staat te betalen.

Bepaalt dat, indien en voor zover verdachte aan een van de genoemde betalingsverplichtingen heeft voldaan, daarmee de andere is vervallen.

Dit vonnis is gewezen door:

mr. F.C. Lauwaars, voorzitter,

mrs. M.G. Tarlavski-Reurslag en M.A.H. van Dalen-van Bekkum, rechters,

in tegenwoordigheid van mr. C.O. Markenstein en L. Creuwels, griffiers,

en mr. R.H. Mulderije, rechter als bedoeld in artikel 6 RO,

en uitgesproken op de openbare terechtzitting van deze rechtbank van 29 januari 2013.

1.

HR 4-1-2011, LJN BM 6673, ro. 3.2.2

2.

TK 1998-1999, 26269, nrs. 4-5, pag. 59

3.

TK 1998-1999, 26269, nr. 5

4.

EK 2000/2001, 26294, 379

5.

Stcrt. 20 juli 2001, nr. 138, pag. 8

6.

Brief van 1 juli 2004, TK 2003/2004, 28017 en 26294, nr. 6

7.

Handelingen 8-9-2004 pag. 96-6191 tot 96-6214

8.

TK 2004-2005, 28017 en 26 294, nr. 8

9.

EK 2004-2005, 26294 en 28017, E

10.

Handelingen EK 10 mei 2005, pag. 25-1089"en 1090 : De CDA-fractie gaf te kennen dat haar oorspronkelijke twijfel op dit punt was vervallen door een advies van prof. Buruma, destijds hoogleraar strafrecht in Nijmegen, die de CDA-fractie "in zeer stellige bewoordingen heeft voorgehouden dat zij een vrees heeft die niet terecht is, omdat artikel 167 Sr nu eenmaal een zeer ruime bevoegdheid impliceert en alle andere beslissingen en bevoegdheden van het OM daar afgeleide van zijn." Sommige andere fracties behielden twijfels op dit punt en de VVD-fractie pleitte voor spoedige aanvullende wetgeving omdat men er niet voor voelde "onzekerheid te laten bestaan in de zone tussen de wetgevende en de rechtsprekende machten".

11.

Zie de processen-verbaal van CIE-officier van justitie mr. De Haas van 26 februari 2007, doc.nr. 000243, van 14 augustus 2008, doc.nr. 006206 en van 1 september 2008, doc.nr. 007285.

12.

Processen-verbaal van CIE-officier van justitie mr. De Haas van 14 augustus 2008 doc.nr. 006206 en van 1 september 2008, doc.nr. 007285.

13.

Proces-verbaal van CIE-officier van justitie mr. De Haas van 11 juni 2010, doc.nr.011613.

14.

Verklaring CIE-officier van justitie mr. De Haas als getuige op zitting van 1 november 2011, zie proces-verbaal van die terechtzitting, pagina 9.

15.

Proces-verbaal van CIE-officier van justitie mr. De Haas van 10 oktober 2011.

16.

Proces-verbaal van 10 oktober 2011, de verklaring van mr. De Haas als getuige ter zitting van 1 november 2011, pagina 3 van het zittingsproces-verbaal en ter zitting van 8 november 2011, pagina 26 zittingsproces-verbaal.

17.

Verklaring van mr. De Haas op de terechtzitting van 8 november 2011, zie pagina 33 van het daarvan opgemaakte proces-verbaal en een brief van mr. Hofstee van 12 december 2011, doc.nr. 012179.

18.

Proces-verbaal van CIE-officier van justitie mr. De Haas van 10 oktober 2011.

19.

Verklaring mr. De Haas als getuige op zitting van 1 november 2011, pagina 6 zittingsproces-verbaal en op zitting van 8 november 2011, pagina 4 en 26 zittingsproces-verbaal.

20.

HR 8 juni 1999, NJ 1999, 773.

i.

Zie Wetsvoorstel Wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de herziening van de regels inzake de processtukken, de verslaglegging door de opsporingsambtenaar en enkele andere onderwerpen (hierna: Wetsvoorstel Herziening regels betreffende de processtukken in strafzaken), kamerstuk II, 2009/10, 32 468, nr. 3, pagina 29-30.

ii Zie Wetsvoorstel Herziening regels betreffende de processtukken in strafzaken (32 468), MvT pag. 2.

iii Vgl. HR 19 december 1996, 249, HR 5 oktober 2010, LJN BL 5529 en HR 5 december 1995, NJ 1996, 422, alsmede voorts Wetsvoorstel Herziening regels betreffende de processtukken in strafzaken (32 468), MvT pag. 15.

iv Zie kamerstukken 30 164, MvT pag. 17 en voor de Aanwijzing: Stcrt. 2011, 3240.

v.

Dev Sol: HR 7 mei 1996, NJ 1996, 687 (met betrekking tot fotoboeken); zie ook voor een overzicht de noot van AG mr.Aben bij HR 25 mei 2010 (HR art. 81 RO) en bij HR 28 september 2010 (HR art. 81 RO)

vi Voor de volledigheid: naast de officier van justitie heeft ook de rechter-commissaris een taak bij de samenstelling van het procesdossier wat betreft de resultaten van het gerechtelijk vooronderzoek en ook de zittingsrechter kan alsnog - ambtshalve, op verzoek verdediging of op vordering van het openbaar ministerie - de toevoeging aan het dossier van bepaalde stukken gelasten. De verdediging tot slot kan ook zelfstandig stukken produceren die, mits relevant, aan het dossier moeten worden toegevoegd.

vii Zie: HR 21 januari 1997, LJN ZD0618 (strafdossiers medeverdachten); HR 21 oktober 1997, LJN ZD0832 (video-opnamen); HR 20 juni 2000, LJN AA6245 (CTC-stukken); HR 22 januari 2008, LJN BA7648 (anonieme brief in ontnemingszaak); HR 16 juni 2009, LJN BI1430 (ATV-stukken) en HR 28 september 2010 (HR 81 RO).

viii Vgl. Hof Leeuwarden 4 februari 2003, LJN AF3811 en Hof 's-Gravenhage 5 juli 2007, LJN BA9082.

ix Artikel 149a Sv luidt: "Tot de processtukken behoren alle stukken die voor de ter terechtzitting door de rechter te nemen beslissingen redelijkerwijs van belang kunnen zijn, behoudens het bepaalde in artikel 149b." Nieuw artikel 149b, eerste lid, luidt dan: "de officier van justitie is bevoegd, indien hij dit met het oog op de in artikel 187d, eerste lid, vermelde belangen noodzakelijk acht, de voeging van bepaalde stukken of gedeelten daarvan bij de processtukken achterwege te laten. Hij behoeft daartoe een schriftelijke machtiging, op diens vordering te verlenen door de rechter-commissaris. De vordering en de beschikking worden bij de processtukken gevoegd."

x.

Zie de zaak Edwards, EHRM 16 december 1992, NJCM-bull. 1993, blz. 449.

xi Zie de zaak Fitt, EHRM 16 februari 2000, LJN AP0623 (geen schending) en zaak P.G. en J.H. tegen Verenigd Koninkrijk, EHRM 25 september 2001, LJN AN9273 (geen schending), maar ook zaak Edwards en Lewis EHRM 27 oktober 2004, LJN AR7303 (wel schending).

xii Zie de zaak Rowe en Davis, EHRM 16 februari 2000, LJN AD0949, paragraaf 63.

xiii Zie kamerstukken 26 294: amendement nr. 21 van 29 maart 2001, bestandsnummer KST52327, verslag wetgevingsoverleg op 2 april 2001, pagina's 4, 27, 29, 40 en 43, bestandsnummer KST52441, brief van Minister van Justitie inhoudende reactie op het bewuste amendement nr. 21, bestandsnummer KST52462, alsmede gewijzigd voorstel van wet van 5 juli 2001, bestandsnummer KST54876.

xiv Vgl.Hof Amsterdam 13 april 2010, LJN BP2459 en HR 13 januari 2009, LJN BG1656.

xv Proces-verbaal van CIE-officieren van justitie mrs De Haas en Zwinkels van 30 september 2011, doc.nr. 012176, alsmede de processen-verbaal van CIE-officier van justitie mr. De Haas van 26 februari 2007, doc.nr. 000243, 14 augustus 2008, doc.nr. 006206, 1 september 2008, doc.nr. 007285 en 10 oktober 2011.

xvi Proces-verbaal van 26 februari 2007 van CIE-officier van justitie mr. De haas, doc.nr. 000243.

xvii Proces-verbaal van 9 januari 2012 van CIE-officier van justitie mr. De Haas, doc.nr. 012216, alsmede het proces-verbaal van dezelfde officier van 26 februari 2007, doc.nr.000243.

xviii Proces-verbaal van 14 augustus 2008 van CIE-officier van justitie mr. De Haas, doc.nr. 006206.

xix Kamerstuk II, 2009/10, 32 468, nr. 3, pagina 29-30.

xx Zie het stuk "Schriftelijke reactie van het openbaar ministerie op onderzoekswensen Soerel (2e regiezitting)", dd 29 maart 2011, pagina 2.

xxi Vergelijk deelrequisitoir "Criminele organisatie" van 25 mei 2012, pagina 19.

xxii Zie tussenbeslissing van deze rechtbank van 18 april 2011.

xxiii Zie pleitnotities mr. Meijering van 10 maart 2011, pagina's 31 en 32 en van 5 april 2011, pagina's 46 en 47.

xxiv Zie de tussenbeslissing van deze rechtbank van 12 april 2012.

xxv Proces-verbaal van CIE-officieren van justitie mrs De Haas en Zwinkels van 30 september 2011, doc.nr. 012176, processen-verbaal van verhoor door de rechter-commissaris van RE-04 op 14 december 2011 (doc.nr. 012205), van T-055 op 9 december 2011 (doc.nr. 012183) en van de officier van justitie mr. Zwinkels op 17 januari 2012 (doc.nr 012212) en van mr. De Haas op 16 januari 2012 (doc.nr.012213 ), alsmede twee processen-verbaal van verhoor getuige [persoon 47] van 10 mei 2011 (doc.nrs. 012166, 012167), en een proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 47] van 12 mei 2012 (doc.nr. 012168).

xxvi Proces-verbaal van bevindingen van 9 april 2002, doc.nr. 011924, proces-verbaal van bevindingen van 12 april 2002, doc.nr. 011925 en een geschrift, zijnde een sectierapport van het Nederlands Forensisch Instituut van de sectie verricht op 10 april 2002, opgemaakt door arts en patholoog [persoon 143] op 18 februari 2003, doc.nr. 12096

xxvii Proces-verbaal van de verklaring van getuige [persoon 7] van 31 oktober 2006, kluisverklaring 9, opgemaakt op 6 november 2006, doc.nr. 000415, proces-verbaal van getuige [persoon 7] van 19 maart 2007, afgelegd bij de rechter-commissaris, doc.nr. 000432

xxviii Proces-verbaal van verhoor van verdachte [persoon 4] van 26 november 2010 (ochtend), opgemaakt op 30 november 2010, doc.nr. 011834, p. 11 e.v., proces-verbaal van verhoor van verdachte [persoon 4] van 26 november 2010 (middag), opgemaakt op 6 december 2010, doc.nr. 011837 en proces-verbaal van terechtzitting van 2 en 9 december 2010, inhoudende de verklaring van verdachte [persoon 4] van 9 december 2010, dig. p. 34 e.v., doc.nr. 012017

xxix Getuigen [persoon 34], gehoord ter terechtzitting van 15 en 29 maart 2011, getuige [persoon 144], gehoord ter terechtzitting van 23 mei en 7 juni 2011, de anonieme getuige NN1, gehoord door de rechter commissaris op 1 september 2011 en ter terechtzitting van 19 en 24 januari 2012, de anonieme bedreigde getuige F1, meerdere malen gehoord bij de rechter-commissaris en de beperkt anonieme getuige F3, meerdere malen gehoord bij de rechter-commissaris en ter terechtzitting van 2 en 12 december 2011 en 23 en 24 januari 2012.

xxx Proces-verbaal van bevindingen van CIE-officier M. Zwinkels van 10 januari 2012, met bijlage, doc.nr. 012199, dig. p. 9.

xxxi Proces-verbaal van bevindingen onderzoek stoffelijk overschot van 12 april 2002, doc.nr. 011925

xxxii Proces-verbaal van de terechtzitting van 24 januari 2012, p. 28

xxxiii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 51] d.d. 26 april 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 4, document 02/G065/01, p. 2 830 e.v.

xxxiv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 10], d.d. 20 april 1993, doc. nr. 008393, p. 1, alsmede proces-verbaal van verhoor van 28 juli 1993, doc. nr. 008509, p. 2.

xxxv Proces-verbaal ter terechtzitting van 10 en 11 september 2009, doc. nr. 011820, p. 12.

xxxvi Proces-verbaal van getuige [persoon 54] bij de rechter-commissaris d.d. 9 februari 2010, doc. nr. 011553, p. 2.

xxxvii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 55] d.d. 10 mei 1994, doc.nr.001357, p. 1.

xxxviii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 56], d.d. 19 juli 1993, opgemaakt op 20 juli 1993, doc. nr. 009288, p. 440 e.v. (dig. p. 489 e.v.).

xxxix Proces-verbaal van bevindingen van 28 maart 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 3 pag. 02 432.

xl Proces-verbaal ter terechtzitting van 10 en 11 september 2009, doc. nr. 011820, p. 8.

xli Proces verbaal van verhoor getuige [persoon 57] d.d. 10 april 2008, opgemaakt op 15 april 2008, doc. nr 008753, p. 1.

xlii Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 2] d.d. 26 mei 2008, opgemaakt op 27 juni 2008, doc. nr. 008760, p. 2 e.v.

xliii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 40] d.d. 27 april 1994, doc. nr. 008214, p. 1 e.v.

xliv Proces verbaal van verhoor verdachte [persoon 6] d.d. 19 februari 2009, doc. nr. 009474, dig. p. 29.

xlv Proces-verbaal d.d. 18 september 2006 (kluisverklaring 1), doc. nr. 000407, p. 1.

xlvi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 7] d.d. 23 maart 2007, doc. nr. 000434, p. 2.

xlvii Proces-verbaal ter terechtzitting van 10 en 11 september 2009, doc. nr. 011820, p. 16.

xlviii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 9] d.d. 20 december 2007, opgemaakt op 18 januari 2008, doc. nr. 007484, pag. 3.

xlix Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 7] d.d. 23 augustus 2007, opgemaakt op 3 oktober 2007, doc. nr. 001181, p. 3 e.v.; proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 7] d.d. 4 oktober 2007, opgemaakt op 6 november 2007, doc.nr. 001295, p. 36 e.v.

l.

Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 9] bij de rechter-commissaris d.d. 30 januari 2009, doc. nr. 010653, p. 2.

li Proces-verbaal van de terechtzitting van 10 en 11 september 2009, doc. nr. 011280, p. 31 e.v.

lii Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 9] d.d. 24 januari 2008, doc.nr. 002706. p. 8.

liii Proces verbaal van verhoor getuige [persoon 57] d.d. 10 april 2008, opgemaakt op 15 april 2008, doc. nr 008753, p. 3.

liv Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 2] d.d. 17 december 2007, opgemaakt op 20 december 2007, doc.nr. 001705, p. 1, 3, 6

lv Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 2] d.d. 26 mei 2008, opgemaakt op 27 juni 2008, doc. nr. 008760, p. 2 e.v.

lvi Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 40] d.d. 27 april 1994, doc. nr 008214, p. 2.

lvii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 116] d.d. 27 mei 2008, opgemaakt op 30 mei 1008, doc. nr 008799, p. 2.

lviii Proces-verbaal ter terechtzitting van 10 en 11 september 2009, doc.nr. 011820, p. 3.

lix Proces-verbaal van verhoor [persoon 55] d.d. 10 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 4, document 02/G106/01, p. 02 999 e.v.

lx Proces-verbaal van aanhouding, d.d. 26 juli 1993, doc.nr. 008492.

lxi Proces-verbaal van verhoor getuige [verdachte] d.d. 28 juli 1993, opgemaakt op 29 juli 1993, doc. nr. 000660.

lxii Proces-verbaal ter terechtzitting van 24 september 2009, doc. nr. 011419, p. 2 t/m 5.

lxiii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 56], d.d. 19 juli 1993, opgemaakt op 20 juli 1993, doc. nr. 009288, pag. 442.

lxiv Proces-verbaal ter terechtzitting van 11 maart 2010, doc. nr. 011597, p. 3.

lxv Proces-verbaal ter terechtzitting van 11 maart 2010, doc. nr. 011597, p. 3.

lxvi Proces-verbaal ter terechtzitting van 11 maart 2010, doc. nr. 011597, p. 4.

lxvii Proces-verbaal ter terechtzitting van 10 en 11 september 2009, doc. nr. 011280, p. 3.

lxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 61] van 24 juni 2008, doc.nr 008957.

lxix Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 62] d.d. 2 augustus 1993, doc. nr. 008450.

lxx Proces-verbaal van verhoor verdachte [verdachte] d.d. 30 augustus 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5, document 02/V03/06. p. 2 1300.

lxxi Proces-verbaal van verhoor [persoon 53] d.d. 9 juni 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5, document 02/001/06, p. 2 1071 e.v.

lxxii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 7] d.d. 24 mei 2007, opgemaakt op 15 juni 2007, doc. nr. 000499, p. 15.

lxxiii Proces-verbaal van verhoor [persoon 55] d.d. 10 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 4, document 02/G106/01, p. 02-999 e.v.

lxxiv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 64] d.d. 26 april 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 4, document 02/G97/01, p. 02 977 en 02 978.

lxxv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 66] d.d. 8 augustus 2007, doc. nr. 007435, p. 3.

lxxvi Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 66] d.d. 8 augustus 2007, opgmaakt op 9 augustus 2007, doc. nr. 007436, p. 2.

lxxvii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 67] d.d. 19 juli 2007, opgemaakt op 20 juli 2007, doc. nr. 007419.

lxxviii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 68] d.d. 20 november 2008, doc. nr. 010461, p. 3.

lxxix Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 69] d.d. 1 december 2008, opgemaakt op 6 december 2008, doc. nr. 010462, p. 4.

lxxx Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 26] d.d. 3 april 1996, doc. nr. 7407, p. 4.

lxxxi Proces-verbaal van verhoor ter terechtzitting d.d. 11 oktober 2011, doc. nr. 0122196, dig. p. 279 e.v.

lxxxii Proces-verbaal ter terechtzitting 11 oktober 2011, doc. nr. 0122196, dig. p. 283 en 284.

lxxxiii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 70] d.d. 14 november 2007, opgemaakt op 15 november 2007, doc. nr. 007459.

lxxxiv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 26] d.d. 20 mei 1996, doc. nr. 007412.

lxxxv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 21 juni 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 3 p. 02 414.

lxxxvi Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 72] d.d. 14 augustus 2007, doc. nr. 007428.

lxxxvii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 70] d.d. 16 november 2007, doc. nr. 007460.

lxxxviii Proces-verbaal van 17 oktober 2007, doc. nr. 007665.

lxxxix Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 maart 2010, doc. nr. 011534, p. 5.

xc Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 maart 2010, doc. nr. 011534, p. 6.

xci Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 maart 2010, doc. nr. 011534, p. 6.

xcii Proces-verbaal van bevindingen en onderzoek betreffende een ingesteld onderzoek in telefoonprinterlijsten, Utrechtse dossier [B] ordner 3 p. 02 486.

xciii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 maart 2010, doc. nr. 011534, p. 3.

xciv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 maart 2010, doc. nr. 011534, p. 8.

xcv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 maart 2010, doc. nr. 011534.

xcvi Proces-verbaal van doorzoeking met bijlagen, doc. nr. 009288, p. 409 e.v. (dig. p. 458 e.v.).

xcvii Geschrift, zijnde een rapport van het gerechtelijk laboratorium van het Ministerie van justitie, doc. nr. 009288, p. 413 e.v. (dig. p. 462 e.v.).

xcviii Proces-verbaal d.d. 8 april 1994 met bijlage, Utrechtse dossier [B] ordner 3, p. 02 362.

xcix Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 51] d.d. 26 april 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G65/01, p. 2 830.

c.

Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 88] d.d. 24 mei 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 5, document 02/V04/02, p. 2 1221.

ci Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 55] d.d. 10 mei 1994, doc. nr. 001357, p. 2.

cii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 april 1994, doc. nr. 009288, p. 258 e.v. (dig. p. 307) e.v.).

ciii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 1 december 2007, doc. nr. 009288, p. 267 en 268 (dig. p. 316 en 317).

civ Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 6] d.d. 21 februari 2008, doc. nr. 007906, p. 3.

cv Proces-verbaal 30 maart 1994, doc. nr. 009288, p. 368 en 369 (dig. p. 417 en 418).

cvi Proces-verbaal van bevindingen d.d. 19 mei 2008, doc. nr 009288, p. 381 (dig. p. 430).

cvii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 51] d.d. 26 april 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G65/01, p. 2 830.

cviii Proces-verbaal van 26 januari 1994, doc. nr. 009288, p. 409 e.v. (p. 458 e.v.).

cix Geschrift, zijnde een rapport van het gerechtelijk laboratorium van het Ministerie van justitie, document nr. 009288, pag. 413 e.v. (dig. p. 462 e.v.).

cx Proces-verbaal van verhoor van [persoon 53] d.d. 15 juni 1994, doc. nr. 008085.

cxi Proces-verbaal van bevindingen 7 januari 2009, bijlage 34, doc. nr. 009288, p. 268 (dig. p. 317).

cxii Proces-verbaal van bevindingen 7 januari 2009, bijlage 34, doc. nr. 009288, p. 269 e.v. (dig p. 318).

cxiii Proces-verbaal verhoor getuige [persoon 88] d.d. 26 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5, document 02/V04/06, p. 02 1246.

cxiv Proces-verbaal van 10 maart 1994 met bijlage, doc. nr. 009288, p. 308 (dig. p. 359).

cxv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 84] d.d. 7 januari 1994, opgemaakt d.d. 18 januari 1994, doc. nr. 009288, p. 312 (dig. p. 361).

cxvi Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 84] d.d. 25 maart 2008, doc. nr. 009288, p. 320 (dig. p. 369).

cxvii Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 9] d.d. 25 april 1994, doc. nr. 009288, p. 324 (dig. p. 373).

cxviii Proces-verbaal van verhoor verdachte [persoon 9] d.d. 24 januari 2008, doc. nr. 002706, p. 4.

cxix Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 57] d.d. 10 april 2008, doc.nr. 009288, p. 339 en 340 (dig. p. 388 en 389).

cxx Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 85] d.d. 15 mei 2008, doc. nr. 009288, p. 352 (dig. p. 401).

cxxi Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 86] d.d. 7 mei 2008, doc. nr. 009288, p. 355 (dig. p. 404).

cxxii Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 87] d.d. 12 juni 2008, doc.nr. 009288, p. 362 (dig. p. 411).

cxxiii Proces-verbaal d.d. 10 maart 1994, doc. nr. 009288, p. 308 en 309 (dig. p. 357 en 358).

cxxiv Geschrift, te weten contract inzake telefoonaansluitingdocument d.d. 2 juli 1991, doc. nr. 009288, p. 434 (dig. p. 483).

cxxv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 88] d.d. 24 mei 1994 Utrechtse dossier [B] ordner 5, document 02/V04/02, p. 2 1220.

cxxvi Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 88] d.d. 24 mei 1994 Utrechtse dossier [B] ordner 5, document 02/V04/02, p. 2 1217.

cxxvii Proces-verbaal van 10 april 1995, Utrechtse dossier [B] ordner 3, pag. 02 548 e.v.

cxxviii Proces-verbaal van bevindingen van 21 juni 1995, doc.nr. 008015, pag. 148.

cxxix Proces-verbaal van bevindingen van 29 maart 1994, doc. nr. 009288, p. 389 (dig. p. 438).

cxxx Proces-verbaal van 24 juli 1993, doc. nr. 009288, p. 402 (dig. p. 451) met bijlagen; proces-verbaal van 25 juli 1993, doc. nr. 009288, p. 406 (dig. p. 455) met bijlagen.

cxxxi Proces-verbaal van 1 december 2007, doc. nr. 009288, p. 268-270 (dig. p. 318-320).

cxxxii Een geschrift, zijnde een papieren weergave van een diapresentatie, bevattende een systematische en deels gevisualiseerde weergave van telecombewegingen, door het openbaar ministerie overgelegd ter terechtzitting in de zaak [B], gehecht aan het proces-verbaal van de zitting van 8 december 2009.

cxxxiii Proces-verbaal van 26 januari 1994, doc. nr. 009288, p. 409 - 412 (dig. nr 458 - 460).

cxxxiv Een geschrift, zijnde een rapport van het gerechtelijk laboratorium van het Ministerie van justitie, doc. nr. 009288, p. 414 (dig. p. 462).

cxxxv Proces-verbaal van bevindingen 7 januari 2009 (met bijlage 80), doc. nr. 009288, p. 16 (dig. p. 17).

cxxxvi Proces-verbaal van bevindingen van 10 februari 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 448.

cxxxvii Proces-verbaal van 11 maart 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 460 e.v.

cxxxviii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 78] d.d. 15 april 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G55/01, p. 02 696.

cxxxix Proces-verbaal van bevindingen d.d. 10 april 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 412.

cxl Proces-verbaal van 5 juli 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 583.

cxli Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 90] d.d. 13 april 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G90/01, p. 02 938.

cxlii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 90] d.d. 13 april 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G90/02, p. 02 940.

cxliii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 90] d.d. 24 juni 1994, opgemaakt op 27 juni 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G90/03, p. 02 942.

cxliv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 79] d.d. 29 juni 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 4, document 02/G91/01, p. 02 944.

cxlv Proces-verbaal d.d. 26 september 2008, inhoudende een letterlijke utwerking van de verklaring van verdachte Saez d.d. 21 februari 2008, doc. nr. 009476, p. 12.

cxlvi Proces-verbaal van 21 juni 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, pag. 02 414.

cxlvii Proces-verbaal van bevindingen van inzake verhoor getuige [persoon 86] d.d. 7 mei 2008, opgemaakt op 15 mei 2008, doc.nr. 008793.

cxlviii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 85] d.d. 15 mei 2008, doc. nr. 009288, p. 352 (dig. p. 401).

cxlix Een geschrift, zijnde een brief van de notaris, doc. nr. 009288, p. 366 (dig. p. 415).

cl Proces-verbaal van bevindingen van 28 maart 1994, Utrechts dossier [B], ordner 3, p. 02 398.

cli Proces-verbaal van bevindingen inzake verkeersgegevens d.d. 7 januari 2009, doc. nr. 009288, p. 18.

clii Proces-verbaal van bevindingen van 28 maart 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 432.

cliii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 55] d.d. 10 mei 1994, doc. nr. 001357, p. 2.

cliv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 91] d.d. 22 april 1994, doc. nr. 009288, p. 283 - 285 (dig. p. 332 - 334).

clv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 92] d.d. 22 april 1994, doc. nr. 009288, p. 285 (dig. p. 334).

clvi Proces-verbaal van bevindingen d.d. 28 maart 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 3, p. 02 383.

clvii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 93] d.d. 14 april 1994, doc. nr. 009288, p. 287 en 288 (dig. p. 336 en 337).

clviii Proces-verbaal van bevindingen 28 maart 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 385.

clix Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 94] d.d. 14 april 1994, doc. nr. 009288, p 271 en 272 (dig. p. 320 en 321).

clx Proces-verbaal van 28 april 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 3, p. 02 459.

clxi Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 95], d.d. 3 mei 1994, doc. nr. 009288, p. 478 (dig. p. 527).

clxii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 73] d.d. 25 april 1994, doc. nr. 009288, p. 298 e.v. (dig. p. 347 e.v.).

clxiii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 88] d.d. 24 mei 1994, doc. nr. 009288, p. 256 e.v. (dig. p. 305 e.v.).

clxiv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 29 maart 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 400.

clxv Proces-verbaal van 7 oktober 1994, Utrechtse dossier [B], ordner 3, p. 02 437.

clxvi Proces-verbaal van bevindingen van 21 juni 1995, doc. nr. 008015, dig. p. 74.

clxvii Proces-verbaal van bevindingen van 10 maart 2010, doc. nr. 011534, p. 9.

clxviii Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 101] d.d. 19 augustus 2008, doc.nr. 008984.

clxix Proces-verbaal van bevindingen van 7 januari 2009, doc.nr. 009288, p. 30.

clxx Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 102] d.d. 11 september 2008, opgemaakt op 17 september 2008, doc. nr. 009308, p. 2 e.v.

clxxi Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 103] d.d. 11 juni 2008, opgemaakt op 16 juni 2008, doc.nr. 008805.

clxxii Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 87] d.d. 12 juni 2008, opgemaakt op 24 juni 2008, doc.nr. 008806.

clxxiii Hand-out verkeersgegevens, ter terechtzitting overgelegd, tevens aangehecht aan dit vonnis.

clxxiv Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 86] d.d. 7 mei 2008, opgemaakt op 15 mei 2008, doc.nr. 008793.

clxxv Proces-verbaal van 19 april 2011, doc.nr. 012067.

clxxvi Proces-verbaal van bevindingen inzake verklaring getuige [persoon 47] d.d. 26 januari 2012, doc.nr. 012209.

clxxvii Processen-verbaal van verhoor doc.nrs. 000661 (getuige [persoon 145]) en doc.nr. 000652 (getuige Le Feber) en een geschrift, te weten een document met als opschrift "Journaal Ouderkerkerplas 1993", doc.nr. 0007348 (getuigen [persoon 146], [persoon 147] en [persoon 148])

clxxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 145], dd 1 april 1993, doc.nr. 000661

clxxix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 149], dd 1 april 1993, doc.nr. 000666

clxxx Proces-verbaal van bevindingen van 1 april 1993, doc.nr.000586

clxxxi Proces-verbaal van bevindingen van 1 april 1993, doc.nr.000586

clxxxii Een proces-verbaal van bevindingen van 18 april 1993, doc.nr. 000604

clxxxiii Proces-verbaal van 1 april 1993 van inspreken PD Middenweg, pagina 6, doc.nr. 000587

clxxxiv Deskundigenverslag, te weten een rapport van het Gerechtelijk Laboratorium van 28 april 1993, zaaknummer 93.04.05.016, doc.nr.000594

clxxxv Geschrift, zijnde een niet ondertekend deskundigenverslag, te weten een rapport van het Gerechtelijk Laboratorium te Rijswijk dd. 3 november 1993, nr. 93129/1036, opgemaakt door Drs. [persoon 150], doc.nr 000000746

clxxxvi Geschrift, zijnde een niet ondertekend deskundigenverslag, te weten een rapport van het Laboratorium voor Gerechtelijke Pathologie te Rijswijk dd. 3 mei 1993, nr. 93129/1036, opgemaakt door arts en patholoog [persoon 151], doc.nr 0002742

clxxxvii Proces-verbaal van 8 april 1993, doc.nr. 000596

clxxxviii Geschrift, zijnde een niet ondertekend deskundigenverslag, te weten een rapport van het Laboratorium voor Gerechtelijke Pathologie te Rijswijk dd. 4 mei 1993, nr. 93128/1035, opgemaakt door arts en patholoog [persoon 151], doc.nr. 0002741.

clxxxix Geschrift, te weten brief van [persoon 152], [functie] Vreemdelingendienst van 3 februari 1993, doc.nr. 000619

cxc Proces-verbaal van 14 april 1993, doc.nr.000632

cxci Proces-verbaal van 1 april 1993 van inspreken PD Middenweg, pagina 7, doc.nr. 000587

cxcii Geschrift, zijnde een onderzoeksrapport opgemaakt door technisch rechercheurs [persoon 153] en [persoon 154] op 28 april 1993 , doc.nr. 000604

cxciii Deskundigenverslag, te weten een rapport van het Gerechtelijk Laboratorium te Rijswijk, dd. 28 april 1993, nr. 93.04.05.016, opgemaakt door deskundige [persoon 155], doc.nr. 000594

cxciv Geschrift, zijnde een niet ondertekend deskundigenverslag, te weten een rapport van het Gerechtelijk Laboratorium te Rijswijk, dd. 13 mei 1993, nr. 93.04.05.016,, opgemaakt door deskundige doc.nr. 000595

cxcv Een proces-verbaal van bevindingen van 31 maart 1993, bevattende een telefoongesprek met getuige [persoon 156], doc.nr.000588, een proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 157] van 31 maart 1993, doc.nr. 000653 en een proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 158] van 1 april 1993, doc.nr. 000650

cxcvi Een proces-verbaal van bevindingen van 31 maart 1993, met daarin opgenomen een telefoongesprek met getuige [persoon 156], doc.nr.000588

cxcvii Een proces-verbaal van bevindingen van 31 maart 1993, bevattende een telefoongesprek met getuige [persoon 156], doc.nr.000588 en een proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 158] van 1 april 1993, doc.nr. 000650

cxcviii Proces-verbaal van bevindingen van 31 maart 1993, doc.nr. 000588

cxcix Proces-verbaal van verhoor getuige van 7 april 1993, doc.nr.000653

cc Proces-verbaal van 31 maart 1993, doc.nr. 000588

cci Deskundigenverslag, te weten NFI-rapport van 15 februari 2007, doc.nr 002712

ccii Deskundigenverslag, te weten een rapport van het Gerechtelijk Laboratorium te Rijswijk, dd. 28 april 1993, nr. 93.04.05.016, opgemaakt door deskundige [persoon 155], doc.nr. 000594

cciii Geschrift, zijnde een concept-stuk aangifte, ongetekend, met pvb-nummer 1551-0001303/93, doc.nr.000585

cciv Proces-verbaal d.d. 29 juli 1993 van de verklaring van de getuige [verdachte], afgelegd op 28 juli 1993, documentnr. 000660, alsmede een proces-verbaal ter terechtzitting van 22 september 2009, pagina 2 t/m 5

ccv Proces-verbaal d.d. 11 maart 2008 van de verklaring van getuige [persoon 110] van 16 januari 2008, doc.nr. 002854 en een proces-verbaal van "samenstellen fotoselectie onderzoek [A]" van 10 oktober 2007, opgemaakt op 15 september 2008, met daarin opgenomen de foto's van [persoon 11] (nr. 12) en [persoon 12] (nr. 13), doc.nr. 007793

ccvi Proces-verbaal van de terechtzitting van 11 en 13 oktober 2011, inhoudende de verklaring van getuige [persoon 47], p. 9 e.v. van zitting 11 oktober 2011 en p. 26 e.v. van zitting 13 oktober 2011

ccvii Proces-verbaal d.d. 23 maart 2007 van de verklaring van getuige [persoon 7], afgelegd bij de rechter-commissaris op 23 maart 2007, documentnr. 000436

ccviii Proces-verbaal d.d. 6 november 2006 van de verklaring van getuige [persoon 7], afgelegd op 16 oktober 2006, kluisverklaring 5, documentnr. 000411

ccix Proces-verbaal d.d. 23 maart 2007 van de verklaring van getuige [persoon 7], afgelegd bij de rechter-commissaris op 23 maart 2007, documentnr. 000436

ccx Proces-verbaal d.d. 6 november 2006 van de verklaring van getuige [persoon 7], afgelegd op 16 oktober 2006, kluisverklaring 5, documentnr. 000411

ccxi Proces-verbaal dd 18 september 2006, kluisverklaring 1, pagina 4, doc.nr.000407

ccxii Proces-verbaal d.d. 23 maart 2007 van de verklaring van getuige [persoon 7], afgelegd bij de rechter-commissaris op 23 maart 2007, documentnr. 000436

ccxiii Proces-verbaal d.d. 15 juli 1993 van de verklaring van de getuige [persoon 56], afgelegd op 15 juli 1993, documentnr. 000663

ccxiv Proces-verbaal d.d. 21 januari 2008 van de verklaring van verdachte [persoon 56], afgelegd op 12 november 2007, documentnr. 002033, pag. 20, 38 en 39

ccxv Proces-verbaal d.d. 20 juli 1993 van de verklaring van de getuige [persoon 56], afgelegd op 19 juli 1993, documentnr. 000664

ccxvi Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 11 en 16

ccxvii Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002039, pag. 25

ccxviii Processen-verbaal d.d. 22 en 23 januari 2008 van de verklaringen van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 16 en 19 november 2007, documentnrs. 002044, pag. 2 en 002047, pag. 8

ccxix Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 16 november 2007, documentnr. 002043, pag. 42

ccxx Proces-verbaal d.d. 23 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 16 november 2007, documentnr. 002044, pag. 2

ccxxi Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 17

ccxxii Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 16 november 2007, documentnr. 002043, pag. 10 en 11

ccxxiii Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 18 en 28

ccxxiv Proces-verbaal d.d. 25 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 19 november 2007, documentnr. 002046, pag. 3 t/m 5

ccxxv Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 18 t/m 20

ccxxvi Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002039, pag. 39 en 40

ccxxvii Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 21

ccxxviii Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 20

ccxxix Proces-verbaal d.d. 25 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 19 november 2007, documentnr. 002045, pag. 2

ccxxx Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 21

ccxxxi Processen-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaringen van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 en 19 november 2007, documentnrs. 002039, pag. 22 t/m 24 en 002047, pag. 4

ccxxxii Proces-verbaal d.d. 23 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 16 november 2007, documentnr. 002045, pag. 14

ccxxxiii Proces-verbaal d.d. 22 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 13 november 2007, documentnr. 002038, pag. 23 t/m 25, 39, 44

ccxxxiv Proces-verbaal d.d. 23 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 20 november 2007, documentnr. 002051, pag. 11 t/m 13

ccxxxv Proces-verbaal d.d. 23 januari 2008 van de verklaring van de verdachte [persoon 56], afgelegd op 20 november 2007, documentnr. 002051, pag. 26 en 27

ccxxxvi Proces-verbaal d.d. 7 januari 2008 van een samenvatting van een OVC gesprek van Verbaan van 13 december 2007, documentnr. 001750

ccxxxvii Proces-verbaal van terechtzitting d.d. 22, 24 en 29 september 2009 van de getuigenverklaring van [persoon 59], afgelegd op 24 en 29 september, pag. 19 e.v.

ccxxxviii Proces-verbaal van verbalisant [persoon 159] van 13 oktober 2009 met daarin opgenomen informatie verstrekt aan de C.I.E. door getuige [persoon 59] in 1996, documentnr. 011283

ccxxxix Proces-verbaal van bevindingen d.d. 16 mei 1994, documentnr. 003097

ccxl Proces-verbaal d.d. 16 juli 1993 van de verklaring van de getuige [persoon 55], afgelegd op 14 juli 1993, documentnr. 000662

ccxli Proces-verbaal d.d. 10 mei 1994 van de verklaring van getuige [persoon 55], afgelegd op 10 mei 1994 in de zaak [B], documentnr. 001357

ccxlii Proces-verbaal d.d. 3 april 2008 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd bij de rechter-commissaris op 3 april 2008, documentnr. 003087

ccxliii Proces-verbaal d.d. 10 oktober 2007 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd op 27 september 2007, documentnr. 001370, pag. 7

ccxliv Proces-verbaal d.d. 3 april 2008 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd bij de rechter-commissaris op 3 april 2008, documentnr. 003087

ccxlv Proces-verbaal d.d. 10 oktober 2007 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd op 27 september 2007, documentnr. 001370, pag. 10 en 11

ccxlvi Proces-verbaal d.d. 10 oktober 2007 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd op 27 september 2007, documentnr. 001370

ccxlvii Proces-verbaal d.d. 3 april 2008 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd bij de rechter-commissaris op 3 april 2008, documentnr. 003087

ccxlviii Proces-verbaal d.d. 6 mei 2008 van de verklaring van getuige [persoon 111], afgelegd op 25 oktober 2007, documentnr. 003536, pag. 16

ccxlix Proces-verbaal d.d. 16 juni 1997 van de verklaring van getuige [persoon 112], afgelegd op 16 juni 1997, documentnr. 002716

ccl Proces-verbaal d.d. 8 juli 1997 van de verklaring van getuige [persoon 112], afgelegd op 8 juli 1997, documentnr. 002717

ccli Proces-verbaal d.d. 3 april 2008 van de verklaring van getuige [persoon 112], afgelegd bij de rechter-commissaris op 3 april 2008, documentnr. 003087

cclii Proces-verbaal van bevindingen van 15 januari 2008, documentnr. 002112

ccliii Proces-verbaal van 26 november 2008, inhoudende een uitwerking van OVC-gesprek van [verdachte] en [persoon 113] van 12 december 2007, documentnr. 010150, p. 4, 5 en 23

ccliv Proces-verbaal van 28 november 2008, inhoudende een uitwerking van OVC-gesprek van [verdachte] en [persoon 113] van 24 december 2007, documentnr. 010151, p. 30 en 31

cclv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 19 april 1993, doc.nr. 008313.

cclvi Geschrift, zijnde een 'rapport van technisch onderzoek n.a.v. schietpartij te Amsterdam met foto's d.d. 190493', opgemaakt op 29 april 1993, doc.nr. 008319.

cclvii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 20 april 1993, doc.nr. 008314.

cclviii Geschrift, zijnde een rapport van het Laboratorium voor Gerechtelijke Pathologie te Rijswijk d.d. 16 juni 1993, nr. 93159-H039, opgemaakt door arts en patholoog [persoon 160], doc.nr. 008325.

cclix Geschrift, zijnde een rapport betreffende een wapen- en munitie-, schotresten- en speekselonderzoek d.d. 30 september 1993, doc.nr. 008326, p. 5.

cclx Geschrift, zijnde een 'rapport van technisch onderzoek n.a.v. schietpartij te Amsterdam met foto's d.d. 190493', opgemaakt op 29 april 1993, doc.nr. 008319.

cclxi Geschrift, zijnde een 'rapport van technisch onderzoek .n.a.v. schietpartij te Amsterdam met foto´s d.d. 190493', opgemaakt op 29 april 1993, in het bijzonder de foto's 13 t/m 18, doc.nr. 008319.

cclxii Geschrift, zijnde een 'rapport van technisch onderzoek n.a.v. schietpartij te Amsterdam met foto's d.d. 190493', opgemaakt op 29 april 1993, doc.nr. 008319.

cclxiii Geschrift, zijnde een rapport betreffende een wapen- en munitie-, schotresten- en speekselonderzoek d.d. 30 september 1993, doc.nr. 008326, p. 3 en 4.

cclxiv Geschrift, zijnde een 'rapport van technisch onderzoek .n.a.v. schietpartij te Amsterdam met foto´s d.d. 190493', opgemaakt op 29 april 1993, in het bijzonder de foto's 13 t/m 18, doc.nr. 008319.

cclxv Proces-verbaal van aanvullende bevindingen van 18 juli 2008. doc.nr. 009017.

cclxvi Geschrift, zijnde een NFI rapport d.d. 15 april 2008, opgemaakt door ing. [persoon 161], doc.nr. 009006/003445.

cclxvii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 114] d.d. 24 juni 1993, doc.nr. 008438.

cclxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 115] d.d. 19 april 1993, opgemaakt op 20 april 1993, doc.nr. 008375.

cclxix Proces-verbaal van hypnoseverhoor van getuige [persoon 115] d.d. 24 april 1993, opgemaakt op 29 april 1993, met als bijlage de twee tekeningen, doc.nr. 008359.

cclxx Proces-verbaal van verhoor van verdachte [persoon 2] d.d. 26 mei 2008, opgemaakt op 27 juni 2008, doc.nr. 008760.

cclxxi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 2] d.d. 27 mei 2008, opgemaakt op 30 mei 2008, doc.nr. 008799.

cclxxii Proces-verbaal van de terechtzitting van 11 maart 2010, doc.nr. 011597, p. 4, 5, 6, 8, 9 en 10.

cclxxiii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 10] d.d. 20 april 1993, doc.nr. 008393, p. 4.

cclxxiv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 118] d.d. 5 mei 1993, doc.nr. 008413.

cclxxv Proces-verbaal van verhoor getuige [persoon 119] d.d. 14 april 2008, opgemaakt op 22 april 2008, doc.nr. 008808.

cclxxvi Proces-verbaal van bevindingen betreffende verhoor getuige [persoon 120] d.d. 17 april 2008, opgemaakt op 23 april 2008, doc.nr. 008777.

cclxxvii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 121] d.d. 20 april 1993, doc.nr. 008388.

cclxxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] d.d. 2 augustus 1993, doc.nr 008519. p. 2 en 3.

cclxxix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] bij de rechter-commissaris d.d. 4 augustus 1993, doc.nr. 008455, dig. p. 5.

cclxxx Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] d.d. 3 augustus 1993, doc.nr. 008521, p. 3.

cclxxxi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] bij de rechter-commissaris d.d. 4 augustus 1993, doc.nr. 008455, dig. p. 5.

cclxxxii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] d.d. 2 augustus 1993, doc.nr 008519, p. 3.

cclxxxiii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] bij de rechter-commissaris d.d. 4 augustus 1993, doc.nr. 008455, dig. p. 6.

cclxxxiv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] d.d. 3 augustus 1993, doc.nr. 008521.

cclxxxv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 117] bij de rechter-commissaris d.d. 4 augustus 1993, doc.nr. 008455, dig. p. 8.

cclxxxvi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 122] d.d. 10 augustus 1993, doc.nr 008464.

cclxxxvii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 122] d.d. 11 september 2008, opgemaakt op 15 september 2008, doc.nr. 009304.

cclxxxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 123] d.d. 10 augustus 1993, doc.nr. 008461.

cclxxxix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 124] d.d. 10 juli 2008, doc.nr.008783.

ccxc Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 121] bij de rechter-commissaris d.d. 20 augustus 2009, doc.nr. 011124, p. 5.

ccxci Proces-verbaal van bevindingen betreffende verhoor getuige [persoon 125] d.d. 29 juli 2008, opgemaakt op 5 augustus 2008, doc.nr 009302.

ccxcii Proces-verbaal van de terechtzitting van 11 oktober 2011, doc.nr. 012196, p. 16 e.v. (dig. p. 280 e.v.), proces-verbaal van de terechtzitting van 13 oktober 2011, doc.nr. 012196, p. 31 e.v. (dig. p. 339 e.v.) en proces-verbaal van de terechtzitting van 24 oktober 2011, doc.nr. 012196, p. 7 e.v.. (dig. p. 8 e.v.).

ccxciii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 7] bij de rechter-commissaris d.d. 23 maart 2007, doc.nr. 000435.

ccxciv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 7] d.d. 1 april 2008, doc.nr. 009028, p. 2 e.v.

ccxcv Proces-verbaal van de terechtzitting van 11 september 2009, doc.nr. 011820, p. 16-18 (dig. p. 18 e.v.).

ccxcvi Proces-verbaal van verhoor van verdachte Stevens d.d. 24 januari 2008, doc.nr. 002706, p. 4.

ccxcvii Proces-verbaal van bevindingen telecomgegevens d.d. 7 januari 2009, doc.nr. 009288, p. 31 en 32.

ccxcviii Proces-verbaal van bevindingen betreffende telefonisch verhoor getuige [persoon 121] d.d. 11 augustus 1993, opgemaakt op 12 augustus 1993, doc.nr. 008405.

ccxcix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 54] d.d. 5 augustus 1993, doc.nr. 008458.

ccc Proces-verbaal van de verklaring van getuige [persoon 124] d.d. 8 december 2008, opgemaakt op 18 december 2008, doc.nr. 010481.

ccci Proces-verbaal van doorzoeking [adres 41] te [plaats] d.d. 26 mei 2008, opgemaakt op 27 mei 2008, doc.nr. 009021; proces-verbaal van bevindingen mbt inbeslaggenomen brief met persoonlijke aantekeningen [persoon 2] d.d. 10 juni 2008, doc.nr. 009021, dig. p. 51; proces-verbaal van bevindingen mbt inbeslaggenomen brief d.d. 10 juni 2008 , doc.nr. 009891.

cccii Geschrift, zijnde een brief van [persoon 128] van 3 juni 2008, doc.nr. 009903.

ccciii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 129] d.d. 25 juni 2008, opgemaakt op 26 juni 2008, doc.nr. 008963, p. 6.

ccciv Proces-verbaal van bevindingen tapgesprekken d.d. 20 april 2009, gesprek met volgnummer 00577, doc.nr. 010870, dig. p. 180.

cccv Proces-verbaal van de terechtzitting 22 augustus 2008, doc.nr. 009555, dig. p. 7.

cccvi Proces-verbaal van bevindingen tapgesprekken d.d. 20 april 2009, gesprek met volgnummer 00530, doc.nr. 010870, dig. p. 221.

cccvii Een geschrift, zijnde een ongedateerd en niet ondertekend proces-verbaal van relaas, doc, nr. 008007, p. 17.

cccviii Een geschrift, zijnde een verslag van dr. [persoon 162] betreffende de gerechtelijke lijkschouwing van [persoon 14] d.d. 14 mei 1993, doc.nr. 008414, dig. p. 8.

cccix Een geschrift, zijnde een verslag van prof. dr. [persoon 163] betreffende de gerechtelijke lijkschouwing van [persoon 13] d.d. 18 mei 1993, doc.nr. 008417, dig. p. 7.

cccx Proces-verbaal van 9 mei 1993, doc.nr. 007941, dig. p. 4.

cccxi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 164] d.d. 9 mei 1993, doc.nr. 007933, dig. p. 6; proces-verbaal van verhoor van [persoon 164] d.d. 12 mei 1993, doc.nr. 007934.

cccxii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 165] d.d. 8 (kennelijk is bedoeld: 9) mei 1993, doc.nr. 007933, dig. p. 8.

cccxiii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 66] d.d. 8 augustus 2007, opgemaakt op 13 augustus 2007 doc.nr. 007435.

cccxiv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 131] d.d. 2 mei 1994, doc.nr. 007976.

cccxv Proces-verbaal van relaas d.d. 21 juni 1995, doc.nr. 008015, p. 89.

cccxvi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 132] d.d. 15 juli 1993, Utrechtse dossier [B] ordner 1, 01/D02/13, p. 01 124.

cccxvii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 133] d.d. 7 september 1993, opgemaakt op 24 september 1993, doc.nr. 007952.

cccxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 133] d.d. 13 mei 1993, doc.nr. 007949.

cccxix Proces-verbaal van huiszoeking d.d. 1 juni 1993, Utrechtse dossier [B] ordner 1, 01/D04/03, p. 01 197.

cccxx Een geschrift, zijnde overtuigingsstukken 05575, p. 01 194, 01 205 en 01 215.

cccxxi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 134] d.d. 6 juli 1994, doc.nr. 007951, dig. p. 10.

cccxxii Proces-verbaal ter terechtzitting van 7 december 2009, doc.nr. 011814, p. 3.

cccxxiii Proces-verbaal van verhoor van verdachte [persoon 53] d.d. 7 juni 1994, doc.nr. 008016, dig. p. 4.

cccxxiv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 134] d.d. 6 juli 1994, doc.nr. 007951, dig. p. 10 e.v.

cccxxv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 135] d.d. 21 april 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 2, 01/G47/01; een geschrift, zijnde een ongedateerd en niet ondertekend proces-verbaal van relaas, doc, nr. 008007, p. 29.

cccxxvi Proces-verbaal ter terechtzitting van 11 oktober 2011, doc.nr. 012196, p. 12 e.v. (dig. p. 276 e.v.).

cccxxvii Proces-verbaal ter terechtzitting 13 oktober 2011, doc.nr. 012196, p. 31 (dig. p. 339).

cccxxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 7] bij de rechter-commissaris d.d. 23 maart 2007, doc.nr. 000434.

cccxxix Proces-verbaal van de terechtzitting van 8 december 2009, doc.nr. 011814, p. 19 en 22 (dig. p 24).

cccxxx Proces-verbaal van de terechtzitting van 8 december 2009, doc.nr. 011814, p. 20.

cccxxxi Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor van getuige [persoon 125] d.d. 29 januari 2008, doc.nr. 007481, p. 3.

cccxxxii Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor getuige [persoon 125] d.d. 19 december 2007, opgemaakt op 10 januari 2008, doc.nr. 007478.

cccxxxiii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 125], bij de rechter-commissaris d.d. 2 juli 2009, doc.nr. 011030, p. 2.

cccxxxiv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. 25 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/03, p. 2 1229.

cccxxxv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. afgelegd op 24 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/02, p. 2 1217.

cccxxxvi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. 15 juni 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/15, p. 2 1271.

cccxxxvii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. 25 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/05, p. 2 1237.

cccxxxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. 25 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/05, p. 2 1238-2 1243.

cccxxxix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. 24 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/05, p. 2 1226.

cccxl Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 88] d.d. 25 mei 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 5 02/V04/05, p. 2 1232.

cccxli Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 26] d.d. afgelegd op 11 april 1996, doc.nr. 007408.

cccxlii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 26] d.d. afgelegd op 2 april 1996, doc.nr. 007406.

cccxliii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 26] d.d. afgelegd op 20 mei 1996, doc.nr. 007412.

cccxliv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 26] bij de rechter-commissaris d.d. 7 oktober 2009, doc.nr. 011248, p. 2.

cccxlv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 26] d.d. afgelegd op 2 april 1996, doc.nr. 007406, p. 2.

cccxlvi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 26] d.d. afgelegd op 11 april 1996, doc.nr. 007408, p. 2.

cccxlvii Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor van getuige [persoon 55] d.d. 19 november 2007, opgemaakt op 20 november 2007, doc.nr. 007503. p. 3; proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 55] d.d. 20 september 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 4 02/G106/03, p. 2 1011 e.v..

cccxlviii Proces-verbaal van de terechtzitting van 7 december 2009, doc.nr. 011814, p. 4 (dig. p. 6).

cccxlix Proces-verbaal van bevindingen inzake verhoor van getuige [persoon 66] d.d. 8 augustus 2007, opgemaakt op 13 augustus 2007, doc.nr. 007435.

cccl Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 67] d.d. 12 juni 1996, opgemaakt op 13 juni 1996, doc.nr. 007422.

cccli Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 136] d.d. 14 augustus 1996, doc.nr. 007432.

ccclii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 72] d.d. 2 augustus 2007, doc.nr. 007428.

cccliii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 138] d.d. 19 juli 2007, doc.nr. 009288, p. 295 (dig. p. 344).

cccliv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 139] d.d. 14 december 2007, doc.nr. 007473, p. 3.

ccclv Proces-verbaal van verhoor van [persoon 15] d.d. 11 juli 1994, doc.nr. 00818 en proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 166] d.d. 10 januari 1995, doc.nr. 008191.

ccclvi Proces-verbaal van verhoor van verdachte [persoon 6] d.d. 6 mei 2008, doc.nr. 009007.

ccclvii Proces-verbaal van bevindingen en onderzoek betreffende een ingesteld onderzoek in telefoonprintlijsten, Utrechtse dossier [B] ordner 3, p. 02 533 e.v.

ccclviii Proces-verbaal van bevindingen telecomgegevens d.d. 7 januari 2009, doc.nr. 009288, p. 37.

ccclix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 55] d.d. 20 september 1994, Utrechtse dossier [B] ordner 4 02/G106/03, p. 2 1005, vraag 25/26.

ccclx Om 18.08, 18.09 en 18.19 uur.

ccclxi Proces-verbaal van bevindingen van 26 oktober 2000, opgemaakt d.d. 27 oktober 2000, doc.nr. 007438.

ccclxii Een geschrift, te weten een niet ondertekend proces-verbaal, van 2 november 2000, doc.nr. 11347, dig. p. 5.

ccclxiii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] d.d. 28 oktober 2000, doc.nr. 002818.

ccclxiv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] bij de rechter-commissaris d.d. 3 juli 2009, doc. nr. 011032, p. 15.

ccclxv Proces-verbaal van enkelvoudige fotoconfrontatie d.d. 28 oktober 2000, opgemaakt op 29 oktober 2000, doc.nr. 002821.

ccclxvi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 167] d.d. 26 oktober 2000, doc.nr. 002809.

ccclxvii Foto's, gehecht aan het proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon176] van 31 oktober 2000, doc.nr. 002820, dig. p. 6.

ccclxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] van 28 oktober 2000, opgemaakt op 30 oktober 2000, doc.nr. 002817.

ccclxix Proces-verbaal van verhoor bij inverzekeringstelling d.d. 27 oktober 2000, doc.nr. 002824.

ccclxx Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] d.d. 27 oktober 2000, doc.nr. 002816.

ccclxxi Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] van 28 oktober 2000, opgemaakt op 30 oktober 2000, doc.nr. 002817, p. 2.

ccclxxii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] d.d. 27 oktober 2000, doc.nr. 002815.

ccclxxiii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] d.d. 28 oktober 2000, doc. nr. 002818, dig. p. 3-5.

ccclxxiv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] van 28 oktober 2000, opgemaakt op 30 oktober 2000, doc.nr. 002817, dig. p. 3.

ccclxxv Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] bij de rechter-commissaris d.d. 3 juli 2009, doc. nr. 011032, p. 15.

ccclxxvi Proces-verbaal van verhoor van verhoor van getuige [persoon 7] d.d. 31 oktober 2006, opgemaakt op 6 november 2006, doc.nr. 000418.

ccclxxvii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 7] bij de rechter-commissaris d.d. 23 maart 2007, doc.nr. 000433, p. 3.

ccclxxviii Proces-verbaal ter terechtzitting van 11 februari 2010, doc.nr. 011815, dig. p. 110.

ccclxxix Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon 140] d.d. 31 augustus 2009, doc.nr. 011126, p. 3 e.v.

ccclxxx Proces-verbaal van bevindingen van 20 februari 2001, doc.nr. 009318.

ccclxxxi Proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 september 2009, doc.nr. 011141.

ccclxxxii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 23 februari 2001, doc. nr. 010728.

ccclxxxiii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 8 maart 2001, doc.nr. 009365.

ccclxxxiv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 januari 2010, doc.nr. 011366, p. 6.

ccclxxxv Een geschrift, zijnde een ongedateerd proces-verbaal van relaas, doc. nr. 009344, p. 2.

ccclxxxvi Proces-verbaal van bevindingen d.d. 16 maart 2001, doc.nr. 009346.

ccclxxxvii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 januari 2010, doc.nr. 011366.

ccclxxxviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon176] d.d. 28 oktober 2000, doc.nr. 002818, dig. p. 6.

ccclxxxix Proces-verbaal van bevindingen 9 maart 2001, doc.nr. 009358.

cccxc Proces-verbaal van bevindingen d.d. 22 maart 2001, doc.nr. 009345.

cccxci Proces-verbaal van bevindingen d.d. 22 maart 2001, doc.nr. 009345.

cccxcii Proces-verbaal van bevindingen van 22 maart 2001, doc.nr. 009361.

cccxciii Proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 januari 2010, doc.nr. 011366.

cccxciv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 januari 2010, doc.nr. 011366.

cccxcv Proces-verbaal van bevindingen d.d. 22 maart 2001, doc.nr. 009345.

cccxcvi Proces-verbaal van bevindingen d.d. 16 maart 2001, doc.nr. 009347, bevattende het historisch bestand van het mobiele nummer [nummer 44]; proces-verbaal van bevindingen d.d. 9 maart 2001, doc..nr. 009358, bevattende het historisch bestand van het mobiele nummer [nummer 48]; proces-verbaal van bevindingen van 8 maart 2001, doc.nr. 009365, bevattende een gecorrigeerde printlijst van het mobiele nummer [nummer 45]; proces-verbaal van bevindingen d.d. 22 maart 2001, doc.nr. 009345, bevattende printlijsten van het mobiele nummer [nummer 51] en het mobiele nummer [nummer 50]; proces-verbaal van bevindingen d.d. 22 maart 2001, doc.nr. 009353, bevattende printlijsten van het mobiele nummer [nummer xx]; proces-verbaal van bevindingen d.d. 14 januari 2010, o.a. bevattende printlijsten van IMEInr [nummer 49] en IMEI-nr. [nummer 52].

cccxcvii Proces-verbaal van bevindingen van 14 januari 2010, doc.nr. 011366, p. 3.

cccxcviii Proces-verbaal van verhoor van getuige [persoon17] bij de rechter-commissaris d.d. 3 juli 2009, doc. nr. 011032, p. 15.