HR, 20-01-2017, nr. 15/02186

Het ten deze bestreden arrest markeert, wat de Europese Octrooi Organisatie (‘EPO’) betreft, een dieptepunt in de Nederlandse rechtspraak over de immuniteit van internationale organisaties.

Het Hof Den Haag heeft met zijn arrest van 17 februari 2015 voorlopige oordelen gegeven die evident in strijd zijn met de meest basale regels van het volkenrecht. Het Hof heeft zich gekeerd tegen het immuniteitsrecht zelf, en schrikt niet terug voor de pretentie dat het gerechtigd is (vgl. het dictum) tot het eenzijdig (be-)sturen van, en de wet voorschrijven aan, de internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon EPO, met algehele ontkenning van haar immuniteit en autonomie, haar regelgevende bevoegdheid, en het binnen EPO geldende institutionele systeem van lokale en centrale gekozen personeelsvertegenwoordiging.1. De schending van het volkenrecht gaat niet alleen EPO aan maar ook de 37 andere lidstaten van EPO en in het bijzonder de zetelstaat Duitsland en de gastlanden Oostenrijk en België, alwaar EPO en haar werknemers volgens het Hof eveneens aan zijn rechtsmacht zouden zijn onderworpen.

In de relatie tot het gastland bestaat er een bijzonder grote afhankelijkheid van de internationale organisatie — gezien de noodzaak voor de organisatie om met dat grondgebied verbonden te zijn — en mitsdien een aanzienlijk risico voor inbreuken op het onafhankelijk functioneren van de internationale organisatie. De Nederlandse rechtsorde biedt evenwel de ‘garanties’ ter voorkoming van rechterlijk interventionisme van de soort die ernstige, en mogelijk onherstelbare, schade toebrengt aan de betrekkingen tussen het gastland en de internationale organisatie. Op grond van art. 93 en 94 Gw, art. 1 Rv juncto art. 13a Wet AB en art. 11 Wet AB dient de Nederlandse rechter de door de Nederlandse Staat bij verdrag aan de internationale organisatie toegekende immuniteit van jurisdictie, als in het volkenrecht algemeen aanvaarde en inherente uitzondering op de uitoefening van nationale rechtsmacht, met voorrang te respecteren, en dient de rechter daarbij niet te treden in een door hem gepercipieerde intrinsieke waarde of billijkheid van de (volkenrechtelijke) rechtsregel zelf.

Desondanks is in de Nederlandse feitelijke rechtspraak — helaas — een ‘alarmerende’ trend zichtbaar geworden. Bij de Nederlandse feitenrechter lijkt structureel de onjuiste gedachte te hebben post gevat dat (artikel 6 van) het EVRM de Nederlandse rechter zou legitimeren om de immuniteit van een internationale organisatie te ‘doorbreken’ en zichzelf bevoegd te maken, als de Nederlandse rechter meent dat de immuniteit het individuele recht op toegang tot de rechter onevenredig belemmert in de omstandigheden van het geval zoals gewaardeerd door dezelfde Nederlandse rechter. Aard, inhoud en strekking van het immuniteitsrecht zelf verzetten zich echter hiertegen. De onjuiste rechtsopvatting blijft geheel voor rekening van de Nederlandse rechter. De immuniteit van internationale organisaties ten opzichte van de nationale rechter geldt omdat de organisatie onafhankelijk en autonoom moet kunnen functioneren, en niet omdat er een alternatieve rechtsgang beschikbaar is of de Nederlandse rechter om andere redenen van geval tot geval (en per instantie) met de immuniteit wenst in te stemmen.

Immuniteit is niet een voorwaardelijk recht, en het EVRM kan ook niet de ruimte bieden, laat staan de verplichting opleggen, aan de nationale rechter tot het opzijzetten van de verdragsrechtelijke verplichtingen die de staat op zich heeft genomen ten opzichte van internationale organisaties (en hun andere lidstaten). Het EHRM heeft ook helemaal niet geoordeeld in zijn rechtspraak dat de nationale rechter de immuniteit van jurisdictie van een internationale organisatie zou mogen ‘doorbreken’ en zich bevoegd verklaren met een beroep op art. 6 EVRM. De rechter die aldus immuniteit ‘doorbreekt’ schendt in werkelijkheid het volkenrecht.

De Nederlandse rechter die zichzelf toch aldus bevoegd denkt te maken, schept daarbij ook nog eens het risico dat hij niet (meer) onbevangen en objectief zal staan tegenover de vraag of ten gronde een tekortkoming of fout van de internationale organisatie is te ‘vinden’ in de zaak. De rechter zal immers zijn beslissing tot het ‘doorbreken’ van de immuniteit willen rechtvaardigen. Precies om deze ‘selffulfilling prophecy’ tegen te gaan, is van wezenlijk belang dat de rechter het onderscheid tussen de processuele vóórvraag naar immuniteit en het achterliggende materiële geschil niet uit het oog verliest. De immuniteit van jurisdictie staat volledig los van materiële rechten en mitsdien van de verwijten en de vorderingen in het achterliggende geschil (ten gronde), zoals het EHRM2. en ook de Hoge Raad hebben geoordeeld.3. De immuniteit van jurisdictie geldt, ook in Nederland, niet voor niets onafhankelijk van de vraag naar (on-) rechtmatigheid van de aan de organisatie verweten gedragingen.4.

De Nederlandse Staat heeft terecht ingegrepen om de potentiële (verdere) schade ten gevolge van het onjuiste arrest van het Haagse Hof te beperken, door de tenuitvoerlegging te verbieden.5. Dit laat onverlet dat 's Hofs arrest een gevaarlijk precedent schept. Nergens anders in Europa of elders in de wereld heeft de nationale rechter zich zo duidelijk afwijzend gemanifesteerd ten aanzien van het immuniteitsrecht zelf als in Nederland is gebeurd. Niet alleen EPO, maar ook andere internationale organisaties zoals ESA, IUSCT, OPCW, PCA, en Euratom hebben zich hiermee in Nederland reeds geconfronteerd gezien. Dat geldt ook voor de VN en VN-tribunalen, zoals het Joegoslavië Tribunaal, met de aantekening dat de Nederlandse Staat bij de Nederlandse feitenrechter is opgekomen voor de bescherming van de immuniteit van jurisdictie van de ‘VN-familie’.

Bij het voorgaande komt nog, dat het Hof zich in het bestreden arrest in algemene termen heeft uitgesproken tégen de ‘toereikendheid’ van de rechtsgang bij het Ambtenarengerecht van de International Labour Organisation (hierna: ‘ILOAT’ — International Labour Organisation Administrative Tribunal). Dit schept het risico dat andere in Nederland aanwezige internationale organisaties zoals Eurocontrol, OPCW, ICC en PCA, die net als EPO voor geschillen met hun werknemers van de diensten van ILOAT gebruik maken, voortaan hun immuniteit van jurisdictie eenvoudig ‘doorbroken’ zullen zien als zij bij de Nederlandse rechter worden gedagvaard door een vakvereniging (‘vakbond’) naar Nederlands privaatrecht die op internationaal vlak ‘collectieve rechten’ jegens de internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon pretendeert geldend te kunnen maken. Een standaard voorwaarde voor het gebruik maken van de diensten van ILOAT is de immuniteit van de organisatie op nationaal niveau6., zodat het interventionisme van de Nederlandse rechter ook zeer schadelijke gevolgen kan hebben voor de individuele rechtsbescherming op internationaal niveau.

Hoewel het Hof aan de inhoudelijke behandeling van de vorderingen dus niet had mogen toekomen, schiet ook 's Hofs beoordeling ten gronde ernstig tekort. EPO leeft de regels en beginselen van het internationale ambtenarenrecht na en schendt geen fundamentele (mensen)rechten. De klachten die zien op de inhoudelijke beoordeling door het Hof zijn in die zin dus ‘subsidiair’ voorgesteld omdat de immuniteitsvraag volledig los staat van de ingeroepen materiële rechten (hoezeer het Hof in zijn arrest ook anders wil doen geloven) en de Hoge Raad de zaak zelf kan afdoen gezien het ontbreken van rechtsmacht van de Nederlandse rechter op grond van de immuniteit van EPO.

In het hierna volgende worden de klachten tegen de oordeelsvorming van het Hof zoveel mogelijk thematisch gebundeld. De onderdelen dienen uiteraard steeds in onderlinge samenhang te worden gelezen. Het dictum van het arrest van het Hof is ook reeds, op zichzelf genomen in strijd met internationaal recht.

Ten onrechte, althans onbegrijpelijk want feitelijk incorrect, heeft het Hof overwogen in rov. 1.3 ‘[D]e hoofdvestiging van EOO is in München, zij heeft een nevenvestiging in Rijswijk.’ De Europese Octrooi Organisatie (‘EPO’) is een internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon met 38 lidstaten waarvan de zetel is gevestigd in München, Duitsland. Die zetel omvat, anders dan het Hof (kennelijk) heeft aangenomen, niet alleen: de zetel van EPO zelf maar ook de zetel van haar uitvoerend orgaan het Europees Octrooi Bureau. In Rijswijk bevindt zich slechts een nevenvestiging van het Europees Octrooi Bureau (en niet van EPO), in de verdragsteksten ‘het onderdeel’ genoemd, zoals onder andere blijkt uit art. 6 EOV.7. Aangezien het Europees Octrooi Bureau, en dus temeer het onderdeel ervan in Nederland, niet zelfstandig in rechte kan optreden, heeft EPO — niet meer en niet minder — aangegeven dat zij in dit geval de uitgebrachte dagvaarding ‘beschouwt als aan haar te zijn gericht’.8. Het is immers duidelijk dat eisers bedoeld hebben om EPO in Nederland te dagvaarden, en niet (alleen) het in Nederland gevestigde onderdeel van het Europees Octrooi Bureau.

De onjuiste weergave door de rechter van de statutaire vestiging van EPO in rov. 1.3 is (eerst) in hoger beroep relevant geworden, omdat het Hof in rov. 4.4 t/m 4.6 ten onrechte heeft aangenomen dat het enkele feit dat EPO zich heeft verweerd bij de Nederlandse rechter (nu deze de rechter is van de vestigingsplaats van het onderdeel van het Europees Octrooi Bureau in Rijswijk waar EPO is opgeroepen), het Hof de bevoegdheid zou geven om — na ten onrechte de immuniteit van jurisdictie te hebben ‘doorbroken’ — over de landsgrenzen van Nederland heen (extraterritoriaal), aan EPO organisatie-breed ge- en verboden op te leggen. Het Hof heeft ten onrechte gemeend zijn oordeel te kunnen opleggen aan EPO als geheel, in (al) zijn verdragsluitende staten, die evenwel niet ressorteren onder de Nederlandse rechtsmacht. Het is óók in Nederland een regel van openbare orde dat de rechtsmacht van de nationale rechter territoriaal is begrensd. EPO en haar werknemers in de zetelstaat Duitsland en in de gastlanden Oostenrijk en België kunnen niet worden onderworpen aan de rechtsmacht van de Nederlandse rechter. De Nederlandse Staat, en dus zijn orgaan de overheidsrechter, dient respect te hebben voor de exclusieve territoriale jurisdictie van andere staten. Dat respect geldt ook de uitzonderingen welke die andere staten op hun jurisdictie hebben aanvaard, zoals het handhaven van de immuniteit van EPO in hun eigen nationale rechtsorde.

Artikel 1 EVRM, waarop het Hof zich nog verlaat (rov, 3.11), kan zijn oordeel ook niet ‘redden’, omdat ook artikel 1 EVRM aan de Nederlandse rechter geen rechtsmacht over EPO en haar werknemers toebedeelt in Duitsland, Oostenrijk en België (of in andere lidstaten), alwaar EPO bovendien immuniteit geniet van de nationale rechtsmacht. Sterker nog, het onderhavige geschil valt niet eens binnen de Nederlandse rechtsmacht in de betekenis van art. 1 EVRM, omdat de uniforme, organisatie-brede regels van EPO waartegen eisers in abstracto en op voorhand opkomen zijn vastgesteld in Duitsland, waar de zetel van de organisatie en van het Europees Octrooi Bureau zich bevinden. Zelfs als die beslissingen wel in Nederland waren genomen was dit onvoldoende geweest om deze om die reden binnen de rechtsmacht van de Nederlandse rechter als bedoeld in artikel 1 EVRM te brengen.9. Dat VEOB en SUEPO (toevallig) In Nederland zijn gevestigd maakt dat niet anders. Ook dit alles heeft het Hof miskend.

Het Hof heeft in rov. 3.7 t/m 3.11 eveneens blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting doordat het (kennelijk) meent dat de in Nederland gevestigde privaatrechtelijke verenigingen/‘vakbonden’ VEOB en SUEPO door het EVRM beschermde rechten zouden kunnen geldend maken tegenover EPO in (al) haar lidstaten op laat en gezag van de Nederlandse rechter. Ook ‘het zijn van een vakbond naar Nederlands recht’ schept echter geen extraterritoriale rechtsmacht. Dit onjuiste oordeel van het Hof werkt door in rov. 3.8, waar het Hof ten onrechte oordeelt dat de rechtsgang bij ILOAT ernstig zou tekortschieten omdat ILOAT geen rechtstreekse toegang biedt aan deze Nederlandse ‘vakbonden’. Ook in dit opzicht geeft het Hof blijk van een nijpend gebrek aan inzicht in de volkenrechtelijke begrenzing van zijn rechtsmacht. Het creëert ook een onjuist en onaanvaardbaar precedent. Als het arrest van het Hof in stand zou blijven, betekent dit immers dat voortaan de 60 bij ILOAT aangesloten internationale organisaties, waaronder zich naast EPO de eveneens in Nederland aanwezige organisaties Eurocontrol, OPCW, ICC, en PCA bevinden, bij de Nederlandse rechter kunnen worden gedagvaard in geschillen met een ‘vakbond’ van een deel van hun personeel wanneer die ‘vakbond’ een in Nederland gevestigde (informele) privaatrechtelijke vereniging is, waarna de Nederlandse rechter ook nog eens een inhoudelijke beslissing kan geven die hij bindend acht voor de gehele internationale organisatie en zijn werknemers, in alle lidstaten en vestigingen. De Nederlandse rechter is echter geen Internationale ambtenarenrechter noch een volkenrechtelijke wetgever.

Er is nog een reden dat het Hof geen rechtsmacht over EPO als geheel, organisatie-breed, kan ontlenen aan het voeren van verweer door EPO bij de Nederlandse rechter, waaraan het Hof ten onrechte is voorbij gegaan. Het is Immers een algemene ervaringsregel dat er in Nederland geen aanvaardbaar alternatief is voor internationale organisaties zoals EPO. Uit de Nederlandse rechtspraak is genoegzaam bekend dat tegen een internationale organisatie die wordt opgeroepen om te verschijnen bij de Nederlandse rechter, ongeacht of deze organisatie een vestiging in Nederland heeft of niet, bij niet-verschijnen verstek wordt verleend op grond-van de oproeping (zoals OPCW bijvoorbeeld gebeurde in een arbeidszaak10. en de VN overkwam in de zaak tegen de Mothers of Srebrenica11.; een brief aan de griffie met een beroep op immuniteit helpt niet). Hetzelfde doet zich voor als een vreemde staat in Nederland wordt gedagvaard en niet verschijnt.12. Nu ambtshalve toetsing aan immuniteit volgens de Hoge Raad enkel een bevoegdheid en niet een verplichting van de Nederlandse-rechter is — hetgeen overigens in tegenspraak is met wat de wetgever met art. 1 Rv juncto art. 13a Wet AB kennelijk heeft bedoeld13. — riskeert EPO door af te zien van verweer voeren in rechte in Nederland dus een veroordeling bij verstek. Verschijnen in rechte is dus geen ‘keuze’ in Nederland, maar noodzaak. Als echter het alternatief bij (alsnog) verschijnen een evident onjuiste uitspraak is zoals het onderhavige arrest laat zien, omdat de Nederlandse feitenrechter er naar zich laat aanzien ‘op uit is’ om immuniteit te ‘doorbreken’ en eenzijdig de organisatie te (be-)sturen en de wet voor te schrijven, resteert er niets anders meer dan de Nederlandse rechtsorde voortaan volledig de rug toe te keren.

Het oordeel van het Hof dat zijn uitspraken EPO organisatie-breed zouden binden is tevens onjuist op grond van de in acht te nemen soevereine gelijk(waardig-)held van staten in het volkenrecht — par in parem non habet imperium. Immers als de Nederlandse rechter zijn wil zou kunnen opleggen aan EPO in (al) haar lidstaten, dan moet omgekeerd hetzelfde gelden voor de reikwijdte van de nationale rechtspraak van (al) die andere lidstaten met betrekking tot EPO als geheel, dus ook het onderdeel in Nederland. Bij die stand van zaken zou voor het onderhavige geval zeker niet het voorlopig oordeel in kort geding van het Haagse Hof leidend zijn, maar de uitspraken van de bodemrechter in de zetelstaat. Duitsland in de twee parallelzaken, geïnitieerd door SUEPO en haar Duitse afdelingen (vergelijkbaar met VEOB in Nederland), waarin dezelfde vorderingen aan de orde zijn gesteld.14. De Duitse rechter heeft in die parallelzaken de immuniteit van EPO gerespecteerd.15.

In rov. 3.11 overweegt het Hof voorts ten onrechte dat er in dit geval een conflict bestaat tussen de bepalingen van het Protocol (PPI) en van (onder meer) het EVRM, dat die in dit geval tegen elkaar moeten worden afgewogen en dat de bepalingen van het Protocol moeten wijken. Dit oordeel is onjuist, want dat conflict is er in werkelijkheid niet. De Nederlandse rechter is namelijk niet gehouden om de rechten en vrijheden uit het EVRM en andere verdragen te handhaven ten behoeve van een Nederlandse privaatrechtelijke vereniging (een ‘vakbond’) tegenover een internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon zoals EPO die vanwege haar immuniteit van jurisdictie (en executie) niet ressorteert onder de nationale rechtsmacht. De afweging van de twee tegenover elkaar staande belangen — het belang dat de internationale organisatie er bij heeft dat onder alle omstandigheden een onafhankelijke en ongehinderde vervulling van haar laken is gewaarborgd, en het belang van de werknemers dat hun geschil met de internationale organisatie door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie wordt behandeld en beslist — heeft er juist toe geleid dat ook in Nederland de immuniteit van jurisdictie de regel is, conform de verdragen waarin voorrechten en immuniteiten aan internationale organisaties worden toegekend.16.

In rov. 4.5 overweegt het Hof dat EPO niet op de voet van artikel 24 EEX-Verordening dan wel artikel 11 Rv heeft betwist dat de Nederlandse rechter bevoegd is van de onderhavige vorderingen kennis te nemen. EPO heeft, aldus het Hof, ‘slechts een beroep gedaan op de immuniteit van jurisdictie niet op het ontbreken van internationale rechtsmacht. Dit betekent dat de bevoegdheid van de Nederlandse rechter voor het hof uitgangspunt is’. Ook dit oordeel is onjuist omdat de bevoegdheid van de Nederlandse rechter in deze zaak zich sowieso niet voorbij de eigen landsgrenzen uitstrekt en het Hof helemaal geen maatregel kan opleggen welke betrekking heeft op alle werknemers van EPO. Het kennelijke verwijt van het Hof, dat EPO de rechter had moeten wijzen op de door de rechter ambtshalve in aanmerking te nemen regels van openbare orde betreffende de grenzen aan zijn internationale rechtsmacht,17. is onterecht omdat de rechter geacht wordt de rechtsregels te kennen; lus curie novit. De Rechtbank in eerste aanleg in deze zaak heeft zich, blijkens rov. 3.11 en het dictum van het vonnis, terdege gerealiseerd dat de nationale rechter niet ‘over de landsgrenzen heen kan regeren’. Datzelfde basale inzicht had van het Hof verwacht mogen worden.

Het oordeel van het Hof in rov. 4.5 is ook onbegrijpelijk, omdat EPO heeft aangevoerd dat de vorderingen van eisers ook naar hun aard moeten stranden aangezien de Nederlandse rechter niet bevoegd is om deze organisatie-brede regels die de interne rechtsorde van EPO betreffen, buiten werking te stellen of aan kwalificaties te onderwerpen.18. De autonomie van EPO, die eveneens door de immuniteit wordt beschermd, staat aan het kennisnemen door het Hof van de onderhavige vorderingen in de weg.19. EPO heeft de internationale rechtsmacht van de Nederlandse rechter over EPO in Nederland en als geheel (organisatie-breed) dus wel degelijk betwist, ook in hoger beroep,20. mede in verband met de (aard van de) vorderingen van eisers.

Onjuist, althans onbegrijpelijk, is de overweging van het Hof in rov. 4.6, dat de ‘versplintering’ van de organisatie niet aan de inhoudelijke beoordeling van de vorderingen in de weg staat omdat VEOB en SUEPO hun primaire vorderingen tegen EPO als geheel hebben gericht en deze betrekking hebben op alle werknemers van EPO. Wat er zij van de vorderingen van eisers, het Hof kan hoe dan ook niet ‘over de grens heen regeren’, dus is versplintering van de organisatie wel degelijk het gevolg van de beslissingen van het Hof.21. Zoals het Hof zelf ook onderkant (rov. 1.14) heeft de Rechtbank met zijn vonnis immers bedoeld te waken tegen de met art. 8 EOV strijdige versplintering van EPO, in die zin dat in Nederland andere regelgeving moet worden toegepast dan in andere deelnemende lidstaten. Ten onrechte neemt het Hof in rov. 4.6 dus aan dat zijn arrest, met daarin ge- en verboden ten aanzien van de binnen EPO geldende, uniforme, regelgeving, werking toekomt in c.q. verplichtingen oplegt aan alle lidstaten en alle werknemers van EPO. Dat is uiteraard niet het geval, en enkel dankzij het ingrijpen van de Nederlandse Staat in de tenuitvoerlegging is de dreigende versplintering van EPO voorkómen.

Al het voorgaande klemt te meer, nu de onjuiste rechtsopvatting van het Hof over zijn rechtsmacht rechtstreeks doorwerkt in het dictum van het arrest. Dat dictum is reeds op zichzelf genomen in strijd met het volkenrecht (zie nader onderdeel 11 hierna). Het is de Nederlandse rechter immers niet toegestaan de doorwerking van internationaal recht te verzekeren indien zulks zou bestaan uit het intrekken, wijzigen of uitvaardigen van wetgeving. Evenzo heeft de Nederlandse rechter niet de bevoegdheid een bevel tot wetgeving van bepaalde inhoud te geven, ook niet ter nakoming van internationale verplichtingen.22.A fortiori geldt dat het Hof zich deze bevoegdheden ten onrechte heeft aangemeten ten opzichte van de eigen rechtsorde van EPO, die zich over meerdere (vreemde) staten uitstrekt, en waarover de Nederlandse rechter helemaal geen rechtsmacht heeft noch zichzelf kan toedelen. Laat staan dat de Nederlandse rechter de President van EPO het ‘bevel’ kan en mag geven om (ergens) ‘om de tafel te gaan’ met Nederlandse ‘vakbonden’.

Onjuist is dat het Hof in het dictum van zijn arrest ge- en verboden tot ‘specific performence’ — reële executie — heeft opgelegd aan EPO. Dat dit niet juist kán zijn wordt aanstonds duidelijk als men de vraag opwerpt wat er gebeurt als EPO de door het Hof opgelegde ge- en verboden niet (vrijwillig) nakomt, en gesteld dat de Staat niet had ingegrepen in de tenuitvoerlegging. De diplomatieke onschendbaarheid van de President en van andere personen binnen EPO en de onschendbaarheid van de gebouwen van EPO staan aan elke reële executie in de weg. Het Hof pretendeert echter direct afdwingbare ge- en verboden te hebben opgelegd, gezien de aard en inhoud van het dictum van zijn arrest. Door die (pretense) reële executie is het arrest van het Hof eveneens in strijd met de immuniteit van executie die EPO geniet op de voet van art. 8 EOV en art. 3 PPI. Deze staat ook in de weg aan het opleggen van dwangsommen aan een internationale organisatie zoals EPO.

Het is voorts onjuist dat het Hof in rov. 4.5 rechtsmacht stelt te kunnen baseren op het feit dat EPO niet een beroep op art. 24 van de EEX-Verordening heeft gedaan, omdat het Hof hiermee de internationaal publiekrechtelijke aard van het geschil miskent. De EEX-Verordening is helemaal niet van toepassing in het onderhavige geval.23. De EEX-Vo ziet immers op ‘burgerlijke en handelszaken’ (‘civil and commercial matters’) en heeft niet betrekking op een internationale organisatie die publiekrechtelijke (intergouvernementele) functies verricht. Zoals het HvJ EU oordeelde over de reikwijdte van de voorganger van de EEX-Vo, het Verdrag van Brussel, kan deze weliswaar van toepassing zijn op bepaalde beslissingen in geschillen tussen een overheidsinstantie en een particulier, doch is dit anders wanneer de overheidsinstantie krachtens overheidsbevoegdheid handelt.24. Het HvJ EU heeft dit bevestigd in een latere zaak.25. Ook wanneer EPO in rechte wordt betrokken omdat zij als werkgever respect vraagt voor haar regels, in het bijzonder de uniforme arbeidsvoorwaarden van haar werknemers (Ambtenarenreglement en uitvoeringsregels), betreft de zaak haar handelen als internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon in een publiekrechtelijke kader ten opzichte van het geheel van haar internationale ambtenaren, de internationale civil service. Deze algemene regels uit de interne rechtsorde van de internationale organisatie die de uniforme inrichting van de international civil service betreffen en de (rand)voorwaarden stellen voor haar behoorlijk functioneren, zijn bij uitstek internationaal publiekrechtelijk van aard.

's Hofs rechtsopvatting is tevens onjuist omdat het HVJ EU heeft duidelijk gemaakt dat de vraag naar de reikwijdte van de EEX-Vo een vóórvraag betreft die volledig losstaat van de vraag naar de (on-)rechtmatigheid van de achterliggende (verweten) gedraging. Het gaat, zo overwoog het HvJ EU, nadat het had vastgesteld dat het Verdrag van Brussel niet van toepassing was op een zaak over schadevergoeding in verband met geweldgebruik door een staat (onderstreping toegevoegd, adv):26.

Het Hof heeft dus ook het karakter van vóórvraag van de reikwijdte van de EEX-Vo in deze zaak miskend.

De redenering van het HvJ EU in de hierboven aangehaalde zaken komt precies overeen met de rechtspraak van het internationaal Gerechtshof (IGH), het EHRM en de Hoge Raad over de vóórvraag van de immuniteit. De ingeroepen (beweerdelijk geschonden) rechten moeten geheel los worden beschouwd van de vóórvraag naar de immuniteit van jurisdictie. Het wederzijds vertrouwen in de internationale betrekkingen en de internationale rechtszekerheid staan op het spel. Ook de rechtspraak van het HvJ EU toont mitsdien aan dat het Hof ten onrechte de aard van de beweerdelijk geschonden rechten — volgens het Hof ‘(fundamentele) collectieve rechten van de vakbonden’ — aan zijn oordeelsvorming ten grondslag heeft gelegd.

In rov. 3.8 overweegt het Hof dat bij de beoordeling van de vraag of voldaan is aan het proportionaliteitsvereiste voor het EHRM een ‘material factor’ is of aan partijen als VEOB c.s. reasonable alternative means to protect effectively their rights under the Convention’ ten dienste staan. Dit oordeel is onjuist. Het individuele recht op toegang tot de rechter is onder het EOV (art. 13) en het Ambtenarenreglement (art. 106–113) genoegzaam gewaarborgd.27. Onder het internationale ambtenarenrecht, noch onder artikel 6 EVRM, geldt er een zelfstandig recht op rechtstreeks toegang tot de rechter van een informele vereniging/vakbond naar Nederlands recht zoals VEOB en SUEPO. Die locus standi is een zuiver nationale processuele aangelegenheid, die de Nederlandse rechter niet op internationaal niveau mag of kan afdwingen, laat staan dat hij deze als voorwaarde mag hanteren voor het respecteren van de immuniteit van jurisdictie van EPO, zoals het Hof ten onrechte heeft gedaan. Het is daarbij vaste rechtspraak van ILOAT dat ook de collectieve rechten en belangen van de gezamenlijke werknemers door de personeelsvertegenwoordigers in die hoedanigheid kunnen worden verdedigd bij ILOAT.28. Ook staat vast (zo nodig op basis van de hypothetisch feitelijke grondslag; vgl. rov. 4.1) dat algemene regels wel degelijk op rechtmatigheid kunnen worden getoetst bij ILOAT.29. Immuniteit is niet voorwaardelijk en de Nederlandse rechter mag niet tot het ‘doorbreken’ van immuniteit en het aannemen van rechtsmacht overgaan op de grond dat er geen directe (alternatieve) rechtsgang beschikbaar is voor de vakbonden als zodanig.30.

In rov. 3.3 overweegt het Hof ten onrechte dat de Waite & Kennedy en Beer & Regan uitspraken van het EHRM een voorwaarde hebben geïntroduceerd voor het respecteren van immuniteit van jurisdictie omdat een ‘material factor’ voor de immuniteit van jurisdictie is of de justitiabelen ‘reasonable alternative means to protect effectively their rights under the Convention’ beschikbaar hadden. Volgens het Hof blijkt niet dat het EHRM nadien op deze uitspraken is teruggekomen. Het Hof miskent met zijn oordeel dat het EHRM (weliswaar de gezaghebbende toezichthouder van de mensenrechtencatalogus van het EVRM, maar) geen volkenrechtelijke wetgever is die de immuniteit van jurisdictie, een in de statenpraktijk algemeen aanvaarde regel van geschreven en ongeschreven volkenrecht die geldt tussen internationale organisaties en hun (gast)staten, op grond van eigen ‘rechtsvinding’ teniet zou kunnen doen — en dat pretendeert het EHRM ook helemaal niet. De geciteerde overweging uit de EHRM Waite & Kennedy-Jurisprudentie wordt door het Hof ten onrechte uitgelegd als een voorwaarde voor het respecteren van de immuniteit van jurisdictie. De maatstaf die in Waite & Kennedy is aangelegd is die van de proportionaliteit, en een ‘belangrijke factor’ (‘material factor’) en dus niet; een voorwaarde, daarbij is de beschikbaarheid van reasonable alternative means. In EHRM Klausecker v Germany, die het Hof aanhaalt in rov. 3.3-slot, is bevestigd dat de immuniteit van EPO inderdaad niet voorwaardelijk is. De immuniteit van EPO was in die zaak terecht gerespecteerd door de Duitse rechter, aldus het EHRM, ondanks dat in die zaak vast stond dat de klager, een afgewezen sollicitant, geen enkele rechtsgang tot zijn beschikking had (klager was niet-ontvankelijk verklaard bij ILOAT): ‘…the Court recalls that it has consistently held in relation to access to the domestic courts of the Contracting Parties to the Convention that limitations to the right of access to court by granting immunity from jurisdiction to those organisations was proportionate to the legitimate aim of strengthening international cooperation, in particular if the persons concerned had available reasonable alternative means to effectively protect their Convention rights (see, in particular, Waite and Kennedy, cited above,…)’.31. Dat immuniteit op grond van bestendige rechtspraak (‘consistently’) niet disproportioneel is, met de toevoeging dat dit in het bijzonder (‘In particular’) geldt in relatie tot een beschikbare alternatieve rechtsgang,32. maakt eens te meer duidelijk dat ook het EHRM erkent dat de immuniteit van jurisdictie niet een voorwaardelijk recht is, en de klager géén aanspraak kan maken op het ‘doorbreken’ van immuniteit bij de nationale rechter.

Ten onrechte zet het Hof in rov. 3.3 de immuniteit van de Verenigde Naties (VN) af tegen de immuniteit van EPO op basis van de inhoud van de officiële werkzaamheden van de organisatie. Immuniteit van jurisdictie is gekoppeld aan het bestaan van de internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon in de internationale rechtsorde, en is niet afhankelijk van inhoud of reikwijdte van diens taken of officiële werkzaamheden. In de uitspraak inzake de Mothers of Srebrenica v. Netherlands heeft het EHRM zijn opvatting over de immuniteit van internationale organisaties in volstrekt algemene bewoordingen gegeven. Immuniteit is volgens het EHRM niet disproportioneel in de zin van art. 6 EVRM omdat het uiting geeft aan een aan het recht op toegang tot de rechter inherente volkenrechtelijke beperking (zoals het EHRM het verwoordt, gaat het om regels zoals de immuniteit welke ‘reflect generally recognized rules of public international law’ (…) ‘generally accepted by the community of nations’).33. EPO heeft hier ook uitdrukkelijk op gewezen.34. Zowel in Waite & Kennedy als in Mothers of Srebrenica beschermt het EHRM hetzelfde legitieme doel van immuniteit, namelijk ‘an essential means of ensuring the proper functioning of such organisations free from unilateral interference by individual governments’.35. Uit de door het Hof in rov. 3.3-slot aangehaalde recente uitspraak EHRM Klausecker v Germany blijkt dat er geen sprake is van een ontwikkeling in het internationaal recht van relativering (‘relaxation’) van immuniteit van jurisdictie van internationale organisaties.36. De immuniteit van EPO had dus zonder meer door het Hof gerespecteerd moeten worden.37. Immuniteit is een voorrecht en is nooit een voorwaardelijk recht geweest,38. zodat 's Hofs toetsing in rov. 3.3 of het EHRM later is ‘teruggekomen’ van zijn Waite & Kennedy-jurisprudentie eveneens blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting.

Onjuist, althans onbegrijpelijk is dat, waar het Hof in rov. 3.4 — in zoverre terecht — concludeert dat het ontbreken van een alternatieve rechtsgang nog niet betekent dat schending van artikel 6 EVRM moet worden aangenomen en de immuniteit van jurisdictie mag worden doorbroken, het Hof in rov. 3.7 e.v. de beschikbaarheid van een alternatieve rechtsgang van doorslaggevend belang blijft beschouwen waarvan het respecteren van immuniteit door de nationale rechter alsnog zou afhangen. Als immers het algeheel ontbreken van een (alternatieve) rechtsgang nog geen reden is om de immuniteit te ‘doorbreken’, dan kan a fortiori het enkele ontbreken van een ingang bij de beschikbare rechtsgang voor de ‘vakbonden’als zodanig niet de grondslag bieden voor de nationale rechter om immuniteit opzij te zetten.39. Dit geldt in deze zaak temeer, nu vaststaat dat de rechtsgang bij ILOAT beschikbaar is voor individuele werknemers van EPO, inclusief voor de personeelsvertegenwoordigers die voor de collectieve rechten en belangen van alle werknemers van EPO kunnen opkomen.40. Het staat ook vast dat ILOAT een onpartijdige en onafhankelijke rechter is41. en de fundamentele rechten beschermt, zo heeft ook het EHRM bevestigd.42. Er is dus geen vacuüm in de rechtsbescherming noch een denial of justice in deze zaak.

Zelfs als het Hof gevolgd wordt in zijn opvatting dat in deze zaak de toegang van de ‘vakbonden’ tot de rechter getoetst moet worden aan de hand van EHRM Waite & Kennedy, welke rechtspraak volgens het Hof onverkort opgeld doet (vgl. rov. 3.3-slot), alsof daarin een voorwaarde voor immuniteit zou zijn gesteld, is het Hof ten onrechte voorbij gegaan aan de betekenis van de beschikbare rechtsgang bij ILOAT. Nu die rechtsgang beschikbaar is voor individuele werknemers van EPO inclusief personeelsvertegenwoordigers die voor de collectieve rechten en belangen van alle werknemers van EPO kunnen opkomen, valt niet in te zien dat er geen ‘reasonable alternative means to effectively protect their rights’ beschikbaar zouden zijn voor de ‘vakbonden’. Immers, in EHRM Waite & Kennedy schaarde het EHRM onder dergelijke ‘reasonable alternative means’ een actie van de klagers tegen een derde partij op een andere rechtsgrondslag, namelijk tegen de eigenlijke, private werkgevers (van de inhuurkrachten van ESA) naar Duits nationaal arbeidsrecht.43. Als een dergelijke actie wat het EHRM betreft dus een ‘redelijk alternatief’ biedt voor de rechtsgang tegen de internationale organisatie zelf, dan valt niet in te zien dat de ‘vakbonden’ in dit geval géén ‘redelijk alternatief’ zouden hebben in de vorm van de rechtsgang voor de individuele werknemers en personeelsvertegenwoordigers bij ILOAT tegen dezelfde partij (EPO) en dito rechtsgrondslag (het internationaal ambtenarenrecht), maar volgens het Hof op grond van de EHRM Waite & Kennedy-jurisprudentie recht zouden hebben op een directe rechtsgang waarin zij als zodanig de rechtsorde van EPO in abstracto en op voorhand moeten kunnen aanvechten.

Het is bovendien onjuist dat de Nederlandse rechter de randvoorwaarden zou mogen (vast)stellen om de ‘(collectieve) rechten’ van Nederlandse vakbonden in het EPO systeem te garanderen zónder dat eerst de bevoegde internationale ambtenarenrechter, in dit geval dus ILOAT, zelfs maar de kans heeft gehad om zich uit te spreken over de vraag of er in werkelijkheid een lacune bestaat in het systeem van rechtsbescherming binnen EPO welke op een bepaalde manier verholpen dient te worden. Het is het Hof ook genoegzaam bekend (vgl. rov. 3.8) dat er interne geschillenbeslechting gaande is over exact dezelfde juridische vraagstukken als hier zijn voorgelegd aan de Nederlandse (en aan de Duitse) rechter, en dat er in die interne rechtsgang beroep openstaat voor werknemers van EPO, ook in hun hoedanigheid van personeelsvertegenwoordiger, bij ILOAT.

Het Hof heeft, door in rov. 3.7–3.8 de ‘vakbonden’ als zodanig een rechtstreeks recht op toegang tot de internationale rechter toe te dichten, bij gebreke waarvan de Nederlandse rechter (op voorhand) bevoegd zou zijn, ook ten onrechte afbreuk gedaan aan het al 70 jaar goed functionerende systeem van individuele rechtsbescherming bij ILOAT. Het oordeel van het Hof is immers rechtstreeks in strijd met ILOAT uitspraak no. 3291 (2014), l.h.b. rov. 8, waarin ILOAT nu juist heeft bepaald dat een abstracte toetsing van regels op voorhand de hele individuele rechtsbescherming in het systeem van de internationale ambtenarenrechtspraak in gevaar brengt.44. Het is onjuist, althans onbegrijpelijk, dat een nationale (‘rest-’) rechter zoals het Hof zijn voorlopig oordeel in kort geding plaatst bóven de rechtspraak van de gespecialiseerde internationale ambtenarenrechter ILOAT, waarin zeven bij uitstek deskundige rechters zitting hebben die afkomstig zijn uit de hoogste nationale gerechten.45. De immuniteit op nationaal niveau is ook een standaard voorwaarde voor het gebruik maken van de diensten van ILOAT (Statute of the Tribunal, Annex).

Aan dit alles doet niet af dat de eisers VEOB en SUEPO volgens het Hof in rov. 3.11 onder de Nederlandse rechtsmacht vallen. Het gaat er in dit geding immers om dat de gedaagde partij, EPO, vanwege haar immuniteit van jurisdictie en de met immuniteit beschermde autonomie van haar interne rechtsorde niet aan de rechtsmacht van de Nederlandse rechter is onderworpen. Het forum actoris — dat eisers (terecht) niet hebben aangevoerd als bevoegdheidsgrond — is lang en breed vervallen als mogelijke grondslag voor de rechtsmacht van de rechter in Nederland, en kan ook niet afdoen aan de immuniteit.46. Voor zover het Hof in rov. 3.11 (of elders in zijn arrest) desondanks op het forum actoris het oog heeft gehad om zijn rechtsmacht op te baseren, is zijn oordeelsvorming dus eveneens onjuist.

Onjuist is dat het Hof in rov. 3.14–3.15 de opvatting huldigt dat het internationaal recht (in plaats van nationaal (arbeids-)recht) eigen, collectieve rechten toekent aan VEOB en SUEPO als zodanig. Een ‘vakbond’ zoals VEOB en SUEPO is een organisatorisch verband naar Nederlands privaatrecht (een vereniging) zonder internationale rechtspersoonlijkheid. Een vakbond is geen volkenrechtssubject en SUEPO on VEOB zijn dus geen rechtspersonen die zelfstandig, als dragers van eigen internationale rechten en verplichtingen, aan het internationale rechtsverkeer kunnen deelnemen. VEOB en SUEPO zijn als zodanig ook niet drager van ‘collectieve rechten’ die zij geldend kunnen maken tegenover de internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon EPO.47. Door desondanks EPO in rov. 5.3, 5.11, 5.14 en in het dictum, verplichtingen op te leggen gebaseerd op ‘collectieve rechten’ van de Nederlandse ‘vakbonden’, past het Hof een nationaal (privaatrechtelijk) concept van rechtspersoonlijkheid toe op het internationale vlak jegens een internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon. Dit getuigt van een onjuiste rechtsopvatting van het Hof over de (beperkte) kring van volkenrechtssubjecten.

Tevens miskent het Hof in rov. 3.6 t/m 3.11 en rov. 3.14–3.16 dat een Nederlandse privaatrechtelijke vereniging (vakbond) geen ‘eigen’ recht op directe toegang tot de rechter onder art. 6 EVRM heeft teneinde ‘eigen’ collectieve rechten tot staking en tot onderhandeling met de werkgever geldend te maken. De individuele werknemers van EPO zijn de dragers van mensenrechten (vrijheidsrechten, sociale rechten); de ‘vakbond’ is slechts het kader waarin de gemeenschappelijke uitoefening van enkele van die rechten plaatsvindt. Dat schept voor die vakbond niet een ‘eigen recht’ tot rechterlijke beoordeling van beweerdelijke ‘eigen collectieve rechten’ op het internationale vlak.48. Als ILOAT geen rechtstreekse toegang biedt aan entiteiten zoals VEOB en SUEPO, dan geldt dat niet alleen voor EPO maar ook voor de 60 andere bij ILOAT aangesloten internationale organisaties. Daarmee is echter niet gezegd dat de rechtsbescherming bij ILOAT tekortschiet. Het Hof ondermijnt met zijn oordeelsvorming het systeem van rechtsbescherming bij ILOAT door het — onjuiste — signaal te geven dat er in Nederland een verplichting bestaat voor internationale organisaties om Nederlandse ‘vakbonden’, omdat zij bestaan naar nationaal (privaat)recht, op internationaal niveau het recht te verlenen op rechtstreekse toegang tot de rechter, bij gebreke waarvan de Nederlandse rechter zich vrij acht om de immuniteit van de organisatie (als geheel) niet te respecteren en zelf de zaak inhoudelijk te gaan behandelen. Dit is niet alleen in strijd met de verplichting van de Nederlandse overheid om het volkenrecht te handhaven, maar leidt ook tot een onaanvaardbare rechtsongelijkheid in de behandeling van EPO in haar lidstaten.49.

In rov. 5.14 overweegt het Hof dat het EPO zal gebieden VEOB c.s. toe te laten tot collectieve onderhandelingen, omdat VEOB c.s. voldoende representatief zijn, er geen steekhoudende argumenten zijn waarom zij niet zouden moeten worden toegelaten tot collectieve onderhandelingen, en het recht op collectief onderhandelen door het EHRM ook als essentieel onderdeel van de in artikel 11 EVRM gewaarborgde vrijheid van vergadering en vereniging is aangemerkt. Ook deze oordeelsvorming kan dus geen stand houden reeds omdat een Nederlandse vakbond/(informele) vereniging geen ‘(collectieve) rechten’ naar internationaal recht draagt noch geldend kan maken tegenover een internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon zoals EPO.

Onjuist is de overweging van het Hof in rov. 3.15 dat aan de bevoegdheid van de rechter in kort geding niet afdoet dat er reeds interne geschillenbeslechting bij EPO loopt, nu niet is gebleken dat VEOB en SUEPO bij deze geschillenbeslechting betrokken zijn, dat daarin dezelfde vorderingen aan de orde zijn dan wel dat daarin een spoedeisende voorziening kan worden gegeven. Het is duidelijk dat het Hof, een civiele rechter in kort geding, hier enkel vanuit zijn eigen nationale procesrechtelijke perspectief redeneert. Het Hof heeft ten onrechte aangenomen dat de rechtsbescherming binnen EPO, die zoals bij elke internationale organisatie de karakteristieken draagt van bestuursrechtspraak, identiek zou moeten zijn aan het Nederlandse civiele kort geding om te kunnen gelden als een ‘reasonable alternative means’ waarin de werknemers van EPO effectief voor de bescherming van hun rechten kunnen opkomen. Het Hof ziet eraan voorbij dat een internationale organisatie wordt verondersteld gelijkwaardige en uitdrukkelijk niet identieke rechtsbescherming te bieden. Het is ook onjuist, althans onbegrijpelijk, hoe het Hof een gebrek aan ‘betrokkenheid’ van de niet-erkende ‘vakbonden’ in de lopende geschillenbeslechting kan verwijten aan EPO. Het gaat steeds om hetzelfde, relatief kleine groepje werknemers, dat zich profileert al dan niet met ‘SUEPO-pet’ op, hetgeen zich achter niet laat bewijzen door het verregaand anoniem optreden van SUEPO en VEOB. Het oordeel van het Hof over een gebrek aan spoedeisende voorzieningen in de beschikbare rechtsgang is oveneens onjuist althans onbegrijpelijk, omdat ILOAT die wel degelijk kan geven: zie art. 15 van de Rules of the Tribunal voor feitelijke vragen, art. 7 bis van de Rules of the Tribunal voor rechtsvragen, en art. 14 van de Rules of the Tribunal voor de mogelijke verkorting van termijnen.50.

Onjuist, althans onbegrijpelijk is dat VEOB en SUEPO als ‘vakbond’ moeten worden beschouwd volgens het Hof (rov. 3.14), nu zij geen volkenrechtssubject zijn en niet eens voldoen aan de naar Nederlands recht gebruikelijke eis dat zij tenminste twee jaar lang over volledige rechtsbevoegdheid beschikken.51. Het valt dan ook niet in te zien hoe en waarom het Hof heeft kunnen oordelen dat een informele vereniging naar Nederlands recht bij de Nederlandse rechter tegenover de internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon EPO aanspraak kan maken op bepaalde ‘collectieve’ rechten die een dergelijke vereniging in een zuiver nationale context tegenover een private werkgever niet eens geldend kan maken bij de Nederlandse rechter. Onjuist is voorts dat het Hof SUEPO (rov. 3.14–3.15) als een vereniging naar Nederlands recht c.q. vakbond kwalificeert, en onbegrijpelijk is dat volgens het Hof EPO onvoldoende heeft weersproken dat SUEPO 3.184 leden heeft. Zoals eisers zelf hebben erkend, bestaat SUEPO louter uit haar onderafdelingen.52. SUEPO heeft dus geen ‘eigen’ leden, en is niets meer dan een optelsom van de leden van de afdelingen in Rijswijk, München, Berlijn en Wenen.53. Een dergelijke ‘lege huls’ geldt ook naar Nederlands recht niet als een lichaam dat zelfstandig aan het rechtsverkeer kan deelnemen, en mitsdien niet als een rechtspersoon en dus ook niet een vereniging c.q. ‘vakbond’.

Onbegrijpelijk is dat het Hof enerzijds in rov. 3.14 overweegt dat de ‘vakbonden’ in rechte uitsluitend hun eigen belang nastreven en niet hun leden vertegenwoordigen (geen collectieve actie), en anderzijds in rov. 3.10 en rov. 5.14 ‘voldoende representativiteit’, in de zin van aantallen leden, van wezenlijk belang acht voor de procespositie en het belang van VEOB en SUEPO bij hun vorderingen bij de Nederlandse rechter. Het is eveneens onbegrijpelijk dat VEOB en SUEPO volgens het Hof (in rov. 5.3) kennelijk alle werknemers van EPO, dus ook de (meer dan 50%) niet-leden, moeten kunnen bereiken via de zakelijke e-mail van EPO om hun ‘taken’ te vervullen. Ook volgens hun eigen opgave van aantallen laden behartigen de ‘vakbonden’ immers (hooguit) een minderheidsbelang. Daarbij zijn er ook duidelijke geluiden vanuit de werknemers van EPO tégen de dominante rol die de personen achter SUEPO zich aanmeten.54.

In rov. 3.7 oordeelt het Hof dat in dit geval de bescherming van door het EVRM gewaarborgde rechten ‘manifestly deficiënt’ is. Het Hof motiveert dit oordeel door erop te wijzen, ten eerste, dat niet in geschil is dat VEOB c.s. voor hun onderhavige vorderingen geen rechtsingang hebben bij ILOAT noch in enige andere door EPO opengestelde rechtsgang en dat hier door het EHRM erkende rechten aan de stellingen van VEOB c.s. ten grondslag zijn gelegd, waardoor het ontbreken van enig rechtsmiddel tevens betekent dat indien de Nederlandse rechter in dit geval voor VEOB c.s. geen rechtsingang zou bieden, het door artikel 13 EVRM gewaarborgde recht van VEOB c.s. op een daadwerkelijk rechtsmiddel voor een nationale instantie geschonden wordt. Dit oordeel is onjuist, om te beginnen omdat, zoals in de onderdelen hiervoor al aan de orde is gesteld, er naar internationaal recht geen verplichting bestaat om een directe rechtsgang te bieden aan een vakbond/informele vereniging naar Nederlands recht, en zo'n vakbond geen volkenrechtssubject is die ‘collectieve rechten’ kan geldend maken op het internationale vlak tegenover een internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon zoals EPO.

Het oordeel van het Hof in rov. 3.7 geeft daarnaast blijk van een onjuiste rechtsopvatting omdat een tekortkoming (deficiency) die ‘manifest’ is, in het volkenrecht als ‘objectief onmiskenbaar’ wordt opgevat en uitgelegd. Zie bijvoorbeeld art. 46 lid 2 Weens Verdragenverdrag: ‘[E]en strijdigheid is onmiskenbaar indien zij bij objectieve beschouwing duidelijk is voor iedere Staat die zich ten dezen overeenkomstig het gangbaar gebruik en te goeder trouw gedraagt’.55. Juist die objectivering van het ‘onmiskenbaar’ zijn van de gestelde ontoereikendheid in de rechtsbescherming is van het grootste belang, en daaraan ziet het Hof voorbij. Het recht van collectieve actie van werknemers is immers specifiek gewaarborgd binnen EPO (art. 30a Ambtenarenreglement) en hetzelfde geldt voor de vrijheid van vereniging (art. 30 Ambtenarenreglement). ILOAT kan klachten van individuele werknemers van EPO ontvangen ook als zij in de hoedanigheid van personeelsvertegenwoordiger opkomen voor de collectieve rechten en belangen van (al) het personeel. De ‘vakbonden’ zijn weliswaar niet formeel erkend maar kunnen als amicus curiae in een procedure bij ILOAT hun zienswijze indienen, en SUEPO heeft dat ook gedaan.56. Van een ‘manifest deficiency’ is helemaal geen sprake.

Onjuist is ook dat het Hof zijn oordeel in rov. 3.7 (mede) heeft gebaseerd op een schending van artikel 13 EVRM. Artikel 13 EVRM kan immers niet zelfstandig worden ingeroepen maar enkel in combinatie met (andere) gewaarborgde rechten uit het EVRM. De vraag of er sprake is van een schending van artikel 13 EVRM voegt niets toe aan de klacht onder art. 6 EVRM — de eisen uit art. 13 EVRM zijn bovendien minder streng dan die van art. 6 EVRM.57. Art. 13 EVRM is door het Hof dus ten onrechte als mede dragend argument gepresenteerd voor zijn (onjuiste) oordeelsvorming.

Innerlijk tegenstrijdig is dat het Hof enerzijds in rov. 3.6-stol de maatstaf aanlegt dat door het Hof ‘getoetst moet worden aan de vraag of de immuniteit van jurisdictie het wezen van het recht op toegang tot de rechter heeft aangetast’, en in rov. 3.7 vervolgens de maatstaf aanlegt of de rechtsbescherming van EVRM-rechten in dit geval ‘manifestly deficient’ is. Het gaat om verschillende maatstaven, zoals het Hof in rov. 3.6 (in zoverre terecht) aangeeft. De inhoud van rov. 3.6 en van rov. 3.7 is dan ook onderling onverenigbaar. Het valt immers niet in te zien hoe de beschikbare rechtsgang ‘manifestly deficient’ kan zijn met gevolgen voor de immuniteit van EPO, nu de immuniteit niet ‘het wezen’ van het recht op toegang tot de rechter in deze zaak heeft aangetast. Ten aanzien van belde maatstaven geldt daarbij dat het Hof ten onrechte meent dat VEOB en SUEPO ‘eigen’ rechten aan het EVRM (en andere verdragen) kunnen ontlenen die door de Nederlandse rechter zouden moeten worden beschermd ten opzichte van EPO.

In rov. 3.8 overweegt het Hof dat de beschikbare individuele rechtsgang aan zijn oordeel niet af kan doen, omdat het hier om collectieve rechten zou gaan, namelijk het recht op collectieve actie en op collectief onderhandelen, en dat het in strijd zou zijn met het collectieve karakter van deze rechten indien uitsluitend individuele werknemers achteraf tegen de aantasting van deze rechten zouden kunnen opkomen. Dit oordeel is onjuist, omdat er naar internationaal recht geen sprake van is dat collectieve rechten tegenover een internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon zoals EPO toekomen aan een ‘vakbond’/(informele) vereniging naar Nederlands privaatrecht, en omdat een internationale organisatie geen ‘identieke’ maar ‘vergelijkbare’ rechtsbescherming geacht en verondersteld (‘presumption’) wordt te bieden.58. Het Hof miskent hier bovendien dat uit de rechtspraak van ILOAT, waaronder de door het Hof geciteerde uitspraak no. 3156 van 6 december 2013 (vgl. rov. 5.2), blijkt dat collectieve rechten van het personeel wel degelijk worden beschermd bij ILOAT — alleen niet via claims van nationale ‘vakbonden’.

Onjuist is het oordeel van het Hof in rov. 3.8 dat de rechtsbescherming in de rechtsgang bij ILOAT vanwege de aldaar geldende ontvankelijkheidseisen en de reikwijdte van de toetsing ‘manifestly deficient’ is. Dat de justitiabele rechtstreeks en individueel geraakt moet zijn door een besluit is, net als de exceptieve toetsing, dat wil zeggen de toetsing achteraf van algemene regels door het opkomen tegen op die regel gebaseerde individuele besluiten, een algemeen geaccepteerde praktijk van rechtsbescherming in het internationaal (bestuurs-) procesrecht.59. Het oordeel van het Hof dat ‘een dergelijke rechtsgang niet kan worden beschouwd als een effectief rechtsmiddel’ getuigt eveneens van een onjuiste rechtsopvatting. Zoals uit EHRM Klausecker v Germany blijkt, wordt met een ‘effectieve’ rechtsgang in dit verband enkel bedoeld dat de zaak ten gronde (‘on the merits’) kan worden beoordeeld.60. ILOAT beoordeelt zaken ten gronde — de personeelsvertegenwoordiger van EPO die een schending van collectieve rechten aan zijn klachten ten grondslag legt, is ontvankelijk bij ILOAT. Het Hof geeft ook geen enkele motivering waarom het collectief karakter van de ingeroepen rechten het onontbeerlijk zou maken dat de Nederlandse ‘vakbonden’ als zodanig, en bij voorbaat en in abstracto, de regels van de interne rechtsorde, van EPO ter toetsing kunnen voorleggen aan een rechterlijke instantie, zodat het oordeel van het Hof, dat in dit geval de bescherming van door het EVRM gewaarborgde rechten ‘manifestly deficient’ is, ook daarom geen stand houdt.

In rov. 3.9 overweegt het Hof nog dat EPO er ook voor had kunnen kiezen zelf een met voldoende waarborgen omklede rechtsgang in het leven te roepen, zodat haar beroep op het ontbreken van verwijtbaarheid aan haar kant ook om die reden niet opgaat. Dit oordeel is onjuist, want EPO kan niet worden gedwongen om naast de rechtsgang bij ILOAT die bij verdrag is voorzien (art. 13 EOV) een alternatieve rechtsgang te creëren speciaal voor SUEPO en VEOB. Met dit oordeel ziet het Hof er tevens aan voorbij dat EPO de ‘vakbonden’ VEOB en SUEPO niet formeel erkent, noch formeel kan erkennen, bij gebrek aan institutionele basis náást de voor alle werknemers van EPO bestaande, geïnstitutionaliseerde personeelsvertegenwoordiging (SC, CSC, GCC).61. Als EPO al een bijzondere rechtsgang zou kunnen creëren voor SUEPO en haar en afdeling(en) met een voor partijen bindende uitspraak, dan zou die vakbond/vereniging in relatie tot EPO op dat moment dus al formeel erkend (moeten) zijn op internationaal niveau — wat niet zo is. Het Hof denkt ook op deze plaats ten onrechte de 38 lidstaten in de Administrative Council en het management, waaronder de President, van EPO, een politieke beslissing met een bepaalde inhoud te kunnen voorschrijven.

's Hofs oordeel in rov. 3.9 is tevens onbegrijpelijk, omdat het aan het Hof in deze samenstelling bekend is, dat in Nederland ook een bij de internationale organisatie zelf ingestelde rechtsgang niet de gang naar de Nederlandse rechter bespaart, zelfs als deze eigen rechtsgang reeds ten gronde is gevolgd door de eisende partijen. In Nederland ‘mag’ Immers ook de European Space Agency (ESA), een internationale organisatie die een rechtsgang specifiek voor de organisatie zelf kent, zich tot in detail bij de Nederlandse rechter voor haar immuniteit van jurisdictie komen verantwoorden.62. De kamer van het Hof Den Haag die de ESA-zaak behandelde bestond in meerderheid uit dezelfde rechters als de kamer van het Hof die de onderhavige zaak tegen EPO heeft behandeld.63.

In rov. 3.10 overweegt het Hof dat er in dit geval bijkomende omstandigheden zijn waardoor er aanleiding is om de immuniteit van jurisdictie te ‘doorbreken’. Het gaat immers om de rechten van vakbonden tot het voeren van collectieve actie en collectieve onderhandelingen, welke rechten behoren tot fundamentele beginselen van een open en democratische rechtsstaat, en die erkenning hebben gevonden in verdragen, terwijl de stellingen van VEOB en SUEPO inhouden dat deze rechten door EPO stelselmatig en op vergaande wijze worden geschonden welke stellingen niet prima facie ongegrond zijn, aldus het Hof. Om die redenen acht het Hof het beroep van EPO op haar verleende immuniteit van jurisdictie disproportioneel. Zoals uit de voorgaande onderdelen is gebleken, zijn deze overwegingen onjuist, althans onbegrijpelijk. Kort zij herhaald dat om te beginnen naar internationaal recht een ‘vakbond’/(informele) vereniging naar Nederlands privaatrecht niet zelfstandig drager is van internationale (‘collectieve’) rechten noch deze tegenover de internationaal publiekrechtelijke rechtspersoon EPO kan geldend maken. Ten tweede is EPO niet een staat, ook niet een lidstaat van het EVRM, waardoor de door het Hof genoemde ‘fundamentele beginselen van een open en democratische rechtsstaat’ niet één op één op haar van toepassing (kunnen) zijn. De maatstaf is niet identieke maar gelijkwaardige rechtsbescherming, binnen de realiteit van de (steeds intensievere) internationale samenwerking. Ten derde zijn de collectieve actie en collectieve inspraak van alle werknemers van EPO wel degelijk institutioneel geborgd (in het Ambtenarenreglement) en ook beschermd via de rechtsgang bij ILOAT. Ten vierde negeert het Hof weer dat er bij EPO is voorzien in een geïnstitutionaliseerde, gekozen personeelsvertegenwoordiging (SC, CSC, GCC),

Onjuist is (dan ook) 's Hofs oordeel in rov. 3.10 dat ‘het beroep van EPO op de haar verleende immuniteit disproportioneel is’, en het Hof bevoegd is van de vorderingen van VEOB en SUEPO kennis te nemen. Voor zover het Hof met de woorden ‘het beroep op’ immuniteit nog heeft bedoeld te zeggen dat de immuniteit van EPO slechts geldt als zij daar bij de rechter een beroep op doet, heeft het Hof miskend dat immuniteit (bij verdrag) door de lidstaten wordt toegekend, en niet (van geval tot geval) door nationale rechters.

In rov. 3.7 en rov. 3.10 begaat het Hof bovendien de fundamentele onjuistheid dat het zijn oordeel over het processuele voorrecht van immuniteit van EPO mede afhankelijk stelt van de materiële stellingen en vorderingen over het geschil ten gronde van de eisers die aan deze immuniteit proberen te ontkomen.64. De (hoogste) Italiaanse rechter heeft een dergelijke redenering geprobeerd in de zaak tegen Duitsland, en Italië is door het IGH vervolgens hard ‘teruggefloten’ in de Jurisdictional Immunities zaak. Zoals het Internationaal Gerechtshof (IGH) in de jurisdictional immunities zaak in 2012 heeft bepaald, moet het voorrecht van immuniteit van jurisdictie van staten geheel los worden beoordeeld van het achterliggende materiële geschil. Deze ‘veiligheidsklep’ ontbreekt bij internationale organisaties (het IGH behandelt tussenstatelijke geschillen), maar de Hoge Raad heeft dit oordeel over staatsimmuniteit reeds overeenkomstig toegepast op internationale organisaties in de zaak van de Mothers of Srebrenica tegen de VN in 2012. Óok voor de immuniteit van jurisdictie van internationale organisaties geldt dat deze volledig los staat van materiële rechten en mitsdien van de verwijten en de vorderingen in het achterliggende geschil (ten gronde).65. Het EHRM heeft recent bevestigd dat de immuniteit van jurisdictie van (specifiek) EPO inderdaad los moet worden gezien van (een beroep op) materiële rechten.66. Het Hof gebruikt de door eisers aangevoerde materiële schending van ‘fundamentele collectieve rechten van een vakbond’ dus ten onrechte om de immuniteit te ‘doorbreken’.

Daar komt nog bij dat de overwegingen van het Hof in rov. 3.7, rov. 3.10, en rov. 5.14, over de door eisers ingeroepen materiële rechten van Nederlandse ‘vakbonden’, eveneens onjuist zijn. In de zaak EHRM Demir en Baykara/Turkije (12 november 2008) die het Hof in rov. 3.7 en rov. 5.14 aanhaalt omdat hieruit zou blijken dat er vrijheid van collectief onderhandelen geldt, was er helemaal geen vakbond procespartij. Die zaak toont juist aan dat art. 11 EVRM niet een verplichting oplegt aan werkgevers om in collectieve onderhandelingen te treden en had bovendien specifiek betrekking op de nietigverklaring door de Turkse rechter van een reeds gesloten cao met betrekking tot bepaalde gemeenteambtenaren in Turkije.67. Deze uitspraak van het EHRM biedt dan ook geen steun voor de opvatting van het Hof in rov. 3.10 en rov. 5.14, dat VEOB en SUEPO op de voet van art. 11 EVRM een collectief onderhandelingsrecht geldend zouden kunnen maken tegenover EPO. De zaak EHRM Unison/VK (10 Januari 2002) wordt door het Hof in rov. 3.7 ten onrechte met de onderhavige zaak in verband gebracht vanwege een stakingsverbod dat in strijd is met de vakverenigingsvrijheid. EPO erkent immers ten opzichte van al haar werknemers de vrijheid van vakvereniging (vgl. art. 30 Ambtenarenreglement) en biedt hen tevens, als een van de zeer weinige internationale organisaties ter wereld, een statutair recht op staking (vgl. art. 30a Ambtenarenreglement). Van een ‘stakingsverbod’ is binnen EPO dus hoegenaamd geen sprake, zodat het Hof aan art. 6 ESH in rov. 3.7 en aan de stellingen van eisers met betrekking tot dit onderwerp in rov. 3.10 geen argument kon en mocht ontlenen om de immuniteit van EPO ‘disproportioneel’ te achten. De verwijzingen door het Hof in rov. 3.7 naar ILO Conventies 87 en 98 en de Committee of Freedom of Association van de ILO miskennen dat (ook) deze niet op EPO van toepassing zijn, en zijn bij gebrek aan enige toelichting onbegrijpelijk. Dit geldt temeer, daar ILOAT het rechterlijk orgaan is dat door dezelfde ILO is opgericht en dat volgens het Hof fundamenteel tekortschiet in bescherming van de ‘collectieve rechten’ van VEOB en SUEPO. De ILO zou volgens het Hof dus een rechtsgang hebben geopend voor de werknemers van (intussen) 60 internationale organisaties, waaronder de ILO zelf met haar 185 lidstaten, welke rechtsgang rechtstreeks in strijd komt met ILO Conventies en het Committee of Freedom of Association van diezelfde ILO. Dat is uiteraard niet zo, en ook daarin kan ‘prima focie’ (vgl. rov. 3.10) bepaald geen argument zijn gelegen om de immuniteit van EPO als disproportioneel te (dis)kwalificeren, zoals het Hof ten onrechte heeft gedaan.

Het Hof heeft in rov. 3.10 (dan ook) ten onrechte een doelredenering gebruikt. Daardoor heeft zich het risico gemanifesteerd dat de rechter schept die denkt door immuniteit te ‘doorbreken’, zichzelf bevoegd te kunnen maken in een geschil tegen een internationale organisatie, namelijk dat deze rechter niet (meer) onbevangen en objectief kan staan tegenover de vraag of in het geschil ten gronde een tekortkoming of fout van de internationale organisatie is te ‘vinden’ in de zaak. Het Hof moest immers zijn beslissing tot het ‘doorbreken’ van de immuniteit rechtvaardigen. Ook om deze ‘selffulfilling prophecy’ tegen te gaan, had het Hof de beoordeling van immuniteit van jurisdictie volledig los moeten bezien van de verwijten en de vorderingen van eisers over de gestelde materiële rechten in het achterliggende geschil (ten gronde). De immuniteit van jurisdictie geldt met recht en reden onafhankelijk van de vraag naar de (on-)rechtmatigheid van de aan de organisatie ten gronde verweten gedragingen.68.

In rov. 3.16 overweegt het Hof dat het beroep van EPO op de twee in Duitsland aanhangige bodemzaken tussen EPO en SUEPO faalt, omdat de vorderingen in Nederland wat betreft de spoedeisendheid op hun eigen merites worden beoordeeld en het feit dat eiders een bodemzaak aanhangig is gemaakt aan het aannemen van de spoedeisendheid in dit geding niet in de weg staat. Dit oordeel is een onbegrijpelijke reactie van het Hof op de stellingen van EPO dat VEOB en SUEPO welbewust een kort geding procedure aanhangig hebben gemaakt in Nederland om te ontkomen aan het litispendentie-verweer, nu er reeds bodemprocedures over dezelfde geschillen en tussen dezelfde partijen in Duitsland aanhangig waren.69.

Onbegrijpelijk is dat het Hof in rov. 3.17 voldoende aannemelijk acht dat VEOB en SUEPO hinder ondervinden dan wel dreigen te ondervinden van de maatregelen die EPO in verband met stakingsacties heeft genomen, en dat hierin ligt besloten dat VEOB c.s. een spoedeisend belang hebben bij hun tegen deze maatregelen gerichte vorderingen. Het staat immers vast — het is zelfs in confesso — dat er al herhaaldelijk stakingen bij EPO hebben plaatsgevonden conform de nieuwe stakingsregels die per 1 juli 2013 zijn ingevoerd, maar dat VEOB en SUEPO geen gebruik hebben gemaakt van het stakingsrecht onder artikel 30a van het Ambtenarenreglement omdat zij ‘geen legitimiteit wensen te geven’ aan de stakingsregels.70. VEOB en SUEPO hadden allang gebruik kunnen maken van de mogelijkheid om tot staking op te roepen maar hebben dit niet eens beproefd.71. Dat VEOB en SUEPO stellen hinder te ondervinden of zullen ondervinden, zoals het Hof meent, verklaart dus ook helemaal niet dat er een spoedeisend belang zou zijn.

Het is zonder motivering, die evenwel ontbreekt, onbegrijpelijk wat het Hof hier bedoelt met ‘de maatregelen die EPO in verband met stakingsacties heeft genomen’ welke een spoedeisend belang zouden scheppen voor VEOB en SUEPO. 's Hofs oordeel is bovendien onjuist. Als het Hof hier beweerdelijke negatieve gevolgen voor de ‘vakbonden’ van de stakingsregulering op het oog heeft, heeft het Hof ten onrechte niet getoetst aan de toepasselijke maatstaf, namelijk dat de beweerdelijk verregaande, negatieve gevolgen van de stakingsregulering zich daadwerkelijk, objectief gezien, hebben voorgedaan. Dat is de maatstaf welke het EHRM heeft aangelegd in verband met de beoordeling van het beroep op art. 11 EVRM.72.

In rov. 4.5 miskent het Hof (eens te meer) dat het beroep van EPO op litispendentie is gecombineerd met een beroep op misbruik van procesrecht, juist omdat in Nederland een kort geding is geïnitieerd om te ontkomen aan litispendentieregets (art. 12 Rv). Ook 's Hofs oordeel dat nu hier in kort geding een voorlopig oordeel wordt gegeven zou betekenen dat er geen sprake kan zijn van tegenstrijdige uitspraken (iets waartegen de immuniteit immers ook beoogt te beschermen), is onjuist althans onbegrijpelijk. De bodemrechter in Duitsland heeft in januari 2015 bepaald dat EPO immuniteit van Jurisdictie geniet bij de Duitse rechter tegenover de vorderingen van SUEPO en haar Duitse afdelingen.73. Het Hof oordeelt nog geen maand later dat EPO geen immuniteit geniet in Nederland van dezelfde vorderingen van SUEPO en haar Nederlandse afdeling. Ook heeft de Duitse kort geding rechter reeds eerder in een parallelzaak geoordeeld dat SUEPO geen recht heeft op het gebruik van de zakelijke e-mail van EPO voor haar (stakings-)oproepen.74. Het Hof oordeelt vervolgens het tegenovergestelde. Natuurlijk zijn hier wel degelijk tegenstrijdige uitspraken aan de orde.

Het is onjuist dat het Hof zich in kort geding bevoegd heeft geacht tot het ‘doorbreken’ van de immuniteit en het ten gronde beoordelen en toewijzen van de vérstrekkende vorderingen van eisers, die onomkeerbare gevolgen kunnen hebben voor de internationale verhoudingen tussen EPO en Nederland als lidstaat en gastland, en die ook direct pretenderen in te werken op de verhoudingen tussen Nederland en de zetelstaat Duitsland en de andere gastlanden van EPO. Het Nederlandse civiele kort geding biedt in een geschil als het onderhavige onvoldoende processuele waarborgen, door de specifieke kenmerken ervan: —

Vanwege het voorlopige karakter van het rechterlijk oordeel in kort geding had het Hof bovendien terughoudendheid moeten betrachten. De uiteindelijke toets in kort geding is immers of de vordering in een bodemprocedure een zodanige kans van slagen heeft dat het gerechtvaardigd is op toewijzing daarvan vooruit te lopen door het treffen van een voorziening zoals gevorderd.75. Het Hof heeft echter niet blijk gegeven van terughoudendheid. Het Hof heeft, integendeel, met de door hem opgelegde geen verboden, uitvoerbaar bij voorraad, in wezen ingezet op een onomkeerbare toestand waardoor de kort geding rechter in Nederland in feite bepaalt (‘effectively determines’ in EHRM-taal76.) welke rechten de Nederlandse ‘vakbonden’ voortaan tegenover EPO geldend zouden kunnen maken. Ook in het licht hiervan is de motivering van het Hof in rov. 4.5, dat het op de grond dat het ‘slechts een voorlopig oordeel’ geeft, de uitspraak van de bodemrechter in Duitsland in de parallelzaak niet hoeft af te wachten, dus onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd.

In (rov. 3.10-slot en) rov. 3.18 overweegt het Hof dat het argument van EPO dat zij als internationale organisatie autonoom is op personeelsgebied en dat haar interne regels een eigen rechtsorde vormen waarin de nationale rechter zich niet mag mengen, wordt verworpen omdat ‘wat hier ook in het algemeen van zij’, deze autonomie in elk geval niet zo ver gaat dat algemeen in Europa erkende grondrechten door EPO geschonden zouden mogen worden zonder dat partijen als VEOB c.s. daartegen een effectief rechtsmiddel zouden kunnen instellen. Deze oordeelsvorming is onjuist, omdat het Hof hier (opnieuw; vgl. onderdeel 6 hiervoor) een veronderstelde schending van materiële rechten ten grondslag legt aan zijn oordeel dat het processuele voorrecht van immuniteit van jurisdictie van EPO in Nederland wordt ‘doorbroken’, terwijl de immuniteit los van het (de vorderingen in het) geschil ten gronde moet worden beoordeeld.77.

Ten onrechte trekt het Hof het bestaan in twijfel van de algemeen aanvaarde volkenrechtelijke regel dat een internationale organisatie, die ‘van niemand en tegelijk van iedereen’ is, autonoom is op regelgevend terrein binnen haar interne rechtsorde, waaronder in elk geval is begrepen de uniforme arbeidsvoorwaarden van het personeel in haar dienst.78. De nationale rechter dient in deze rechtsorde niet te interveniëren.79. Ook dit mag door de nationale rechter niet afhankelijk worden gesteld van zijn beoordeling van de ingeroepen materiële rechten in het geschil ten gronde, nu de eigen bevoegdheid tot interne regelgeving van internationale organisaties exclusief is en (hoe dan ook) niet door de nationale rechter van het gastland mag worden uitgeoefend. Zoals de Hoge Raad heeft uitgemaakt, geldt de immuniteit van jurisdictie ‘in ieder geval’ voor arbeidsgeschillen tussen de internationale organisatie en degenen die in haar dienst bij het vervullen van haar taken een essentiële rol spelen,80. zodat ook daarom niet valt in te zien dat een geschil over achterliggende regels uit de interne rechtsorde van EPO betreffende de arbeidsvoorwaarden van degenen die in haar dienst bij het vervullen van haar taken een essentiële rol spelen, zich zou kunnen onttrekken aan de immuniteit.

Onjuist is verder dat het Hof de interpretatie van het internationale recht door de Nederlandse rechter bepalend acht voor de verhouding tussen EPO en haar personeelsleden in (alle 38 jurisdicties van EPO, althans in) de zetelstaat Duitsland en de gastlanden Oostenrijk en België. Aldus legt het Hof, via de internationale organisatie, immers zijn uitlegoordelen op aan anders lidstaten en in andere lidstaten, en schendt daarmee niet alleen de volkenrechtelijke immuniteitsregels maar ook de volkenrechtelijke gelijkwaardigheid van staten (par in parem non habet imperium) volgens welke regel de ene staat niet zonder zijn instemming is onderworpen aan de oordelen van (de nationale rechter van) een andere staat. Het Hof kan niet aan EPO zijn opvatting opleggen over welke organisatie- brede regels, die uniform gelden in alle vestigingen van EPO, zijn toegestaan, omdat zijn rechtsmacht per definitie ophoudt bij de Nederlandse grens.

Het is, anders dan het Hof in rov. 5.2–5.4 heeft geoordeeld, ook niet aan de Nederlandse rechter om te bepalen of internationale ambtenaren in hun organisatie-brede communicatie over de schreef zijn gegaan. De handhaving van de waardigheid van de international civil service en het tegengaan van kwetsende en lasterlijke aantijgingen in communicaties is niet overgelaten aan de Nederlandse rechter, maar aan de bestuurlijke echelons van de internationale organisatie, met de beschikbare rechtsmiddelen waaronder het beroep op de internationale ambtenarenrechter ILOAT, die is geverseerd in het recht betreffende de international civil service. Hier wreekt zich eens te meer dat het Haagse Hof ten onrechte niet de algemeen geldende volkenrechtelijke regel wenst te respecteren dat een internationale organisatie een eigen, interne rechtsorde heeft waarin een nationale rechter niet mag interveniëren.

In rov. 5.7 overweegt het Hof dat door de stakingsregels van EPO ten onrechte een staking waarvan de duur niet vooraf bekend of bekendgemaakt is, onmogelijk wordt gemaakt. Ook overweegt het Hof in rov. 5.8 dat de beperking van het stakingsrecht tot ‘work stoppage’ in algemene zin onjuist is en van geval tot geval zal moeten worden beoordeeld. In rov. 5.9 overweegt het Hof dat hetzelfde geldt voor de voorwaarde dat de collectieve actie betrekking moet hebben op arbeidsvoorwaarden. In rov. 5.11 haakt het Hof bij het voorgaande aan door te bepalen dat de President niet de maximum duur van een stakingsactie mag bepalen. De voorgaande onderdelen van het cassatiemiddel vitiëren ook deze oordeelsvorming van het Hof, reeds omdat het niet aan de Nederlandse rechter is om de inhoud te bepalen van de organisatie-brede stakingsregels van EPO noch om de bevoegdheden van de Raad van Bestuur (art. 33 EOV) dan wel van de President (art. 10 EOV) te doorkruisen of in te perken. Een dergelijke rechtstreekse interventie in de interne rechtsorde, en in het bestuur en het beleid van EPO is onrechtmatig in het licht van de onafhankelijkheid en de autonomie van de organisatie ten opzichte van haar lidstaten.

In rov. 5.14 overweegt het Hof dat het Hof EPO zal gebieden VEOB c.s. toe te laten tot collectieve onderhandelingen, omdat VEOB c.s. voldoende representatief zijn, er geen steekhoudende argumenten zouden zijn waarom zij niet zouden moeten worden toegelaten tot collectieve onderhandelingen, en het recht op collectief onderhandelen door het EHRM ook als essentieel onderdeel van de in artikel 11 EVRM gewaarborgde vrijheid van vergadering en vereniging is aangemerkt. Ook deze oordeelsvorming kan geen stand houden omdat de Nederlandse rechter in geen geval bevoegd is de eigen regelgeving van de organisatie eenzijdig buiten werking te stellen, te vernietigen, aan te vullen of te wijzigen, omdat dit een onrechtmatige interventie betekent in de autonome, exclusieve bevoegdheden van (de Administrative Council en/of de President van) de internationale organisatie EPO.

Ten onrechte, althans onbegrijpelijk, heeft het Hof in zijn arrest, ook bij zijn selectie van relevant geachte feiten en omstandigheden, volledig verzuimd om bij zijn beoordeling te betrekken dat er een personeelsvertegenwoordiging bij EPO is ingesteld voor alle werknemers met institutionele basis in de interne rechtsorde van EPO. Het bestaande systeem wordt door het Hof niet eens genoemd, alsof het niet bestaat. Zoals uit de uitvoerige, niet betwiste stellingen van EPO blijkt, is binnen EPO voorzien in een institutioneel geborgd systeem van personeelsinspraak (vgl. Ambtenarenreglement, art. 2 en art. 33–38) via door de werknemers van EPO gekozen personeelsvertegenwoordigers die zitting hebben in de Staff Committees (SC) op lokaal niveau (ook In Rijswijk), alsook op centraal niveau in de Central Staff Committee (CSC), in München, Duitsland. De taken als personeelsvertegenwoordiger worden gerekend tot de reguliere werkzaamheden van het betreffende personeelslid (vgl. art. 34 Ambtenarenreglement) en voor de personeelsvertegenwoordigers geldt bij EPO een in vergelijking met andere internationale organisaties genereuze regeling waarbij de tijd die wordt besteed aan de activiteiten als personeelsvertegenwoordiger pro rate of zelfs 100% is vrijgesteld van de prestatienormen die gewoonlijk binnen EPO gelden.81. Er is, zoals eveneens onbetwist door EPO is gesteld, regelmatig (elke vier tot zes weken) gelegenheid tot centraal overieg tussen het topmanagement van EPO en de personeelsvertegenwoordiging in de CSC, alsook in het kader van de General Consultative Committee (GCC), die haar opinie kan geven over elk voorstel om het Ambtenarenreglement te wijzigen (vgl. art. 36–38 Ambtenarenreglement).82. Eveneens is door EPO onbetwist gesteld dat de ‘vakbonden’ SUEPO en VEOB dit bestaande systeem trachten te ondermijnen, onder andere doordat de prominente leden van de ‘vakbonden’ in hun capaciteit van gekozen personeelsvertegenwoordigers (de prominente leden van SUEPO zijn voor het overgrote deel dezelfde als de in de SC en CSC gekozen personeelsvertegenwoordigers83.) geen gevolg geven aan hun institutionele verplichtingen, zoals het tijdig benoemen van leden in de Internal Appeals Committee (IAC) ten behoeve van de interne geschillenbeslechting.84. In het licht van al deze essentiële stellingen is onbegrijpelijk dat het Hof heeft geoordeeld dat de Nederlandse ‘vakbonden’ SUEPO en VEOB, waarvan vaststaat dat deze (anders dan SC, CSC en GCC) géén institutionele basis hebben, aanspraak kunnen maken op de exclusieve positie van personeelsvertegenwoordiging tegenover de President/het (top-)management van EPO, in verband met collectieve actie en ‘collectieve onderhandelingen’.85.

De overweging in rov. 4.7, dat het Hof ‘het aannemelijk acht’ dat zich met enige regelmaat gelegenheden zullen voordoen waarbij centraal overleg tussen EPO en haar werknemers aan de orde kan zijn, is eveneens onbegrijpelijk in het licht van de hierboven genoemde stellingen. Er is verdragsrechtelijk ook helemaal geen ruimte voor het Hof om de Nederlandse ‘vakbonden’ aldus te belonen voor hun bestaan naar nationaal privaatrecht en/of voor het frustreren van het functioneren van de SC, CSC, en GCC. Herhaald zij dat de prominente leden van SUEPO en VEOB en van de in de SC, CSC en GCC gekozen personeelsvertegenwoordigers voor het overgrote deel dezelfde personen betreffen. EPO betaalt deze werknemers dus voor hun activiteiten in de SC, CSC en GCC als personeelsvertegenwoordiger, terwijl dezelfde personen in de praktijk hun tijd kennelijk vooral vullen met het organiseren van negatieve pers over de organisatie, waaronder persoonlijke aanvallen op het management van EPO, de President in het bijzonder, in hun rol van bestuurder of prominent lid van SUEPO en VEOB.

Het door het Hof in rov. 5.14 willen ‘toelaten’ van VEOB en SUEPO tot collectieve onderhandelingen is ook onbegrijpelijk want volstrekt kunstmatig, omdat vast staat dat dezelfde personen die zich opwerpen als voortrekkers (en/of bestuurders zijn) van de Nederlandse ‘vakbonden’ reeds in hun capaciteit van personeelsvertegenwoordiger bij EPO (in de CSC, GCC) op regelmatige basis toegang hebben tot het (top)management van EPO, onder wie de President.86. De ‘vakbonden’ willen dus zogenaamd ‘om de tafel’ met het management dat doorlopend persoonlijke aanvallen vanuit diezelfde ‘vakbonden’ moet verduren.87. In het licht daarvan, alsook in verband met het welbewuste uithollen van het systeem van SC, CSC en GCC door de ‘vakbonden’, is onbegrijpelijk dat er volgens het Hof geen ‘steekhoudende argumenten’ zouden zijn aangevoerd door EPO om SUEPO en VEOB niet toe te laten tot collectieve onderhandelingen zoals door hen gevorderd.

In rov. 3.14 en 3.15 overweegt het Hof dat SUEPO en VEOB een eigen belang hebben om hun taken als vakbond ongehinderd uit te voeren en dat niet relevant is dat EPO hen niet als vakbonden erkent voor wat betreft de ontvankelijkheid bij de Nederlandse rechter. Het Hof ziet er ook hier aan voorbij dat de Nederlandse ‘vakbonden’ helemaal geen ‘taken’ tegenover EPO ‘ongehinderd’ moeten kunnen uitvoeren op internationaal niveau. Het belang de immuniteit van EPO te doorbreken, de regelgeving van EPO te ‘versplinteren’, en/of EPO proberen te dwingen tot het formeel erkennen van SUEPO en VEOB in de interne rechtsorde van de organisatie op internationaal niveau terwijl dit een politieke beslissing betreft van de 38 lidstaten van EPO, vormen geen van allen een in rechte te respecteren belang bij de Nederlandse rechter, laat staan dat EPO deze tegen zich zou moeten laten werken. EPO is geenszins verplicht zich te voegen naar de wensen van Nederlandse ‘vakbonden’ die als zodanig geen plaats hebben in het verdragsrechtelijke systeem van EPO en die, zonder enige institutionele grondslag. het binnen EPO voor alle werknemers voorziene systeem van personeelsvertegenwoordiging buitenspel trachten te zetten.

Ten onrechte overweegt het Hof in rov. 5.2–5.4 dat uit ILOAT uitspraak 3156 (6 februari 2013) zou volgen dat de volgens het Hof door EPO opgelegde beperkingen aan de communicatie van SUEPO en VEOB via de zakelijke e-mail van EPO disproportioneel zijn en verboden moeten worden. Waar ILOAT (para 12 van de geciteerde uitspraak) spreekt over ‘bodies of any kind responsible for defending the interests of international organisations staff’, geldt immers dat deze taak bij EPO wordt vervuld door de geïnstitutionaliseerde, gekozen personeelsvertegenwoordiging in de SC, CSC, en GCC, terwijl vaststaat dat personeelsvertegenwoordigers van EPO in die capaciteit bij ILOAT terecht kunnen. 's Hofs oordeel op basis van de rechtspraak van ILOAT is althans onbegrijpelijk, omdat in de redenering van het Hof (vgl. rov. 3.6–3,7) nu juist de ‘tekortkoming’ van ILOAT — die het Hof aan EPO tegenwerpt — erin beslaat dat ILOAT niet kan oordelen over de ‘fundamentele collectieve rechten’ van de ‘vakbonden’ SUEPO en VEOB, omdat deze als zodanig geen procespartij kunnen zijn bij ILOAT. Als dat zo is, kan de rechtspraak van ILOAT dus geen betrekking hebben op de ‘vakbonden’ VEOB en SUEPO, en kunnen aan de uitspraken van ILOAT mitsdien geen rechten worden ontleend welke aan die Nederlandse ‘vakbonden’ als zodanig zouden toekomen jegens EPO.

Zoals blijkt uit para 13 van de in rov. 5.2 geciteerde ILOAT uitspraak, is de toepasselijke maatstaf dat beknotting van het functioneren van vakbonden door ‘overly restrictive measures’ (dus ‘overdreven restrictieve maatregelen’) niet is toegestaan.88. Wat betreft stakingsregels heeft ILOAT bovendien de specifiek toepasselijke maatstaf aangelegd dat deze de rechten van het personeel niet zodanig mogen beperken dat zij aan die rechten ‘alle inhoud ontnemen’ (‘deprive them of all substance’).Partijen zijn het over deze maatstaf ook eens.89. Het Hof legt in rov. 5.3 echter de maatstaf ‘disproportioneel’ aan, hetgeen onjuist is want een (veel) lichtere toets behelst. Ook is onbegrijpelijk waarom SUEPO en VEOB volgens het Hof zonder het door hen gewenste gebruik van de zakelijke e-mail van EPO niet effectief zouden kunnen functioneren: naar EPO onbetwist heeft gesteld, zijn er immers voldoende bruikbare alternatieven voorhanden, ook om tot staking op te roepen, zoals via de eigen pagina van SUEPO op het intranet van EPO, de (publieke) website van SUEPO The Hague90. of via facebook-, Linkedin- of Whatsapp groepsaccounts.91.

Zoals blijkt uit para 15 van de in rov. 5.2 geciteerde ILOAT uitspraak, zijn in het Internationale ambtenarenrecht uitingen die neerkomen op een persoonlijke aanval van kwaadsprekende of denigrerende aard (‘malicious or defamatory’) verboden. Dit betreft precies de kern van het bezwaar van EPO tegen de massale stroom van e-mails, (met) pamfletten en andere uitingen van SUEPO en VEOB die specifiek zijn gericht tegen het (top)management van EPO, de persoon van de President in het bijzonder. Nu de President aan het hoofd staat van het Europees Octrooi Bureau, het uitvoerend orgaan van EPO, en het gebruikte medium de zakelijke e-mail van EPO betreft, levert dit onzakelijk gebruik wel degelijk een aantasting op van de waardigheid van de international civil service. Het gaat immers om ‘de grenzen van toegestaan debat en discussie’ (the boundaries of permissible debate and discussion92.) in situaties als de onderhavige, waarin de President (c.q. het management van EPO) zich niet anders kan verdedigen tegen de bijna dagelijkse stroom van onheuse aantijgingen. EPO heeft op basis van de stukken van eisers vele voorbeelden aangehaald van zeer onfatsoenlijke uitingen van de ‘vakbonden’ die mede, zo niet louter, tegen de persoon van de President zijn gericht,93. net zoals vast staat dat SUEPO heeft geprobeerd de herbenoeming van de President te verhinderen met een brief aan (de delegaties in) de Administrative Council met valse beschuldigingen aan het adres van de President.94. Het optreden van SUEPO en VEOB intern en naar buiten toe heeft dus inmiddels de vorm aangenomen van het aansturen op een directe confrontatie met de President persoonlijk. De overwegingen van het Hof (rov. 5.3) zijn onjuist althans onbegrijpelijk, want komen erop neer dat internationale ambtenaren in hun capaciteit van (bestuurs-) leden van een Nederlandse privaatrechtelijke vereniging (‘vakbond’) zich op internationaal niveau zouden mogen permitteren wat de zegen van de Nederlandse rechter heeft, terwijl dergelijke uitingen van precies dezelfde individuen in elke andere capaciteit aan het exclusieve oordeel van ILOAT zijn onderworpen.95. Voornoemde feiten en omstandigheden, alsook het gegeven dat SUEPO en VEOB het zakelijke e-mail systeem van EPO bijna dagelijks belasten met massale niet-zakelijke uitingen96., dat de noodzaak om de zakelijke e-mail van EPO te gebruiken — ook ten aanzien van de meerderheid van werknemers die géén lid is van SUEPO en VEOB — voor (dergelijke) communicatiedoeleinden,er helemaal niet is, en enkel wordt gebruikt om de indruk te wekken dat SUEPO en VEOB officiële, erkende vakbonden zijn van EPO, heeft het Hof verzuimd te verdisconteren in zijn oordeelsvorming, en vormen wel degelijk een ‘good cause’ (vgl. ILOAT uitspraak geciteerd in rov. 5.2, para 14) voor het aanbrengen van beperkingen. Ook het oordeel van het Hof, dat alleen uit het dictum kenbaar is,97. inhoudende dat ‘vakbondsvertegenwoordigers’ niet langer door EPO met disciplinaire maatregelen worden ‘gedreigd’ in verband met het circuleren van vakbond-gerelateerde onderwerpen over de zakelijke e-mail, is onjuist. althans onbegrijpelijk, omdat tegen overtredingen wel degelijk mag worden opgetreden door de internationale organisatie en ‘prior authorisation’ zelfs is toegestaan, welke enkel onrechtmatig is als er in het concrete geval een inbreuk wordt gemaakt op de vrijheid van meningsuiting (vgl. de ILOAT uitspraak geciteerd in rov. 5.2, para 16-slot). Het Hof had dus niet op voorhand en in algemene zin aan EPO mogen verbieden om vertegenwoordigers van de ‘vakbonden’ te signaleren dat disciplinair optreden mogelijk is.

Ook het oordeel van het Hof in rov. 5.8 en 5.9 over onderwerp en reikwijdte van stakingsvormen is onjuist, althans onbegrijpelijk.98. Wil een collectieve actie gerechtvaardigd kunnen zijn dan moet immers in de eerste plaats sprake zijn van een ‘belangengeschil’, dat wil zeggen een geschil tussen werkgever en werknemers dat onderwerp kan zijn van collectief overleg tussen deze partijen. Een politieke actie of een zuiver rechtsconflict valt daar niet onder. De algemene beperking in de toepasselijke regels van EPO tot ‘arbeidsvoorwaardanconflicten’ sluit daarbij juist aan. Het is verder niet in geschil dat een staking om rechtmatig te zijn het laatste redmiddel (‘ultimum remedium’) moet zijn. Alternatieve acties; zoals acties met intervallen of langzaamaan of stiptheidsacties, zijn niet goed verenigbaar met de vereisten van proportionaliteit en behoorlijkheld van collectieve acties. Dat soort acties is immers niet goed te onderscheiden van ongeoorloofde afwezigheid of achterblijvende prestaties van personeelsleden. De kerntaken bij EPO — het beoordelen van patentaanvragen — lenen zich helemaal niet voor alternatieve stakingsvormen. EPO is niet een fabriek met een lopende band die langzamer kan draaien of met intervallen kan worden stilgezet. Alternatieve stakingsvormen komen al te eenvoudig neer op misbruik, welke met een beoordeling vanuit het management van geval tot geval en achteraf niet kan worden voorkomen. ILOAT heeft bovendien overwogen in zijn uitspraak no. 2342, rov. 5 (onderstr loeg, adv); ‘[U]ndoubtedly, as recalled in the case law (see, for instance, Judgment 566), as a matter of principle a strike is lawful, but this applies only in the case a collective work stoppage’. Het is dan ook onjuist, althans rust op een onbegrijpelijke uitleg van de rechtspraak van ILOAT, dat het Hof in rov. 5.8 overweegt dat volgens (ILOAT andere vormen van staking (dan een collective work stoppage) niet ongeoorloofd zijn in het internationale ambtenarenrecht.

Het bepalen van de maximum duur van een staking, waar het Hof zich ten onrechte, althans onbegrijpelijk, tegen keert in rov. 5.7 en rov. 5.11, dient eveneens om de kerntaken van EPO te beschermen en beoogt misbruik tegen te gaan. Zo kunnen stakingen worden uitgeroepen vlak vóór of vlak na de vakantieperiode, in aansluiting op vrije dagen waardoor een en ander in elkaar gaat overlopen en het oncontroleerbaar wordt of er sprake is van ‘absence without authorization’ en/of salarisaftrek gerechtvaardigd is. Het Hof motiveert ook helemaal niet waarom een staking voor onbepaalde tijd een ‘essentieel onderdeel’ zou zijn van het recht op staking van VEOB en SUEPO. Dat dit zo zou zijn ligt niet voor de hand, reeds omdat het stakingswapen op zichzelf al ultimum remedium moet zijn en collectieve actie in het internationaal ambtenarenrecht ook niet zover strekt dat het functioneren van de internationale organisatie, gezien haar ‘publieke’ taak, voor onbepaalde duur (nagenoeg) onmogelijk mag worden gemaakt. Eisers hebben voorts helemaal nel gesteld dat (de President van) EPO op enig moment de duur van een staking heeft beperkt terwijl die staking voor veel langere tijd was afgekondigd. SUEPO en VEOB hebben dus ook helemaal geen belang bij het bestrijden van een vooraf vastgestelde maximum duur van de staking.

Onjuist is dat het Hof in rov. 5.14 meent dat uit artikel 11 EVRM een verplichting tot het toelaten tot collectieve onderhandelingen van de ‘vakbonden’ VEOB en SUEPO zou voortvloeien voor EPO als werkgever. Naast het feit dat EPO geen staat is en geen partij bij het EVRM, en dat de ‘vakbonden’ geen volkenrechtssubject zijn (vgl. de onderdelen hiervóór), is onjuist 's Hofs oordeel dat er een ‘verplichting’ voor de werkgever zou bestaan om de ‘vakbonden’ toe te laten tot collectieve onderhandelingen. Het ESH spreekt uitdrukkelijk van ‘vrijwillige’ onderhandelingen tussen werkgever en werknemers (vgl. art. 6 lid 2 ESH) en het EHRM heeft geoordeeld dat de vrijheid van vereniging en vergadering’ (art. 11 EVRM) géén ‘verplichting’ inhoudt voor werkgevers om in collectieve onderhandelingen te treden.99. Herhaald zij dat de zaak EHRM Demir en Baykara/Turkije, die het Hof op deze plaats aanhaalt om zijn oordeel op te baseren, juist bevestigt dat art. 11 EVRM niet een verplichting oplegt aan werkgevers om in collectieve onderhandelingen te treden. Die zaak zag ook specifiek op de nietigverklaring door de Turkse rechter van een reeds gesloten cao met betrekking tot bepaalde gemeenteambtenaren in Turkije.100.

Het dictum van het arrest van het Haagse Hof is (ook) reeds op zichzelf beschouwd onjuist, want het is de Nederlandse rechter niet toegestaan de doorwerking van Internationaal recht te verzekeren indien zulks zou bestaan uit het intrekken, wijzigen of uitvaardigen van nationale wetgeving. Evenzo heeft de Nederlandse rechter niet de bevoegdheid een bevel tot wetgeving van bepaalde inhoud te geven, ook niet ter nakoming van internationale verplichtingen. A fortiori geldt dat het Hof zich deze bevoegdheden ten onrechte heeft aangemeten ten opzichte van de eigen rechtsorde van EPO, die zich over meerdere (vreemde) staten uitstrekt. Het is niet aan de Nederlandse rechter om de inhoud van de bij EPO geldende stakingsregels aan te passen, of te bepalen dat de zakelijke e-mail van EPO mag worden gebruikt door de ‘vakbonden’ of dat disciplinaire maatregelen vanuit (het management van) EPO op dat vlak zouden zijn uitgesloten. Het is ook niet aan de Nederlandse rechter om het (top)management van EPO voor te schrijven dat het voorlaan met SUEPO en VEOB ‘om de tafel moet’ (in de zetelstaat in München, of elders).

Het dictum van 's Hofs arrest levert op zichzelf genomen een schending op van het verdragsrechtelijk immuniteitsrecht van EPO (art. 8 EOV, art. 3 PPI), het ongeschreven volkenrecht — immuniteitsrecht; soevereine gelijk(waardig-)heid van staten, exclusieve territoriale jurisdictie van staten; Internationaal bevoegdheidsrecht — en van de autonome rechtsorde van EPO en de exclusieve regelgevende bevoegdheid van haar organen (art. 10 EOV; art. 33 EOV), alsook van art. 93 en 94 Gw, art. 1 Rv, art 13a Wet AB en art. 11 Wet AB. Het Hof diskwalificeert en passant ten onrechte de rechtsgang bij ILOAT die openstaat voor ongeveer 60 internationale organisaties en 46.000 internationale ambtenaren wereldwijd, en het Hof pretendeert tevens ten onrechte dat een Nederlandse privaatrechtelijke vereniging (‘vakbond’) een internationaal rechtspersoon/ volkenrechtssubject is.

Het dictum van het arrest houdt tevens een schending in van de immuniteit van executie die EPO toekomt (eveneens) op de voet van art. 8 EOV en art. 3 PPI. Het Hof heeft ten onrechte ge- en verboden tot ‘specific performance’ — reële executie — aan EPO en haar (top-)management opgelegd, en daarbij zijn arrest ook nog uitvoerbaar bij voorraad verklaard. Binnen noch buiten de landsgrenzen van Nederland komt de Nederlandse rechter de rechtsmacht toe om dit soort ge- en verboden op te leggen aan EPO.

Het Hof heeft met zijn dictum (tevens) miskend dat de door het Hof kennelijk gewenste internationale rechtsontwikkeling op het gebied van het immuniteitsrecht en de door het Hof kennelijk gewenste inrichting van de personeelsvertegenwoordiging binnen EPO, niet vanuit een nationale rechterstoel kan en mag worden afgedwongen, tegen het geldende volkenrecht in. Het volkenrecht wordt gevormd door volkenrechtsubjecten in hun onderlinge, internationale betrekkingen. Daartoe behoort niet de Nederlandse rechter. Juist de rechter van het gastland dient zich — temeer als kort geding rechter — terughoudend op te stellen, in plaats van de internationale organisatie te willen (be-)sturen en de wet voorschrijven zoals het Hof ten onrechte heeft gedaan in deze zaak.101.

Bij het voorgaande sluit aan, dat rechters die uiting wensten te geven aan bij hen bestaande onvrede over het ontbreken van een ten gronde te benutten rechtsgang bij een internationale organisatie, zich — terecht — beperkt hebben tot een ‘morele’ waarschuwing of ‘politieke’ signalering. Vgl. Hof Den Haag in de Mothers of Srebrenica-zaak102. en vgl. ILOAT in de zaak die aanleiding gaf tot EHRM Klausocker v Germany.103. Terecht, omdat het alternatief — zelf de zaak ten gronde berechten met ‘doorbreking’ van de immuniteit — schending van het volkenrecht door de nationale rechter oplevert en de (steeds intensievere) internationale samenwerking in gevaar brengt, waarvoor de betrokken lidstaat internationaal ten volle de verantwoordelijkheid draagt. Niet zonder betekenis daarbij is dat de immuniteit van jurisdictie van internationale organisaties wereldwijd een essentiële functie vervult. Het immuniteitsrecht vormt een universeel systeem, dat uiteindelijk ‘slaat of valt’ met een consequente toepassing. Wanneer de Nederlandse rechter het respecteren c.q. ‘doorbreken’ van de immuniteit zou kunnen en mogen afhankelijk stellen van zijn afweging van geval tot geval, dan creëert Nederland een onjuist, alarmerend precedent dat bovendien navolging gaat vinden in ‘minder ontwikkelde’ rechtsordes in de wereld, met alle gevolgen van dien voor het algehele functioneren van internationale organisaties en hun personeel. Ook dat heeft het Hof miskend met zijn arrest.