HR, 11-10-2022, nr. 20/04310

Het gerechtshof Den Haag heeft bij arrest van 17 december 2020 het vonnis van de rechtbank van 14 maart 2018 bevestigd, met aanvulling van de strafmotivering en de bewijsmiddelen en met uitzondering van de beslissing van de vordering van de benadeelde partij en in zoverre een nieuwe beslissing genomen. De verdachte is wegens “opzettelijk brand stichten, terwijl daarvan levensgevaar voor een ander en gevaar voor goederen te duchten is” veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 30 maanden, met aftrek van voorarrest. Het hof heeft de vordering van de benadeelde partij toegewezen en dienovereenkomstig aan de verdachte een schadevergoedingsmaatregel opgelegd.

Het cassatieberoep is ingesteld namens de verdachte. H. Bakker, advocaat te Amsterdam, heeft twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel houdt in dat de afwijzing van een aanhoudingsverzoek onbegrijpelijk is. Het tweede middel bevat de klacht dat de toewijzing van de vordering van de benadeelde partij ontoereikend is gemotiveerd.

Namens de benadeelde partij hebben R.J. Baumgardt, P. van Dongen en S. van den Akker, advocaten te Rotterdam, een verweerschrift ingediend tegen het tweede middel.

Het eerste middel klaagt over de afwijzing van een aanhoudingsverzoek. Aan die afwijzing ging het volgende vooraf.

In hoger beroep stond op 28 september 2018 een regiezitting gepland. De verdachte is daar verschenen, maar heeft om aanhouding verzocht omdat hij zich wegens gezondheidsklachten (slechtziend- en horend) niet in staat achtte de zitting volledig te volgen en hij ook niet wilde dat zijn raadsman namens hem de onderzoekswensen toelichtte zonder dat hij er zelf bij was en alles mee kon krijgen. Hij kon mogelijk een aantal maanden later worden geopereerd. Dit aanhoudingsverzoek is toegewezen. Het hof heeft daarnaast ambtshalve de zaak naar de raadsheer-commissaris verwezen voor het doen van nader onderzoek.

Uit de daaropvolgende e-mailwisselingen maak ik op dat op 30 november 2018 namens de verdachte is verzocht om de zaak pas weer na eind februari 2019 in te plannen, omdat hij nog enkele medische ingrepen diende te ondergaan en zichzelf tot die tijd niet in staat achtte de zittingen voldoende te volgen. Vervolgens heeft de verdachte op 19 september 2019 aan het hof verzocht de zaak tot februari 2020 aan te houden, wederom wegens medische omstandigheden (lekkage in zijn ogen, ‘half blind en half doof’ en andere klachten aan het hart, de maag, de darmen en de nieren) en aanstaande operaties. Bovendien moest hij een nieuwe advocaat vinden.

De zaak is uiteindelijk op 3 december 2020 op een zitting van het hof ingepland. Kort voor de zitting, op 27 november 2020, heeft de verdachte wederom verzocht om aanhouding, omdat hij op 1 december 2020 een afspraak had bij de KNO-arts voor zijn doofheid en een operatie aan zijn ogen omdat hij niets meer zag. Ook was op 10 december 2020 een afspraak gepland voor zijn hart, welke afspraak mogelijk eerder zou plaatsvinden. Zijn raadsman heeft dit verzoek op 1 december 2020 nader toegelicht met de mededeling dat zijn cliënt op 1 december 2020 een oogoperatie zou ondergaan. Bij het verzoek zijn twee opnamebrieven gedateerd 26 c.q. 27 november 2020 gevoegd van afspraken op 1 december 2020 (bij oogheelkunde) en 10 december 2020 (cardiologie). De raadsman heeft op 2 december 2020 een update gestuurd over de gezondheidstoestand van de verdachte zoals hij die door had gekregen van diens dochter, namelijk dat de verdachte was geopereerd aan zijn ogen en dat hij contact zou opnemen zodra hij weer zicht had. Vragen van de raadsman over de precieze aard van de operatie en de te verwachten herstelperiode kon zij niet beantwoorden. Op 3 december 2020 heeft de raadsman voorafgaand aan de zitting nog een laatste update gestuurd over de gezondheidstoestand van de verdachte. Deze houdt onder meer in:

“Gisteren en vandaag heeft cliënt mij telefonisch het volgende doorgegeven.

De operatie van afgelopen dinsdag betrof een eerste behandeling vanwege beschadigingen van het netvlies als gevolg van diabetes. Er is staar verwijderd om zodoende de schade aan het netvlies beter te kunnen beoordelen. Cliënt ziet erg wazig en heeft pijn aan het hoofd en zijn ogen. Hij heeft druppels en moet contact opnemen als de wazigheid blijft.

Vandaag liet hij mij weten dat de klachten onveranderd zijn.

Voorts verwacht cliënt een telefoontje van de afdeling cardiologie om vervroegd de hartkatheterisatie te laten plaatsvinden.

Omdat cliënt niet precies de medische termen kon noemen van de operatie van afgelopen dinsdag of zijn oogafwijking an sich, heb ik als raadsman, met vanzelfsprekend zeer beperkte medische kennis, een kleine zoekslag op Internet gemaakt, hetgeen mij de volgende informatie heeft opgeleverd: het lijkt erop dat cliënt lijdt aan diabetische retinopathie, waarvoor hij een netvliesoperatie dient te ondergaan, waarbij als eerste operatie staar is verwijderd. De hersteltijd is minstens een week, zo lees ik, en de verwachting is dat de patiënt binnen enkele weken weer de dagelijkse bezigheden kan hervatten.”

Het proces-verbaal van de zitting van 3 december 2020 houdt – voor zover van belang – het volgende in:

“De raadsman van de verdachte licht het verzoek tot aanhouding van de zaak als volgt toe:

Mijn cliënt wil niet dat de zaak vandaag inhoudelijk wordt behandeld. Ik ben beperkt gemachtigd. Ik voel mij niet gemachtigd om een standpunt in te nemen over een verzoek tot het horen van getuigen. Mijn cliënt begrijpt dat het tijdsverloop invloed kan hebben op een verklaring van een getuige. Het is moeilijk te zeggen of mijn cliënt afstand zal doen van een eventueel verweer betreffende de schending van de redelijke termijn. Ik heb daar niet met hem over gesproken. Ik heb wel met mijn cliënt alle andere mogelijke consequenties van het niet verschijnen ter zitting van heden doorgesproken. Ik heb uitgelegd dat uw hof een belangenafweging zal maken. Mijn cliënt is mordicus tegen een inhoudelijke behandeling van zijn strafzaak buiten zijn aanwezigheid.

De advocaat-generaal reageert als volgt:

Ik verzoek u het aanhoudingsverzoek af te wijzen. De verdachte had er voor kunnen kiezen om zijn raadsman te machtigen, zodat op zijn minst zijn onderzoekswensen konden worden behandeld. Het is niet duidelijk waarom de verdachte vandaag niet gebruik maakt van zijn verschijningsrecht. De proceseconomie wordt te zeer verstoord wanneer de zaak vandaag wederom niet inhoudelijk wordt behandeld. De voorzitter vraagt de raadsman uit welk ingekomen stuk het hof kan opmaken dat het voor de verdachte onmogelijk is om heden ter zitting te verschijnen.

De raadsman antwoordt als volgt:

Mijn cliënt is diabetespatiënt. Hij heeft als gevolg van deze ziekte schade aan zijn oog opgelopen. Gisteren kwam de informatie binnen dat hij aan staar moet worden geholpen. Hij heeft bloedingen en lekkages in zijn oog. Hij ziet wazig. Ik heb vandaag nogmaals de keuze aan hem voorgelegd om heden ter zitting te verschijnen. Hij kan de medische termen niet bevestigen. Hetgeen ik op papier heb omschreven heb ik zelf opgezocht op internet. Mijn cliënt heeft geen goed zicht en blijft daarom thuis. Op basis van deze informatie vind ik het geen rare gedachte dat hij voor een dergelijke behandeling in het ziekenhuis is geweest en hij niet in staat is om vandaag ter zitting te verschijnen. Ik heb geen medische stukken van mijn cliënt ontvangen. Ik ben niet gemachtigd. Ik kan artsen in deze tijd niet lastig vallen. Bovendien hebben we te maken met de privacy van mijn cliënt. Mijn cliënt heeft in elk geval geen medische stukken aan mij overgelegd.

De advocaat-generaal reageert als volgt:

In het e-mailbericht d.d. 27 november 2020 van de raadsman staat dat de verdachte een dagbehandeling moet ondergaan op de afdeling Oogheelkunde van het Erasmus MC. Verder kan onvoldoende informatie uit de stukken worden opgemaakt. In het licht van de eerdere aanhoudingsverzoeken, verzet ik mij tegen aanhouding van de zaak.

Het hof onderbreekt vervolgens het onderzoek voor beraad. Na beraad wordt het onderzoek hervat en deelt de voorzitter als beslissing van het hof mede dat, gelet op het feit dat nu geen inhoudelijke medische stukken zijn overgelegd, het verzoek tot aanhouding zal worden afgewezen aangezien niet aannemelijk is geworden dat de verdachte vanwege zijn medische toestand vandaag niet in staat is om ter terechtzitting te verschijnen. Het hof heeft voorafgaand aan de zitting van vandaag nog gevraagd of de verdachte ter zitting wil verschijnen. De verdachte had aan dit verzoek van het hof eenvoudig kunnen voldoen.”

Voor de beoordeling van het middel geldt het volgende toetsingskader zoals de Hoge Raad dat in zijn arrest van 13 juli 2021 nog eens heeft herhaald en aangevuld:1.

“3.3. Een verzoek tot aanhouding van het onderzoek ter terechtzitting kan op de terechtzitting worden gedaan door de verdachte of zijn raadsman die daartoe door de verdachte op grond van artikel 279 van het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv) is gemachtigd. Ook de raadsman die niet is gemachtigd tot het voeren van de verdediging van de verdachte die op de terechtzitting niet is verschenen, kan daar een verzoek doen tot aanhouding van het onderzoek op de terechtzitting voor zover dat verzoek wordt gedaan met het oog op de effectuering van het aanwezigheidsrecht van de verdachte of ten behoeve van het alsnog verkrijgen van de in artikel 279 lid 1 Sv bedoelde machtiging. Overeenkomstig de artikelen 329 en 330 Sv wordt beslist op het verzoek nadat het openbaar ministerie daaromtrent is gehoord.

De verdachte of zijn raadsman moet concreet de omstandigheid aanvoeren die aan het verzoek tot aanhouding van het onderzoek ter terechtzitting ten grondslag ligt. Indien zo’n omstandigheid niet wordt aangevoerd, mag de rechter het verzoek om die reden afwijzen.

In de regel mag van de verdachte of diens raadsman worden gevergd dat hij ter staving van het verzoek (alsnog) de gegevens verstrekt die de rechter met het oog op de te nemen beslissing noodzakelijk acht. Als de rechter de omstandigheid die aan het verzoek ten grondslag is gelegd, niet zonder meer aannemelijk acht, kan hij gevolgen verbinden aan de omstandigheid dat het verzoek onvoldoende door bewijsstukken is gestaafd en/of aan zijn verlangen tot aanvulling niet (genoegzaam) is voldaan.

Voor het oordeel dat de aan het verzoek ten grondslag gelegde omstandigheid niet aannemelijk is, volstaat evenwel niet steeds de vaststelling dat die omstandigheid onvoldoende is onderbouwd. Het is immers mede afhankelijk van de aard van de aangevoerde reden – in het bijzonder of het gaat om een zich onverwacht aandienende omstandigheid, bijvoorbeeld verband houdend met ziekte van de verdachte – of, alvorens wordt beslist op het verzoek, gelegenheid dient te worden geboden het verzoek van een nadere toelichting te voorzien en/of op een later moment (alsnog) bewijsstukken over te leggen. Opmerking verdient evenwel dat de rechter het bieden van die gelegenheid en het nemen van een beslissing omtrent de aannemelijkheid van de aan het verzoek ten grondslag gelegde omstandigheid achterwege kan laten op grond van zijn oordeel dat hetgeen is aangevoerd – ware het juist – in de hierna weer te geven afweging van belangen niet tot toewijzing van het verzoek leidt.

Nadat in voorkomende gevallen gelegenheid is geboden voor een nadere toelichting of het overleggen van bewijsstukken, kan de rechter het verzoek reeds – dat wil zeggen: zonder dat tot de hierna weer te geven afweging van belangen wordt overgegaan – afwijzen op de grond dat de aan het verzoek ten grondslag gelegde omstandigheid niet aannemelijk is.

Wanneer zich niet het geval voordoet dat de aan het verzoek ten grondslag gelegde omstandigheid niet aannemelijk is geoordeeld, dient de rechter een afweging te maken tussen alle bij aanhouding van het onderzoek ter terechtzitting betrokken belangen. Het gaat daarbij om het belang van de verdachte bij het kunnen uitoefenen van zijn in artikel 6 lid 3 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden gewaarborgde aanwezigheidsrecht – waaronder het recht om zich in zijn afwezigheid ter terechtzitting door een daartoe uitdrukkelijk gemachtigde raadsman te doen verdedigen – en, kort gezegd, het belang dat niet alleen de verdachte maar ook de samenleving heeft bij een doeltreffende en spoedige berechting. Van deze afweging, waarbij de aan het verzoek tot aanhouding ten grondslag gelegde gronden moeten worden betrokken, dient de rechter in geval van afwijzing van het verzoek blijk te geven in de motivering van zijn beslissing.

In het specifieke geval dat de verdachte wegens ziekte is verhinderd op de terechtzitting te verschijnen en in verband daarmee schorsing van het onderzoek heeft verzocht of heeft doen verzoeken, voldoet de rechter aan dit verzoek zodat de verdachte alsnog de gelegenheid krijgt aanwezig te zijn bij de behandeling van zijn zaak op de terechtzitting. Bijzondere omstandigheden kunnen echter meebrengen dat de rechter tot het oordeel komt dat het belang van een behoorlijke strafvordering – dat de afdoening van de zaak binnen een redelijke termijn omvat – ernstig in het gedrang zou komen, wanneer het onderzoek ter terechtzitting zou worden geschorst en dat dit belang onder de gegeven omstandigheden zwaarder moet wegen dan het belang van de verdachte om bij de behandeling van zijn zaak tegenwoordig te zijn. Buiten deze situatie van verhindering wegens ziekte van de verdachte geldt in het algemeen dat niet op voorhand kan worden aangegeven hoe vorenstaande belangenafweging zal moeten uitvallen. De rechter dient deze afweging te maken in de concrete omstandigheden van het geval en, bij afwijzing van het verzoek tot aanhouding, de daarop gebaseerde beslissing te motiveren. In cassatie kan die motivering alleen op haar begrijpelijkheid worden getoetst. (Vgl. HR 1 december 2020, ECLI:NL:HR:2020:1896.)”

Het middel richt zich met name tegen de overweging van het hof dat “niet aannemelijk [is] geworden dat de verdachte vanwege zijn medische toestand [...] niet in staat is om ter terechtzitting te verschijnen”, en dat het hof dat oordeel heeft gegrond “op het feit dat nu geen medische inhoudelijke stukken zijn overgelegd”. De steller van het middel leidt hieruit af dat het hof kennelijk beoogd heeft het verzoek af te wijzen vanwege onvoldoende onderbouwing daarvan. En dat wordt niet zonder meer begrijpelijk geacht. Hiertoe wordt aangevoerd dat door en namens de verdachte verschillende bewijsstukken zijn ingediend (de opnamebrieven) en dat de overweging van het hof dat ‘geen medische stukken zijn overgelegd’ daarom ofwel feitelijke grondslag mist, ofwel geen recht doet aan het gegeven dat deze stukken zijn aangeleverd. Daarnaast wordt geklaagd dat het hof geen gelegenheid heeft geboden om alsnog verdere stukken te overleggen, terwijl het ging om een ‘zich onverwacht aandienende omstandigheid, verband houdende met ziekte van de verdachte’. Gesteld wordt dat het hof de opnamebrieven niet in zijn besluitvorming lijkt te hebben betrokken. Tot slot wordt aangevoerd dat onduidelijk is wat het hof heeft bedoeld met zijn overweging dat ‘het hof voorafgaand aan de zitting van vandaag nog heeft gevraagd of de verdachte ter zitting wil verschijnen en dat hij aan dit verzoek van het hof eenvoudig had kunnen voldoen’.

Voor wat betreft de eerste klacht wijs ik er op dat het hof niet heeft overwogen dat ‘geen medische stukken zijn overgelegd’, maar dat, gelet op het feit dat nu geen inhoudelijke medische stukken zijn overgelegd, het verzoek tot aanhouding zal worden afgewezen aangezien niet aannemelijk is geworden dat de verdachte vanwege zijn medische toestand vandaag niet in staat is om ter terechtzitting te verschijnen. In zoverre berust het middel dus op een onjuiste lezing van het bestreden arrest. Ook de klacht dat deze overweging geen recht doet aan het gegeven dat er opnamebrieven zijn overgelegd kan daarom niet slagen, omdat in de opnamebrieven geen inhoudelijke informatie staat.

De andere klachten slagen in mijn ogen wel.

Hoewel de verdachte kennelijk al vanaf de regiezitting van twee jaren daarvoor meermalen heeft verzocht om aanhouding van (de inplanning van de) zaak en dus ook ruimschoots de gelegenheid gehad om eventuele verhinderingen in verband met zijn gezondheidsklachten grondig te onderbouwen met stukken (hoewel dit voor het hof tijdens de regiezitting kennelijk niet nodig bleek), is hetgeen zich vlak voor de zitting van 3 december 2020 heeft voorgedaan van onverwachte aard, namelijk de behandeling bij de afdeling Oogheelkunde op 1 december 2020, waarvan de verdachte pas een paar dagen tevoren een oproep kreeg. Kon van de verdachte worden gevergd dat hij in die tussenliggende tijd zijn verhindering beter had moeten onderbouwen? Bovendien is het goed verdedigbaar dat deze opname door het hof had moeten worden aangemerkt als een ‘zich onverwacht aandienende omstandigheid, verband houdende met ziekte van de verdachte’, waardoor het hof – alvorens te beslissen op het aanhoudingsverzoek – de gelegenheid had moeten bieden nadere bewijsstukken te overleggen.

Ik meen dat het hof te streng is geweest. Het hof lijkt het op zichzelf niet onaannemelijk te achten dat de verdachte twee dagen voor de zitting een oogoperatie heeft ondergaan. Wel heeft het hof onaannemelijk geacht dat hij hierdoor niet in staat was ter terechtzitting te verschijnen. In dat verband heeft het hof overwogen dat het voorafgaand aan de zitting nog aan hem heeft gevraagd of hij wil verschijnen. Die overweging is niet zonder meer begrijpelijk. In de eerste plaats blijkt uit de stukken niet dat het hof dit aan de verdachte heeft gevraagd. Maar vooral de overweging van het hof dat de verdachte ‘aan dit verzoek eenvoudig had kunnen voldoen’ is niet zonder meer te begrijpen. Namens de verdachte is immers naar voren gebracht dat hij bloedingen en lekkages aan zijn ogen had en daarom erg wazig zag en pijn aan het hoofd en zijn ogen had, nog daargelaten dat hij kennelijk ook op een spoedlijst stond voor een hartoperatie.

In dat licht bezien en gelet op de korte termijn waarbinnen de oogbehandeling op 1 december 2020 kennelijk is ingepland, meen ik dat het hof de raadsman in de gelegenheid had moeten stellen alsnog die gegevens te verstrekken die het hof met het oog op een te nemen beslissing noodzakelijk achtte.2.Daarbij merk ik tot slot op dat het hof, door het niet aannemelijk te achten dat de verdachte niet in staat was op de zitting te verschijnen ook niet is toegekomen aan een belangenafweging in welke afweging het hof had kunnen betrekken dat de zaak reeds meermalen op verzoek van de verdachte is uitgesteld (tot twee jaren toe).

Het middel slaagt.

Het eerste middel slaagt. Het tweede middel faalt en kan zo nodig worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering.

Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof Den Haag, om opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG