HR, 22-03-2011, nr. 09/02860

Verdachte is bij arrest van 19 januari 2009 door het gerechtshof te Amsterdam, zitting houdende te Arnhem, wegens 1. ‘medeplichtigheid aan poging tot doodslag’ en 2. ‘medeplichtigheid aan poging tot zware mishandeling’, veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van acht maanden, waarvan honderd dagen voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar. Voorts bevat het arrest enige bijkomende beslissingen, een en ander als in het arrest vermeld.

Namens verdachte heeft mr. K.R. Verkaart, advocaat te Rotterdam, drie middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het hof de verwerping van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt onvoldoende heeft gemotiveerd en dat dus niet is voldaan aan de wettelijke plicht tot gemotiveerde verwerping van een dergelijk standpunt. Daarmee wordt kennelijk gedoeld op de in art. 359, tweede lid, Sv neergelegde motiveringsplicht.

Ten laste van verdachte is kortgezegd bewezenverklaard dat hij een mes heeft gegeven aan [betrokkene 1] waarmee [betrokkene 1] vervolgens in de rug van [slachtoffer 1] (feit 1), en in het been van [slachtoffer 2] (feit 2) heeft gestoken. Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de raadsman betoogd dat verdachte diende te worden vrijgesproken van het hem tenlastegelegde. Hij heeft in dat kader onder meer aangevoerd dat er in het dossier teveel onduidelijkheid is over de vermeende overdracht van het mes door verdachte, nu iedereen die daarover iets kan zeggen, op verschillende momenten daarover anders heeft verklaard. Die afgelegde verklaringen zouden derhalve zo onbetrouwbaar zijn dat ze niet voor het bewijs gebezigd kunnen worden. Het middel ziet op dat standpunt.

Het hof heeft op dat standpunt weliswaar niet uitdrukkelijk gerespondeerd maar heeft wel overwogen dat het verweer strekkende tot vrijspraak wordt weersproken door de gebezigde bewijsmiddelen, dat het geen reden heeft om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen te twijfelen, en dat het derhalve als vaststaand aanneemt dat verdachte het mes aan [betrokkene 1] heeft gegeven. Gelet daarop en in aanmerking genomen dat de gebezigde bewijsmiddelen onder meer als verklaring van drie verschillende personen (onder wie de twee slachtoffers) inhouden dat zij zagen dat verdachte het mes aan [betrokkene 1] gaf (bewijsmiddelen 1–3) en als verklaring van verdachte dat [betrokkene 1] uiteindelijk het mes te pakken had gekregen, dat verdachte het mes had uitgeklapt en dat [betrokkene 1] op een gegeven moment verdachte vroeg om het mes aan hem te geven (bewijsmiddel 6), heeft het hof, ook in het licht van art. 359, tweede lid, Sv toereikend gemotiveerd waarom het het in het middel bedoelde standpunt heeft verworpen.1. Ik merk daarbij op dat de raadsman enkel heeft gesteld dat ‘verschillende afgelegde verklaringen’ onbetrouwbaar zijn, zonder die verklaringen te specificeren en zonder aan te geven op grond waarvan hij meende dat zij onbetrouwbaar zijn.

Het middel faalt dus.

Het tweede middel klaagt dat het hof, vanwege ontbreken van opzet van verdachte op de gepleegde misdrijven, bij de bewezenverklaring en kwalificatie naar de dader is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting.

Het middel richt tegen de volgende overweging van het hof:

Het hof heeft bewezenverklaard dat verdachte opzettelijk een middel (het mes) heeft verschaft tot het plegen van twee misdrijven. Hem wordt dus verweten de ‘bevordering van de uitvoering van eens anders opzet’?2. Maar het hof gaat er niet vanuit dat verdachte opzet had op het begaan van de uiteindelijk begane misdrijven, ook niet in voorwaardelijke zin. In HR 8 mei 1979, LJN AC0350, NJ 1979/481, lijkt de vaststelling van voorwaardelijk opzet op bevordering van de gevolgde feiten cruciaal voor de vaststelling van de medeplichtigheid. De casus vertoont enige gelijkenis met de onderhavige zaak, in de zin dat er ook sprake is van het geven van een mes waarmee wordt gestoken. Na een kroegentocht van mede-kermisgangers ontstaat onenigheid tussen personen in de groep. Op ‘gebiedende’ toon (‘geef mij het koutje’ of ‘geef mij het mes’) wordt door de latere dader aan de nadien van medeplichtigheid verdachte om het mes gevraagd, die daaraan gehoor geeft. De dader steekt vervolgens met het mes een van de betrokkenen bij de ontstane onenigheid neer. Het hof acht de gever van het mes schuldig aan medeplichtigheid aan doodslag omdat hij het voorwaardelijk opzet had behulpzaam te zijn tot dat misdrijf.

A-G Remmelink zegt daarover:

De Hoge Raad overweegt vervolgens dat van het opzettelijk gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaffen als bedoeld in art. 48, aanhef en onder 2^o Sr, ook sprake is in het geval dat degene die het een of het ander verschaft zich daarbij welbewust blootstelt aan de aanmerkelijke kans dat die gelegenheid, middelen of inlichtingen zullen strekken tot het plegen van het misdrijf. Hoewel dit arrest behelst dat niet alleen direct opzet maar ook voorwaardelijk opzet van de medeplichtige op het begane feit voldoet, betekent dat niet dat daarmee de vereiste ondergrens van een subjectieve betrekking tussen de medeplichtige en de begane daad is bereikt.

De volgende artikelen uit het Wetboek van strafrecht zijn hier in het bijzonder van belang:

Als medeplichtigen van een misdrijf worden gestraft:

Dat er sprake kan zijn van medeplichtigheid ook zonder (voorwaardelijk) opzet op het gepleegde hoofdfeit, is door de Hoge Raad inmiddels meermalen uitgemaakt. In HR 27 oktober 1987, LJN AD0021, NJ 1988/492, wordt het volgende overwogen :

In zoverre het rechtsmiddel in de onderhavige zaak steunt op de rechtsopvatting dat voorbereidende medeplichtigheid zonder (voorwaardelijk) opzet op het gepleegde hoofdfeit onmogelijk is, faalt het derhalve. Maar daarmee zou ik niet willen volstaan. In de literatuur wordt nadrukkelijk opgemerkt dat de stand van zaken in de rechtspraak en in de strafrechtsdogmatiek vraagt om verheldering van de voorwaarden voor de bewezenverklaring en kwalificatie van medeplichtigheid naar het gepleegde feit.4.

De rechtspraak leert dat het voor kwalificatie van medeplichtigheid naar het hoofdfeit niet nodig is dat het hoofdfeit gepleegd wordt op de exacte wijze als de medeplichtige voor ogen had. Medeplichtigheid tot het misdrijf blijft bestaan als het gaat om een andere toedracht van hetzelfde delict (zoals bij het opblazen van een andere telefooncel).5. Voor de variatieruimte in de feitelijke uitvoering geldt de leer van het globaal opzet. Het is niet nodig dat de toedracht van het begane misdrijf gedetailleerd overeenstemt met hetgeen de medeplichtige voor ogen had, zo specifiek hoeft zijn opzet niet te zijn, globaal opzet is voldoende. Daarmee is niet gezegd dat buiten het globaal opzet van de medeplichtige op het gepleegde feit, geen kwalificatie mogelijk is naar het gepleegde feit. Dat betreft gevallen van verdergaand handelen door de dader, bijvoorbeeld wanneer de uitvoering van het misdrijf waarop het opzet van de medeplichtige (ook) was gericht, uitmondt in een ander (zwaarder) feit (het voorbeeld van diefstal met geweld/ doodslag).6.

In HR 2 oktober 2007, LJN BA7932, NJ 2007/553 is sprake van een verdachte die in algemene zin op de hoogte was van het voornemen van de daders tot het plegen van een overval, maar die anders dan de daders geen voorbedachte raad had ten aanzien van de dood van het slachtoffer, zij het wel (voorwaardelijk) opzet op de dood van een slachtoffer. Het daarop gebaseerde oordeel van het hof dat het handelen van verdachte als medeplichtigheid aan moord kan worden gekwalificeerd, geeft volgens de Hoge Raad geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is toereikend gemotiveerd. De formulering houdt een door de Hoge Raad zelf beklemtoonde spanning in tussen de tweede volzin (wel dubbel opzetvereiste) en derde volzin (geen dubbel opzetvereiste):

Deze rechtspraak maakt dat een beroep op verdergaand handelen van de dader zelden een veilig refugium is voor verdachten van medeplichtigheid. Dat strookt met de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever.8. In dat verband kan gewezen worden op het ontbreken van eisen aangaande subjectieve voorzienbaarheid van verdergaande handelingen en gevolgen, in onderscheid van hetgeen naar algemene ervaringsregels voorzienbaar is.9. Dat er sprake dient te zijn van een niet te ver verwijderd verband tussen het opzet van de medeplichtige en het hoofdfeit zou redelijkerwijs eisen met zich kunnen brengen aangaande de subjectieve betrekking van de medeplichtige tot de andere handelingen van de dader dan het deel waarop het opzet van de medeplichtige is gericht, maar een dergelijk vereiste is niet vastgelegd. In de beraadslaging over het gewijzigd ontwerp van het Wetboek van Strafregt lag wel een amendement voor van de Commissie van Rapporteurs dat behelsde om aan het slot van de laatste alinea's van de art. 47 en 49 Sr de verantwoordelijkheid van de uitlokker of medeplichtige te beperken tot misdrijven van de pleger ‘voor zoover zij die hadden moeten voorzien’.10. Maar dat voorstel is, na een inkrimping tot de voorzienbaarheid van de gevolgen, uiteindelijk helemaal ingetrokken. Het is aan de rechtspraak overgelaten welke eisen in dit opzicht worden gesteld.

In veel opzichten lijkt de behandeling van de problematiek van medeplichtigheid in de Nederlandse rechtspraak op die aangaande de Beihilfe in de Duitse rechtspraak. Beihilfe wordt in de Duitse literatuur omschreven als ‘die vorsätzliche Unterstützung einer fremden Tat’.11. Het opzet van de Gehilfe (de medeplichtige) moet zowel zijn gericht op het leveren van hulp alsook op het begaan van het strafbare feit door de Haupttäter. In beginsel moet de Beihilfe het hoofdfeit ‘zumindest bedingt vorsätzlich’ hebben bevorderd. Voorwaardelijk opzet op het begane feit is dus minimaal vereist. Dat vereiste verband lijkt momenteel een nuance sterker dan in de Nederlandse rechtspraak tot uitdrukking komt. Van voorwaardelijk opzet is naar Duits recht geen sprake als de handelende persoon de mogelijkheid van een gevolg wel heeft onderkend, maar subjectief ten tijde van zijn handelen ervan uitgaat dat het voor mogelijk gehouden gevolg niet zal intreden (Schönke/Schröder, StGb Kommentar. 28. Aufl. § 15, nr.73). Voorwaardelijk opzet van de Gehilfe bij het verschaffen van een middel wordt volgt omschreven in Schönke/Schröder, StGb Kommentar. 28. Aufl. § 27, nr. 19:

Ook al geldt voor medeplichtigheid volgens het Duitse strafrecht de eis van (voorwaardelijk) opzet op het begane feit, dat neemt niet weg dat zich in de Duitse rechtspraak grensgevallen voordoen die instructief zijn om kennis van te nemen. Zo is daar meermalen aan de orde geweest onder welke voorwaarden bij verdergaand optreden van de hoofddader deze nog geacht kan worden te handelen ‘im Rahmen des Gehilfenvorsatzes’. Bij nauwe verwantschap tussen het misdrijf waarop het opzet van de medeplichtige primair is gericht en het begane feit, is voldoende voor strafbaarheid dat de Gehilfe tevoren heeft begrepen dat het zo zou kunnen aflopen en hij zich daardoor niet heeft laten weerhouden. Maar wat als het misdrijf dat is begaan niet past bij het plan dat de medeplichtige voor ogen had? In Schönke/Schröder, StGb Kommentar. Aufl 28. § 27 nr. 22 e.v., p. 536 staat daarover:

In deze afwijkende gevallen is er geen sprake meer van medeplichtigheid bij of tot het hoofdfeit, zij het mogelijk nog wel van medeplichtigheid bij of tot het in de toedracht ook begane feit (bijv. de inbraak). Twijfelachtig worden de gevallen genoemd van ‘Tatbestandliche Verwandschaft’ (afpersing/roof of diefstal/bedrog). In die gevallen kan het erom spannen of de medeplichtige het oog had op (eventueel)gebruik van geweld bij het verkrijgen van de macht over een zaak of niet. De beoordeling daarvan wordt genoemd ‘ein Problem der Wesentlichkeit der Abweichung’ (Schönke/Schröder, StGb Kommentar. Aufl 28. nrs. 23/24). Wat hieruit naar voren komt is dat de afgrenzing van de kwalificatie van medeplichtigheid naar het hoofdfeit niet exclusief hoeft te worden beheerst door al of niet te constateren overlappende bestanddelen. Uiteindelijk is van belang aan te kunnen knopen bij het globaal verwachte handelingsverloop dat de medeplichtige bij zijn ondersteuning voor ogen had, waarin het Tatexzess als ten minste een bewust aanvaard risico te plaatsen moet zijn.

Bij het vergelijken van de Duitse en Nederlandse toepassing van de kwalificatie van de daad op de medeplichtigheid is het van belang te onderkennen dat, anders dan in het Nederlandse systeem, de toepasselijke strafbepaling voor de Gehilfe in Duitsland wordt gedicteerd door het hoofdfeit (StGb § 27. 2), zij het dat de medeplichtige wel naar zijn schuld wordt gestraft (StGb § 29, met inachtneming van de in StGb § 49.1 omschreven, beperkt werkende maar verplicht toe te passen, Strafmilderungsgründe).12. De in Nederland geldende veel drastischer beperking van de strafmaat (art 49 lid 4 Sr) maakt het afzien van het vereiste van (voorwaardelijk) opzet op de daad waarnaar de medeplichtigheid wordt gekwalificeerd, bepaald minder opmerkelijk dan anders het geval zou zijn.

Ten aanzien van de medeplichtige moet volgens de Hoge Raad bij de bewezenverklaring en kwalificatie worden uitgegaan van de door de dader verrichte handelingen, ook indien het opzet van de medeplichtige slechts gericht was op een deel daarvan.13. Wat moet worden begrepen onder opzet op ‘een deel van de handelingen’ van de dader? De term ‘handelingen’ heeft als zodanig een feitelijke connotatie, maar bezien in de context van het Wetboek van Strafrecht (vgl. de term ‘handeling’ in art. 47, 49, art 57 Sr) is niet onaannemelijk dat het om strafbare feiten, althans om bestanddelen van strafbare feiten moet gaan.14. Als dat het geval is, dan behelst de gestelde eis dat het opzet van de medeplichtige gericht moet zijn op een misdrijf (het handelen) dat door het door de dader begane delict geheel of gedeeltelijk wordt omvat (bijv. doodslag/moord) of in de toedracht van zijn verdergaand handelen door de dader ‘en passant’ mede is begaan. Er hoeft, zo bezien, tussen het feit waarnaar de medeplichtigheid wordt bewezen verklaard en gekwalificeerd en het misdrijf waarnaar de medeplichtige vanwege beperkter opzet wordt gestraft, uiteindelijk geen sprake te zijn van ‘overlappende bestanddelen’ als in de loop van de uitvoering van het misdrijf de handeling van het misdrijf (of een deel daarvan) waarop de medeplichtige het opzet had, is gepleegd. In dat geval is voldaan aan de eis dat het opzet van de medeplichtige gericht is op ‘een deel van de handelingen’ van de dader. Het opzet van de medeplichtige moet uiteraard wel gericht zijn op een misdrijf.15. Ook al is het goed denkbaar in het woord ‘handelingen’ primair een verwijzing te zien naar misdrijven of bestanddelen van misdrijven, de eenzijdige focus op het belang van overlap van opzet op bestanddelen van delicten en die los van sociale samenhang en zingeving voldoende achten, leidt tot absurde casuïstiek.16. Dat laatste kan zeker niet de bedoeling zijn.

Een (juridisch) meer verwijderd verband tussen medeplichtigheid en hoofdfeit ontstaat als, zonder in een tussenfase het feit waar de medeplichtige het opzet op had te doorlopen, een ander feit wordt gepleegd (in plaats van bedreiging wordt onmiddellijk (poging tot) doodslag uitgevoerd).17. Is door de dader dan wel ‘een deel van de handelingen’ verricht waarop de medeplichtige het opzet had? Kan de medeplichtige worden gestraft naar de norm van een niet begaan misdrijf? Die vragen worden in de onderhavige zaak niet ‘weggeplamuurd’ door voorwaardelijk opzet op het begane feit aan te nemen, aangezien het hof feitelijk heeft vastgesteld dat van opzet of voorwaardelijk opzet op de gepleegde feiten in dit geval geen sprake is. Dat feitelijk oordeel dient in cassatie te worden gerespecteerd.18.

In de literatuur is de formulering dat het opzet van de medeplichtige ten minste voor een deel gericht moet zijn op de handelingen van de dader geduid als een vereiste van zinvolle samenhang tussen het misdrijf waarop de medeplichtige opzet heeft en het gepleegde hoofdfeit. De kwalificatie naar de dader gebeurt onder de voorwaarde dat het (eventueel voorwaardelijke) opzet van de medeplichtige tenminste gedeeltelijk past bij het gepleegde feit.19. De daad mag niet zeer afwijken van het opzet van de medeplichtige, er mag geen wezenlijk ander hoofdfeit zijn.20. Gezien die ruimere formuleringen dan in de rechtspraak van de Hoge Raad gebezigd, wordt er kennelijk vanuit gegaan dat met het opzet van de medeplichtige dat (slechts) is gericht op ‘een deel van de handelingen’ van de dader, mogelijk niet een absolute ondergrens is bereikt. Door aan te geven dat voldoende is als het opzet van de medeplichtige gericht is op een deel van de handelingen van de dader, is daarmee immers nog niet uitgesloten dat ook zonder blijk van opzet van de medeplichtige op een deel van de gerealiseerde handelingen van de dader toch strafbare medeplichtigheid denkbaar is. Beslissend kan zijn dat er een zinvol verband bestaat tussen

Accessoriteit hoeft niet afhankelijk gesteld te worden van gedeeld opzet van deelnemers. In dat geval is medeplichtigheid tot een poging doodslag mogelijk zonder dat de medeplichtige opzet heeft op enig deel van de handelingen waardoor dat feit wordt gepleegd. Bijvoorbeeld: het opzet van de medeplichtige die een mes aanreikt, is gericht op bedreiging van een ander door de dader in de omstandigheid dat de gever van het mes wel kon vermoeden dat de dader tot een poging doodslag over zou kunnen gaan, maar zijn nadien ijdel gebleken hoop was gevestigd op het feit dat het zover wel niet zou komen. De gever van het mes heeft in dat geval opzet op een misdrijf, opzet op deelneming, bewustheid van de mogelijkheid van het gevolgde misdrijf, een misdrijf dat de aantasting behelst van een rechtsgoed (leven, lichamelijke integriteit) terwijl het opzet van de gever van het mes is gericht op het ontstaan van redelijke vrees voor aantasting van datzelfde rechtsgoed, zonder enige ‘Manifestion des Vermeidewillens’ van de zijde van de gever van het mes. Is het de bedoeling van de regeling van medeplichtigheid dat de gever van een mes bij die vaststellingen vrijuit gaat omdat de voorziene mogelijkheid van het gepleegde misdrijf niet aanmerkelijk was en hij dus geen (voorwaardelijk) opzet (op een deel van de handelingen van) dat misdrijf had?21.

Art. 49 lid 4 Sr vereist, naar mijn opvatting, niet dat de handelingen die het toepasselijke strafmaximum bepalen, metterdaad zijn gepleegd.22. De bepaling is te zien als een zuivere strafmaatbegrenzer die ook toepassing kan vinden op basis van het opzet van de medeplichtige zonder dat de handeling van dat misdrijf is gepleegd. Als er voldoende samenhang is tussen het bevorderingsopzet op een misdrijf ten tijde van het verschaffen van een middel (het mes) en het effectief plegen van poging doodslag en het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel, dan getuigt de kwalificatie van de medeplichtigheid naar de gepleegde daden, niet van een onjuiste rechtsopvatting en is die evenmin onbegrijpelijk. De casus ligt dan wel aan de grens van de theoretische mogelijkheden.

De feiten dwingen daar mogelijk niet toe. Ligt in de (kennelijke) visie van het oordelend hof niet besloten dat in een tussenfase het misdrijf ‘bedreiging met een misdrijf tegen het leven gericht’ zich wel heeft voorgedaan, namelijk direct na de overgifte van het mes aan [betrokkene 1] voordat deze tot steken overging? Die lezing past wel bij de vaststelling van het hof dat [betrokkene 1] handelde in het verlengde van een bedreiging waar hij: ‘verder is gegaan dan waarop het opzet van verdachte zelf was gericht’.23. Het oordeel van het hof valt dan zonder meer binnen de meermalen door de Hoge Raad gegeven omschrijving volgens welke van medeplichtigheid ook sprake is als het opzet van de medeplichtige gericht is op een deel van de handelingen van de dader. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk en getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Het bijzondere in de onderhavige zaak is nog dat die zich afspeelt in de context van een noodweersituatie. [Betrokkene 1] was aangevallen. In een dergelijk geval kan een verdedigingshandeling geboden zijn. In theorie is denkbaar dat [betrokkene 1] zich door te zwaaien met een mes mocht verdedigen. In die veronderstelde variant beoordeeld, zou het opzet van verdachte bij het geven van het mes beperkt zijn geweest tot gerechtvaardigd handelen van [betrokkene 1]. Dat zou naar mijn opvatting geen adequate basis kunnen zijn om als medeplichtige in de kwalificatie mee te liften met de gevolgde hoofdfeiten. In dat geval is het opzet van de verdachte immers beperkt tot niet strafbaar handelen. Nu heeft het hof aangenomen, dat verdachte door het geven van het mes aan [betrokkene 1] zelf disproportioneel heeft gehandeld. Daar wordt bij de bespreking van het derde middel nog op teruggekomen. Dat oordeel van het hof is moeilijk anders te duiden dan dat verdachte (ook al had hij geen vooorwaardelijk opzet op hetgeen volgde) er in de gegeven omstandigheden wel rekening mee had moeten houden dat [betrokkene 1] zou gaan steken. Die interpretatie is nog juist verenigbaar met de geconstateerde afwezigheid van voorwaardelijk opzet. In het rekening moeten houden met de mogelijkheid dat [betrokkene 1] te ver zou gaan, is het verschil gelegen tussen het door verdachte zelf hanteren (of houden) van het mes ter afwending van de aanval en het in die positie brengen van [betrokkene 1]. Bij de beoordeling dat het overhandigen van het mes disproportioneel is, gaat het hof kennelijk, zij het niet noodzakelijkerwijs, uit van een waardering van omstandigheden waarin voor [betrokkene 1] geen ruimte is voor gerechtvaardigd verdedigingshandelen met dat mes. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk, gezien hetgeen over de gemoedsgesteldheid van [betrokkene 1] is vastgesteld, het gedrag van [betrokkene 1] voorafgaande aan de vechtpartij, en het feit dat kort voor het geven van het mes de aanval op [betrokkene 1] was gestaakt.

Het voorgaande maakt dat in de zaak tegen verdachte als medeplichtige zijn ontbreken van opzet op de uiteindelijk gepleegde misdrijven, niet in de weg staat aan bewezenverklaring en kwalificatie naar de dader. Dat is met inachtneming van de verwantschap van de in het geding zijnde rechtgoederen (vrees voor aantasting van lichamelijke integriteit/ daadwerkelijke aantasting daarvan), op grond van het betekenisvolle en zowel voor de medeplichtige als ook redelijkerwijs voorzienbare verband tussen het geven van het mes en de daarop volgende steekpartij, ook het geval als ervan wordt uitgegaan, dat [betrokkene 1] niet op enig moment (‘en passant’) het misdrijf van bedreiging (285 Sr) heeft gepleegd waartoe het opzet van verdachte was beperkt. Het hof heeft niet onbegrijpelijk, zonder blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting, geoordeeld dat bij de bewezenverklaring en kwalificatie wordt uitgegaan van de door de dader begane misdrijven.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat het hof de verwerping van de ter terechtzitting gevoerde uitdrukkelijk onderbouwde standpunten dat sprake was van noodweer dan wel noodweerexces, onvoldoende heeft gemotiveerd.24.

Het hof heeft de bedoelde standpunten als volgt samengevat en verworpen:

Het hof heeft met zijn hiervoor weergegeven overwegingen voldoende duidelijk gemaakt waarop het zijn verwerping heeft gebaseerd.25. Uit de gebezigde bewijsmiddelen volgt dat [betrokkene 1] op zijn hoofd en schouders was geslagen met (gebalde) vuisten voordat verdachte hem het mes gaf. Het hof heeft kunnen oordelen dat het hanteren van een naar zijn aard gevaarlijk voorwerp als een mes door [betrokkene 1] in de gegeven omstandigheden een groter gevaar op ernstig of levensbedreigend lichamelijk letsel in zich draagt dan nodig was om verdedigend effectief op te treden in de noodweersituatie. Verdachte had daartoe het mes zelf in de hand kunnen houden. Het oordeel van het hof geeft, bezien in het licht van de bewijsmiddelen, geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, en is, aldus begrepen, toereikend gemotiveerd.26.

Hetzelfde geldt ten aanzien van 's hofs verwerping van het beroep op noodweerexces. Het oordeel dat niet aannemelijk is geworden dat het geven van het mes het gevolg was van een hevige gemoedstoestand, veroorzaakt door de aanval op [betrokkene 1], acht ik niet onbegrijpelijk. Daarbij neem ik in aanmerking dat de raadsman ter terechtzitting weinig stellig en indringend heeft betoogd dat sprake was van die hevige gemoedstoestand en (het bestaan van) die gemoedsbeweging niet of nauwelijks heeft onderbouwd. De raadsman heeft enkel gewezen op een aantal omstandigheden die ‘redelijkerwijs hebben kunnen leiden’ tot die hevige gemoedstoestand zonder te stellen dat dat ook daadwerkelijk het geval is geweest. Het hof was derhalve niet gehouden de verwerping van het beroep op noodweerexces uitgebreider te motiveren dan het heeft gedaan.

Het middel faalt dus.

De voorgestelde middelen falen. Middel 2 vergt bespreking. De overige middelen kunnen worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG