HR, 12-04-2005, nr. 02388/04

Verdachte is door het Gerechtshof te 's-Gravenhage wegens "medeplegen van doodslag" veroordeeld tot tien jaren gevangenisstraf.

Namens verdachte heeft mr. N.A. van den Berg, advocaat te Utrecht, zes middelen van cassatie voorgesteld. Deze zaak hangt samen met de zaak tegen [medeverdachte] onder nummer 02346/04 waarin ik vandaag eveneens concludeer.

Het eerste middel behelst de klacht dat het Hof het verzoek tot het horen van de getuige [getuige 4] ten onrechte en in strijd met art. 6 van het EVRM, althans ontoereikend gemotiveerd heeft afgewezen.

Bij brief van 18 april 2003 heeft de raadsman van verdachte voor de pro forma zitting van 25 april 2003 verzocht onder meer de getuige [getuige 4] op te roepen. Dit verzoek is in de brief als volgt gemotiveerd.

Ter zitting van 25 april 2003 heeft de Advocaat-Generaal medegedeeld dat hij de verzoeken van de verdediging heeft ontvangen en dat hij in gelegenheid wenst de worden gesteld schriftelijk op deze verzoeken te reageren. Het Hof heeft hierin toegestemd. Het Hof heeft daarop het onderzoek ter zitting geschorst tot de zitting van 9 juli 2003.

Bij brief van 29 april 2003 heeft de Advocaat-Generaal op de verzoeken van de verdediging gereageerd. Ten aanzien van de getuige [getuige 4] houdt de brief het volgende in:

Ter zitting van 9 juli 2003 heeft de verdediging het verzoek herhaald. De Advocaat-Generaal heeft zijn visie gegeven overeenkomstig zijn brief van 29 april 2003. Het Hof heeft het onderzoek geschorst en medegedeeld dat op het verzoek zal worden beslist bij tussenuitspraak. Het tussenarrest van 23 juli 2003 houdt ter zake dienende het volgende in:

De Rechtbank heeft voor het bewijs gebruikt de verklaring van de getuige [getuige 4] afgelegd ten overstaan van de Rechter-Commissaris op 11 april 2002. Dit bewijsmiddel houdt het volgende in:

Het Hof heeft het verzoek met toepassing van de juiste maatstaf en op toereikende gronden afgewezen. Het oordeel van het Hof moet immers worden gelezen tegen de achtergrond van de omstandigheid dat de getuige [getuige 4] niet alleen bij de Rechter-Commissaris in het bijzijn van verdachtes raadsman maar ook ter zitting van de Rechtbank van 8 mei 2002 in bijzijn van verdachte en zijn raadsman is gehoord, terwijl zowel bij het verhoor door de Rechter-Commissaris als dat bij dat bij de Rechtbank is ingegaan op de punten waarover de verdediging de getuige in hoger beroep wederom wenste te horen. In het licht van deze omstandigheden is de motivering waarom de getuige, van wie het Hof geen enkele verklaring voor het bewijs heeft gebezigd, in hoger beroep weer gehoord zou moeten worden, zo summier dat van het Hof geen nadere redengeving wordt gevergd. 1. Van strijdigheid met het bepaalde in artikel 6 EVRM is geen sprake, nu de verdachte voldoende in de gelegenheid is geweest deze getuige te ondervragen.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel behelst de klacht dat het Hof het verzoek tot het houden van een reconstructie ten onrechte, althans ontoereikend gemotiveerd heeft afgewezen.

In de brief van de raadsman van 18 april 2003 is met betrekking tot het houden van een reconstructie het volgende opgenomen:

Nimmer is in de onderhavige zaak proefondervindelijk vastgesteld of een persoon zulks in zijn eentje kan klaren. Cliënt betwist zulks dan ook, nu wat hem betreft zulks allesbehalve uitgesloten moet worden geacht.

In de visie van cliënt dient hiernaar dan ook nog nader onderzoek te worden verricht eventueel in de vorm van een reconstructie op dit punt."

De Advocaat-Generaal heeft hierop in zijn brief van 29 april 2003 gereageerd met de mededeling dat "een reconstructie voor het openbaar ministerie op dit moment niet aan de orde is nu de reeks van handelingen in de relatief korte tijdspanne niet uitvoerbaar zijn".

Het Hof heeft de beslissing op het verzoek tot het houden van een reconstructie bij tussenarrest van 23 juli 2003 aangehouden.

Het arrest houdt als beslissing van het Hof het volgende in:

De Rechtbank is tot het oordeel gekomen dat verdachte direct betrokken is geweest bij de dood de van het slachtoffer. Ten aanzien van het medeplegen door de medeverdachte [...] heeft de Rechtbank overwogen:

Waar de Rechtbank in de laatste passage spreekt van een 'zeer kort tijdsbestek' wordt kennelijk gedoeld op de eerder aangegeven 15 tot 20 minuten. Het verzoek tot het houden van een reconstructie strekte er, naar het Hof dit verzoek kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft opgevat, toe te onderzoeken of de genoemde handelingen, zoals door de Rechtbank aangenomen, inderdaad niet in 15 tot 20 minuten door één persoon kunnen worden verricht.

Het Hof heeft bij de afwijzing van het verzoek overwogen dat het de overweging van de Rechtbank niet onderschrijft. Daarmee wil het Hof kennelijk zeggen dat het niet meegaat in het zo begrepen oordeel van de Rechtbank dat het misdrijf in een tijdsbestek van 15 tot 20 minuten is gepleegd, alsmede dat alle handelingen die zijn verricht niet door één persoon in die tijdspanne kunnen zijn verricht. Het Hof gaat blijkens de gebezigde bewijsoverweging uit van een langere periode. Weliswaar overweegt het Hof in die bewijsoverweging dat het tweede bezoek van verdachte en [medeverdachte] aan het slachtoffer heeft plaatsgevonden op zondag 16 september 2001 "tussen rond of kort na 19:15 uur en rond 20:40 uur" maar anders dan in de toelichting op het middel wordt verondersteld ligt hierin niet opgesloten de vaststelling van het Hof dat verdachte en zijn medeverdachte [...] niet meer dan ca. 25 minuten in de woning van het slachtoffer aanwezig zijn geweest. Er is dan ook geen sprake van een tegenstrijdigheid tussen's Hofs bewijsoverwegingen en de afwijzing van het verzoek tot het houden van een reconstructie.

In de overweging van het Hof ligt besloten dat de noodzaak van het verzochte niet is gebleken. Het Hof heeft het verzoek met toepassing van de juiste maatstaf en - in het licht van hetgeen ik hiervoor heb uiteengezet - toereikend gemotiveerd afgewezen.

Het tweede middel faalt.

Het derde middel behelst de klacht het bewezenverklaarde niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid en dat het Hof heeft verzuimd op een gevoerd "Meer-en-Vaart" verweer uitdrukkelijk te antwoorden.

Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat hij:

Samengevat blijkt uit de bewijsmiddelen het volgende.

Het Hof heeft in de bijlage bewijsmiddelen de volgende nadere bewijsoverweging opgenomen:

In de toelichting op het middel wordt erop gewezen dat ter zitting van het Hof betoogd is dat met de 'J' in de genoemde brief van medeverdachte [...] bedoeld is zijn toenmalige vriendin [betrokkene 5]. Voorts is toen betoogd dat aan de verklaring van de getuige [getuige 3] geen waarde kan worden gehecht omdat die (zonder zijn weten) ziet op het huis van de buurman van het slachtoffer. Vanaf de weg zou namelijk niet zichtbaar zijn of het licht in de kamer van het slachtoffer brandde of niet. De steller van het middel voert aan dat het Hof heeft nagelaten hier nader onderzoek naar te doen. Tot slot wordt aangevoerd dat de verdediging voor de aanwezigheid van verdachtes DNA op de 'spin' een alternatieve verklaring heeft gegeven, te weten dat deze op de spin kan zijn terechtgekomen bij het vervoeren van een salontafel in de Scorpio dan wel bij gebruik van de spin in verdachtes autobedrijf. Het aldus door de verdediging in hoger beroep aangevoerde zou aan een bewezenverklaring in de weg staan, maar niet door de bewijsmiddelen worden uitgesloten.

Naar mijn oordeel is er geen sprake van een 'Meer-en-Vaart-gat' in de bewijsvoering. Dat met de 'J' in het briefje [betrokkene 5] wordt bedoeld wordt weerlegd door bewijsmiddel 5. Het verweer dat het DNA-materiaal van verdachte bij het vervoer van een salontafel in [medeverdachte's] Scorpio op de 'spin' terecht moet zijn gekomen, heeft het Hof in de nadere bewijsoverweging uitdrukkelijk en toereikend gemotiveerd verworpen door te overwegen : "De verklaring die [verdachte] zelf daarvoor gegeven heeft (hij zou deze gebruikt hebben bij het vervoer van een salontafel in de Ford Scorpio van [medeverdachte]) verwerpt het hof reeds omdat de verdachten met een andere auto naar de woning van het slachtoffer zijn gereden en onverklaard is, hoe die spin dan wel in de woning van het slachtoffer terecht zou zijn gekomen. Daarenboven houdt de verklaring van [medeverdachte] in dat bij het vervoer van die salontafel geen spin is gebruikt." Voor het overige behoefde het Hof niet op het verweer te responderen omdat slechts andere mogelijkheden zijn genoemd dan gebruik bij verwurging van het slachtoffer waardoor materiaal dat verdachtes DNA droeg op de spin terecht zou kunnen zijn gekomen. Het verweer met betrekking tot wat de getuige [getuige 3] al dan niet heeft kunnen zien betreft de betrouwbaarheid van de waarneming van de getuige. Daarop behoefde het Hof, zoals ik bij de bespreking van middel IV nader zal uiteenzetten, evenmin afzonderlijk te responderen.

Het derde middel faalt.

Het vierde middel keert zich in vervolg op het derde middel tegen het gebruik voor het bewijs van de verklaring van de getuige [getuige 3]. Het Hof zou deze verklaring niet zonder nadere motivering voor het bewijs hebben mogen bezigen, nu de verdediging had aangevoerd, dat deze getuige de woning van het slachtoffer niet vanaf de weg kan hebben gezien, maar de onder dezelfde kap gelegen woning van de buurman moet hebben gezien.

Vooropgesteld dient te worden dat het aan de rechter die over de feiten oordeelt is voorbehouden om, binnen de door de wet getrokken grenzen, van het beschikbare materiaal datgene voor het bewijs te bezigen wat deze uit een oogpunt van betrouwbaarheid dienstig voorkomt en datgene terzijde te stellen wat hij voor het bewijs van geen waarde acht. Deze beslissing behoeft, behoudens bijzondere gevallen, geen motivering en kan in cassatie niet met vrucht worden bestreden.2. Van zo'n bijzonder geval is in de onderhavige zaak geen sprake. Het gevoerde verweer noopte dan ook niet tot een nadere motivering. Zoals hiervoor bij de bespreking van het derde middel reeds is opgemerkt heeft het Hof het betreffende bewijsmiddel kennelijk en niet onbegrijpelijk voldoende betrouwbaar geacht.

Ik merk nog op dat het Hof bij het verhoor van de medeverdachte [...] als getuige ter zitting van 15 oktober 2003 kennelijk mede met het oog op de betrouwbaarheid van de door de getuige [getuige 3] gereleveerde waarneming aandacht heeft besteed aan de indeling van de woning van het slachtoffer en die van diens buurman. Uit hetgeen de getuige heeft verklaard kan worden opgemaakt aan dat de voorkant van de woning van het slachtoffer aan de straatzijde in het midden een deur zat die door het slachtoffer niet werd gebruikt en dat zich daarnaast de ramen van de slaapkamer en de woonkamer bevonden. De verdediging heeft zich daarentegen op het standpunt gesteld dat de woning van het slachtoffer was gelegen naar achteren, aan de zijkant van de woning en gaat daarmee kennelijk voorbij aan hetgeen de getuige [medeverdachte] heeft verklaard over het naast de voordeur gelegen zijn van de ramen van de slaapkamer en de woonkamer.

Het vierde middel faalt.

Het vijfde middel behelst de klacht dat het Hof heeft verzuimd deugdelijk te motiveren waarom het een hogere straf oplegt dan in eerste aanleg is opgelegd, en wel in het bijzonder omdat het Hof bij de straftoemeting ten onrechte rekening heeft gehouden met de door de verdachte gekozen proceshouding.

Het Hof heeft de opgelegde straf als volgt gemotiveerd.

Voor het in hoger beroep opleggen van een hogere straf dan in eerste aanleg was opgelegd geldt geen bijzondere motiveringsplicht. Ten aanzien van het in hoger beroep opleggen van een hogere straf bepaalt art. 424, tweede lid Sv, dat dit wanneer alleen de verdachte hoger beroep heeft ingesteld slechts met eenparigheid van stemmen kan geschieden. Dit is een opdracht aan de rechter en brengt niet mee dat zulks ook uitdrukkelijk in de uitspraak moet worden vermeld3..

Geen rechtsregel staat er aan in de weg dat de rechter bij de strafoplegging rekening houdt met de procesopstelling van de verdachte.4. Daarmee is het lot van het middel bezegeld. Ik merk overigens nog het volgende op. Volgens de steller van het middel was verdachtes proceshouding ingegeven door hetgeen door en namens verdachte bij wege van verweer naar voren is gebracht voor zover dat door verdachtes raadsman als "Meer en Vaart"-verweer is getypeerd. Kennelijk moet dit aldus worden begrepen dat verdachte niet de door het Hof bedoelde opheldering heeft gegeven om zijn verweer niet te ondergraven. Nu het Hof, zoals ik bij de bespreking van het derde en het vierde middel heb uiteengezet, bedoeld verweer op toereikende gronden ondeugdelijk heeft bevonden, valt niet in te zien waarom de - door het Hof ondeugdelijk bevonden - reden voor de gekozen proceshouding zou leiden tot tegenstrijdigheid tussen de bewijsmotivering en de strafmotivering en evenmin waarom het Hof de door de verdachte gekozen proceshouding niet te zijnen nadele bij de strafoplegging heeft mogen laten meewegen. Daar komt nog bij dat de gekozen proceshouding zich met de aard van een Meer en Vaart-verweer moeilijk laat verenigen omdat een dergelijk verweer er juist in bestaat opheldering te verschaffen over de feitelijke toedracht van het gebeuren op een punt waar de beschikbare bewijsmiddelen aan voorbij gaan.

Het vijfde middel faalt.

Het zesde middel behelst, blijkens de toelichting, de klacht dat het Hof ten onrechte aan de overschrijding van de redelijke termijn in hoger beroep geen strafvermindering verbonden heeft. Aangevoerd wordt dat dit temeer klemde nu door het late beschikbaar zijn van het uitgewerkte vonnis de verdediging onvoldoende de tijd en de faciliteiten heeft gehad om de verdediging voor te bereiden. Voorts wordt geklaagd over de overschrijding van de inzendtermijn in cassatie.

Het Hof heeft met betrekking tot de redelijke termijn in hoger beroep in het arrest het volgende overwogen:

In de regel is sprake van een overschrijding van de redelijke termijn als de stukken van het geding, zoals het Hof in het onderhavige geval kennelijk heeft vastgesteld, meer dan acht maanden na het instellen van het hoger beroep ter griffie van de appèlrechter zijn binnengekomen. Aan de overschrijding van de inzendtermijn behoeven evenwel geen rechtsgevolgen te worden verbonden indien de zaak in hoger beroep alsnog met bijzondere voortvarendheid ter terechtzitting wordt aangebracht en behandeld. De overschrijding van de inzendtermijn wordt daardoor gecompenseerd.5. Van bijzondere voortvarendheid is in geval het een niet gedetineerde verdachte betreft sprake als binnen zestien maanden na het instellen van hoger beroep uitspraak wordt gedaan6.. In geval het om een gedetineerde verdachte gaat kan een overschrijding van de inzendtermijn slechts worden gecompenseerd door een voortvarende behandeling, als binnen veertien maanden na het instellen van hoger beroep uitspraak wordt gedaan.7. Dit strookt met het feit dat in geval van een gedetineerde verdachte het proces binnen zestien maanden na het instellen van hoger beroep met een einduitspraak dient te zijn afgerond.8.

Het voorgaande in aanmerking genomen geeft het oordeel van het Hof dat in dit geval, waarin het een gedetineerde verdachte betreft, de overschrijding van de redelijke termijn wordt gecompenseerd door een voortvarende behandeling in hoger beroep, hierin bestaande dat in de zaak binnen zeventien maanden na het instellen van hoger beroep einduitspraak is gedaan, blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Bovendien heeft het Hof verzuimd in te gaan op het verweer dat de redelijke termijn is geschonden doordat de procedure als geheel in hoger beroep bijna zeventien maanden in beslag heeft genomen. In zoverre is de beslissing onvoldoende gemotiveerd. Om doelmatigheidsredenen kan de Hoge Raad zelf de straf verminderen en daarbij tevens rekening houden met de hierna te bespreken schending van de redelijke termijn in cassatie.

Met betrekking tot de inzendtermijn merk ik nog het volgende op. De verdachte heeft op 31 mei 2002 hoger beroep ingesteld. Blijkens een op de inventarislijst van de Rechtbank door de griffie van het Hof aangebracht stempel zijn de stukken van het geding op 21 januari 2003 bij het Hof ingekomen. De inzendtermijn van acht maanden liep af op 31 januari 2003. Een en ander roept de vraag op of het Hof zich niet heeft vergist toen het vaststelde dat de inzendtermijn was overschreden. Hoe dit ook zij, dit laat onverlet dat het Hof de afwijzing van het beroep op de redelijke termijn onvoldoende heeft gemotiveerd.

Ik merk nog op dat eerst in cassatie wordt aangevoerd dat de verdediging door de late inzending van het uitgewerkte vonnis in haar belangen is geschaad doordat dit meebracht dat het de verdediging ontbrak aan voldoende tijd en faciliteiten om de verdediging goed voorbereiden. Zulks kan niet voor het eerst in cassatie worden aangevoerd, zodat daarop in cassatie geen acht kan worden geslagen.

Verdachte heeft op 5 november 2003 beroep in cassatie ingesteld. Blijkens een op de inventaris van de stukken geplaatst stempel zijn deze op 25 augustus 2004 ter griffie van de Hoge Raad binnengekomen. Dit betekent dat de inzendtermijn met een maand en twintig dagen is overschreden. Gelet op de datum van deze conclusie kan deze overschrijding niet meer door een voortvarende behandeling in cassatie worden gecompenseerd. Dit moet tot strafvermindering leiden.

Het zesde middel is terecht voorgesteld.

De middelen 1 tot en met 5 kunnen worden afgedaan met de in artikel 81 RO bedoelde motivering.

In de met de onderhavige zaak samenhangende zaak tegen [medeverdachte] onder nummer 02346/04 concludeer ik tot vernietiging van het bestreden arrest omdat - kort gezegd - het bewijs van het medeplegen van [medeverdachte] ontoereikend is. Anders dan in mijn conclusie bij HR 24 februari 2004, NJ 2004, 477 zie ik daarin geen reden in de onderhavige zaak ambtshalve tot algehele vernietiging van het bestreden arrest te concluderen. Ook al zou in de onderhavige zaak het medeplegen van [medeverdachte] niet bewezen kunnen worden dan doet dat immers, gelet op de inhoud van de bewijsmiddelen en de daaruit blijkende betrokkenheid van de verdachte [...] bij de uitvoeringshandeling van de bewezenverklaarde doodslag, niet af aan de aard en de ernst van die ten laste van de verdachte [...] bewezenverklaarde doodslag.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik ook overigens niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest doch uitsluitend voor wat betreft de hoogte van de opgelegde straf en tot verwerping van het beroep voor het overige. De Hoge Raad kan de hoogte van de straf verminderen naar de gebruikelijke maatstaf.