HR, 19-01-2007, nr. R05/104HR

De achtergrond van deze zaak wordt gevormd door het feit dat (ook) Aruba geplaatst wordt voor de overgang van een gesloten naar een open markt voor mobiele telefonie. Aanvankelijk was alleen de staatsonderneming SETAR monopolist op de markt voor mobiele telecommunicatiediensten. De verweerder in cassatie, het Land Aruba (hierna: het Land), is eigenaar van SETAR, en tevens de concessieverlenende instantie voor nieuwe toetreders op deze markt.

De verzoekster tot cassatie, NMTS, is één van de telecommunicatieaanbieders die een zelfstandig mobiel netwerk systeem wil exploiteren op Aruba. Hiertoe heeft zij in 1999 een concessie bij de verantwoordelijke Minister en de Gouverneur van het Land aangevraagd.

Deze aanvraag heeft tot een aanzienlijk aantal procedures geleid — civiele procedures (waaronder het thans te beoordelen executiegeschil2.) en bestuursrechtelijke procedures. In beide rechtsgangen is het Gemeenschappelijk Hof van Justitie voor de Nederlandse Antillen en Aruba (verder: GHJ) de appelrechter3..

In de stukken in cassatie (en ook in die van de feitelijke aanleg) wordt namens NMTS het beeld geschetst dat het Land op weinig gewetensvolle wijze de verlening van de concessie waar NMTS aanspraak op had, heeft tegengehouden. Namens het Land wordt afgedongen op de gegrondheid van wat er in dat verband wordt aangevoerd.Voor de beoordeling in cassatie lijkt mij voldoende om vast te stellen dat het Gerecht in eerste aanleg van Aruba (verder: GEA) in een vonnis van 14 maart 2002 (gewezen op een bestuursrechtelijk beroep van NMTS tegen een negatieve beslissing van het Land) het Land heeft gelast — kort gezegd — om binnen drie maanden een besluit te nemen, strekkend tot verlening aan NMTS van een concessie, onder door de desbetreffende bestuursorganen te formuleren redelijke voorwaarden.

De concessie is niet binnen de gestelde termijn verleend. Bij uitspraak van 28 juni 2002 heeft het GEA vervolgens het Land gelast om alsnog gevolg te geven aan de uitspraak van 14 maart 2002. Daarbij werd een nieuwe termijn bepaald én een aanmerkelijke dwangsom op overtreding van het gegeven bevel gesteld4..

Op 5 juli 2002 — één dag na de in het vonnis van 28 juni 2002 gestelde termijn — is de concessie alsnog verleend. NMTS maakt echter aanspraak op de in dat vonnis opgelegde dwangsom, niet alleen vanwege de overschrijding van de termijn (dat punt is overigens in cassatie niet meer aan de orde), maar (ook) vanwege het feit dat de concessie niet zou zijn verleend op voorwaarden die aan het in het bevel (van 14 maart 2002) beoogde redelijkheidscriterium beantwoorden.

Een eerste executiegeschil tussen partijen mondde erin uit dat het GHJ bij vonnis 19 augustus 2003 NMTS de executie verbood totdat (en indien) in de bestuursrechtelijke bodemprocedure zou worden geoordeeld dat het voorwaardenpakket verbonden aan de op 5 juli 2002 verleende concessie onredelijk was.

In de bestuursrechtelijke bodemprocedure heeft het GHJ twee voor de onderhavige procedure van belang zijnde uitspraken gedaan, op 30 januari 2003 (tussenvonnis) en 25 februari 2004 (eindvonnis). Partijen verschillen, zoals hierna nog aan de orde zal komen, over de betekenis van het in deze vonnissen overwogene en besliste.

Naar aanleiding van het eindvonnis heeft NMTS wederom executie van het (dwangsom-)vonnis van 28 juni 2002 in het vooruitzicht gesteld, waarop het Land met een nieuw executie-kort geding heeft gereageerd. In de eerste aanleg leidde dat tot een vonnis van 14 april 2004, waarin het GEA NMTS de executie verbood. Op het hoger beroep van NMTS heeft het GHJ bij het thans in cassatie bestreden vonnis deze beslissing van het GEA bevestigd.

Namens NMTS is tijdig en regelmatig cassatieberoep ingesteld.5. Het Land heeft bij verweerschrift tot verwerping van het cassatieberoep laten concluderen. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk laten toelichten. Er is van weerszijden gerepliceerd, resp. gedupliceerd.

In cassatie wordt vooral geklaagd over de wijze waarop het GHJ zijn taak als (kort geding-)executierechter in deze zaak heeft vervuld. Ik maak over die taak een aantal opmerkingen:

In de eerste plaats wordt er van weerszijden, en met recht, op gewezen dat de executierechter de beslissing waarvan de executie in geschil is, als uitgangspunt heeft te aanvaarden. Zijn taak is niet, om de in die beslissing gegeven beoordeling van de rechtsverhouding van partijen (nog eens, zelfstandig) te toetsen — hij heeft tot uitgangspunt te nemen wat de rechter die de te executeren beslissing gaf, over die rechtsverhouding én over de daaraan te verbinden consequenties — inclusief sancties — heeft beslist. De executierechter beoordeelt slechts of wat in het executiegeschil tot onenigheid aanleiding geeft, al-dan-niet strookt met wat er in het te executeren vonnis is beslist6..

Daarbij geldt wel dat het aan hem, executierechter, is, om de beslissing waarvan de executie in geding is, zo nodig uit te leggen7.. Deze uitleg is, net als de uitleg van beslissingen van rechters in de feitelijke instanties in het algemeen, feitelijk van aard8.. In cassatie kan de juistheid daarvan dus niet aan de orde komen, zie art. 419 lid 3 Rv. Er kan alleen worden onderzocht of de motivering tegen eventueel daarop gerichte kritiek bestand is.

Als het executiegeschil een beslissing betreft waarbij een algemeen geformuleerd gebod of verbod is gegeven waaraan een dwangsomsanctie werd verbonden, geldt, in de tweede plaats (zoals namens het Land terecht wordt benadrukt9.), de regel van uitleg die met betrekking tot dergelijke ge- of verboden is aanvaard. Ik geef die regel aldus weer dat de draagwijdte van het algemeen geformuleerde ge- of verbod beperkt is tot handelingen waarvan in ernst niet kan worden betwijfeld dat die, mede gelet op de gronden waarop het ge- of verbod is gegeven, inbreuken opleveren op datgene wat de rechter heeft ge- of verboden10..

Ik denk dat het in deze zaak spelende gebod, met name vanwege de daarin voorkomende verwijzing naar een als ‘open norm’ te kwalificeren redelijkheidsmaatstaf, moet worden beschouwd als een gebod in de zin van de hier bedoelde (uitleg)regel.

Het onderhavige geval vertoont verder nog de bijzonderheid dat het gebod waarvan de executie in geding is, de verlening betrof van een concessie, en dus een beslissing ten aanzien waarvan aan het overheidsorgaan waaraan die beslissing is opgedragen een meer of minder ruime mate van beleidsvrijheid toekomt.

In het Nederlandse bestuurs(proces)recht pleegt aan deze bijzonderheid de consequentie te worden verbonden dat de (bestuurs)rechter de overheid niet mag voorschrijven hoe die — ik bedoel dan: de overheid — van de hem toegemeten beleidsruimte gebruik zal maken; of althans: dat de rechter in dit opzicht een aanzienlijke mate van terughoudendheid in acht behoort te nemen, zelfs wanneer die rechter moet vaststellen dat het desbetreffende overheidsorgaan onjuist heeft gehandeld/geoordeeld11..

Het lijkt mij bij uitstek aannemelijk dat voor het bestuursrecht van Aruba hetzelfde geldt. Het lijkt mij ook aannemelijk dat de burgerlijke rechter, geplaatst voor vragen van uitleg van een in een bestuursrechtelijk vonnis gegeven bevel tot het nemen van een besluit waarbij beleidsvrijheid aan de orde is, zich naar dezelfde terughoudende lijn behoort te richten — of, op z'n minst genomen, ervoor kan kiezen om dat te doen.

Daarbij ga ik ervan uit dat het GHJ in het vonnis12. van 19 augustus 2003, waarnaar rov. 4.2 van het in cassatie bestreden vonnis verwijst, inderdaad voor de hier bedoelde terughoudende benadering heeft gekozen; en dat het GHJ in het thans bestreden vonnis zich bij die lijn heeft aangesloten. Ik baseer deze uitleg van de bedoelde vonnissen vooral op rov. 4.11 van het vonnis van 19 augustus 200313.. Daar wordt (immers) benadrukt dat ook nadat aan het Land bij het vonnis van 14 maart 2002 was opgedragen, de verzochte concessie te verlenen, een marge van onzekerheid bleef bestaan over wat in verband daarmee als een redelijk voorwaardenpakket viel aan te merken; en dat executie van het latere vonnis waarbij een dwangsom aan de eerdere veroordeling werd verbonden alleen toelaatbaar is voorzover niet in ernst kan worden betwijfeld dat het Land het hem opgelegde gebod heeft overtreden14..

Als ik de zojuist beschreven gezichtspunten met elkaar combineer levert dat op, dat het Land het met dwangsom versterkte verbod zou (hebben) overtreden wanneer het de concessie verleende op voorwaarden waarvan niet in ernst kan worden betwijfeld dat die, ook wanneer men de aan het Land toegemeten beleidsruimte in aanmerking neemt, als een niet-redelijk voorwaardenpakket moeten worden gewaardeerd.

Iets op de hierna te geven bespreking van de middelonderdelen vooruitlopend, voeg ik maar meteen toe dat het enkele feit dat de bestuursrechter in een later stadium bepaalde voorwaarden uit de verleende concessie als ‘onhoudbaar’ aanmerkt, niet meteen betekent (en ook niet in beduidende mate aannemelijk maakt) dat de concessie moet worden beoordeeld als verleend met een voorwaardenpakket waarvan niet in ernst kan worden betwijfeld dat dat niet redelijk is (de beleidsmarge van het bestuursorgaan mede in aanmerking genomen).

Dat is om een aantal redenen het geval:

Ten eerste is het zo dat bestuursrechtelijke geschillen gewoonlijk de vraag betreffen of beslissingen van het bestuur, of bepaalde aspecten daarvan, als niet redelijk of anderszins als ‘onhoudbaar’ zijn aan te merken. Wanneer men dan elke keer dat de rechter tot een voor het bestuur negatieve uitkomst komt, tevens zou moeten constateren dat niet in redelijkheid kon worden betwijfeld dat het bestuur de zaak verkeerd had ingeschat, zou dat een wel erg droevig licht werpen op de kwaliteit van de bestuurlijke oordeelsvorming. Het is dan ook in de grote meerderheid van de gevallen zo, dat een desbetreffend rechterlijk oordeel weliswaar betekent dat het bestuur de wettelijke kaders en/of de hem voorbehouden marge van redelijke appreciatie heeft miskend, maar niet, dat het standpunt van het bestuur als zó apert onredelijk moet worden aangemerkt dat daarover in ernst niet viel te twijfelen.

Illustratief is in dit verband de van de kant van NMTS benadrukte jurisprudentie die ertoe strekt dat de overheid aansprakelijk is voor de nadelige gevolgen van besluiten die later door de bestuursrechter als onjuist worden beoordeeld, en dat daarbij niet terzake doet of aan de overheid hierbij een als ‘schuld’ te kwalificeren verwijt kan worden gemaakt (zodat het hier in feite om risico-aansprakelijkheid gaat)15.. Ware het zoals ik het in de vorige alinea (gechargeerd) beschreef, dan zou deze jurisprudentie voor een (zeer groot) deel overbodig zijn: menige beoordelingsfout van de overheid zou ‘vanzelf’ als een niet in ernst te betwijfelen schending van de desbetreffende verplichtingen door de mand vallen. Schuld zou in zulke gevallen altijd — in overdaad — aanwezig zijn.

Maar zo is het, zoals wij weten, in werkelijkheid niet: in de complexe afwegingssituaties waarmee (ook) de overheid te maken krijgt, kán men zeer wel ‘in zijn onschuld’ tot uitkomsten geraken die de rechter daarna als onjuist aanmerkt.

En dan een tweede reden voor mijn in alinea 14 gegeven mening: het feit dat sommige aspecten van een besluit als ‘onhoudbaar’ worden beoordeeld, betekent nog niet noodzakelijkerwijs, dat het voorwaardenpakket dat dat besluit in zijn geheel inhoudt, als een niet-redelijk voorwaardenpakket heeft te gelden (in de zin waarin dat bedoeld wordt in het aan het Land opgelegde gebod, zoals het GHJ dat in deze zaak heeft uitgelegd.).

Niet iedere ongerechtigheid levert op dat een voorwaardenpakket in zijn geheel als niet-redelijk moet worden beschouwd, laat staan als zó onredelijk dat daarmee dit gebod wordt overtreden — dat is, in een notendop, de gedachte waardoor het GHJ zich (volgens mij) heeft laten leiden. Die gedachte is, zeker als men die beziet tegen de achtergrond van de eerder besproken bijzonderheden betreffende de executie van aan het openbaar bestuur opgelegde bevelen om besluiten te nemen, niet rechtens onjuist, en het tegendeel van onbegrijpelijk.

Ik merk op dat het GHJ zich bij deze beoordeling mede lijkt te hebben laten leiden door de mate waarin onjuist bevonden elementen uit de aan NMTS verleende concessie (kunnen) hebben bijgedragen tot belemmering en vertraging van de toetreding van NMTS tot de markt voor mobiele telefonie op Aruba. (Dat komt tot uiting in de in rov. 4.3 van het bestreden vonnis aangehaalde overweging die het GHJ citeert uit het vonnis van de bestuursrechter van 30 januari 2003: ‘wordt door een of meer voorwaarde(n), de financiële vergoeding daaronder begrepen,…, de toegang van een (commerciële) aanbieder van mobiele telefonie op de Arubaanse markt feitelijk belemmerd’.)

Om in cassatie te (kunnen) beoordelen welke rol dit gegeven in de beslissing van het GHJ geeft gespeeld, en of de klachten van NMTS daar met recht bezwaar tegen maken, lijkt het mij dienstig om weer twee opmerkingen te maken:

ten eerste is, zoals uit het eerder besprokene al naar voren kwam, het beoordelingskader van de bestuursrechter die over de rechtmatigheid en doelmatigheid van een overheidsbesluit moet oordelen (en om dat laatste gaat het in de zojuist geciteerde passage uit een van de bestuursrechtelijke vonnissen in deze zaak) wezenlijk anders dan dat van de (kort geding-)executierechter die moet beoordelen of de executie van verbeurde dwangsommen wegens niet-naleving van een bevel tot het afgeven van een concessie, verantwoord is.

De bestuursrechter moest in het onderhavige geval, kort gezegd, onderzoeken of de verstrekte concessie beantwoordde aan de wet (in ruime zin) en of daarbij de beleidsruimte in acht was genomen die de wet aan het bestuur toekent. De kort geding-executierechter moet zich daarentegen oriënteren op de vraag of niet in ernst kan worden betwijfeld dat in strijd is gehandeld met het bevel tot het nemen van het kwestieuze besluit, daarbij de beleidsruimte die het bestuur toekomt mede in aanmerking genomen. Zoals hiervóór al besproken, kan niet van iedere discrepantie tussen een overheidsbesluit en de daarvoor geldende regels worden gezegd, dat daarmee het bestuur een niet voor twijfel vatbare overtreding heeft bewerkstelligd van zijn plicht tot het geven van een deugdelijk besluit (maar is het, integendeel — en gelukkig —, een uitzondering dat de beoordeling door het bestuur als zó gebrekkig moet worden aangemerkt).

En ten tweede: het is goed om in dit verband onder ogen te zien dat voorwaarden in een concessie ‘onhoudbaar’ kunnen zijn (bijvoorbeeld wegens strijd met de wet), terwijl die voorwaarden toch de toegang tot de markt van de concessiehouder niet of nauwelijks belemmeren.

Voorbeelden van voorwaarden waarbij dit het geval zou kunnen zijn ontleen ik aan de op blz. 12 van het cassatierekest aangehaalde rov. 5.65 en 5.66 uit het daar geciteerde (bestuursrechtelijke) vonnis van 30 januari 2003:

Met deze opmerkingen hoop ik geïllustreerd te hebben, dat het feit dat bepaalde voorwaarden uit een verleende concessie als ‘onhoudbaar’ zijn beoordeeld, nog maar weinig zegt over de mate waarin de desbetreffende voorwaarden werkelijk als belemmerend gewerkt (kunnen) hebben; wat in de appreciatie van het GHJ (die mij overigens alleszins verdedigbaar lijkt) gewicht in de schaal legt bij de beoordeling van de (on)redelijkheid van het desbetreffende besluit (in de zin waarin dat begrip in het licht van het bevel van 14 maart 2002 moet worden verstaan).

Het spreekt voor zich dat slechts aan de hand van waardering van de feiten kan worden beoordeeld, in hoeverre de hiervóór besproken omstandigheden zich doen voelen. Ook dit gegeven kan, zoals ik al aanstipte, geredelijk ertoe bijdragen dat men, ondanks het feit dat een aantal voorwaarden uit een verleningsbesluit ‘onhoudbaar’ blijken te zijn, toch niet kan oordelen dat de voorwaarden van de concessie tezamen een niet-redelijk voorwaardenpakket opleveren; en dat men, in aansluiting daarop, ook niet kan oordelen dat de verlenende instantie dusdanig in de hem opgedragen redelijkheidstoetsing tekort is geschoten, dat niet in ernst kan worden betwijfeld dat een daarop gericht bevel is overtreden.

Na deze inleidende opmerkingen zal het wel niet als een verrassing komen, dat ik de klachten van het middel als ongegrond beoordeel. Die klachten miskennen immers merendeels de hierboven besproken beperkingen die het oordeel dat van de kort geding-executierechter gevraagd wordt, inkaderen. Ik bespreek de klachten hierna achtereenvolgens, maar veroorloof mij dat enigszins summier te doen.

Onderdeel 1 houdt de — algemeen geformuleerde — klacht in dat het GHJ niet zou hebben onderzocht of het besluit tot concessieverlening (van 5 juli 2002) een schending opleverde van het daaraan voorafgegane rechterlijke bevel om die concessie op redelijke voorwaarden te verlenen. Die klacht lijkt mij ongegrond omdat, in mijn lezing van het bestreden vonnis, het GHJ precies datgene heeft onderzocht wat dit middelonderdeel (overigens: met juistheid) meent dat onderzocht had moeten worden.

De klacht voert nog aan dat de in het vonnis van 19 augustus 2003 (in het eerste executiegeschil) gegeven uitleg van het aan het Land (op 14 maart 2002) opgelegde bevel bij het thans in cassatie bestreden vonnis in het tweede executiegeschil niet meer als uitgangspunt kon dienen, omdat er inmiddels een nadere beoordeling door de bestuursrechter had plaatsgehad. Dat lijkt mij een misvatting: het in maart 2002 (door de bestuursrechter) aan het Land opgelegde bevel verandert niet van betekenis door latere oordelen van de bestuursrechter in een op andere vragen gerichte procedure. Daarom kon het GHJ zonder miskenning van recht of logica aan de in het eerdere executiegeding gegeven uitleg van dat bevel betekenis toekennen16..

Tenslotte klaagt dit onderdeel dat het GHJ geen aandacht heeft besteed aan de handelingen van het Land na 25 februari 2004 (de datum van het eindvonnis van het GHJ in de bestuursrechtelijke procedure). Die klacht mist doel omdat NMTS zich in de feitelijke instanties niet heeft beroepen op het feit dat handelingen van het Land (of het achterwege blijven daarvan) na de bedoelde datum voor de beoordeling van het executiegeschil van betekenis konden zijn (laat staan dat nader werd onderbouwd waarom dat zo zou zijn). Het middel verwijst (dan) ook niet naar hierop gerichte stellingen van de kant van NMTS in de feitelijke instanties.

Dat betekent dat het GHJ zich buiten het kader van de door partijen aangevoerde stellingen en buiten het kader van de rechtsstrijd in appel zou hebben begeven wanneer het datgene gedaan zou hebben wat deze klacht suggereert. Dat behoort de (appel)rechter niet te doen, zie art. 52 Rv. NA en Aruba17.. Allicht is een verwijt dat het GHJ dat niet gedaan heeft, dan niet op zijn plaats18..

Onderdeel 2 klaagt dat het GHJ de in de bestuursrechtelijke procedure tussen partijen als vaststaand aangenomen vertraging in de realisering van toetreding tot de markt van NMTS, niet als doorslaggevend of voldoende heeft aangemerkt om te oordelen dat er van een overtreding van het bevel tot verlening van de concessie sprake was.

De algemene klacht van de zojuist weergegeven strekking lijkt mij ongegrond, omdat het GHJ bij weging van de gebleken gebreken in de op 5 juli 2002 verleende concessie zeer wel kon oordelen dat er geen sprake was van overtreding van het tegen het Land uitgesproken bevel. In alinea 17 hiervóór heb ik als mijn oordeel gegeven dat die uitkomst niet onbegrijpelijk is (en daarvóór heb ik beredeneerd waarom ik tot die beoordeling kwam). Hier verwijs ik dus naar wat ik daar eerder over heb gezegd.

Dit onderdeel klaagt vervolgens aan de hand van de veronderstelling dat het GHJ de tegemoetkoming aan NMTS, bestaande in de door de bestuursrechter noodzakelijk geoordeelde verlenging van de concessie met een half jaar, mede als grond zou hebben gebezigd voor zijn oordeel over de schending van de met dwangsom versterkte verplichting uit de vonnissen van het voorjaar van 2002. Mij lijkt echter volstrekt onaannemelijk dat deze gedachte aan het GHJ mag worden toegeschreven. Dat het onderdeel met recht klaagt dat die gedachte niet juist zou zijn, kan NMTS daarom niet baten.

Onderdeel 3 sub a) klaagt over onbegrijpelijke uitleg19. van de vonnissen van 30 januari 2003 (van het GHJ als bestuursrechter) en 19 augustus 2003 (van het GHJ als kort geding-executierechter).

De op rov. 4.6 van het bestreden vonnis gerichte klacht over de uitleg van het vonnis van 19 augustus 2003 merk ik al daarom als ondeugdelijk aan, omdat het GHJ rov. 4.6 expliciet aanduidt als een overweging ten overvloede — dus een overweging die de aangevochten beslissing niet draagt.

Voor het overige ontgaat mij — zoals men wel hoort zeggen: ‘het kan aan mij liggen’— welke ongerijmdheid de steller van het middel hier op het oog heeft. Dat, zoals de klacht aanvoert, in het vonnis van 30 januari 2003 geen oordeel is gegeven over de redelijkheid van de (concessie)voorwaarden, stemt geheel overeen met de weergave van dat vonnis in rov. 4.3 van het bestreden vonnis, zodat ik daarin geen ongerijmdheid kan bespeuren. Rov. 4.12 van het vonnis van 19 augustus 2003 is alleszins vatbaar voor die uitleg, dat de vaststellingen uit het eerdere vonnis van 30 januari onvoldoende zijn om te kunnen oordelen dat de concessie niet op ‘redelijke voorwaarden’ was verleend. Ook hier: niets dat enige aanwijzing voor ongerijmdheid bevat20..

Onderdeel 3 onder b) klaagt eveneens over uitleg; en ook hier erken ik dat ik de gedachte die aan de klacht ten grondslag ligt niet helemaal begrijp.

Subonderdeel 3 (c) komt daarop neer dat het GHJ in de onderhavige zaak geen andere redelijkheidstoets mocht aanleggen dan de bestuursrechter in diens uitspraken (van 30 januari 2003 en 24 februari 2004 — het laatste vonnis wordt in de klacht niet met de datum aangeduid) had gedaan.

Deze klacht stuit al daarop af dat het GHJ zich in het onderhavige vonnis heeft gebaseerd op de bevindingen van de bestuursrechter in de bedoelde vonnissen, en heeft geoordeeld dat die niet opleveren dat de concessie is verleend op onredelijke voorwaarden zoals bedoeld in het aan het Land opgelegde bevel. Zoals al bij herhaling opgemerkt, berust dit oordeel in essentie op uitleg van de verschillende rechterlijke uitspraken in kwestie (met name óók het bevel tot verlening van de concessie); en wijst het middel niets aan dat de begrijpelijkheid van deze uitleg ook naar enigszins ‘ondergraaft’.

Daarnaast heeft hier te gelden dat de bestuursrechter bij de beoordeling van de tegen het besluit tot concessieverlening ingebrachte bezwaren wel degelijk andere beoordelingscriteria kon hanteren dan het GHJ in de onderhavige zaak. Daarover heb ik hiervoor al gezegd, wat mij van belang leek. De klacht van dit onderdeel dat het GHJ geen ‘vage en onvoorspelbare redelijkheidstoets’ mocht hanteren is hiermee niet te verenigen; die klacht lijkt mij dus onjuist. De hiervóór besproken beoordelingsmaatstaf — te weten dat niet in ernst kan worden betwijfeld dat er van schending van het door de rechter opgelegde bevel sprake is, in dit geval: mede in aanmerking genomen de beleidsmarge die een overheidsorgaan behoort te worden gelaten —, noodzaakt juist tot datgene wat deze klacht met de pejoratieve aanduiding ‘vage en onvoorspelbare redelijkheidstoetsing’ lijkt te beogen (waarbij ik vanzelfsprekend de pejoratieve termen waarmee de klacht deze maatstaf aanduidt, niet onderschrijf).

Subonderdeel 3 (d) herhaalt dat onbegrijpelijk zou zijn dat het GHJ uit de beoordeling van de bestuursrechter niet heeft opgemaakt dat er van onredelijke voorwaarden zoals bedoeld in het bevel van 14 maart 2002 sprake was. Ik herhaal op mijn beurt, dat dat niet zo is.

Daarmee zijn alle klachten van het middel besproken en als ondeugdelijk beoordeeld; dat brengt mij terug tot de slotsom waarop ik al vooruit was gelopen: ik meen dat het cassatieberoep niet behoort te slagen.

Ik concludeer tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden