HR, 28-06-2011, nr. 09/04051

Het gerechtshof te 's‑Hertogenbosch heeft bij arrest van 22 september 2009 de verdachte ter zake van ‘Poging tot doodslag’ veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van zes maanden met een proeftijd van twee jaren en een werkstraf voor de duur van 150 uren, subsidiair 75 dagen hechtenis. Voorts heeft het hof een breekijzer verbeurd verklaard en de teruggave gelast van een heggenschaar en een mes, een en ander zoals in het arrest vermeld.

Namens de verdachte heeft mr. C. Waling, advocaat te 's‑Gravenhage een schriftuur ingezonden houdende vier middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt over schending van de in art. 6, eerste lid, EVRM bedoelde redelijke termijn in de cassatiefase.

De verdachte heeft op 29 september 2009 beroep in cassatie ingesteld. De stukken van het geding zijn op 25 juni 2010 ter griffie van de Hoge Raad binnengekomen, waardoor de inzendtermijn van acht maanden met bijna een maand is overschreden. Dit verzuim pleegt volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad tot strafvermindering te leiden, ofschoon m.i. (zeker in dit geval) zou kunnen worden volstaan met de enkele constatering van het verzuim.

Het middel is gegrond. Hieronder zal blijken dat het tweede middel naar mijn inzicht zal moeten slagen. De rechter naar wie de zaak wordt verwezen zal deze termijnoverschrijding in acht kunnen nemen bij de strafoplegging, zo het daarvan komt.

Het tweede middel behelst de klacht dat het hof bij de motivering van de bewezenverklaring ten onrechte en in strijd met art. 359, derde lid, Sv, heeft volstaan met een opgave van de bewijsmiddelen.

De bestreden uitspraak houdt, voor zover voor de bespreking van het middel van belang, het volgende in:

Blijkens het proces-verbaal van zijn verhoor bij de politie heeft de verdachte, voor zover van belang, het volgende verklaard;

Gelet op het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep d.d. 8 september 2009 heeft de verdachte, voor zover relevant, aldaar het volgende verklaard:

Art. 359, derde lid, Sv, dat ingevolge art. 415 Sv ook in hoger beroep toepasselijk is, luidt — voor zover hier van belang — als volgt:

De beantwoording van de vraag of de verdachte het bewezenverklaarde heeft bekend in de zin van deze bepaling, is mede afhankelijk van de — in cassatie slechts op zijn begrijpelijkheid te toetsen — uitleg door de feitenrechter van de door de verdachte afgelegde verklaring (vgl. HR 26 september 2006, LJN AX5776, NJ 2006/542).

Uit de bewoordingen van art. 359, derde lid, Sv volgt dat deze bepaling in ieder geval geen toepassing kan vinden, indien de verdachte het bewezenverklaarde niet duidelijk en ondubbelzinnig heeft bekend, dan wel door of namens de verdachte ter terechtzitting vrijspraak is bepleit.

Uit de verklaring van de verdachte zou mogelijk het (voorwaardelijk) opzet van de verdachte kunnen worden afgeleid. 's Hofs bewijsoordeel is dan ook op zichzelf bepaald niet onbegrijpelijk. Maar dit geval is niet gelijk te stellen met het geval waarin de verdachte (deze vorm van) opzet duidelijk en ondubbelzinnig heeft erkend.

Ik meen dat het kennelijke oordeel van het hof dat de verdachte het bewezen verklaarde, in het bijzonder het opzet, heeft bekend, niet zonder meer begrijpelijk is. Verdachtes verklaring houdt immers niet in dat hij erkent dat zijn opzet erop was gericht om [slachtoffer] van het leven te beroven. Evenmin heeft die verklaring de strekking dat hij de aanmerkelijke kans op dodelijk letsel welbewust op de koop toe heeft genomen. Nu de verklaring van de verdachte, zoals hiervoor weergegeven, niet alle onderdelen van het bewezenverklaarde omvat is 's hofs kennelijke oordeel dat in het onderhavige geval kon worden volstaan met een opgave van de bewijsmiddelen als bedoeld in art. 359, derde lid, Sv onjuist.1. Het middel is dus terecht voorgesteld.

Het derde middel klaagt dat het hof is afgeweken van het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt van de verdediging dat de verdachte niet in staat is tot het verrichten van een werkstraf, zonder in het bijzonder de redenen op te geven die hebben daartoe hebben geleid. Bovendien acht de steller van het middel de strafoplegging onbegrijpelijk.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting d.d. 8 september 2009 is door de verdachte het volgende aangevoerd:

Door de advocaat-generaal is voorts het volgende aangevoerd:

Vervolgens heeft de advocaat-generaal een gevangenisstraf voor de duur van negen maanden, waarvan drie maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren geëist.

Het hof heeft de verdachte desalniettemin — naast een voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van zes maanden met een proeftijd van twee jaren — een werkstraf voor de duur van 150 uren, subsidiair 75 dagen hechtenis opgelegd en heeft daartoe het volgende overwogen:

Aldus is het hof, gelet op de ernst van het feit, van oordeel dat enkel een voorwaardelijke gevangenisstraf niet volstaat. Bij gebreke van nadere informatie over de gezondheidstoestand van de verdachte is het hof er kennelijk van uitgegaan dat de verdachte geacht moet worden een werkstraf te kunnen verrichten die is aangepast aan zijn lichamelijke toestand en leeftijd. De keuze en weging van de factoren die van belang zijn voor de oplegging van de straf zijn voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt.2. Alleen wanneer er sprake zou zijn van een onbegrijpelijke of buiten de grenzen van de wet tredende beslissing heeft de cassatierechter de mogelijkheid om in te grijpen. Van een dergelijke situatie is mijns inziens geen sprake. Tot een nadere motivering in het licht van art. 359 lid 2 Sv was het hof ook overigens niet gehouden. Het is zelfs nog maar zeer de vraag of het door de verdachte uitgedragen standpunt over zijn gezondheidstoestand het predicaat ‘uitdrukkelijk onderbouwd’ mag dragen.

Het middel kan niet tot cassatie leiden.

Het vierde middel richt zich tegen de verwerping van een ter terechtzitting gedaan beroep op psychische overmacht.

Door de verdediging is ter terechtzitting in hoger beroep aangevoerd dat de verdachte heeft gehandeld uit psychische overmacht nu bij de verdachte sprake is geweest van een zodanige van buiten komende psychische druk toen hij op [slachtoffer] insloeg dat hij daaraan redelijkerwijs geen weerstand kon bieden: gelet op het feit dat de verdachte gedurende anderhalf jaar tot het uiterste was getergd en uiteindelijk geconfronteerd werd met het besef dat hij machteloos zou moeten toezien hoe hij door een veelheid van treiterijen uit zijn eigen woning zou worden gejaagd, kon van de verdachte in die gegeven omstandigheden redelijkerwijs niet worden gevergd dat hij hiertegen weerstand zou bieden.

Het hof heeft naar aanleiding van het beroep op psychische overmacht het volgende overwogen:

Indien een beroep op psychische overmacht is gedaan, zal de rechter op grond van dat verweer moeten onderzoeken of de voorwaarden voor aanvaarding van psychische overmacht zijn vervuld. Die houden in dat sprake moet zijn van een van buiten komende drang waaraan de verdachte redelijkerwijze geen weerstand kon en ook niet behoefde te bieden. Daarnaast kan onder omstandigheden het feit dat de verdachte zich heeft gebracht in de situatie waarin die drang op hem is uitgeoefend in de weg staan aan het slagen van het beroep op psychische overmacht.3. Gelijk bij andere strafuitsluitingsgronden snijdt de vraag of de voorwaarden voor aanvaarding van psychische overmacht zijn vervuld zowel feitelijke als juridische kwesties aan.

Een feitelijke kwestie is de vraag of specifieke omstandigheden een — van buiten komende — drang van zodanige aard hebben teweeggebracht dat de verdachte zich daadwerkelijk gedwongen zag het misdrijf te begaan. Een en ander vereist rechterlijk onderzoek naar de externe omstandigheden waaraan de verdachte (naar zijn zeggen) heeft blootgestaan, en naar de vraag of de verdachte (mede) onder invloed daarvan tot zijn misdrijf is gekomen. De rechter heeft hierbij te beoordelen of de feitelijke grondslag van het verweer aannemelijk is geworden.4. Dit aan de feitenrechter voorbehouden oordeel kan in cassatie niet anders dan op zijn begrijpelijkheid worden getoetst.

Een juridische kwestie is de vraag is of de drang die uit (externe) omstandigheden voortvloeide zodanig was dat van de verdachte redelijkerwijs kon worden gevergd daaraan weerstand te bieden. Daarbij komt het aan op hetgeen van de modale burger mag worden verwacht. Dit oordeel is het resultaat van rechtstoepassing. Indien daartoe geroepen kan de cassatierechter de juistheid daarvan beoordelen.

De Hoge Raad verlangt van de feitenrechter dat hij voldoende inzicht geeft in zijn gedachtegang en in zijn overwegingen de hiervoor opgesomde vraagpunten onderscheidt.5. Als ik het goed zie hoeft de feitenrechter daarin geen bepaalde chronologie aan te houden, zolang maar duidelijk is welke vraag hij bespreekt. Mogelijk zijn de feiten en omstandigheden die aan het verweer ten grondslag zijn gelegd van dien aard dat zij, ook al zouden zij vast staan, niet kunnen leiden tot de aanvaarding van psychische overmacht omdat van de modale burger mocht worden verwacht dat hij zich tegen die van buiten komende drang teweer zou stellen of omdat het aangevoerde niet kan worden aangemerkt als een externe drang (maar bijvoorbeeld alleen als een geestesziekte6.). De feitenrechter kan dan veronderstellenderwijs van de aangevoerde feiten en omstandigheden uitgaan en oordelen dat zij het misdrijf niet rechtvaardigen of verexcuseren, althans niet onder het predicaat van psychische overmacht.7. Anderzijds mag de rechter in zijn motivering van de verwerping van het verweer de vraag of de aangevoerde omstandigheden dienen te leiden tot de aanvaarding van psychische overmacht onbeantwoord laten indien de feitelijke grondslag van het verweer niet aannemelijk wordt geacht.8. Het op één hoop gooien van deze vragen en antwoorden kan snel leiden tot de ontoereikendheid van de motivering.9.

De hiervoor weergegeven overwegingen moeten m.i. als volgt worden begrepen. Het hof heeft de door de verdachte geschetste ‘uiterst vervelende’ conflictsituatie en de daaropvolgende escalatie tot uitgangspunt genomen. Ik versta 's hofs overwegingen bovendien aldus dat de oplopende spanning voor de verdachte was te voorzien en dat hem minder ingrijpende wegen open stonden dan de uitoefening van geweld. Daarin ligt besloten 's hofs oordeel dat onder de door de verdachte geschetste omstandigheden van de modale burger mocht worden verwacht dat hij zich teweer zou stellen tegen de daaruit voortvloeiende (van buiten komende) drang en zich dus zou hebben onthouden van het bewezenverklaarde handelen.

Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is ook overigens niet onbegrijpelijk.10. Het middel faalt dus.

Het eerste en het tweede middel zijn terecht voorgesteld. Het derde en het vierde middel kunnen met de aan art. 81 RO ontleende motivering worden afgedaan.

Gronden die tot ambtshalve vernietiging van de bestreden uitspraak zouden behoren te leiden heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof te 's‑Hertogenbosch teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De procureur-generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden