HR, 28-11-2003, nr. 1377

"Bij het bepalen van de schadeloosstelling wegens verlies van een onroerende zaak (...)5. wordt geen rekening gehouden met voordelen of nadelen, teweeggebracht door:

het werk waarvoor onteigend wordt;

overheidswerken die in verband staat met het werk waarvoor onteigend wordt;

de plannen voor de werken onder 1 en 2 bedoeld."

"dat een uitbreidingsplan niet wordt opgemaakt als een plan van werken welke de gemeente zal uitvoeren, doch slechts is een bij raadsbesluit vastgesteld samenstel van regels waarbij de bestemming van de daarin begrepen gronden in hoofdzaak of in onderdelen wordt aangewezen en dat naar behoefte aan gewijzigde omstandigheden kan worden aangepast;

(...) dat derhalve in een zodanig geval, als ook het onderhavige, niet aanwezig is de situatie, waarvoor het onteigeningsrecht wél een algemene regel kent (...) namelijk dat bij onteigening niet mag worden gelet op den waardevermeerderenden of waardeverminderenden invloed, welke in het commerciële verkeer uitgaat van niets anders dan het hetgeen de onteigenende partij zelf aanlegt of zal aanleggen in het kader van het werk waarvoor onteigend wordt;

dat immers in een geval als het onderhavige de waardevermindering van den te onteigenen grond niet het gevolg is van het besluit van de gemeente om de uitvoering van het uitbreidingsplan te bevorderen, noch van de uitvoering van dat besluit, doch die waardevermindering het onmiddellijk gevolg is van het uitbreidingsplan zelf, onverschillig of en door wien het tot uitvoering zal worden gebracht."

"dat Nefabas daartegen heeft aangevoerd dat de bestemming in het uitbreidingsplan buiten beschouwing zal moeten blijven, omdat zij er eigenlijk ene is van Rijk en Provincie en de onderhavige onteigening plaatsvindt ter realisering van die bestemming, en de wegenplannen van Rijk en Provincie in wezen plannen zijn voor het werk, waarvoor wordt onteigend;

dat, aangenomen dat de wegenplannen van Rijk en Provincie, voor zover zij geleid hebben tot de onderhavige onteigening t.b.v. de aanleg en de verbetering van een gedeelte van de provinciale weg Oosterhout-Vijf Eiken, moeten worden aangemerkt als plannen voor die aanleg en verbetering, de bestemming van het te onteigenen in het uitbreidingsplan van de gemeente Oosterhout deels tot verbreding van de rijksweg no. 27 en deels voor de verlegging van de provinciale weg no. 20 voor de bepaling van de schadeloosstelling buiten aanmerking zou moeten blijven indien het uitbreidingsplan geheel of ten dele met die plannen van Rijk en Provincie, voor zover zij betrekking hebben op het werk, waarvoor onteigend wordt, zou kunnen en moeten worden vereenzelvigd;

dat van zodanige vereenzelviging evenwel geen sprake kan zijn;

dat tot toch het vaststellen van een plan van uitbreiding als bedoeld bij art.36 Woningwet (thans: bestemmingsplan in de zin van art.10 Wet op de Ruimtelijke ordening; PJW), waarbij de bestemming van de in dat plan begrepen grond in hoofdzaak of in onderdelen wordt aangewezen, naar zijn aard een eigen en zelfstandige werkzaamheid van een gemeente vormt ook indien en voor zover bij het bepalen van die bestemming rekening zou moeten worden gehouden met een wegenplan van Rijk of Provincie;"

"dat de Rb. heeft geoordeeld dat het in het middel aangeduide perceel moet worden gewaardeerd alsof het bouwgrond is;

dat dit oordeel kennelijk mede daarop berust dat de Rb. het feit, dat de gemeente Goedereede bij de vaststelling van het bestemmingsplan Plan Landelijk Gebied in 1972 de toen bestaande bestemming van het perceel tot woondoeleinden heeft gewijzigd in de bestemming "verkeer'', heeft beschouwd als een rechtstreeks gevolg van het werk waarvoor onteigend is en daarom de invloed van deze bestemmingswijziging op de waarde van het onteigende buiten beschouwing heeft gelaten;

dat het middel vergeefs daartegen opkomt;

dat wel juist is dat in beginsel het vaststellen van een bestemmingsplan naar zijn aard een eigen en zelfstandige werkzaamheid van een gemeente is, doch zulks niet uitsluit dat onder bepaalde omstandigheden dat vaststellen van een bestemmingsplan in zoverre een ander karakter draagt, dat de gemeente daarbij t.a.v. een of meer percelen in feite geen andere keuze heeft dan zich aan te sluiten bij een door een daartoe bevoegd orgaan van Rijk of provincie ontwikkeld plan, waarbij aan die percelen reeds een bepaalde bestemming is toegedacht;

dat dit laatste zich blijkbaar te dezen naar het oordeel van de Rb. m.b.t. het onderhavige perceel heeft voorgedaan, omdat ten tijde van het vaststellen van het bestemmingsplan Plan Landelijk Gebied het hier relevante gedeelte van het tracé van de Dammenweg reeds was vastgesteld bij het KB van 20 maart 1970, waarbij tevens het perceel voor de aanleg van die weg ter onteigening was aangewezen;

dat dit oordeel, dat na hetgeen de Rb. heeft vastgesteld, met name m.b.t. hetgeen bij het tot stand komen van genoemd bestemmingsplan zijdens de gemeente is aangevoerd ter zake van daartegen gerichte bezwaren, geen nadere motivering behoefde, wegens zijn feitelijk karakter in cassatie niet op zijn juistheid kan worden getoetst;

dat de Rb. onder deze omstandigheden terecht heeft geoordeeld dat bij deze bepaling van de waarde van het perceel de daaraan in meerbedoeld bestemmingsplan gegeven bestemming buiten beschouwing diende te worden gelaten;"

"dat bij die waardebepaling in het algemeen wel in aanmerking behoort te worden genomen de bestemming die bij het daarvoor van kracht zijnde bestemmingsplan aan het onteigende is gegeven, ook al wordt die bestemming juist verwezenlijkt door het werk waarvoor onteigend wordt; dat dit evenwel anders is wanneer het vaststellen van de bestemming niet meer als een eigen en zelfstandige werkzaamheid van de gemeente kon worden beschouwd omdat de gemeente daarbij in feite geen andere keuze had dan zich aan te sluiten bij een reeds door het daartoe bevoegde orgaan van Rijk of provincie ontwikkeld plan waarbij aan het onteigende met het oog op het werk waarvoor onteigend wordt reeds een bepaalde bestemming is toegedacht;

dat dit laatste zich hier heeft voorgedaan, immers de gemeente - naar de Rb. op het voetspoor van deskundigen heeft aangenomen - te dezen geen enkele invloed heeft gehad op de positie van de onderhavige percelen in het bestemmingsplan en zich ten aanzien van die percelen heeft gericht naar het door Rijkswaterstaat reeds lang tevoren vastgestelde tracé."

"Het eigen karakter van het bestemmingsplan is in meerdere arresten van de Hoge Raad erkend. De arresten Staat/Matser en Staat/Markus betekenen een breuk met deze jurisprudentie. De vraag dringt zich op wat de aanleiding was voor de nieuwe koers. (...) Het meest voor de hand ligt dat de Hoge Raad begrip heeft opgebracht voor de treurige positie van gedaagde. Zijn alternatief was een claim wegens planschade met onzekere uitkomst. Maar is dat alternatief zo ongelukkig? (...) Deze context is achterhaald. (...) Uit bovenstaande moge blijken dat er in de huidige tijd minder reden is Matser en Markus als 'zielige Dientje'te helpen. Bovendien spreekt het niet aan dat onteigenden verschillend worden behandeld naar gelang zij plaats moeten maken voor een rijksweg of provinciale weg die in feite aan de gemeente is opgelegd dan wel zij het veld moeten ruimen voor wegen waarbij de gemeente nog enige zichtbare inspraak heeft gehad. De bezwaren tegen het gehanteerde middel van het elimineren van het bestemmingsplan als plan voor het werk zijn ernstig. Eerst de aard en procedure van het bestemmingsplan. (...) Bovendien speelt de strijd om de beperkte ruimte in ons land zich niet alleen tussen overheden af, een ieder mag eraan meedoen. (...) Daarnaast de gevolgen voor de praktijk. (...) In wezen brengt men aldus elementen van schade bij de onteigeningsrechter die naar algemene opvatting eerder tot planschade moeten worden gerekend."7.

Bij vorenbedoelde bestemmingswijziging ging het om een eigen en zelfstandige werkzaamheid van de gemeente Bleiswijk in die zin dat zich toen niet voordeed de situatie dat die gemeente in feite geen andere keuze had dan zich aan te sluiten bij een door Rijk of provincie ontwikkeld plan waarbij aan het onteigende reeds de bestemming fietspad was toegedacht.

(...)

De in 3.2 als eerste en als laatste vermelde oordelen komen erop neer dat de Rechtbank (...) heeft weggedacht de bestemming fietspad die het onteigende ingevolge het vigerende bestemmingsplan "Overbuurtse Polder" heeft. Dit is in strijd met de regel van onteigeningsrecht dat bij de vaststelling van de aan een onteigende wegens het verlies van zijn grond toekomende schadeloosstelling alle ten tijde van de onteigening van belang zijnde factoren, waaronder de planologische bestemming van het onteigende, in aanmerking moeten worden genomen. Hierbij verdient opmerking dat - voorzover hier van belang - het bepaalde in artikel 40c aanhef en onder 3 van de Onteigeningswet in deze zaak niet aan de orde is en dat (...) uit het vonnis van de Rechtbank en de stukken van het geding niet blijkt van feiten en omstandigheden die in het onderhavige geval het aanvaarden van een uitzondering op evenbedoelde regel rechtvaardigen."

"Men kan stellig van een verfijning van de Nefabas-regel spreken: onder bepaalde omstandigheden kan een bestemmingsplan wel degelijk geheel of ten dele vereenzelvigd worden met een plan voor een werk van Rijk of provincie. In die situatie leidt het "wegdenken"van het (plan voor het) werk tevens tot het wegdenken van de bestemming volgens het bestemmingsplan. Welke zijn nu de omstandigheden, waaronder deze vereenzelviging geoorloofd is? Het arrest geeft daarvan een voorbeeld. Andere situaties zijn denkbaar. De HR legt de nadruk op de eigen en zelfstandige werkzaamheid van de gemeente, waaraan men misschien mag toevoegen: werkzaamheden in het gemeentelijk belang. Het zal dus gaan om enigszins geconcretiseerde plannen van Rijk of provincie, waarmede nationale of streekbelangen gediend zijn en die ook door Rijk of provincie zullen worden uitgevoerd."

"Bij het bepalen van de werkelijke waarde van een zaak wordt de prijs verminderd of vermeerderd met voordelen of nadelen tengevolge van

1°. bestemmingen die door het werk waarvoor onteigend wordt, tot uitvoering komen;

2°. bestemmingen, voor de feitelijke handhaving waarvan onteigend wordt,

voor zover deze voordelen of nadelen (...) redelijkerwijze niet of niet geheel ten bate of ten laste van de onteigende behoren te blijven."

"Voor zover blijkt dat een belanghebbende ten gevolge van:

Voor een beschouwing over de verhouding tussen de geciteerde bepalingen verwijs ik naar de conclusie van mijn voormalig ambtgenoot Ilsink in de zaak HR 22 april 1998 (Provincie Zuid-Holland/Paul), NJ 1999, 42 met noot PCEvW.

Strijpse Kampen betoogt dat de veronachtzaming bij de schadebegroting van de planbestemming van het onteigende niet beperkt behoort te blijven tot situaties waarin de gemeente in feite geen keus heeft dan zich aan te sluiten bij een door Rijk of provincie ontwikkeld plan waarin aan het onteigende met het oog op het werk waarvoor onteigend wordt reeds een bepaalde bestemming is toegedacht. Volgens het middel kan het vaststellen van de bestemming evenmin als een eigen en zelfstandige werkzaamheid van de gemeente worden beschouwd in een geval als het onderhavige, waarin:

Naar het oordeel van de Rechtbank:

De deskundigen rapporteren op blz. 17 van hun definitieve rapport als volgt:

"Ter zitting is echter komen vast te staan dat Piroc niet in dat structuurschema is opgenomen en dat dit dus in zoverre toepassing mist."

"Allereerst geldt dat uit de enkele omstandigheid dat er kennelijk meer dan een optie was voor een vervangende locatie van PIROC al voortvloeit dat het gebied in Strijpsche Kampen geen sleutelpositie in handen had. De rechtbank is verder van oordeel dat het geenszins zo is dat het gehele plangebied - en evenmin het in deze zaken onteigende - als het ware uit zichzelf de sleutel in handen had voor de ontwikkeling van het plangebied Meerhoven."

"Gedaagden hebben in hun reactie op het concept-rapport nog verwezen naar het arrest Hoge Raad 1960 inzake gemeente Voorburg/Smits. (...)

Naar het oordeel van ondergetekenden gaat deze vergelijking echter niet op. In het arrest wordt ingegaan op de vraag of gronden binnen één complex verschillend mogen worden gewaardeerd op grond van hun bijzondere positie/"geschiktheid" bínnen dat complex. Overigens had het betreffende perceel in die casus al de bestemming "gereed bouwterrein"en was zij ook voorheen al gelegen aan een bestaande weg (de Prinses Margrietlaan), waardoor een afwijkende waardering ten opzichte van de overige bouwgrond binnen dat complex kennelijk om die reden al gerechtvaardigd was.

In casu vormen de plangebieden Strijpsche Kampen en Meerhoven - zoals hiervoor reeds toegelicht - geenszins één complex, waarmee ook niet gezegd kan worden dat de gronden van gedaagde in het plangebied Strijpsche Kampen een vergelijkbare sleutelpositie vervullen voor de ontwikkeling van het plangebied Meerhoven."

"dat, enerzijds, de onteigende partij als koper niet met het dwangmiddel der onteigening dreigt doch bereid is om een prijs te besteden, welke een redelijk handelend koper onder de gegeven omstandigheden, gelet mede op zijn belang bij de te verkrijgen beschikking over de aanwezige bodemstoffen, bereid zou zijn te besteden, en dat, anderzijds de eigenaar als verkoper, zonder misbuik te maken van de dwangpositie van de wederpartij, die juist zijn gronden in eigendom moet verwerven, aan den verkoop meewerkt, zodra hij een prijs heeft bedongen, waarvoor een redelijk handelend eigenaar onder de gegeven omstandigheden bereid zou zijn tot een verkoop over te gaan."

"dat aldus de Rb. (...) ten einde de in art. 40 der Onteigeningswet bedoelde werkelijke waarde van het voormelde te onteigenen terrein vast te stellen, onderzocht heeft wat in het vrije commerciële verkeer bij een koop en verkoop gesloten tussen redelijk handelende partijen de verkoopwaarde van dit terrein zou zijn, rekening houdend met alle omstandigheden welke in het onderhavige geval invloed kunnen hebben op de prijsvorming waaronder niet slechts de ligging (...) doch ook de bijzondere betekenis welke het perceel ook afgezien van zijn bestemming in het uitbreidingsplan heeft voor de ontsluiting van het achterliggende complex bouwgrond.

Bijzondere (waardevolle) betekenis kende u in dit arrest toe aan het gegeven:

Bij de buren van Smits liep het anders af. In HR 25 mei 1960 (Voorburg/Overgaauw), NJ 1960, 514, overwoog U:

Uit deze jurisprudentie blijkt dat bij de bepaling van de werkelijke waarde van een perceel de bijzondere kenmerken daarvan ertoe kunnen leiden dat de vrije verkeerswaarde niet gelijk is aan de waarde volgens de planbestemming. Deze bestemming kan, zo blijkt uit NJ 1960, 513, bij de bepaling van de werkelijke waarde zelfs buiten beschouwing blijven indien een redelijk handelende verkoper alleen genoegen zou nemen met een hogere prijs, gebaseerd op een andere bestemming, en een redelijk handelende koper bereid zou zijn deze prijs te betalen. Alsdan is deze fictieve bestemming waardebepalend.

De redelijke koper, die het onteigende de facto slechts overeenkomstig de bestemming kan gebruiken, zal tot het betalen van een hogere prijs alleen bereid zijn indien het onteigende voor hem - ook afgezien van de bestemming - die bijzondere geschiktheid (een sleutelpositie) heeft.

Op grond van het enkele feit dat er voor de verplaatsing van het PIROC een keuze uit minstens twee locaties bestond, oordeelde de Rechtbank in onze zaak dat het gebied Strijpsche kampen geen zodanige positie innam dat bij de waardebepaling de militaire bestemming daarvan geheel buiten beschouwing moest blijven.

Nu slechts gebleken is dat verplaatsing van het PIROC naar een andere locatie dan het onteigende voor de gemeenten mogelijk niet optimaal was, maar geenszins gebleken is dat zulks onmogelijk was, terwijl evenmin gebleken is dat Eindhoven, als het er op aan zou zijn gekomen, zou hebben moeten afzien van onteigening van Defensie (waarna Eindhoven geenszins in enige dwangpositie met betrekking tot de Strijpsche Kampen zou zitten), kan mijns inziens niet gezegd worden dat het plangebied Meerhoven daadwerkelijk afhankelijk was de onteigening van de Strijpsche Kampen. Ik acht het vonnis op dit punt dan ook noch onjuist, noch onvoldoende gemotiveerd

Voorts oordeelt de Rechtbank dat Strijpsche Kampen niet "als het ware uit zichzelf" de sleutel in handen had voor de ontwikkeling van het plangebied Meerhoven. Hier doelt de Rechtbank kennelijk op het ontbreken van het vereiste rechtstreekse verband tussen de ontwikkeling van Meerhoven en de onteigening van het perceel van Strijpse Kampen voor het aannemen van een sleutelpositie. Dit verband is vereist aangezien alleen een directe afhankelijkheid van het één van het ander ertoe zou leiden dat de onteigenaar bereid zou zijn tot het betalen van een meerprijs voor juist dat terrein. De ontwikkeling van het plangebied Meerhoven is echter geenszins rechtstreeks afhankelijk van het onteigende perceel. In de eerste plaats had de gemeente Eindhoven ook een onteigeningsprocedure tegen de Staat kunnen beginnen; in de tweede plaats onteigenden de gemeenten de Strijpsche Kampen primair omdat zij aldaar het PIROC wilden doen vestigen. Ook dit oordeel is dus geenszins onbegrijpelijk.

Bovendien volgt uit de geciteerde arresten NJ 1960, 295 en NJ 1960, 513 dat niet alleen de koper, maar ook de verkoper op redelijkheid betrapt moet kunnen worden. Het moet dus gaan om een verkoper die in alle redelijkheid zou kunnen weigeren het terrein te verkopen voor de (lage) prijs volgens de militaire bestemming (ik merk opnieuw op dat die bestemming in feite toch al weggedacht is omdat de waardebepaling gebaseerd is op het feitelijke agrarische gebruik). In casu is niet gebleken dat Strijpse Kampen de gronden ook aan een derde zou kunnen verkopen voor een hogere prijs dan die conform de militaire bestemming. De meerwaarde zou hier enkel liggen in de veronderstelde dwangpositie van de gemeenten die van het PIROC af moeten op de locatie Meerhoven. Een redelijke verkoper zou echter geen misbruik maken van een dergelijke dwangpositie van de wederpartij, die juist zijn gronden in eigendom moet verwerven. Het feit dat de gemeente een terrein als de Strijpsche Kampen nodig heeft voor de realisering van haar plannen, leidt dan ook niet tot correctie ten opzichte van de agrarische waarde, ook niet als de onteigenaar dezelfde gemeente degene is die aan het onteigende een waardedrukkende bestemming heeft gegeven. Aldus blijkt uit HR 3 januari 1968 (Groenlo/Hoytink), NJ 1968, 93 met conclusie Bakhoven en noot N.J.P. U overwoog:

Zoals hiervoor onder 3.9 opgemerkt, zou artikel 40e Ow. uitkomst kunnen bieden indien het in aanmerking nemen van de waardedrukkende militaire bestemming leidt tot een onredelijk resultaat. In casu is dat niet het geval omdat uitgegaan is van de agrarische waarde. Voorts zou een belanghebbende planschadevergoeding kunnen vorderen op grond van art. 49 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening.

Ik meen dat ook het derde onderdeel doel mist.

Rente over het vrijkomende kapitaal (onderdeel iv)

Volgens de onbestreden omschrijving in het deskundigenrapport gaat het in casu om een (bedrijfs)woning met garage en omliggende tuin, erf, en bedrijfsopstallen, en 21,5 ha. losse agrarische grond in gebruik bij Strijpse Kampen B.V. ten behoeve van de exploitatie van het agrarische bedrijf.

In navolging van het deskundigenadvies heeft de Rechtbank geen vergoeding toegekend voor de als gevolg van de onteigening te maken kosten van aankoop van een vervangende woning. Die kosten kunnen (ruimschoots) worden bestreden uit de rente op het vrijkomende kapitaal, nu er veel méér vrijkomt dan slechts de woning met erf en tuin, nl. ook de 21,5 ha. grond. De rente op het in die grond besloten liggende en door de onteigening vrijkomende kapitaal moet naar het oordeel van de deskundigen en de Rechtbank in de beoordeling betrokken worden omdat sprake is van een economische eenheid: de grond en het woonhuis moeten als met elkaar verbonden worden gezien, nl. als beiden geïntegreerd in het agrarische bedrijf. De Rechtbank overwoog:

Dat het onteigende één economisch eenheid vormt, is niet in geschil. Het onderdeel betoogt dat het voordeel van de rente op het uit de 21,5 ha. grond vrijkomende kapitaal evenzeer zou zijn genoten als niet onteigend was, nu het echtpaar [X] reeds voornemens was, gezien hun leeftijd, om de bedrijfsactiviteiten te staken en het land te verkopen, terwijl zij wel in de woning zouden blijven wonen, zodat de nadelen van aankoop van een vervangende woning zich niet zouden voordoen.

Uit HR 27 april 1977 (Mes/Rotterdam), NJO 1977, 8, met conclusie Franx en noot Mörzer Bruyns11., blijkt dat de mogelijkheid tot verkoop zonder schade op zichzelf niet doorslaggevend is. U overwoog:

In HR 11 maart 1992 (Staat/Spierings), nr. 1127, NJ 1993, 546, met conclusie Moltmaker en noot Mörzer Bruyns, overwoog U als volgt:

Moltmaker vat in zijn conclusie in deze zaak de kwestie als volgt samen:

Uit een en ander volgt dat indien sprake is van een economische eenheid, de schadeloosstelling voor het (voormalig) bedrijfsgedeelte als vrijkomend kapitaal kan worden beschouwd bij de berekening van de schade als gevolg van onteigening van het woongedeelte. Daaraan doet niet af dat een gedeelte van het bedrijf zou kunnen worden verkocht zonder schade voor het woongedeelte. Dit is alleen anders indien dit bedrijfsgedeelte als een zelfstandige economische eenheid kan worden aangemerkt, dus werken en wonen niet geïntegreerd zijn.

Strijpse Kampen bestrijdt op zichzelf niet dat ten tijde van de onteigening sprake was van een economische eenheid, maar betoogt dat rekening moet worden gehouden met de op dat moment aanstaande doorbreking van deze economische eenheid als gevolg van de ook zonder onteigening te verwachten staking van het bedrijf, waardoor de 21,5 ha. land wél als zelfstandige economische eenheid zou zijn geëxploiteerd.

De onteigende moet door de schadeloosstelling in een financiële toestand worden gebracht gelijkwaardig aan die van vóór de onteigening. Bij het bepalen van de schadeloosstelling wordt in beginsel dan ook uitgegaan van de toestand op het moment van de onteigening. Op dat moment was er een economische eenheid, maar evenzeer een verwachting dat de onteigende deze zou doorbreken. Niettemin is de economische eenheid ten tijde van de onteigening bepalend voor de omvang van het vrijkomende geïnvesteerde kapitaal. Zulks volgt uit in HR 5 februari 1997 (Van Doorn/Staat), nr. 1216, NJ 1997, 290, met conclusie Loeb. In die zaak werd bij de onteigening van een kleinschalig veebedrijf uitgegaan van de liquidatie daarvan. Het middel klaagde dat:

Toch achtte U kennelijk ook hier de bestaande economische eenheid ten tijde van de onteigening doorslaggevend. U overwoog:

"(...) heeft de Rb. aanleiding gevonden een "eventueel liquidatie-verlies'' met de evenbedoelde rente van vrijkomend kapitaal te verrekenen. Daarvoor is plaats indien Dogterom het liquidatie-verlies bij achterwege blijven van de onteigening eveneens had moeten aanvaarden om de thans vastgestelde werkelijke waarde met een vrijwillige verkoop van het onteigende te realiseren. Alleen dan immers bestaat er tussen het vrijkomen van het kapitaal en het lijden van het liquidatie-verlies een zo nauwe band dat het een met het ander dient te worden verrekend. Nu de Rb. tot deze verrekening is gekomen zonder evenbedoeld verband te hebben vastgesteld, heeft zij blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, zodat het middel doel treft."

"Als gevolg van de onteigening zullen de heer en mevrouw [X] naar een andere woning dienen te verhuizen. Bij het bepalen van de (omvang van) de schade, die zij in verband met deze verhuizing zullen lijden, gaan ondergetekenden er van uit dat zij op dit punt vereenzelvigd dienen te worden met Strijpse Kampen B.V., zodat aan de heer en mevrouw [X] ook geen afzonderlijke vergoeding toekomt als huurders of anderszins gerechtigden tot de bestaande woning."

"dat de regel van onteigeningsrecht volgens welke een eigenaar van een te onteigenen goed aanspraak heeft niet slechts op vergoeding van de in art. 40 der Onteigeningswet bedoelde werkelijke waarde van het goed, doch daarnevens op vergoeding van de schade welke het rechtstreeks en noodzakelijk gevolg is van de ontneming van de eigendom, kan medebrengen enerzijds dat aan de onteigende partij de schade dient te worden vergoed welke zij zal lijden door waardedaling van niet onteigende vermogensbestanddelen, anderzijds dat zij een bijkomende vergoeding dient te ontvangen ter zake van het verlies of de vermindering van voordelen welke het gebruik van het te onteigenen goed haar verschafte;

(...)

dat de schade (...) door deze (Telgenkamp; PJW) niet slechts als middellijk enig aandeelhouder en directeur van de N.V. Diana wordt geleden, doch tevens als eigenaar van het te onteigenen pand wegens het verlies van de mogelijkheid om dat pand te gebruiken en rendabel te maken op de wijze als waarop dat vóór de onteigening geschiedde (...)

dat in het middel in zijn geheel aansluiting wordt gezocht bij het door de Rb. verworpen betoog en advies van de deskundigen dat in het onderhavige geval op de door deskundigen aangevoerde gronden volledige schadeloosstelling van partij Telgenkamp ware te bereiken door aan deze de beschikking te geven over een vervangende winkelwoning, waarin deze dezelfde mogelijkheden zal hebben als thans in het te onteigenen pand, waaraan dan in het middel - echter niet bij wege van redengeving, doch meer om te wijzen op de redelijkheid van het bereikte resultaat - nog de opmerking is toegevoegd dat deze door de Rb. op onjuiste gronden verworpen wijze van schadeloosstelling eveneens had moeten zijn toegepast indien Telgenkamp het bedrijf in eigen naam en voor eigen rekening voerde."