HR, 15-06-2012, nr. CPG 12/00511

De relevante feiten in cassatie zijn als volgt.4. [Verweerder] c.s. (hierna ook wel aangeduid als 'de passagiers') hebben bij Transavia een vlucht van Gran Canaria naar Rotterdam geboekt. Op basis van de overeenkomst tussen partijen zou Transavia de passagiers op 31 januari 2009 om 9.35 uur lokale tijd vanuit Gran Canaria naar Rotterdam vervoeren per vliegtuig met vluchtnummer HV 798.

[Verweerder] c.s. hebben zich op tijd en in bezit van de juiste reisdocumenten gemeld bij de incheckbalie op het vliegveld.

Vlucht HV 798 heeft vertraging opgelopen doordat Transavia zowel tijdens de voorafgaande vlucht als bij het instappen van de onderhavige vlucht te kampen heeft gehad met een zieke passagier.

De passagiers zijn later op de dag alsnog met Transavia naar Rotterdam gevlogen.

In de onderhavige procedure vorderen [verweerder] c.s. veroordeling van Transavia tot betaling van € 1.200,- te vermeerderen met de wettelijke rente. Zij leggen aan hun vordering ten grondslag dat Transavia op grond van de compensatieregeling van de Verordening bij een vertraging van meer dan 3 uur en gezien de afstand van de vlucht een compensatie van € 400,- per passagier verschuldigd is geworden.5.

Transavia heeft gemotiveerd verweer gevoerd en, kort gezegd, aangevoerd dat het recht op compensatie van de passagiers in strijd is met het IATA-arrest6., het Verdrag van Montreal7., de tekst van de Verordening, de bedoelingen van de Europese wetgever, het gelijkheidsbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel. Transavia heeft zich op het standpunt gesteld dat de zaak moet worden aangehouden totdat het HvJ EU in de over deze materie in andere procedures reeds gestelde prejudiciële vragen heeft geantwoord.8.

Bij tussenvonnis van 12 oktober 2011 heeft de kantonrechter te Haarlem geoordeeld dat hij geen aanleiding ziet om de zaak aan te houden in afwachting van een beslissing van het HvJ EU op één of meerdere prejudiciële vragen, maar wel termen aanwezig acht om de zaak aan te houden in afwachting van de beslissing van het hof Amsterdam in een appelprocedure tegen het vonnis van de kantonrechter te Haarlem van 15 juli 2010.9. Iedere verdere beslissing is aangehouden.

Bij arrest van 6 december 2011 heeft het hof Amsterdam10. het vonnis van de kantonrechter te Haarlem van 15 juli 2010 bekrachtigd en, kort gezegd, geoordeeld dat het Sturgeon-arrest11. het geldende recht weergeeft en terzake van de compensatie bij langdurige vertraging geen sprake is van strijd tussen de Verordening en het Verdrag van Montreal.

Bij eindvonnis van 28 december 2011 heeft de kantonrechter te Haarlem, met verwijzing naar het voornoemde arrest van het hof Amsterdam, geoordeeld dat hij de in het Sturgeon-arrest gegeven uitleg van art. 5 t/m 7 van de Verordening zal volgen. De kantonrechter heeft Transavia veroordeeld tot betaling van € 1.200,- (met wettelijke rente) en van de proceskosten. Zie rov. 4 (en 5) van het vonnis:

Transavia heeft tijdig cassatieberoep ingesteld tegen het tussenvonnis en het eindvonnis van de kantonrechter. Tegen [verweerder] c.s. is verstek verleend. Transavia heeft haar standpunt zowel schriftelijk als mondeling toegelicht.12.

Het middel keert zich hoofdzakelijk tegen de beslissing van de kantonrechter om geen prejudiciële vragen voor te leggen aan het HvJ EU althans om zijn uitspraak niet aan te houden in afwachting van de uitkomst in de bij het HvJ EU aanhangige procedures (onderdeel 1). Voorts klaagt het middel erover dat de kantonrechter ongemotiveerd voorbij is gegaan aan het beroep van Martinair op bijzondere omstandigheden zoals bedoeld in art. 5 lid 3 van de Verordening (onderdeel 2).

Allereerst rijst de vraag of Transavia ontvankelijk is in haar cassatieberoep. Art. 80 lid 1 RO geeft een opsomming van de gronden waarop cassatie mogelijk is tegen niet voor appel vatbare uitspraken van kantonrechters in burgerlijke zaken.13. Tot de cassatiegronden behoort niet schending van het recht14., maar wel het ontbreken van de gronden waarop de uitspraak van de kantonrechter berust (art. 80 lid 1 sub a RO)15.. Motiveringsklachten die niet kunnen worden beoordeeld zonder daarin de juistheid van de door de kantonrechter gehuldigde rechtsopvatting te betrekken, vallen buiten de door art. 80 RO getrokken grenzen van de taak van de cassatierechter.16. De in art. 80 lid 1 RO genoemde cassatiegronden zijn niet exclusief. De Hoge Raad heeft immers aanvaard dat, gelet op de ontwikkelingen op het gebied van de fundamentele beginselen van procesrecht onder invloed van art. 6 EVRM en de daarop gevormde rechtspraak, in het kader van de cassatietoetsing op de voet van art. 80 lid 1 RO van niet voor appel vatbare uitspraken van de kantonrechter de Hoge Raad ook toezicht kan uitoefenen op de naleving van fundamentele rechtsbeginselen die gelden voor de behandeling van de zaak: 'Daarom moet tevens als grond voor cassatie worden aanvaard dat een zo fundamenteel rechtsbeginsel is geschonden dat van een eerlijke en onpartijdige behandeling van de zaak niet kan worden gesproken, zoals het geval is bij het niet inachtnemen van het contradictoire beginsel, waartoe behoort hoor en wederhoor, en van het recht op gelijke behandeling (equality of arms)'.17.

In de onderhavige zaak klaagt Transavia onder meer erover dat de bestreden vonnissen ondeugdelijk zijn gemotiveerd omdat de kantonrechter ongemotiveerd voorbij is gegaan aan het beroep van Transavia op bijzondere omstandigheden zoals bedoeld in art. 5 lid 3 van de Verordening (zie onderdeel 2). Gelet op nr. 2.2 van mijn conclusie biedt deze klacht voldoende grond om Transavia te ontvangen in haar cassatieberoep.

Onderdeel 1 betoogt dat de beslissing van de kantonrechter om geen prejudiciële vragen te stellen aan het HvJ EU althans om zijn beslissing niet aan te houden in afwachting van de uitkomst van de bij het HvJ EU aanhangige procedures, gelet op de redelijke twijfel over de geldigheid en/of de uitleg van de Verordening op grond van het Sturgeon-arrest, in strijd is met een fundamentele verplichting van Unierecht. De beslissing van het HvJ EG in het Sturgeon-arrest, inhoudende dat de Verordening voorziet in compensatie bij vertraging, staat volgens het middel op gespannen voet met het eerder gewezen IATA-arrest van de Grote Kamer van het HvJ EG (cassatiedagvaarding, p. 11, nr. 23). Het is niet aan de nationale gerechten van de EU-lidstaten om te kiezen tussen beide uitspraken, maar de nationale gerechten zijn verplicht prejudiciële vragen aan het HvJ EU te stellen om duidelijkheid te verkrijgen over de verhouding tussen beide arresten althans de behandeling van lopende zaken aan te houden totdat het HvJ EU zich heeft uitgesproken over de verhouding tussen beide arresten (cassatiedagvaarding, p. 11-12, nr. 24).

Ingevolge art. 267 VWEU is de hoogste nationale rechter van de EU-lidstaten verplicht - de overige gerechten zijn bevoegd - om prejudiciële vragen te stellen aan het HvJ EU indien een (voor de behandeling van de zaak relevante) vraag van Unierecht wordt opgeworpen. Hierop geldt een uitzondering wanneer geen twijfel mogelijk is over de juiste uitleg van de rechtsregel (acte clair) of wanneer het HvJ EU die regel al een keer heeft uitgelegd (acte éclairé).18. De verplichting tot het stellen van prejudiciële vragen wordt rechtstreeks door art. 267 VWEU opgelegd. Indien een vraag naar de uitleg van Unierecht rijst en een beslissing op dat punt noodzakelijk is voor het geven van een uitspraak door de nationale rechter bij wie de zaak aanhangig is, verplicht art. 267 VWEU de hoogste nationale rechter tot het stellen van prejudiciële vragen ongeacht het bestaan van eventuele bepalingen van nationaal procesrecht van de rechter die daaraan in de weg staan.19.

Art. 267 VWEU verplicht de kantonrechter tot het stellen van prejudiciële vragen, indien hij als de hoogste nationale rechter geldt in de zin van art. 267 VWEU, en onduidelijkheid bestaat over een vraag van Unierecht, zoals over de vraag of art. 7 van de Verordening recht geeft op compensatie bij vertraging. De hoogste nationale rechter is 'een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie'.20. Dit behoeft niet altijd de hoogste rechterlijke instantie te zijn, maar kan ook een lagere rechter zijn die in hoogste instantie recht spreekt omdat tegen zijn beslissing geen gewoon rechtsmiddel open staat.21. Van belang is of de rechtsvragen waarover de lagere rechter zich heeft uitgesproken zonder meer aan een nieuwe rechterlijke beoordeling kunnen worden onderworpen.22. In de woorden van het HvJ gaat het erom of 'onzekerheid over de uitlegging van het toepasselijke recht, met inbegrip van het gemeenschapsrecht, uiteindelijk tot controle van de hoogste rechter (kan) leiden'.23. Het cassatieberoep op grond van art. 80 RO voldoet hieraan niet, zodat de kantonrechter in dit geval als hoogste rechter in de zin van art. 267 VWEU moet worden aangemerkt.24.

De vraag of de kantonrechter, als hoogste rechter, op grond van art. 267 VWEU gehouden is om prejudiciële vragen te stellen kan slechts beantwoord worden nadat vast is komen te staan dat onduidelijkheid bestaat over het recht op compensatie bij vertraging van vluchten op grond van art. 7 van de Verordening. Dat laatste vergt een inhoudelijke toetsing van de bestreden uitspraken aan het Unierecht en doet in het bijzonder de vraag rijzen naar de verhouding tussen het Sturgeon-arrest en het IATA-arrest alsmede naar de verhouding tussen de Verordening en het Verdrag van Montreal, waarvoor in dit geding geen plaats is gelet op de beperkte toetsingsmogelijkheden op grond van art. 80 lid 1 RO.

Onderdeel 2 betreft een motiveringsklacht en houdt in dat de kantonrechter ten onrechte niet is ingegaan op het door Transavia aangevoerde verweer dat sprake is van bijzondere omstandigheden zoals bedoeld in art. 5 lid 3 van de Verordening, op grond waarvan [verweerder] c.s. geen recht hebben op compensatie. Deze bijzondere omstandigheden komen erop neer dat (i) een voorafgaande vlucht van het betrokken toestel was vertraagd doordat een passagier onwel werd waardoor het noodzakelijk was om een tussenlanding te maken, (ii) door ziekte van een (andere) passagier de al vertraagde vlucht van [verweerder] c.s. verdere vertraging opliep en (iii) deze vertraging er vervolgens toe noopte dat het desbetreffende toestel met het oog op de werk- en rusttijden een tussenlanding maakte in Marseille om een nieuwe crew op te halen, waardoor weer verdere vertraging ontstond.25.

De klacht is terecht voorgesteld. Onderdeel van het partijdebat is geweest de vraag of buitengewone omstandigheden als bedoeld in art. 5 lid 3 van de Verordening in de weg staan aan het recht op de in art. 7 lid 1 van de Verordening genoemde compensatie. Transavia heeft zich op het standpunt gesteld dat sprake is van buitengewone omstandigheden26., terwijl [verweerder] c.s. zich daartegen hebben verweerd.27. De kantonrechter heeft ten onrechte nagelaten zich over dit punt uit te laten.

De conclusie strekt tot vernietiging en verwijzing.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G