Fiscale eenheid in de Vpb

In de vennootschapsbelasting geldt het uitgangspunt dat elk subjectief belastingplichtig lichaam zelfstandig in de heffing wordt betrokken. Een belangrijke uitzondering op die zelfstandige heffing vormt de regeling voor de fiscale eenheid in de Wet VPB 1969. Deze regeling maakt het in beginsel mogelijk dat een groep van vennootschappen de winst bepaalt alsof er één belastingplichtige is.

Twee of meer vennootschappen kunnen een fiscale eenheid vormen als aan bepaalde vereisten is voldaan. Indien de moeder ten minste 95% van de gehele juridische en economische eigendom bezit van de aandelen in de dochtermaatschappij, beiden in Nederland zijn gevestigd, voor beiden hetzelfde fiscale regime geldt, partijen in principe een gelijklopend boekjaar hebben, moeder en dochter een voorgeschreven rechtsvorm hebben en partijen een verzoek doen, kan van hen vennootschapsbelasting worden geheven als ware er één belastingplichtige (dat wil zeggen alsof de dochtermaatschappij is opgegaan in de moedermaatschappij). Voor bepaalde regelingen gaat deze vlieger echter niet langer op. Door de uitspraak waarin het Europese Hof van Justitie dwingt tot toepassing van de per-element-benadering in het fiscale eenheidsregime, heeft de fiscale wetgever spoedreparatiemaatregelen getroffen. Dit houdt in dat enkele regelingen in de vennootschapsbelasting moeten worden toegepast alsof er geen fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting is.

Op 1 december 2023 heeft de Hoge Raad beslist dat een fiscale eenheid niet tot stand komt als niet aan de voorwaarden wordt voldaan, tenzij aan de beschikking een in rechte te beschermen vertrouwen kan worden ontleend.

Aan een fiscale eenheid zijn verschillende gevolgen – zowel voordelen als nadelen – verbonden. Als voordelen kunnen worden genoemd: mogelijkheden tot onderlinge verlies- en winstverrekening, geen winstneming bij groepstransacties en onder voorwaarden reorganisatie zonder belastingheffing. Als nadelen van een fiscale eenheid kan worden gewezen op: het slechts één keer gebruik kunnen maken van het Vpb-tariefopstapje en de vrij aftrekbare rente drempel van € 1 miljoen in de earningsstrippingmaatregel, de hoofdelijke aansprakelijkstelling van alle gevoegde maatschappijen voor de door de fiscale eenheid verschuldigde vennootschapsbelasting en de mogelijke toepassing van ingewikkelde antimisbruikbepalingen.

Bij de totstandkoming, tijdens het bestaan en bij het beëindigen van een fiscale eenheid kunnen diverse bijzondere bepalingen van toepassing zijn. Er moet bijvoorbeeld rekening worden gehouden met het goodwillgat, entreeheffingen, winstsplitsingsregels, en de antimisbruikbepaling art. 15ai Wet Vpb.

Het fiscale eenheidsregime is per 9 december 2016 (Wet aanpassing fiscale eenheid) naar aanleiding van EU rechtspraak uitgebreid voor zogenoemde Nederlandse zuster en moeder-kleindochter fiscale eenheden (en mogelijke varianten hierop) waarvan de moedermaatschappij of de dochtermaatschappij niet in Nederland is gevestigd (zie ook het fiscale thema: De fiscale eenheid in de Vpb bij grensoverschrijdende situaties).

Het fiscale eenheidsregime is in 2019 wederom aangepast (Wet spoedreparatie fiscale eenheid). Aanleiding voor deze wetswijziging is een uitspraak van het Europese Hof van Justitie op 22 februari 2018 in twee Nederlandse zaken over toepassing van de per-elementbenadering. De spoedreparatiemaatregelen houden kort gezegd in dat voor de toepassing van bepaalde regelingen gedaan moet worden alsof er geen fiscale eenheid bestaat.

Op 15 september 2020 stelde de staatssecretaris een nieuwe groepsregeling in de vennootschapsbelasting voor, maar in juni 2022 werd aangegeven dat het kabinet dit plan niet zal uitvoeren. Het is onwaarschijnlijk dat de nieuwe regering dit als prioriteit zal beschouwen, waardoor de toekomst van het fiscale eenheidsregime onzeker blijft.