HR, 14-04-2015, nr. 14/00110

1. Het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, locatie Leeuwarden, heeft bij arrest van 19 december 2013 verdachte wegens “medeplegen van doodslag” (feit 1) en “openlijk in vereniging geweld plegen tegen personen” (feit 2) veroordeeld tot jeugddetentie voor de duur van vierentwintig maanden met aftrek van voorarrest, waarvan acht maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren en met een bijzondere voorwaarde ten aanzien waarvan het Hof heeft bevolen dat zij dadelijk uitvoerbaar is. Voorts heeft het Hof aan de verdachte een maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige opgelegd voor de duur van één jaar. De vorderingen van de vier benadeelde partijen die zich in de onderhavige procedure hebben gevoegd, heeft het Hof geheel of gedeeltelijk toegewezen. Het Hof heeft ten behoeve van de vier hiervoor bedoelde benadeelde partijen ook schadevergoedingsmaatregelen aan de verdachte opgelegd.

2. Tegen deze uitspraak is namens verdachte cassatieberoep ingesteld.1.

3. Namens verdachte heeft mr. G. Sprong, advocaat te Amsterdam, vier middelen van cassatie voorgesteld. Namens [benadeelde partij], één van benadeelde partijen, heeft mr. Y. Moszkowicz, advocaat te Utrecht, een middel van cassatie voorgesteld.2.

Het gaat hier om de zogenaamde “grensrechterzaak”, een zaak die veel media-aandacht heeft gekregen en daardoor bij een groot publiek bekend is geworden. Het volgende is gebeurd. Op 2 december 2012 werd er een voetbalwedstrijd gespeeld tussen twee Amsterdamse jeugdteams: Buitenboys B3 speelde thuis tegen Nieuw Sloten B1. [slachtoffer] was grensrechter bij die wedstrijd. Tijdens de wedstrijd bestond er bij de spelers van Nieuw Sloten onvrede over de beslissingen die [slachtoffer] als grensrechter nam. Na afloop van de wedstrijd hebben zij daarom verhaal gehaald bij [slachtoffer]. [slachtoffer] is geslagen en toen hij op de grond lag – omringd door spelers van Nieuw Sloten - is er op hem ingeschopt. Bij dat geweld waren ten minste zes spelers van de club Nieuw Sloten en een vader van een van die spelers betrokken. [slachtoffer] is een dag later overleden. De verdachte in deze zaak is één van de spelers van Nieuw Sloten.

Centraal in cassatie staat het onder 1 bewezenverklaarde medeplegen van doodslag. Van de vier middelen die namens de verdachte zijn ingediend, klagen de eerste twee over de motivering van die bewezenverklaring. Het eerste middel richt zijn pijlen op het bewezenverklaarde causaal verband tussen het door verdachte en zijn medeplegers uitgeoefende geweld en het overlijden van [slachtoffer] de dag daarna. Het tweede middel keert zich tegen het bewezenverklaarde opzet op de doodslag. Het derde en het vierde middel van de verdachte hebben betrekking op de strafoplegging en op de vorderingen van de benadeelde partijen. Het namens [benadeelde partij] ingediende middel heeft eveneens betrekking op de door haar als benadeelde partij ingediende vordering.

Ik zal eerst de middelen van de verdachte bespreken. Met het oog op in het bijzonder de eerste twee middelen geef ik hierna eerst de bewezenverklaring en de – voor de beoordeling van de middelen - relevante bewijsoverwegingen van het Hof weer.

Het middel richt zich tegen de motivering van het onder 1 bewezenverklaarde medeplegen van doodslag, meer in het bijzonder tegen het bewezenverklaarde causaal verband. In de uitvoerige toelichting op het middel zijn daarbij verschillende deelklachten te ontwaren.

Het Hof heeft in punt 8.4.1 van zijn hiervoor weergegeven overwegingen uiteengezet welke nadere invulling de Hoge Raad in de zogenaamde Groninger HIV-zaken aan het criterium van de redelijke toerekening heeft gegeven (zie o.m. HR 27 maart 2012, ECLI:NL:HR:2012:BT6362, NJ 2012, m.nt. Keijzer). De steller van het middel bestrijdt niet dat die uiteenzetting juist is, maar betoogt dat het Hof zich niet aan dat jurisprudentiële kader heeft gehouden. Daarbij valt de steller van het middel over het feit dat het Hof voor zover ik zie eenmaal4.in plaats van de term ‘toerekenen’ de term ‘toeschrijven’ bezigt. Aldus zou het Hof het redelijkheidsaspect uit het criterium van de redelijke toerekening hebben “geëcarteerd”. Bovendien zou de motivering innerlijk tegenstrijdig zijn doordat het Hof enerzijds heeft overwogen dat in de onderhavige zaak sprake zou kunnen zijn van het uitzonderlijke geval waarin wél aan twijfel onderhevig is of – kort gezegd – sprake is van condicio sine qua non-verband tussen gedraging en gevolg en anderzijds heeft geoordeeld dat “met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid de dood van [slachtoffer] [kan] worden toegeschreven aan het op hem uitgeoefende geweld”. Het Hof zou aldus eerst aangenomen hebben dat de gedraging van de verdachte geen condicio qua non was voor de dood van het slachtoffer om vervolgens te oordelen dat die gedraging “toch” condicio sine qua non was voor het dodelijke gevolg.

Ik kan dit betoog niet volgen. Ik stel voorop dat van een scherpe tegenstelling tussen gevallen waarin het bestaan van condicio sine qua-non-verband “niet aan twijfel onderhevig is” en de “meer uitzonderlijke gevallen” waarin dergelijk verband “niet zonder meer” kan worden vastgesteld in feite geen sprake is. Door een empirische bril bezien, is er enkel sprake van een gradueel verschil dat betrekking heeft op de mate van zekerheid waarmee het bestaan van een dergelijk verband kan worden aangenomen. De door de Hoge Raad gemaakte tweedeling ziet op hetgeen de praktijk van de strafrechtspleging te zien geeft. In die praktijk, zo versta ik de desbetreffende overweging, staat het bestaan van een condicio sine qua non-verband in de meeste gevallen niet ter discussie omdat daaraan in redelijkheid niet kan worden getwijfeld. In betrekkelijk uitzonderlijke gevallen is er wel ruimte voor twijfel en staat de empirische causaliteit wel ter discussie. Dat is een constatering die vooral processueel van aard is. In een geval waarin de verdediging het bestaan van het bedoelde verband aanvecht, staat dat verband ‘per definitie’ ter discussie. De rechter kan dan niet aan het verweer voorbijgaan door te poneren dat geen sprake is van een uitzonderlijk geval en dat het condicio sine qua non-verband dus “niet aan twijfel onderhevig is”. Want dat is juist de vraag. De rechter zal het verweer daarom moeten beoordelen aan de hand van het handvat dat de Hoge Raad voor de “meer uitzonderlijke gevallen” heeft ontwikkeld. Dat nu is precies wat het Hof heeft gedaan. Het Hof heeft als uitgangspunt genomen dat sprake “zou kunnen zijn” van een geval waarin aan het bestaan van condicio sine qua non-verband kan worden getwijfeld en is uiteindelijk tot de conclusie gekomen dat het verband met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid aanwezig is. Ik kan daarin niets tegenstrijdigs ontdekken.

Ik merk voorts op dat de vraag naar de condicio sine qua non-causaliteit in de benadering van de Hoge Raad weliswaar is ingebed in het criterium van de redelijke toerekening, maar dat het aannemen van dergelijk verband daarmee nog niet een kwestie van redelijk toerekenen is geworden. Het bestaan van een dergelijk verband is veeleer een voorwaarde (een condicio sine qua non) waaraan voldaan moet zijn, wil de rechter redelijk kunnen toerekenen. De vraagstelling is daarbij zuiver feitelijk en ligt dan ook op het terrein van de empirie. Het antwoord van de empiricus zal daarbij altijd een waarschijnlijkheidsoordeel zijn: hij kan aangeven met welke mate van waarschijnlijkheid het causale verband tussen de ene en de andere gebeurtenis als vaststaand kan worden aangenomen.5.Dat aannemen van causaal verband is daarbij – vanwege de onzekerheid die daaraan inherent is – steeds een vorm van toeschrijven.6.Een gebeurtenis wordt door de empiricus aan een bepaalde oorzaak toegeschreven als het bestaan van dat verband naar zijn oordeel voldoende zeker is. Dat het Hof bij de feitelijke vraag naar het bestaan van de condicio-sine qua non-causaliteit de neutrale term ‘toeschrijven’ bezigt, is dan ook niet meer dan correct.

De toelichting op het middel bevat voorts de klacht dat het Hof, door te onderzoeken “in hoeverre aannemelijk is geworden dat ten verwere gestelde andere, niet aan de gedraging van de verdachte gerelateerde oorzaken hoogstwaarschijnlijk niet tot dat gevolg hebben geleid”, de aan te leggen maatstaf heeft miskend. De “hoogst(on)waarschijnlijkheidsmaatstaf” zou te strikt zijn omdat “immers” voldoende is dat sprake is van een “reële mogelijkheid”. Daarbij wordt een beroep gedaan op een arrest (HR 5 november 2013, NJ 2014/157) dat betrekking heeft op de voorbedachte raad en waarin de Hoge Raad de term (“reële mogelijkheid”) bovendien niet bezigt. Maar ook afgezien daarvan komt het mij voor dat de steller van het middel het spoor hier bijster is geraakt. De door het Hof aangelegde maatstaf impliceert dat het Hof voor een bewezenverklaring nodig achtte dat de aangedragen alternatieve oorzaken hoogstwaarschijnlijk niet tot het dodelijk gevolg hebben geleid (anders gezegd: dat de alternatieve doodsoorzaken hoogst onwaarschijnlijk zijn) en dus zeker zou hebben vrijgesproken als die alternatieve oorzaken een reële mogelijkheid vormden.

In de toelichting op het middel wordt voorts opgekomen tegen het oordeel van het Hof voor zover dat steunt op de overweging dat prof. Milroy zijn conclusie niet nader heeft onderbouwd. De steller van het middel wijst daarbij op het proces-verbaal van de terechtzitting in eerste aanleg van 29 mei 2013, alwaar prof. Milroy verklaarde dat hij toen hij de coupes bekeek, niet meteen zag dat er iets niet klopte, maar dat zijn “vaatexpert”, aan wie hij de coupes liet zien, onmiddellijk zei dat het SMA was en niet twijfelde aan die diagnose. Over die vaatexpert (Veinot) zei prof. Milroy dat hij een “expert op het gebied van SMA” is en “155 publicaties op zijn naam [heeft] staan”. Deze verklaring zou “op zich reeds als een voldoende onderbouwing” moeten worden aangemerkt en het zou van “medische arrogantie” getuigen dat het Hof daar anders over dacht. Ook daarin kan ik de steller van het middel niet volgen. Nog daargelaten dat het feit dat iemand 155 publicaties op zijn naam heeft staan, nog niet maakt dat die persoon een bijzondere deskundigheid bezit met betrekking tot het diagnosticeren van SMA, meen ik dat de steller van het middel de deskundigheid van de beoordelaar verwart met de onderbouwing van diens oordeel. Ook erkende experts kunnen tenslotte niet onderbouwde oordelen geven. De uitlatingen van prof. Milroy ter zitting in eerste aanleg maken het oordeel van het Hof dat sprake is van een “nagenoeg niet nader onderbouwd” standpunt dan ook niet onbegrijpelijk. Enig argument ontleend aan hetgeen de coupes laten zien, levert het beroep op het oordeel van een collega niet op.

In punt 30 van de toelichting op het middel wordt voorts geponeerd dat uit de verklaringen die door de deskundigen waarop het Hof zich beroept, ter zitting in eerste aanleg zijn afgelegd, volgt dat zij op het desbetreffende gebied niet deskundig zijn, zodat het Hof zich als “de lamme” door “blinden” (de bedoelde deskundigen) heeft laten leiden, hetgeen de bewijsmotivering onbegrijpelijk maakt. Deze klacht faalt reeds omdat de deskundigheid van bedoelde personen (van wie prof. Jacobs en prof. Beuls op verzoek van de verdediging als deskundigen zijn benoemd), in feitelijke aanleg niet door de verdediging is aangevochten, zodat het Hof zijn oordeel op dit punt niet nader behoefde te motiveren. Weliswaar wordt in punt 34 van de toelichting op het middel gesteld dat “de verwerping van het verweer van de verdediging waar het Hof op p. 18 op doelt, betrekking [heeft] op de betrouwbaarheid van de deskundigen Kubat, Beuls en Jacobs”, maar op de bedoelde pagina wordt in het geheel niet van enig verweer van de verdediging gerept, laat staan van een verweer van de genoemde strekking.7.In zoverre mist het middel feitelijke grondslag.

Hetzelfde geldt voor de klacht dat het Hof niet voldoende gemotiveerd heeft gereageerd op het door de verdediging aangedragen alternatieve scenario dat de zeldzame SMA-aandoening tot de dood heeft geleid (punt 38 jo. punt 27 van de toelichting op het middel). De raadsvrouw van de verdachte heeft in punt 38 van haar pleitnota betoogd dat het dodelijke gevolg niet aan de verdachte kan worden toegerekend en daaraan enkel nog toegevoegd dat zij zich met betrekking tot de discussie over SMA op het standpunt stelt dat een causaal verband niet kan worden aangenomen, nu het verzoek hieromtrent van de verdediging is afgewezen (p. 33 van het proces-verbaal van onder meer de zitting van 27 november 2013). Een beroep op een alternatief scenario dat aangemerkt zou moeten worden als een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt, heeft het Hof hierin niet hoeven lezen.

Ook voor het overige faalt het middel. Het Hof heeft toereikend gemotiveerd waarom SMA met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid als doodsoorzaak terzijde kan worden gesteld. Daaraan doet niet af, anders dan de steller van het middel lijkt te menen (zie de punten 31 e.v. van de toelichting), dat de voor het bewijs gebruikte deskundigenverklaringen de theoretische mogelijkheid openlaten dat SMA de doodsoorzaak is geweest. Het Hof heeft immers niet geoordeeld dat sprake is van absolute zekerheid, hetgeen ook niet vereist is. Het oordeel van het Hof kan voorts in cassatie niet met vrucht worden bestreden met de in punt 37 van de toelichting betrokken stelling dat er, “gelet op de deskundigenverklaringen van prof. Milroy”, van een hoogst onwaarschijnlijk alternatief scenario geen sprake “is”. Dit reeds omdat die stelling de aard van de cassatieprocedure miskent. De selectie en waardering van het bewijsmateriaal is nu eenmaal voorbehouden aan het Hof.8.

Het middel faalt in al zijn onderdelen.

Het tweede middel keert zich ook tegen de motivering van het onder 1 bewezenverklaarde medeplegen van doodslag. Geklaagd wordt dat het – bewezenverklaarde – opzet niet uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid. Daartoe wordt voor het eerst in cassatie de stelling betrokken dat het Hof had moeten motiveren waarom de leeftijd van de verdachte ten tijde van het plegen van het feit (16 jaar) naar zijn oordeel niet aan het aannemen van voorwaardelijk opzet in de weg stond. Dit omdat “16-jarigen psychisch nog onvoldoende volgroeid zijn om het ongeoorloofde van een bepaalde gecompliceerde situatie in te zien zonder dat men daarbij behoeft te denken aan een gebrekkige ontwikkeling van de geestvermogens als bedoeld in art. 37 en 37a Sr”.

Een verweer van deze strekking is als gezegd in feitelijke aanleg niet gevoerd. Maar als dit anders zou zijn, had het Hof het verweer slechts kunnen verwerpen. Dit niet alleen omdat het Nederlandse strafrecht geen boos opzet eist (zodat niet bewezen hoeft te worden dat de verdachte “het ongeoorloofde” van de “situatie” inzag), maar ook en vooral omdat zelfs als wél aan een gebrekkige ontwikkeling van de geestvermogens moet worden gedacht, dat in de regel niet aan het aannemen van opzet in de weg staat. Dat is volgens vaste jurisprudentie alleen anders als moet worden aangenomen dat het de verdachte aan elk inzicht in de draagwijdte van zijn handelen heeft ontbroken. Het enkele feit dat de verdachte 16 jaar oud was, is daarvoor ten enenmale onvoldoende.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt over de door het Hof aan de verdachte opgelegde gedragsbeïnvloedende maatregel, voor zover die bestaat uit “farmacotherapie op de polikliniek gedragsstoornissen.” Daarbij wordt met een beroep op art. 3 lid 1 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie aangevoerd dat dat sprake is van een schending van de lichamelijke integriteit “in het kader van de Geneeskunde” waarvoor een vrije en geïnformeerde toestemming vereist is “volgens de bij de wet bepaalde regels”.

Het Hof heeft aan de verdachte, als gezegd, een maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige (als bedoeld in art. 77h lid 4 jo. art. 77w Sr) opgelegd en wel voor de duur van één jaar. Het Hof heeft daarbij bepaald dat deze maatregel zal bestaan uit:

- “Het volgen van een passend leerwerk traject, bijvoorbeeld de “Zeehoeve”of de Amsterdamse Plusschool;

- Behandeling door de Bascule in de vorm van PMT, module “in control”;

- Een vorm van emotieregulatie-training bij de afdeling LVB;

- Farmacotherapie op de polikliniek gedragsstoornissen;

- Het hebben van een gestructureerde dagbesteding in de vorm van een sportclub;

- Medewerking aan begeleiding door een coach (Cura XL).”

Het Hof heeft de William Schrikker Groep of een andere namens deze instelling aan te wijzen reclasseringsinstelling belast met het toezicht op de tenuitvoerlegging van de maatregel.

Het Hof heeft de oplegging van deze maatregel als volgt gemotiveerd in het bestreden arrest:

“12.2 Maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige

Met inachtneming van hetgeen hierover in artikel 77w van het Wetboek van Strafrecht staat opgetekend, wordt ten aanzien van de maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige het navolgende overwogen.

De ernst van de door verdachte onder 1 primair en 2 begane feiten geeft aanleiding tot oplegging van voornoemde maatregel. Bovendien is de maatregel -en hierbij is gelet op de leeftijd van verdachte, hetgeen over hem is opgetekend in rapportages en hetgeen door en over hem is verklaard ter terechtzitting van het hof- in het belang van een zo gunstig mogelijke verdere ontwikkeling van verdachte.

Ten grondslag aan oplegging van voornoemde maatregel ligt een met redenen omkleed, gedagtekend en ondertekend rapport van de Raad voor de Kinderbescherming d.d. 13 mei 2013. In het advies dat specifiek is opgesteld gelet op de behandeling in hoger beroep d.d. 5 november 2013 wordt ter onderbouwing verwezen naar dit rapport. Hetgeen is opgetekend in dit rapport is vastgesteld na multidisciplinair overleg, gelet waarop aan de voorwaarde tot ondersteuning van het advies door minstens één gedragsdeskundige is voldaan. Uit het advies van 13 mei 2013 blijkt het navolgende.

Het risico dat verdachte opnieuw in aanraking komt met politie en justitie vanwege het plegen van een delict is hoog. Het risico op geweld tegen personen is hoog. Het is van belang dat er passende begeleiding komt, gericht op zijn gedragsstoornis en niveau. Vanuit het psychiatrisch en psychologisch onderzoek wordt een maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige (GBM) geadviseerd. De GBM zal moeten bestaan uit het volgen van een passend leerwerk traject, er wordt gedacht aan de 'Zeehoeve' of aan de Amsterdamse Plusschool. Voorts dient onder de GBM te vallen behandeling door de Bascule in de vorm van PMT, module 'in control', een vorm van emotieregulatie-training bij de afdeling LVB en farmacotherapie op de polikliniek gedragsstoornissen, alsmede het hebben van een gestructureerde dagbesteding in de vorm van een sportclub en medewerking aan begeleiding door een coach (Cura XL). De Raad voor de Kinderbeschenning adviseert verdachte een GBM op te leggen voor de duur van 12 maanden. Dit advies, ter zitting van het hof door de Raadsvertegenwoordiger gehandhaafd, wordt overgenomen en deze maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige zal aan verdachte worden opgelegd voor de duur van een jaar, met als inhoud de hierboven opgesomde onderdelen.”

Tot de aan de Hoge Raad op de voet van art. 434 Sv toegezonden stukken behoren de rapportages van de Raad voor de Kinderbescherming van respectievelijk 13 mei 2013 en 5 november 2013, waaraan het Hof refereert. Het rapport van 13 mei 2013 vermeldt op p. 23 het volgende:

“De volgende (gedrags)interventie(s) en/of juridische kaders worden geadviseerd:

De Raad voor de kinderbescherming adviseert [verdachte] (lees: verdachte; toevoeging A-G) een gedragsbeïnvloedende maatregel op te leggen voor de duur van 12 maanden met daarnaast een maatregel hulp en steun voor de duur van 2 jaar.

Argumentatie:

Vanuit het psychiatrisch en psychologisch onderzoek wordt, indien hij schuldig wordt bevonden, een GBM geadviseerd voor de duur van een jaar. Dit in combinatie met een Maatregel Hulp en Steun door de Jeugdreclassering (WSG), waarbij [verdachte] zich moet houden aan de aanwijzingen van de Jeugdreclassering in combinatie met een voorwaardelijke straf en een proeftijd van twee jaar. Voortzetting van de OTS is van belang om de intensieve hulp in de gezinssituatie te kunnen garanderen, deze loopt tot maart 2014. Gezien het aflopende ots is de Maatregel Hulp en Steun wenselijk ter ondersteuning en controle van het GBM-traject en staat deze tevens borg voor begeleiding na het aflopen van de GBM. De GBM zal moeten bestaan uit het volgen van een passend leerwerk traject, er wordt gedacht aan de “Zeehoeve” of aan de Amsterdamse Plusschool. Ook behandeling door de Bascule in de vorm van PMT, module “In Control”, een vorm van Emotie regulatie training bij de afdeling LVB en farmacotherapie op de polikliniek Gedragsstoornissen. Het hebben van een gestructureerde dagbesteding in de vorm van een (zaal)voetbalclub. Meewerken aan begeleiding door een coach (Cura XL).

[verdachte] en zijn moeder hebben aangegeven akkoord te gaan met dit advies en kunnen zich hier in vinden.”

Hieruit kan worden afgeleid dat de verdachte en zijn wettelijke vertegenwoordiger hebben ingestemd met het advies van de Raad voor de Kinderbescherming. Uit de aan het proces-verbaal van de zitting in hoger beroep van 19 november 2013, 22 november 2013, 27 november 2013, 29 november 2013 en 5 december 2013 gehechte pleitnotities van de raadsvrouw van verdachte blijkt voorts dat de verdediging zich kon vinden in het advies van de Raad voor de Kinderbescherming om een gedragsbeïnvloedende maatregel op te leggen, inclusief de farmacotherapie op de polikliniek Gedragsstoornissen.9.Zo heeft mr. H. Plantenga met betrekking tot de eventuele strafoplegging het volgende bepleit:

“101. Bij bewezenverklaring van enig strafbaar feit verzoek ik u de strafadviezen ter harte te nemen en een eventuele vrijheidsbenemende straf te beperken tot een jaar, de tijd die hij nu reeds heeft doorgebracht in voorlopige hechtenis. De maatregel hulp en steun en/of GBM dienen als voldoende knuppel achter de deur dat [verdachte] niet opnieuw in de fout moet gaan. Met die GBM zou hij per direct opnieuw kunnen worden opgepakt. En de start van die maatregels en trainingen is van grootste belang voor [verdachte]. GBM in combinatie met de trainingen biedt een beter perspectief voor de toekomst van [verdachte] die nog veel moet leren en nog grote stappen moet maken om in de toekomst vooruitgang te boeken in zijn ontwikkeling.”10.

Uit het voorgaande heeft het Hof kunnen afleiden dat de verdachte – die ten tijde van de behandeling van het hoger beroep 17 jaar oud was en voorzien was van rechtsbijstand – en zijn wettelijke vertegenwoordiger ondubbelzinnig hebben ingestemd met de opgelegde maatregel. Van een inbreuk op de lichamelijke integriteit is in zoverre dan ook geen sprake. Ik merk daarbij op dat de maatregel niet impliceert dat, als de verdachte de gegeven instemming zou intrekken, de farmacotherapie op de polikliniek gedragsstoornissen desondanks tegen zijn wil onder dwang kan worden toegediend. Het middel faalt derhalve voor zover het klaagt over schending van art. 3 EVRM.

De oplegging van de maatregel vindt haar wettelijke basis in art. 77w lid 3 Sr. Daarbij verdient opmerking dat de gedragsmaatregel door de wetgever een ingrijpender karakter is toegedacht dan de voorwaardelijke veroordeling met bijzondere voorwaarden zoals die in art. 77z Sr zijn geregeld.11.Daarom kan aangenomen worden dat een verplichting om zich onder behandeling te stellen van een deskundige of zorginstelling, in art 77z lid 2 onder 11e Sr expliciet als toelaatbare voorwaarde genoemd, onderdeel mag uitmaken van de gedragsmaatregel van art. 77w Sr. Maar ook los van de verplichting om zich onder behandeling te stellen, kan het zich houden aan een bepaalde medicatie als bijzondere voorwaarde toelaatbaar zijn. Men denke aan de voorwaarde om een methadonprogramma te volgen. In dit verband kan gewezen worden op HR 18 januari 1955, nr. 56825, waarin de Hoge Raad het ondergaan van een refusalkuur als bijzondere voorwaarde toelaatbaar achtte.12.Of de Hoge Raad nu nog in gelijke zin zou beslissen, is niet zeker.13.De vraag waarom het daarbij gaat, is of deze specifieke vorm van medicatie een ingreep oplevert die, net zoals bijvoorbeeld het geval is met castratie, te ingrijpend is om door de rechter als bijzondere voorwaarde te worden opgelegd, ongeacht of de verdachte daarmee instemt of niet. Daarbij speelt denk ik een rol dat het bij castratie en refusal om ingrepen gaat die niet (alleen) om medische redenen nodig worden geacht. Daaruit volgt tegelijkertijd dat het bij ‘normale’ vormen van medicatie, die vanuit medisch oogpunt noodzakelijk worden geacht, anders ligt. Dat de verdachte zich aan die medicatie houdt, kan, indien de verdachte daarmee instemt, dus als een bijzondere voorwaarde worden opgelegd zonder in strijd te komen met art. 11 Gw.

De steller van het middel beroept zich op art. 3 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat in de Nederlandse vertaling luidt, voor zover hier van belang:

1. Eenieder heeft recht op lichamelijke en geestelijke integriteit.

2. In het kader van de geneeskunde en de biologie moeten met name in acht worden genomen:

a) De vrije en geïnformeerde toestemming van de betrokkene, volgens de bij de wet bepaalde regels;

Aangevoerd wordt dat de instemming van de verdachte in dit geval niet “volgens de bij de wet bepaalde regels” tot stand is gekomen, aangezien dergelijke regels in de wet ontbreken. Een eerste vraag die hier rijst, is of het opleggen van een maatregel door een strafrechter in het kader van een strafrechtelijke procedure beschouwd kan worden als een handelen “in het kader van de geneeskunde”. Het komt mij voor van niet. Een tweede vraag die rijst, is of in de genoemde bepaling uit het Handvest gelezen moet worden dat de wet in formele zin moet voorzien in regels die bepalen hoe het informed consent tot stand dient te komen. De desbetreffende zinsnede luidt in de Engelse tekst: “according to the procedures laid down bij law”. Onder ‘law’ valt zoals bekend ook ongeschreven recht. Restrictief geïnterpreteerd, houdt de bepaling enkel in dat de geldende geschreven en ongeschreven procedureregels in acht moeten worden genomen. Maar aannemelijk lijkt mij dat daarin ook gelezen moet worden dat het geldende recht in een bepaalde procedure moet voorzien. Welke kwaliteitseisen daarbij aan dat recht gesteld worden, is een beetje een open vraag. Ik zou evenwel menen dat, zo al aangenomen moet worden dat de oplegging van de maatregel door de strafrechter in – zoals de Engelse tekst zegt – “the field of medicine” geschiedt, de bij de wet voorziene strafprocedure met voldoende waarborgen is omkleed om als een procedure laid down by law te kwalificeren.

Ik merk daarbij nog het volgende op. De oplegging van de maatregel moge dan naar mijn oordeel niet in het kader van de geneeskunde plaatsvinden, de uitvoering van de maatregel door de behandelaars van de polikliniek gedragsstoornissen doet dat denk ik wel. Het komt mij voor dat die behandelaars daarbij gebonden zijn aan de in art. 7:448 lid 1 BW neergelegde inlichtingenplicht en aan het toestemmingsvereiste neergelegd in art. 7:450 lid 1 BW. Deze wetsbepalingen voorzien aldus in a procedure laid down by law die afdoende waarborgt dat de behandeling op vrijwillige basis geschiedt. Zoals gezegd impliceert de maatregel niet dat de farmacotherapie tegen de wil van de betrokkene kan worden doorgezet.

Het middel faalt.

Het vierde middel heeft betrekking op de gedeeltelijk toegewezen vorderingen van de benadeelde partijen. Het middel betoogt dat het Hof de opbrengst van een benefietwedstrijd ten onrechte niet in mindering heeft gebracht op de aan de benadeelde partijen toegewezen schadevergoeding.

Er hebben zich in deze zaak (en in de met deze zaak samenhangende zaken) vier benadeelde partijen gevoegd. Het gaat om de ex-echtgenote en de drie kinderen van het slachtoffer. Het Hof heeft de vorderingen van deze benadeelde partijen als gezegd, (gedeeltelijk) toegewezen. Uit de stukken van het geding blijkt dat er op 26 april 2013 een benefiet (voetbal)wedstrijd is gespeeld. Over het daarmee – voor de nabestaanden - opgehaalde bedrag ontstond in dit strafproces een discussie. Zo nam de raadsman van de benadeelde partijen blijkens zijn aan het proces-verbaal van de zitting in hoger beroep gehechte pleitnota het volgende standpunt in:

“Ook zijn in eerste aanleg vragen gesteld over de verhouding tussen de vordering en de opbrengsten van de benefiet wedstrijd d.d. 26 april 2013. Deze benefietwedstrijd is door de gemeenschap en naasten georganiseerd om aandacht te vragen voor deze zinloze uiting van geweld en om de nabestaanden een hart onder de riem te steken. Een uiting van emotionele en financiële betrokkenheid bij het lot van de nabestaanden. Deze wedstrijd en het daarmee opgehaalde bedrag staan compleet los van het huidige strafproces en de vordering tot schadevergoeding. De stelling dat het geld dat hiermee is opgebracht zou moeten gebruikt om op de geëiste schadevergoeding in mindering te brengen is onbegrijpelijk. Cliënten achten, indien de raadslieden van de verdediging de oprechte overtuiging hebben bekomen dat deze wedstrijd is georganiseerd om het te vergoeden schadebedrag voor verdachten te verlagen, dit niet alleen onbegrijpelijk maar ook kwetsend.”14.15.

De raadsvrouw van de verdachte bepleitte echter het standpunt dat de opbrengst van de benefietwedstrijd wél op de door de verdachte(n) aan de benadeelde partijen te betalen schadevergoeding in mindering moesten worden gebracht. Zij voerde met betrekking tot dit punt ter zitting in hoger beroep het volgende aan:

“Er heeft een benefietwedstrijd plaatsgehad waarbij volgens de media en zeer fors bedrag is opgebracht bestemd voor de nabestaanden. Dat bedrag is ten onrechte niet opgevoerd in de berekening als bron van inkomsten. Door het OM en de nabestaande wordt aangegeven dat dit een extraatje is en niet als aftrekpost van schade is te beschouwen. Ik zie dat heel anders. De berekening voorziet aan een gebrek aan verdiencapaciteit door het wegvallen van de inkomsten door [slachtoffer]. Daar staat echter tegenover dat in de berekening wel alle nieuw te werven inkomsten door de familie moeten worden meegerekend. Ook de opbrengst van de benefietwedstrijd zijn niet anders te beschouwen dan inkomsten. Geld is geld, waar en op welke manier het ook wordt verdiend.”16.

Het Hof heeft in het bestreden arrest ten aanzien van de opbrengst van de benefietwedstrijd het volgende overwogen:

“13.1.4 Opbrengst benefietwedstrijd Buitenboys

Door de verdediging is gesteld dat de opbrengst van de benefietwedstrijd in mindering dient te worden gebracht op de toe te wijzen schadevergoeding. Dit verweer wordt opgevat als een beroep op voordeelstoerekening ex art. 6:100 BW.

In zijn arrest van 1 februari 2002 (NJ 2002, 122) heeft de Hoge Raad in rechtsoverweging 4.5 onder meer het volgende overwogen:

Indien in een concreet geval beoordeeld moet worden of eenzelfde gebeurtenis die voor een benadeelde schade heeft opgeleverd, voor hem tevens een voordeel heeft opgeleverd dat bij de vaststelling van de te vergoeden schade in rekening moet worden gebracht, dient de rechter in de eerste plaats te onderzoeken of het gestelde voordeel in voldoende causaal verband staat met de schadebrengende gebeurtenis. De rechter is vervolgens vrij bepaalde voordelen niet in rekening te brengen indien hem dat niet redelijk voorkomt.

Met inachtneming van het bovenstaande dient de opbrengst van de benefietwedstrijd niet in mindering te worden gebracht bij de vaststelling van de schade. Aannemelijk is dat met de benefietwedstrijd veeleer is beoogd de situatie na de dood van [slachtoffer] voor de nabestaanden te verzachten in ruime en brede zin dan is beoogd te voorzien in de schadeplicht van verdachte jegens de nabestaanden. In zoverre bestaat er onvoldoende causaal verband. Daarnaast is het niet redelijk om de opbrengst van de benefietwedstrijd in mindering te brengen.”

Het middel klaagt dat dit oordeel van het Hof onbegrijpelijk is. Daartoe wordt aangevoerd dat de “opbrengsten van een benefietwedstrijd (…) niet gerekend [kunnen] worden tot rechtstreekse schade”, dat wat het Hof overweegt “onverlet laat dat de opbrengsten van een zodanige wedstrijd de ontstane schade kan doen verminderen” en dat met “vergoeding van rechtstreekse schade niet valt te verenigen dat een pleger van een strafbaar feit méér moet vergoeden dan strikt genomen aan schade is geleden”. Een welomschreven klacht die duidelijk maakt in welk opzicht de op het civiele schadevergoedingsrecht geënte motivering van het Hof tekortschiet, heb ik hierin niet kunnen ontwaren. Het middel leent zich derhalve niet voor bespreking.

Voor het geval de Hoge Raad daarover anders mocht oordelen, merk ik het volgende op. Het Hof heeft in de aangevochten overwegingen gerefereerd aan een arrest van de Hoge Raad dat zag op letselschade en dus niet op overlijdensschade. De vorderingen van de benadeelde partijen hebben mede betrekking op overlijdensschade. Onder overlijdensschade wordt verstaan de schade waarvan de vergoeding geregeld is in art. 6:108 BW. Deze bepaling luidt als volgt

“art. 6:108 BW:

1. Indien iemand ten gevolge van een gebeurtenis waarvoor een ander jegens hem aansprakelijk is overlijdt, is die ander verplicht tot vergoeding van schade door het derven van levensonderhoud:

a. aan de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot, de geregistreerde partner en de minderjarige kinderen van de overledene, tot ten minste het bedrag van het hun krachtens de wet verschuldigde levensonderhoud;

b. aan andere bloed- of aanverwanten van de overledene, mits deze reeds ten tijde van het overlijden geheel of ten dele in hun levensonderhoud voorzag of daartoe krachtens rechterlijke uitspraak verplicht was;

c. aan degenen die reeds vóór de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid berust, met de overledene in gezinsverband samenwoonden en in wier levensonderhoud hij geheel of voor een groot deel voorzag, voor zover aannemelijk is dat een en ander zonder het overlijden zou zijn voortgezet en zij redelijkerwijze niet voldoende in hun levensonderhoud kunnen voorzien;

d. aan degene die met de overledene in gezinsverband samenwoonde en in wiens levensonderhoud de overledene bijdroeg door het doen van de gemeenschappelijke huishouding, voor zover hij schade lijdt doordat na het overlijden op andere wijze in de gang van deze huishouding moet worden voorzien.

2. Bovendien is de aansprakelijke verplicht aan degene te wiens laste de kosten van lijkbezorging zijn gekomen, deze kosten te vergoeden, voor zover zij in overeenstemming zijn met de omstandigheden van de overledene.

3. Hij die krachtens de vorige leden tot schadevergoeding wordt aangesproken, kan hetzelfde verweer voeren, dat hem tegenover de overledene zou hebben ten dienste gestaan.”

Het Hof heeft zijn oordeel gebaseerd op art. 6:100 BW. Dit artikel luidt als volgt:

“Heeft een zelfde gebeurtenis voor de benadeelde naast schade tevens voordeel opgeleverd, dan moet, voor zover dit redelijk is, dit voordeel bij de vaststelling van de te vergoeden schade in rekening worden gebracht.”

Het bepaalde brengt mee dat er alleen rekening moet worden gehouden met voordelen die in causaal verband staan met de schadeveroorzakende gebeurtenis en daaraan derhalve toegerekend kunnen worden. Bij deze voordeelstoerekening vormt de redelijkheid bovendien nog een corrigerende factor.

Bij de overlijdensschade van art. 6:108 BW speelt deze voordeelstoerekening geen rol van betekenis. Dat heeft te maken met het in artikel 6:108 BW besloten liggende behoeftigheidsvereiste, dat meebrengt dat de gehele financiële situatie van de nabestaande in de beoordeling moet worden betrokken, zodat alle financiële voordelen die na het overlijden aan de nabestaande toevallen (dus ook de voordelen die niet toegerekend kunnen worden aan de schadeveroorzakende gebeurtenis) in beginsel in mindering komen op de hem toekomende schadevergoeding. De Hoge Raad heeft dan ook geoordeeld dat “in geval van schadevergoeding bij overlijden (art. 6:108 BW)” een genoten voordeel “als regel steeds” in aanmerking zal moeten worden genomen.17.Dat echter is niet het hele verhaal. Zoals in de gebezigde formulering besloten ligt (“als regel”) zijn er uitzonderingen denkbaar. De waardering van de vraag of een voordeel de behoefte vermindert, is overgelaten aan de rechter die over de feiten oordeelt. In de literatuur wordt de uitkering, die is gedaan ter verzachting van het leed van de nabestaanden, genoemd als goede reden voor het maken van een uitzondering op de regel dat genoten voordeel bij het vaststellen van de schadevergoeding in geval van overlijdensschade niet in aanmerking wordt genomen.18.

De vraag die het voorgaande oproept, is of het Hof wel de juiste maatstaf heeft aangelegd en zo nee, wat daarvan de consequenties moeten zijn. Bij de beantwoording van die vraag maak ik onderscheid tussen de verschillende benadeelde partijen. Ik begin met de vordering van [benadeelde partij], de ex-echtgenote van het slachtoffer. Zoals hierna, bij de bespreking van het namens haar ingediende cassatiemiddel, nader zal worden uiteengezet, is haar vordering alleen toegewezen voor zover het de begrafeniskosten en de kosten voor de overlijdensschadeberekening betreft. De vordering is in haar geheel niet-ontvankelijk verklaard voor zover het de gevorderde vergoeding van inkomensschade en de immateriële schade betreft. Van belang is dat de behoeftigheidsmaatstaf alleen voor de in art. 6:108 lid 1 BW geregelde vergoeding van gederfd levensonderhoud geldt.19.Daarom kan ervan uitgegaan worden dat voor de in art. 6:108 lid 2 BW geregelde kosten van lijkbezorging wél geldt dat aan de hand van art. 6:100 BW moet worden beoordeeld of met een genoten voordeel rekening moet worden gehouden en dat dus de onder punt 9.8 weergeven formulering van de Hoge Raad (“in geval van schadevergoeding bij overlijden (art. 6:108 BW)”) te ruim is uitgevallen. Nu de toegewezen vordering van [benadeelde partij] geen betrekking heeft op gederfd levensonderhoud, heeft het Hof hier dus niet een verkeerde maatstaf gehanteerd.

De vorderingen van [betrokkene 4] en [betrokkene 5], twee kinderen van het slachtoffer, zijn toegewezen voor zover zij betrekking hebben op gederfd levensonderhoud en niet-ontvankelijk verklaard voor zover zij zagen op immateriële schade. De conclusie moet daarom zijn dat het Hof hier wel een onjuiste maatstaf heeft aangelegd. Tot cassatie hoeft dat evenwel niet te leiden. Het Hof heeft voor zijn oordeel dat de opbrengst van de benefietwedstrijd niet in mindering moet worden gebracht op de vast te stellen schadevergoeding, twee redenen aangevoerd. Eén van die redenen is dat het niet redelijk is om de opbrengst van de benefietwedstrijd in mindering te brengen op de schadevergoedingsplicht. Daarbij nam het Hof in aanmerking dat de benefietwedstrijd niet diende om te voorzien in de schadevergoedingsplicht van de verdachte jegens de nabestaanden, maar dat daarmee veeleer werd beoogd de situatie voor de nabestaanden te in ruime en brede zin te verzachten.20.Onbegrijpelijk is dat redelijkheidsoordeel niet. Ik wijs er daarbij op dat nabestaanden alleen aanspraak hebben op vergoeding van immateriële schade als sprake is van – kort gezegd – shockschade. Affectieschade komt niet voor vergoeding in aanmerking.21.Het ten goede laten komen van de opbrengst van de benefietwedstrijd aan de nabestaanden kan enerzijds gezien worden als een gebaar van medeleven dat als zodanig enige troost kan brengen en anderzijds als een compensatie voor het feit dat de verdachten de affectieschade niet hoeven te vergoeden. Het zou dan wel bijzonder wrang zijn als de verdachten van dat gebaar zouden profiteren doordat zij (nog) minder schade behoeven te vergoeden. Het gebaar verkeert daardoor wat zijn effecten betreft in zijn tegendeel. Het is in dit verband denk ik niet ongepast om de term ‘secundaire victimisatie’ te laten vallen. Gelet hierop kan – nu het Hof, zoals aan het slot van punt 9.8 bleek, ook bij toepassing van de juiste maatstaf de ruimte had gehad om een voordeel dat is genoten ter verzachting van het leed van de nabestaanden niet in mindering te brengen op de schadevergoeding wegens gederfd levensonderhoud – het ervoor gehouden worden dat toepassing van de juiste maatstaf niet tot een andere uitkomst zou hebben geleid. Daarom heeft de verdachte onvoldoende belang bij cassatie.

De vordering van [betrokkene 2], de zoon van het slachtoffer die getuige was van het op zijn vader uitgeoefende geweld, is in haar geheel toegewezen, zowel wat het gederfde levensonderhoud betreft als wat de immateriële (shock)schade aangaat. Die laatste schade kan niet gerekend worden tot de overlijdensschade van art. 6:108 BW, zodat het Hof in zoverre de juiste maatstaf heeft toegepast. Dat is anders ten aanzien van de schadevergoeding wegens gederfd levensonderhoud. Maar ook hier geldt dat toepassing van de juiste maatstaf naar mag worden aangenomen niet tot een andere uitkomst zou hebben geleid. Dat de immateriële schade in dit geval wel voor vergoeding in aanmerking is gekomen, maakt dat niet anders. Ik merk daarbij op dat het maar de vraag is of de affectieschade geheel opgaat in de vergoede shockschade. Daarnaast is het veelal zo dat een deel van de genoegdoening ingeval van affectieschade eruit bestaat dat de schade door de daders wordt vergoed. Het gevaar voor secundaire victimisatie doet zich mede daardoor ook in dit geval voor.

Dit alles als gezegd alleen voor het geval de Hoge Raad van oordeel mocht zijn dat het middel aan de daaraan te stellen eisen voldoet. Ik meen dat dit niet het geval is en dat het middel daarom buiten bespreking moet blijven.

Het middel komt op tegen de niet-ontvankelijkverklaring van de vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij] voor zover die betrekking heeft op inkomstenderving ter zake van levensonderhoud.

[benadeelde partij] is de ex-echtgenote van het slachtoffer met wie zij op het moment dat hij overleed onder een dak woonde. Zij heeft in dit strafproces de volgende bedragen gevorderd: een bedrag van € 12.874,85 voor uitvaartkosten; een bedrag van € 2.831,40 voor de overlijdensschadeberekening; een bedrag van € 211.467,- voor verlies van levensonderhoud en een bedrag van € 25.000,- voor immateriële schade.

Ter zitting in hoger beroep van 22 november 2013 heeft de raadsman van de benadeelde partijen alle vorderingen toegelicht. Dat blijkt uit de aan het proces-verbaal van die zitting gehechte pleitnota van mr. Moszkowicz.22.De advocaat-generaal heeft ten aanzien van de vordering van [benadeelde partij] gevorderd dat haar vordering hoofdelijk moest worden toegewezen tot de bedragen van € 12.874,85 (uitvaartkosten) en € 2.831,40 (kosten schadeberekening). De advocaat-generaal vorderde ten aanzien van de overige posten dat [benadeelde partij] niet-ontvankelijk zou worden verklaard in haar vordering. De raadsvrouw van de verdachte heeft uitvoerig verweer gevoerd tegen de vordering van [benadeelde partij].23.

Het Hof heeft de door [benadeelde partij] gevorderde bedragen voor uitvaartkosten (€ 12.874,85) en de overlijdensschadeberekening (€ 2.831,40) toegewezen. Voor het overige (dat zijn de posten: verlies van levensonderhoud en de vergoeding van immateriële schade) heeft het Hof [benadeelde partij] niet ontvankelijk verklaard in haar vordering. Daartoe overwoog het Hof ten aanzien van de gevorderde post “verlies van levensonderhoud” het volgende in het bestreden arrest:

“Voor wat betreft de vordering terzake het verlies aan kosten van levensonderhoud van [benadeelde partij] ligt aan de vordering eveneens bovengenoemde overlijdensschadeberekening ten grondslag [gerefereerd wordt aan de overlijdensschadeberekening van het Nederlands Rekencentrum Letselschade, met bijlagen; toevoeging A-G]. Dit gedeelte van de vordering leent zich echter niet voor afdoening binnen het kader van het strafgeding. Onder meer het gegeven dat een echtscheiding heeft plaatsgevonden terwijl partijen in dezelfde gezinssituatie zijn blijven wonen, dient met het oog op de omvang van het schadebedrag binnen het civielrechtelijk kader te worden beoordeeld. Zo is niet aanstonds duidelijk over welk aantal levensjaren de inkomstenderving zou moeten worden berekend. Behandeling van voornoemd gedeelte van de vordering van [benadeelde partij] zou een aanzienlijke vertraging en een onevenredige belasting van het strafgeding opleveren.”

Op grond van art. 361, derde lid, Sv (jo art. 415 Sv) kan de rechter indien de behandeling van de vordering van de benadeelde partij naar zijn oordeel een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert, bepalen dat de vordering geheel of ten dele niet ontvankelijk is en dat de benadeelde partij haar vordering of dat deel van de vordering dat niet-ontvankelijk is, slechts bij de burgerlijke rechter kan aanbrengen. Het Hof heeft dus de juiste maatstaf aangelegd. Daarover klaagt het middel ook niet. Wel betoogt het middel dat ’s Hofs overweging – dat niet duidelijk is over welk aantal levensjaren de inkomstenderving zou moeten worden berekend – onbegrijpelijk is.

Of een behandeling van een vordering een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert, is een feitelijk oordeel dat in cassatie slechts op begrijpelijkheid kan worden getoetst. Daarbij toetst de Hoge Raad terughoudend.24.In de onderhavige zaak heeft het Hof overwogen dat [benadeelde partij] gescheiden was van het slachtoffer maar dat zij wel onder hetzelfde dak woonden. Tegen deze achtergrond was het voor het Hof niet duidelijk over hoeveel jaren het de inkomstenderving van [benadeelde partij] moest berekenen. Daardoor zou de behandeling van dit gedeelte van de vordering een aanzienlijke vertraging en een onevenredige belasting van het strafgeding opleveren. Dat oordeel is – mede in het licht van hetgeen de verdediging in dit verband heeft aangevoerd – geenszins onbegrijpelijk.

11. De namens de verdachte aangevoerde middelen falen. Zij kunnen, behoudens het derde middel, worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering. Het namens de benadeelde partij ingediende middel faalt evenzeer en kan worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering.

12. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

13. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG