1.1.2 De praktijk is (soms) sterker dan de leer

De debiteuren van B voldoen hun geldschuld door girale betaling. C verzorgt facturerings- en incassodiensten. B heeft C aangewezen als zijn betaaladres. C heeft een betaalrekening geopend ten name van 'C inzake B'. De debiteuren van B betalen op deze rekening. C failleert voordat hij het geld afkomstig van deze debiteuren heeft overgemaakt aan B. De Hoge Raad oordeelt dat het tegoed op deze kwaliteitsrekening in de boedel valt. B kan daarop geen bijzondere aanspraak maken en is slechts concurrent crediteur. De Hoge Raad overweegt dat het nodig is terughoudendheid te betrachten met inbreuken op het beginsel van artikel 3:276 BW en dat ook de wetgever terughoudendheid aan dag heeft gelegd door vooralsnog de kwaliteitsrekening alleen voor te behouden aan personen die een bijzonder vertrouwen genieten van het publiek.1

A heeft een geldschuld aan B en is bevoegd deze langs girale weg na te komen. Door een vergissing van A wordt echter aan C betaald, die op het moment van de bijschrijving in staat van faillissement verkeert. Met een verwijzing naar hetgeen in het maatschappelijk verkeer als betamelijk wordt gezien en het bepaalde in artikel 6:212 BW, oordeelt de Hoge Raad dat de curator het aldus ontvangen bedrag moet restitueren zonder de afwikkeling van de boedel af te wachten, met voorbijgaan van aanspraken van andere boedelcrediteuren en zonder een bijdrage in de algemene faillissementskosten te verlangen. Later herhaalt de Hoge Raad deze regel, nu echter met een verwijzing naar het begrip 'zonder rechtsgrond' in artikel 6:203 BW.2

C (`incassant') maakt in het kader van zijn debiteurenbeheer gebruik van automatische machtiging tot incasso. C heeft daartoe een incassocontract gesloten met zijn bank. Deze bedingt ten behoeve van de debiteuren van C en hun banken het recht om binnen 30 kalenderdagen na de datum waarop de incasso in opdracht van C is verwerkt, deze terug te laten boeken. C failleert. Na de datum van het faillissement brengt de bank van C terugboekingen ten laste van zijn rekening. De curator stelt dat de bank van C niet bevoegd was storneringen van na de faillissementsdatum ten laste te brengen van de rekening van C. De Hoge Raad verwerpt deze stelling. Uit hoofde van het incassocontract vindt de creditering plaats onder een ontbindende voorwaarde, namelijk dat de debiteur of diens bank binnen de gestelde termijn geen gebruik maakt van zijn bevoegdheid de incasso te laten terugboeken. De vervulling van de ontbindende voorwaarde leidt niet tot een verplichting tot terugbetaling maar tot een boekhoudkundige debitering van de rekening.3

C houdt een betaalrekening aan bij zijn bank A. Na verloop van tijd failleert C. Zijn betaalrekening vertoont op dat moment een debetpositie. Reeds voor het uitspreken van het faillissement was A op de hoogte van het naderend faillissement van C. Gedurende de periode dat A wist van het aanstaande faillissement en ook tijdens het faillissement, schrijft B geld over naar de rekening van C. Mag A zijn schuld aan C uit hoofde van de bijschrijvingen verrekenen met zijn vordering uit hoofde van de debetstand op de betaalrekening? Het antwoord luidt ontkennend. In een reeks van arresten heeft de Hoge Raad de regel geformuleerd dat banken zich niet op verrekening kunnen beroepen terzake van een op een rekening van hun debiteur gedane girale betaling, als deze betaling is ontvangen op een tijdstip waarop de bank wist dat het faillissement van de debiteur was te verwachten, dan wel na diens faillietverklaring. Het is niet te rijmen met het uitgangspunt van de paritas creditorum dat een bank, door haar bijzondere positie in het betalingsverkeer, zich door middel van verrekening zou kunnen verhalen op hetgeen zij schuldig wordt aan de betreffende rekeninghouder.4