5.2.1 Aantasting van de persoon

Binnen het begrip persoonsaantasting zijn twee elementen te onderscheiden: de aantasting en de persoon.

Het begrip aantasting1 heeft op zijn beurt verschillende kanten. Men kan daarbij zowel het oog richten op de gewraakte gedraging of gebeurtenis, 'het aantasten',2 als op het resultaat daarvan; de wijze waarop en de mate waarin het aantasten zich bij de getroffen persoon manifesteert. Beide aspecten bieden bruikbare aanknopingspunten bij de invulling van het begrip persoonsaantasting in artikel 6:106. De aard van de gedraging zal met name relevant zijn bij de schending van persoonlijkheidsbelangen die zich niet of weinig concreet manifesteert in verdere gevolgen, zoals bij de schending van eer en goede naam. De wijze waarop de aantasting zich manifesteert speelt vooral een rol in gevallen waarin schade intreedt in de vorm van lichamelijk of geestelijk letsel, of meer in het algemeen 'ziekte'.

Als algemeen uitgangspunt moet daarbij worden aangenomen dat niet alle leed, niet elke normschending en niet alles wat de persoon kan 'raken' steeds een aantasting van de persoon oplevert in de zin van artikel 6:106; een zekere ernst is vereist. Dat uitgangspunt vloeit - hoewel artikel 6:106 niet met zoveel woorden spreekt over een dergelijke 'drempel' - voort uit de keuze voor een gesloten stelsel en de hiervoor geschetste terughoudendheid.3 Ter bepaling van een dergelijke drempel kan de blik zowel worden gericht op de aard van de gedraging waarop de aansprakelijkheid berust als op de ernst van de gevolgen.

Het feit dat het moet gaan om een aantasting van de persoon brengt mee dat er voldoende verband moet bestaan tussen de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid berust en de persoon van de getroffene. Dat is doorgaans evident in gevallen van ziekte, omdat die zich nu eenmaal in de persoon manifesteert.4 Bij aantastingen die zich niet in concrete nadere gevolgen manifesteren zal het verband tussen de schending en de persoon moeten worden afgeleid uit de aard van de gedraging, met name aan de hand van de vraag of de gedraging op de persoon(lijkheid) was gericht. In dat licht is bijvoorbeeld verklaarbaar dat in de memorie van toelichting bij de Wet milieugevaarlijke stoffen de vergoeding van immateriële schade als gevolg van milieuvervuiling in het algemeen van de hand wordt gewezen. Weliswaar zullen verschillende personen als gevolg van onherstelbare achteruitgang van het milieu verdriet en andere negatieve gevoelens ondervinden, maar de aantasting van de leefomgeving houdt in het algemeen onvoldoende (objectief) verband met personen die daarin leven. Dat sluit evenwel niet uit dat letsel als gevolg van milieuverontreiniging weer wel een grond oplevert voor de vergoeding van immateriële schade.5 In dat geval wordt de band met de persoon als het ware aangetrokken door de aard en ernst van de gevolgen die zich in zijn persoon manifesteren. Eenzelfde gedachte kan verklaren dat in beginsel bij de aantasting van zaken waaraan een persoon een bijzondere emotionele waarde hecht6 niet kan worden gesproken van een aantasting van de persoon.7

Naast de hier genoemde aspecten van het begrip persoonsaantasting spelen doorgaans vragen van relativiteit en causaal verband die daarvan soms niet goed te scheiden zijn. Niettemin verdient het maken van onderscheid hier wel de voorkeur. Zo is bijvoorbeeld denkbaar dat, in een geval waarin sprake is van ernstige gezondheidsschade en waarin om die reden gesproken kan worden van een persoonsaantasting in de zin van artikel 6:106 lid 1 onder b,8 niettemin een recht op schadevergoeding wordt ontzegd, ofwel omdat wordt aangenomen dat de geschonden norm niet strekt tot bescherming tegen deze persoon of deze schade,9 danwel omdat de aldus ontstane schade niet aan de schadeveroorzakende gebeurtenis kan worden toegerekend.10 In een dergelijk geval is het niet zuiver om een vordering tot schadevergoeding af te wijzen door de aanwezigheid van een persoonsaantasting te ontkennen.11 Moeilijker is dat onderscheid te maken in gevallen waarin de aanwezigheid van een persoonsaantasting vooral moet worden afgeleid uit de aard van de schendende gedraging. Men denke bijvoorbeeld aan schending van eer en goede naam of van de persoonlijke levenssfeer. In die gevallen is denkbaar dat een gedraging die gezien haar aard zou kunnen worden gekwalificeerd als aantasting van persoon A niet wordt aangemerkt als aantasting van persoon B, omdat zij niet op die persoon gericht was.12 Men kan dan dikwijls evengoed zeggen dat jegens B niet onrechtmatig is gehandeld, als dat B niet in zijn persoon is aangetast.13