HR, 17-06-2014, nr. 14/00090

Op grond van het bepaalde in art. 1 lid 2 van de WOO kunnen personen aan andere staten worden overgeleverd terzake van misdrijven vermeld in de Wet Internationale Misdrijven, indien het feit een schending oplevert van een van de in art. 1 lid 2 sub a t/m j van de WOO vermelde verdragen. Een van die verdragen is het Genocideverdrag (art. 1 lid 2 sub a van de WOO).

Met inachtneming van art. 2 van de WOO kan overlevering aan een andere staat slechts geschieden indien deze partij is bij het geschonden verdrag.

Op p. 4 van het proces-verbaal van de zitting van 8 oktober 2013 staat dat mr. Sluiter het woord voert en opmerkt dat tussen Nederland en Rwanda geen verdragsbetrekking is als het gaat om het Genocideverdrag.

Namens de opgeëiste persoon is in het bijzonder ter zitting betoogd dat Rwanda in 1975 een voorbehoud heeft gemaakt bij het Genocideverdrag, naar aanleiding waarvan Nederland heeft verklaard dat het Rwanda niet beschouwde als verdragspartij. Rwanda heeft het voorbehoud in 2008 ingetrokken, maar Nederland heeft de verklaring waarin het Rwanda niet beschouwd als verdragspartij bij het Genocideverdrag niet ingetrokken en ook geen andere verklaring afgelegd (p. 4 van het proces-verbaal van de zitting van 8 oktober 2013).

In de bestreden beslissing heeft de rechtbank gesteld dat de Republiek Rwanda en het Koninklijk der Nederlanden door het Genocideverdrag een verdragsrelatie met elkaar hebben (6.7).

Op het door de verdediging gevoerde verweer dat vanwege het voorbehoud door Rwanda gemaakt bij het Genocideverdrag in 1975 —en de reactie daarop door Nederland— er geen sprake is van verdragsbetrekkingen tussen Nederland en Rwanda onder het Genocideverdrag, is niet gereageerd. Daardoor kan de bestreden uitspraak niet in stand blijven.

Nu met Rwanda geen regulier uitleveringsverdrag is gesloten en de uitlevering stoelt op een multilateraal verdrag — moet in ieder geval vast staan dat er tussen Nederland en Rwanda terzake van dat verdrag sprake is van een onderlinge verdragsbetrekking.

Het belang van het bepaalde in art. 2 WOO brengt met zich dat de rechtbank een verweer terzake van het ontbreken van een verdragsrelatie tussen Rwanda en Nederland niet kan passeren. Dat is te meer aan de orde, nu hetgeen door ons is gesteld over het door Rwanda gemaakte voorbehoud en de reactie daarop van de kant van Nederland ter zitting niet is betwist.

Zonder nadere motivering blijft in het midden of er sprake is van een verdragsrelatie in volkenrechtelijke zin en zo ja op welke gronden.

Het feit dat het openbaar ministerie in zijn standpunt verwijst naar een brief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken van 26 november 2013 en daaruit afleidt dat wat er ook zij van een eerder voorbehoud, het Genocideverdrag tussen Rwanda en Nederland in 2008 volledig in werking is getreden (aantekeningen openbaar ministerie, zitting 2 december 2013, p. 5), maakt het gebrek aan nadere motivering door de rechtbank op dit punt niet minder onbegrijpelijk.

Bij pleidooi van 4 december 2013 hebben wij betoogd in de nummers 55 – 87 dat vanwege de aard van de multilaterale verdragen op grond waarvan uitlevering door Rwanda wordt verzocht, te weten de Geneefse Verdragen van 1949 en daarbij horen Additionele Protocollen van 1977 en het Genocideverdrag van 1948, en het ontbreken van een regulier uitleveringsverdrag met Rwanda, het vertrouwensbeginsel op een uitleveringsrelatie met Rwanda niet van toepassing kan zijn.

Het belang van het vertrouwensbeginsel in uitlevering vindt geregeld bevestiging in de jurisprudentie. Uw Raad heeft in dit verband overwogen dat Nederland ‘alleen uitleveringsverdragen pleegt te sluiten met landen waarvan mag worden verwacht dat aldaar de strafvervolging en bestraffing plaats vindt met eerbiediging van algemeen aanvaarde rechtsbeginselen, welke het EVRM beoogt te waarborgen.’ (HR 1 juli 1985, NJ 1986, m.nt. A.H.J. Swart, pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 56)

Zoals is betoogd bij pleidooi, en zoals verwoord in hetzelfde arrest, resulteert het bestaan van een uitleveringsverdrag, in combinatie met partij-status bij het EVRM (of een ander mensenrechtenverdrag met daarbij horend extern toezichtmechanisme), in een uitgangspunt van vertrouwen in de rechtspleging van de verzoekende staat (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 56).

Voorts is bij pleidooi betoogd dat het Genocideverdrag niet als uitleveringsverdrag is bedoeld en dat dit ook het standpunt van Nederland is geweest ten tijde van het verzoek tot uitlevering gedaan door Israël betreffende verdachte Menten in 1979; de Minister van Justitie reageerde destijds op het Israëlisch uitleveringsverzoek betreffende Menten dat art. VII van het Genocideverdrag inhoudt dat partij-staten verzoeken tot uitlevering zullen inwilligen overeenkomstig hun wetten en voor hen van kracht zijnde verdragen, waarmee in dit geval het Europees Uitleveringsverdrag wordt bedoeld en de Uitleveringswet (Brief van de Ministerie van Justitie, 2 maart 1979, Kamerstukken II, 1978–1979, 14 2525, nr. 17, p. 1 en pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 58 en para. 59).

Dat het Genocideverdrag niet als verdragsbasis kan dienen, in ieder geval dat dit verdrag in relatie tot andere verdragspartijen onvoldoende grondslag biedt voor het vertrouwensbeginsel, blijkt vooral als we dit verdrag afzetten tegen meer recente multilaterale verdragen die als grondslag dienen voor uitlevering, maar geen specifieke uitleveringsverdragen zijn. Bij pleidooi is gewezen op —onder andere— het Verdrag inzake de georganiseerde misdaad en het VN Verdrag inzake corruptie. Ook is aangegeven dat Uw Raad omtrent die recente verdragen het belang van verstrekken van duidelijkheid heeft onderstreept over de wens tot het aangaan van uitleveringsbetrekkingen tussen Nederland en andere partij-staten en dat die duidelijkheid wordt gegeven door —in desbetreffende zaak— de kennisgeving als bedoeld in art. 16 lid 5 onder a van het Verdrag inzake georganiseerde misdaad (ECLI:NL:HR:2009:BF0837 en pleitaantekeningen 4 december 2013, para. 62 – 65).

In tegenstelling tot het sterk verouderde Genocideverdrag (1948) hebben wij gesteld dat meer recente multilaterale verdragen, niet zijnde specifieke uitleveringsverdragen, op twee manieren kunnen voorzien in de verdragseis en het daarbij horende en essentiële uitgangspunt van vertrouwen in buitenlandse rechtspleging. Ten eerste kan de staat, middels een aparte verklaring, aangeven of het met (bepaalde) verdragsluitende partijen een uitleveringsrelatie wil aangaan, en, ten tweede, bevatten deze meer recente verdragen verdere regels en ook waarborgen voor de opgeëiste persoon met betrekking tot de uitlevering. Zo kennen art. 16 lid 13 van het Verdrag inzake georganiseerde misdaad en art. 44 lid 14 van het Verdrag inzake corruptie de opgeëiste persoon, onder andere, het recht toe op een eerlijke behandeling van diens strafzaak (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras. 66 en 67).

In verband met het voorgaande is namens de opgeëiste persoon betoogd dat uit de wetgeschiedenis aangaande de WOO niet blijkt dat per verdragspartij bij de in art. 1 van de WOO vermelde verdragen, waaronder het Genocideverdrag, is getoetst of er in het kader van mogelijke uitlevering voldoende vertrouwen is in de rechtspleging van elke mogelijke verzoekende staat; dat een dergelijke vertrouwenstoets —al dan niet impliciet— niet heeft plaats gevonden is evident, omdat Nederland dan in een uitleveringsbetrekking met, onder andere, Noord Korea zou worden geplaatst (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 77).

Onder die omstandigheden ligt het op de weg van de rechter, bij gebreke aan een specifiek uitleveringsverdrag of bij gebreke aan een vergelijkbare en recente toets van de kwaliteit van de rechtspleging van de verzoekende staat in bijvoorbeeld de vorm van een verklaring, de rechtspleging van Rwanda vol te toetsen aan het vertrouwensbeginsel; concreet betekent dit dat de rechter beoordeelt of uitlevering aanvaardbaar is met het oog op het vertrouwen dat kan worden gesteld in de strafrechtspleging van de om uitlevering verzoekende staat (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 78).

Daarbij hebben we aangetekend dat het zou strijden met het in de Grondwet en het Uitleveringsverdrag verankerde vertrouwensbeginsel indien de uitlevering aan landen zoals Rwanda, Noord Korea en Iran uiteindelijk gemakkelijker plaats zou kunnen vinden dan uitlevering aan landen waarmee Nederland een deugdelijk uitleveringsverdrag heeft gesloten; immers een uitleveringsverdrag geeft niet alleen blijk van voldoende vertrouwen in de rechtspleging van verdragsluitende partijen, maar bevat voorts essentiële regels en waarborgen omtrent de uitlevering (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 79).

Op grond van het bovenstaande heeft [verzoeker] de rechtbank gevraagd de kwaliteit van de te verwachten rechtspleging in Rwanda vol te toetsen (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 86).

De rechtbank heeft bovenstaande verweer verworpen, in para. 6.7 van de bestreden uitspraak.

De rechtbank voert ter onderbouwing aan dat Nederland en Rwanda een verdragsrelatie met elkaar hebben door het Genocideverdrag en dat art. 26 van het Weens Verdragenverdrag beide partijen verplicht het Genocideverdrag in goede trouw uit te voeren, waaronder de bepaling die wederzijdse uitlevering voor genocide mogelijk maakt (bestreden uitspraak, para. 6.7).

Volgens de rechtbank heeft dat tot gevolg dat de uitleveringsrechter in beginsel uit moet (kunnen) gaan van het woord van de verzoekende staat. De rechtbank wijst in dit verband op de door Rwanda in het uitleveringsverzoek gegeven garanties die een eerlijk proces tegen de opgeëiste persoon moeten waarborgen en concludeert dat het feit dat deze toezeggingen door Rwanda betreffende het recht op een eerlijk proces niet zijn vastgelegd in een uitleveringsverdrag maar in het uitleveringsverzoek zelf, het vertrouwensbeginsel niet zonder meer buiten werking stelt (bestreden uitspraak, para. 6.7).

De rechtbank heeft ten onrechte het verweer van de opgeëiste persoon verworpen en/of haar beslissing op het verweer onjuist, onvoldoende en/of onbegrijpelijk gemotiveerd.

Wij begrijpen het eerste onderdeel van de motivering van de rechtbank in para. 6.7 van de bestreden uitspraak als volgt: de rechtbank gaat er van uit dat vanwege het enkele feit dat staten door het Genocideverdrag in een verdragsrelatie tot elkaar staan de uitleveringsrechter vertrouwen moet hebben in de rechtspleging van elke verdragspartij bij het Genocideverdrag, in ieder geval op dat punt uit moet gaan van het woord van de verzoekende staat. Deze motivering is ondeugdelijk.

Wij stellen voorop dat het Genocideverdrag in art. VII terzake van uitlevering slechts één enkele verplichting bevat (buiten de verplichting genocide niet als politiek misdrijf te beschouwen): ‘uitlevering in te willigen overeenkomstig hun wetten en de voor hen van kracht zijnde verdragen.’ Uit de inhoud van dit deel van de verdragsbepaling volgt reeds dat het Genocideverdrag geen zelfstandige verplichting tot uitleveren bevat, maar dat of een staat uiteindelijk wenst uit te leveren afhangt van nationale (uitleverings)wetten en andere (uitleverings)verdragen dan het Genocideverdrag.

Wat in ieder geval niet uit deze bepaling of uit enig andere bepaling in het Genocideverdrag kan worden afgeleid is dat partij-staten die om uitlevering vragen zich zouden verplichten tot andere verdragspartijen een eerlijk proces te waarborgen voor de van genocide verdachte opgeëiste persoon. Het uitgangspunt van de rechtbank dat vanwege de verdragsrelatie door het Genocideverdrag de rechter zou moeten kunnen vertrouwen in het woord van, maar kennelijk ook de rechtspleging van, de verzoekende partij-staat bij het Genocideverdrag vindt geen steun in het recht.

Dit klemt te meer nu de rechtbank in para. 6.8 van de bestreden uitspraak verwijst naar de naleving van op de verzoekende staat rustende verplichtingen en daar kennelijk mee bedoelt de verplichting voor Rwanda onder het Genocideverdrag om te zorgen voor een eerlijk proces van de opgeëiste persoon. Nogmaals: het Genocideverdrag kent deze verplichting niet. Toezeggingen en garanties in een uitleveringsverzoek resulteren niet in een volkenrechtelijke verplichting, nu deze toezeggingen niet als een voor Rwanda bindende verdragsrechtelijke of gewoonterechtelijke verplichting kunnen worden gezien. Vanwege het eenzijdige karakter van de garanties in het uitleveringsverzoek, en ook gelet op het karakter van dat verzoek, is er evident geen verdrag, zoals gedefinieerd in art. 2 lid 1 sub a van het Weens Verdragenverdrag, tot stand gekomen tussen Nederland en Rwanda dat Rwanda in verdragsrechtelijke zin zou verplichten tot het nakomen van die garanties.

In dit verband wijzen we op de jurisprudentie van de Hoge Raad dat het vertrouwensbeginsel meebrengt dat de uitleveringsrechter in beginsel ervan uit dient te gaan dat de verzoekende Staat de bepaling van de toepasselijke uitleveringsverdragen zal naleven (HR 16 september 2008, LJN BF0483). Uit deze overweging vloeit voort dat voor het vertrouwensbeginsel geen plaats is als geen sprake is van een toepasselijk uitleveringsverdrag en in het bijzonder als het verdrag dat wordt gebruikt als grondslag voor de uitlevering, het Genocideverdrag, geen enkele regel bevat over de wijze van uitlevering, weigeringsgronden, waarborgen, specialiteitseis etc.

In de literatuur is voorts betoogd dat voor het vertrouwensbeginsel geen plaats is indien het gaat om uitlevering op de grondslag van multilaterale niet-uitleveringsverdragen, zoals het Genocideverdrag (Smeulers, In Staat van Uitlevering (Intersentia, 2002), p. 226). Dat is nog sterker het geval als de verzoekende staat niet partij is bij mensenrechtenverdragen of de rechtsmacht van ‘mensenrechtenhoven/organen’ niet erkent (Smeulers, op cit., p. pp. 232 – 234). Rwanda is geen partij bij het EVRM en heeft voorts er zelf voor gekozen het eerste protocol bij het IVBPR niet te ratificeren; daarmee ontneemt Rwanda personen, inclusief de opgeëiste persoon, de mogelijkheid te klagen bij het IVBPR-Comité over door Rwanda begane schendingen van het IVBPR.

Dit uitgangspunt van vertrouwen buiten de stevige kaders van een regulier uitleveringsverdrag (of daarmee vergelijkbaar verdrag bevattende verdere regels en waarborgen omtrent uitlevering) en een solide internationaal mensenrechtelijk toezicht zou in de praktijk hoogst onwenselijk zijn. Immers, indien men de benadering van de rechtbank zou volgen dan zou men vanwege het Genocideverdrag niet alleen vertrouwen moeten hebben in Rwanda, maar ook in Iran en Noord Korea, en in beginsel niet aan de kwaliteit van de rechtspleging in die landen mogen twijfelen.

In dit verband benadrukken wij dat nimmer bij de totstandkoming van het Genocideverdrag de verdragsluitende partijen met dit verdrag beoogd hebben met elkaar een volwaardige uitleveringsbetrekking te creëren (zie Schabas, Genocide in International Law, 2^e editie, Cambridge University Press 2009, p. 477).

Het tweede gedeelte van de overwegingen van de rechtbank in para 6.7 van de bestreden beschikking komt er op neer dat toezeggingen inzake het waarborgen van een eerlijk proces buiten het kader van een uitleveringsverdrag, die zijn vastgelegd in het uitleveringsverzoek zelf van voldoende gewicht zijn voor het stellen van vertrouwen. Deze opvatting vindt geen steun in het recht.

De verdragseis, en het daarmee gewaarborgde vertrouwensbeginsel, zouden zinledig worden indien toezeggingen in uitleveringsverzoeken voldoende zouden zijn voor het uitgangspunt van vertrouwen.

Niet alleen zijn dergelijke toezeggingen moeilijk te verifiëren en is nu juist de waarde van het uitleveringsverdrag dat het structureel tot uitdrukking brengt het vertrouwen dat Nederland in de rechtspleging van het verzoekende land stelt. Maar het zou ook inhouden dat elk land louter op de grondslag van toezeggingen in de visie van de rechtbank de uitlevering van hier aanwezige personen zou kunnen bewerkstelligen.

Namens de opgeëiste persoon is herhaaldelijk betoogd dat het proces tegen Ingabire in Rwanda oneerlijk is geweest (o.a. pleitaantekeningen van 9 december 2013 paras. 70 – 93).

Bij pleidooi van 9 december 2013 hebben wij voorts gewezen op de door Rwanda gegeven garanties met betrekking tot het Ingabire-proces; in het bijzonder hebben wij de rechtbank geïnformeerd over de gevoerde procedures in de zaak van Ingabire, namelijk bij de strafrechter op grond van art. 552p Sv en daarna de rechter in kort geding (pleitaantekeningen van 9 december 2013, para. 87), en het feit dat deze rechters uiteindelijk met de verlening van rechtshulp aan Rwanda hebben ingestemd vanwege de door Rwanda gegeven garanties.

Ook hebben wij betoogd dat er aanzienlijke verwantschap is tussen de zaken van Ingabire en de opgeëiste persoon. Laatstgenoemde is actief voor dezelfde politieke partij als Ingabire, de FDU, een partij die door de president van Rwanda, Kagame, als een grote bedreiging voor zijn macht wordt gezien (pleitaantekeningen van 9 december 2013, para. 91).

Voorts hebben wij herhaald —en ook ter zitting aangetoond door middel van het tonen van videobeelden uit openbare bronnen (youtube) waarin de opgeëiste persoon te zien is bij anti-Kagame demonstraties in Europese steden— dat de opgeëiste persoon een fervent tegenstander is van het Kagame regime (pleitaantekeningen van 9 december 2013, para. 91).

Op basis van het geschonden vertrouwen in de Ingabire zaak en de relatie van die zaak tot de opgeëiste persoon hebben we als volgt geconcludeerd: wantrouw Kagame, zeker als hij met garanties komt. In de praktijk zijn die niets waard. Er kan dus niet vertrouwd worden op de gedane toezeggingen door Rwanda en om die reden mag [verzoeker] niet worden uitgeleverd (pleitaantekeningen 9 december 2013, para. 93).

De rechtbank herhaalt in para. 6.8 van de bestreden uitspraak het reeds in para. 6.7 uitgesproken uitgangspunt dat Rwanda de garanties omtrent een eerlijke rechtsgang voor de opgeëiste persoon zal naleven. Volgens de rechtbank kan dit slechts anders te komen liggen indien er ernstige redenen zijn het tegendeel aan te nemen, op basis van een voldoende concreet onderbouwd verweer daartoe (bestreden uitspraak, para. 6.8).

Ten aanzien van het proces Ingabire stelt de rechtbank slechts dat dit voor de onderhavige zaak niet relevant is.

De rechtbank laat in het midden of het proces tegen Ingabire oneerlijk is geweest, zodat van de feitelijke juistheid van ons verweer dat dat proces oneerlijk is geweest in cassatie moet worden uitgegaan. Daarmee staat ook vast dat Rwanda zijn garanties ten opzichte van Nederland dat Ingabire in Rwanda een eerlijk proces zal genieten niet is nagekomen.

De rechtbank gaat in het geheel niet in op het gevoerde verweer dat vanwege schending van het recht op een eerlijk proces in de zaak Ingabire, en daarmee ook schending van eerdere en recente garanties gegeven aan Nederland, Nederland nu niet meer mag uitgaan van vertrouwen in de Rwandese rechtspleging.

Dat de rechtbank dit heeft nagelaten is des te opmerkelijker, nu zij niet stelt dat de rechtsgang in de zaak van Ingabire wel eerlijk is geweest, en daarmee de feitelijke onderbouwing van het verweer van de opgeëiste persoon teniet zou doen. De rechtbank acht het proces van Ingabire in Rwanda niet relevant, omdat het gaat om een Rwandese strafrechtspleging die onder een ander wettelijk kader valt en het gaat om andere beschuldigingen.

Dit standpunt is in algemene zin onbegrijpelijk —daarover het volgende middel—, en gaat in het bijzonder voorbij aan de wezenlijke vraag of ten opzichte van Nederland eerder geschonden vertrouwen nu dient te resulteren in een negatief oordeel over, danwel aanzienlijk kritischer bejegening van, soortgelijke garanties afkomstig van Rwanda inzake het recht op een eerlijk proces. Er kan daarbij geen kunstmatig en overigens niet te rechtvaardigen onderscheid worden gemaakt tussen verschillende soorten strafprocessen in het verzoekende land. Met andere woorden, Rwanda waarborgt het recht op een eerlijk proces binnen de strafrechtspleging waarvoor het volle verantwoordelijkheid draagt en komt garanties daarover na, of doet dat niet.

Recente negatieve ervaringen met buitenlandse rechtspleging vormen een wezenlijk element van de rechterlijke toepassing van het vertrouwensbeginsel, zeker indien een deugdelijke uitleveringsverdrag ontbreekt en de rechter zelf de door Rwanda gedane toezeggingen in het uitleveringsverzoek als grondslag aanneemt voor het vertrouwensbeginsel (bestreden uitspraak, para. 6.7).

Ten onrechte heeft de rechtbank het uitdrukkelijke voorgedragen verweer gepasseerd dat Nederland vanwege eerder niet nagekomen garanties terzake het bieden van een eerlijk proces in het rechtshulp verkeer met Rwanda nu niet meer mag uitgaan van naleving van garanties met betrekking tot de te verwachten rechtsgang voor de opgeëiste persoon in Rwanda, althans heeft de rechtbank haar beslissing op het verweer onjuist, onvoldoende en/of onbegrijpelijk heeft gemotiveerd.

Bij pleidooi is in de eerste plaats betoogd dat vanwege de structurele aard van de mensenrechtenschendingen in Rwanda de opgeëiste persoon in Rwanda geen eerlijk proces kan krijgen (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras. 98 – 139).

In het bijzonder zijn we uit gegaan voor een algehele analyse van de (recente) mensenrechtensituatie van de uitgebreide studie van de Rwanda-expert prof. Reyntjens: Political Governance in Post-Genocide Rwanda (Cambridge University Press, 2013). Kern van zijn analyse is dat de rechtspleging in Rwanda geheel gepolitiseerd is en misbruikt wordt voor het elimineren van politiek tegenstanders; ook Amnesty International bevestigt dit en heeft het over ‘the government's willingness to subvert the Rwandese criminal justice system in an attempt to eliminate all potential political opposition.’ (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 119).

Voorts is bij pleidooi, met gebruikmaking van gezaghebbende studies en rapporten, uiteengezet dat het in de context van de Rwandese (rechts) cultuur voor de opgeëiste persoon onmogelijk is in een Rwandees strafproces een andere dan de door het regime gerpedikte versie van de feiten ten aanzien van de genocide van 1994 naar voren te brengen; in ieder geval is het uitgesloten dat een rechter dienaangaande een ander oordeel zou vellen (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 136).

Er is bij pleidooi uitvoerig stil gestaan bij de uitspraak van het EHRM in de zaak [B] (27 oktober 2011, no. 37075/09), waarin het EHRM de uitlevering van een Rwandees naar Rwanda vanuit de verdragsverplichtingen in het EVRM toelaatbaar achtte (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras. 163 – 189). In het bijzonder hebben wij geconcludeerd dat deze uitspraak van het EHRM voor onderhavige zaak niet van waarde is doordat, onder andere, de feiten en omstandigheden in onderhavige zaak wezenlijk anders zijn dan in de [B]-zaak, de [B]-uitspraak van het EHRM inmiddels verouderd is en sindsdien de mensenrechtensituatie in Rwanda is verslechterd en er sindsdien meer kritische rapporten en studies beschikbaar zijn gekomen (pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 188).

Vervolgens is verweer gevoerd dat bij uitlevering aan Rwanda de opgeëiste persoon slachtoffer wordt van (flagrante) schending van het recht op een eerlijk proces (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras. 198 – 255).

In het bijzonder is, met gebruikmaking van gezaghebbende bronnen, gesteld dat de rechtspleging in Rwanda wordt misbruikt voor het elimineren van politieke tegenstanders en dat de opgeëiste persoon tot die ‘doelgroep’ behoort (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras. 202 – 211).

Ook is, op grond van diezelfde bronnen, verweer gevoerd dat in de Rwandese strafrechtspleging de onschuldpresumptie niet wordt gerespecteerd, zeker niet in politieke gevoelige zaken en genocide-zaken (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras. 224 – 227).

Bovendien is sprake van een te verwachten (flagrante) schending van het recht van de opgeëiste persoon op effectieve rechtsbijstand en het recht op een effectieve verdediging; het wordt advocaten in Rwanda in wezen onmogelijk gemaakt bepaalde gevoelige verweren te voeren, omdat zij zich daarmee schuldig zouden kunnen maken aan ‘genocide ideology’; daarnaast is het voor de verdediging niet mogelijk ontlastende getuigen te vinden dan wel bereid te vinden een verklaring af te leggen; dit alles blijkt uit gezaghebbende rapporten en studies (pleitaantekeningen van 4 december 2013, 228 – 255).

De rechtbank heeft gesteld dat het verweer inzake risico op (flagrante) schending art. 6 EVRM is onderbouwd met de argumenten dat

Vervolgens heeft de rechtbank geoordeeld dat onvoldoende is onderbouwd namens de opgeëiste persoon op welke wijze de politieke situatie in Rwanda in deze specifieke zaak zal leiden tot een flagrante schending van art. 6 EVRM; daarbij stelt de rechtbank dat het aannemelijk is dat de Rwandese samenleving negatief reageert op advocaten van genocideverdachten, maar dit betekent nog geen onmogelijkheid voor de opgeëiste persoon om zich te laten verdedigen door een professionele advocaat (bestreden uitspraak, para. 6.8).

Wat betreft de gacaca procedures en de zaak van Ingabire, is het oordeel van de rechtbank dat de opgeëiste persoon niet in een gacaca-rechtbank berecht zal worden en dat de zaak van Inagbire niet relevant is omdat op die zaak de Transfer Law niet van toepassing is en de verdenking in die zaak niet vergelijkbaar is met de verdenking in onderhavige zaak (bestreden uitspraak, para, 6.8.).

De rechtbank concludeert dat de onder a, b en c genoemde argumenten noch op zichzelf, noch in samenhang bezien, leiden tot het oordeel dat er sprake is van een dreigende flagrante schending van art. 6 EVRM (bestreden uitspraak, para. 6.8).

De cassatieklachten gerelateerd aan dit middel vallen in de volgende vier onderdelen uiteen.

In de eerste plaats is de rechtbank ten onrechte voorbij gegaan aan de specifiek op art. 6 EVRM gerichte verweren, in het bijzonder het ontbreken van onpartijdige en onafhankelijke rechters, het ontbreken van de onschuldpresumptie en de onmogelijkheid in Rwanda een effectieve verdediging te voeren. Deze verweren zijn geschraagd met argumenten en vinden onderbouwing in diverse gezaghebbende rapporten en studies. Het zijn voorts verweren die niet per definitie in verband staan met de gacaca-processen, de zaak Ingabire of de zaak [A], maar betrekking hebben op de algehele strafrechtspleging in Rwanda.

De rechtbank had deze standpunten niet mogen passeren, omdat een oordeel over elk van die onderdelen van te verwachten schending van art. 6 EVRM, op zichzelf of in onderlinge samenhang, van invloed is op de uiteindelijke vaststelling of een (flagrante) schending van art. 6 EVRM te verwachten is.

Ten tweede, en hiermee verband houdende, heeft de rechtbank de onderbouwing van ons verweer terzake van art. 6 EVRM onjuist en onvolledig weergegeven.

Namens de opgeëiste persoon is niet betoogd dat de algemene politieke situatie in Rwanda een eerlijk proces onmogelijk maakt (zie bestreden uitspraak, para. 6.8).

Het verweer is dat er in de Rwandese samenleving en rechtspleging sprake is van structurele en ernstige mensenrechtenschendingen. Wij hebben voorts door middel van zeer recente en gezaghebbende studies, waaronder het recent verschenen boek van Prof. Reyntjens dat aan het dossier is toegevoegd alsmede rapporten van gezaghebbende mensenrechtenorganisaties Amnesty International en Human Rights Watch, aangetoond dat deze mensenrechtenschendingen voortduren tot de dag van vandaag.

De rechtbank verwijst in haar uitspraak niet naar deze bronnen en geeft ook anderszins geen oordeel over de (actuele) mensenrechtensituatie in Rwanda. Daardoor is haar slotsom dat namens de opgeëiste persoon onvoldoende is onderbouwd op welke manier de algemene politieke situatie in Rwanda in deze specifieke zaak zal leiden tot een dreigende flagrante schending van art. 6 EVRM (bestreden uitspraak, para. 6.8), onjuist en ook onbegrijpelijk.

Indien de rechtbank met de ‘algemene politieke situatie’ zou bedoelen de herhaalde en structurele mensenrechtenschendingen door het Rwandese regime, dan is eveneens onjuist en onbegrijpelijk dat daarmee onvoldoende onderbouwd zou zijn dat dit eveneens wezenlijke risico's vormt voor schending van het recht op een eerlijk proces voor de opgeëiste persoon.

Structurele en grootschalige mensenrechtenschendingen in de verzoekende staat vormen namelijk in beginsel per definitie een wezenlijke risico voor schending van het recht op een eerlijk proces. Maar in dit bijzondere geval komt er bij dat bij pleidooi uitvoerig is betoogd dat de structurele mensenrechtenschendingen in Rwanda nu juist de rechtspleging raken, in het bijzonder hoe het Kagame regime omgaat met politieke gevoelige zaken, het ontbreken van de onschuldpresumptie, het gebrek aan een onpartijdige rechtsgang, etc (pleitaantekeningen van 4 december 2013, paras 140 – 255). Ook gelet op de Rwandese rechtspleging rakende structurele schendingen van de mensenrechten en het profiel van de opgeëiste persoon als politiek tegenstander van het Kagame regime —een onderdeel van het verweer waar de rechtbank geen aandacht aan besteedt, maar daarover later meer—, is het oordeel van de rechtbank onjuist en zonder verdere motivering onbegrijpelijk dat de opgeëiste persoon onvoldoende onderbouwd zou hebben dat de algehele mensenrechtensituatie in Rwanda in zijn geval leidt tot een (flagrante) schending van art. 6 EVRM.

Dit brengt ons bij het derde onderdeel van deze cassatieklacht. Bij pleidooi is betoogd, en onderbouwd aan de hand van stukken, dat vanwege individuele omstandigheden betreffende de opgeëiste persoon juist hij het risico loopt op een (flagrante) schending van art. 6 EVRM. Die bijzondere omstandigheden zijn:

De rechtbank is voorbij gegaan aan deze de opgeëiste persoon betreffende feiten en omstandigheden -waarvan de rechtbank de juistheid dus in het midden heeft gelaten, zodat daarvan in cassatie moet worden uitgegaan. Dit is ten onrechte omdat deze persoonlijke feiten en omstandigheden essentieel zijn voor de beoordeling van in de specifieke zaak van de opgeëiste persoon te verwachten (flagrante) schending van art. 6 EVRM. Bovendien is het negeren van dit onderdeel van het verweer onbegrijpelijk doordat de rechtbank wel oordeelt dat de opgeëiste persoon onvoldoende heeft onderbouwd dat de algemene politieke situatie in Rwanda in deze specifieke zaak (curs, adv.) zal leiden tot een flagrante schending van art. 6 EVRM (bestreden uitspraak, para. 6.8).

Het ligt bij een dergelijk oordeel, in het bijzonder vanwege de verwijzing naar ‘deze specifieke zaak’, op de weg van de rechtbank dat zij motiveert of zij bijvoorbeeld twijfelt aan de feitelijke juistheid van het gevoerde verweer inzake de persoonlijke feiten en omstandigheden of dat zij bijvoorbeeld meent dat dergelijke feiten en omstandigheden betreffende de opgeëiste persoon, ongeacht de feitelijke juistheid, geen rol spelen bij de beoordeling van de voor hem aanwezige risico's inzake naleving art. 6 EVRM.

Nu de rechtbank dat heeft nagelaten kan ook om die reden die bestreden uitspraak niet in stand blijven.

Als vierde, en laatste, onderdeel van de cassatieklacht bij dit middel bestrijden we het oordeel van de rechtbank dat schending van het recht op een eerlijk proces bij de gacaca procedure in Rwanda en in de zaak Ingabire geen invloed heeft op de inschatting van de risico's voor de opgeëiste persoon terzake (flagrante) schending van art. 6 EVRM. Zo begrijpen wij hetgeen de rechtbank op dit punt naar voren brengt in para. 6.8 van de bestreden uitspraak.

We merken op dat de rechtbank niet stelt dat de processen in Rwanda bij de gacaca en in de zaak Ingabire, als ook vele andere strafprocessen in Rwanda, wel eerlijk verlopen. Nu de rechtbank de juistheid van ons verweer dat de gacaca-processen en de zaak Ingabire oneerlijk zijn geweest in het midden heeft gelaten, moet van de feitelijke juistheid van ons verweer in cassatie worden uitgegaan.

De kern van de positie van de rechtbank is kennelijk dat de strafzaak tegen de opgeëiste persoon in Rwanda zich van andere processen die wel als flagrante schending van art. 6 EVRM kunnen worden aangemerkt zal onderscheiden doordat

Dit oordeel is onjuist en/of onbegrijpelijk.

Vooraleerst is van belang te benadrukken dat de opgeëiste persoon niet wordt verdacht van bijvoorbeeld diefstal of drugshandel, maar van betrokkenheid bij de genocide in 1994. De omvang en precise oorsprong van deze genocide liggen in Rwanda uiterst gevoelig, hetgeen wordt onderstreept door het feit dat niet alleen betrokkenheid bij deze genocide maar ook het bezigen van ‘genocide ideology’ in Rwanda geldt als een strafbaar feit (zie voor strafbaarstelling genocide ideology: ‘law No 33 bis/2003 of September 6, 2003’: ‘Shall be sentenced to an imprisonment of ten (10) to twenty (20) years, any person who will have publicly shown, by his or her words, writings, images, or by any other means, that he or she has negated the genocide committed, rudely minimised it or attempted to justify or approve its grounds, or any person who will have hidden or destroyed its evidence. Where the crimes mentioned in the preceding paragraph are committed by an association or a political party, its dissolution shall be pronounced’).

Uit de door ons ingebrachte studie van Reyntjens —en andere bronnen, zoals Amnesty International— blijkt voorts dat de genocide-beschuldiging, gelijk de beschuldiging van ‘genocide ideology’, in Rwanda regelmatig wordt misbruikt door het regime om zich te ontdoen van politieke tegenstanders (zie pleitaantekeningen van 4 december 2013, para. 137). Bovendien gaat het bij de gacaca procedures, die algemeen als oneerlijk bekend staan, ook om genocidebeschuldigingen, zodat enige positieve ‘invloed’ van die beschuldiging op het verwezenlijken van een ‘fair trial’ aantoonbaar niet aanwezig is.

Daarenboven is het zo dat Rwanda volledig verantwoordelijk is voor elk strafproces binnen zijn landsgrenzen. Aan die verantwoordelijkheid doet niet af of een Rwandees strafproces wordt geregeerd door bepaalde wetgeving. Het oordeel van de rechtbank dat één enkel specifiek strafproces, de [A] zaak, wel relevant is voor de beoordeling van onderhavige zaak, omdat op dat proces dezelfde wetgeving van toepassing is en het eveneens gaat om genocide, houdt ten onrechte geen rekening met de algehele en structurele tekortkomingen van het Rwandese rechtsregime. Daarnaast brengt deze voorkeur van de rechtbank voor processen onder de Transfer Law een onterechte en willekeurige cesuur aan binnen strafprocessen onder de verantwoordelijkheid van Rwanda.

De rechtbank heeft voorts geen acht geslagen op het onderdeel van het verweer waarin is gesteld dat de processen onder de Transfer Law worden afgedaan door dezelfde rechters die verantwoording dragen voor het oneerlijke proces van Ingabire, de Rwandese High Court (pleitaantekeningen van 9 december 2013, para. 75). Dat de rechtbank deze omstandigheid niet in haar oordeel heeft betrokken is onbegrijpelijk, te meer in het licht van de opvatting van diezelfde rechtbank dat het kennelijk wel relevant is dat de opgeëiste persoon niet terecht komt bij andere Rwandese rechters waarvan wordt aangenomen dat ze niet in staat zijn een eerlijk proces te garanderen, te weten de gacaca-rechters.

Op basis van de vier onderdelen behorende bij dit cassatiemiddel, ieder afzonderlijk en in onderlinge samenhang bezien, komen we tot de slotsom dat de rechtbank ten onrechte het verweer van de opgeëiste persoon inzake schending van art. 6 EVRM heeft verworpen en/of haar beslissing op het verweer onjuist, onvoldoende en/of onbegrijpelijk heeft gemotiveerd.

Uit het vorenstaande volgt dat de bestreden uitspraak niet in stand kan blijven.

Deze schriftuur wordt ondertekend en ingediend door mrs. T.M.D. Buruma en G.K. Sluiter, advocaten te Amsterdam, die verklaren daartoe door verzoeker bepaaldelijk te zijn gevolmachtigd.

Amsterdam, 3 maart 2014

T. BURUMA

G.K. SLUITER