HR, 22-01-2016, nr. 12/03718

Voor een overzicht van het geding in cassatie tot aan het door de Hoge Raad in dit geding gewezen arrest van 28 maart 2014, nr. 12/03718, ECLI:NL:HR:2014:683, BNB 2014/127 (hierna: het verwijzingsarrest), wordt verwezen naar dat arrest, waarbij de Hoge Raad aan het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft verzocht een prejudiciële beslissing te geven over de in dat arrest geformuleerde vragen.

Bij arrest van 9 september 2015, X en T. A. van Dijk, gevoegde zaken C-72/14 en C-197/14, ECLI:EU:C:2015:564, BNB 2015/230, heeft het Hof van Justitie, uitspraak doende op die vragen, voor recht verklaard:

“1) Artikel 7, lid 2, onder a), van verordening (EEG) nr. 1408/71 van de Raad van 14 juni 1971 betreffende de toepassing van de socialezekerheidsregelingen op werknemers en zelfstandigen, alsmede op hun gezinsleden, die zich binnen de Gemeenschap verplaatsen, en de artikelen 10 quater tot en met 11 bis, 12 bis en 12 ter van verordening (EEG) nr. 574/72 van de Raad van 21 maart 1972 tot vaststelling van de wijze van toepassing van verordening (EEG) nr. 1408/71, beide zoals gewijzigd en bijgewerkt bij verordening (EG) nr. 118/97 van de Raad van 2 december 1996, en gewijzigd bij verordening (EG) nr. 647/2005 van het Europees Parlement en de Raad van 13 april 2005, moeten aldus worden uitgelegd dat een verklaring die het bevoegde orgaan van een lidstaat, in de vorm van een E101-verklaring, heeft afgegeven teneinde te bevestigen dat een werknemer is onderworpen aan de sociale wetgeving van die lidstaat, terwijl deze werknemer valt onder het Verdrag betreffende de sociale zekerheid van Rijnvarenden, aangenomen door de Regeringsconferentie belast met de herziening van het Verdrag van 13 februari 1961 betreffende de sociale zekerheid van Rijnvarenden, ondertekend te Genève op 30 november 1979,(HR: hierna: het Rijnvarendenverdrag) niet bindend is voor de organen van de andere lidstaten, en dat het in dit verband niet relevant is dat het orgaan van afgifte niet beoogde een echte E101-verklaring af te geven, maar om administratieve redenen het standaardformulier van die verklaring heeft gebruikt.

2) Artikel 267, derde alinea, VWEU moet aldus worden uitgelegd dat een nationale rechterlijke instantie waarvan de beslissingen volgens het nationale recht niet vatbaar zijn voor hoger beroep, zoals de verwijzende rechter, niet gehouden is zich tot het Hof van Justitie van de Europese Unie te wenden op de enkele grond dat een lagere nationale rechter in een zaak die vergelijkbaar is met de aan haar voorgelegde zaak en die betrekking heeft op exact dezelfde problematiek, een prejudiciële vraag heeft gesteld aan het Hof van Justitie van de Europese Unie, noch om de beantwoording van die vraag af te wachten.”

Zowel belanghebbende als de Staatssecretaris heeft, daartoe in de gelegenheid gesteld, schriftelijk gereageerd op dit arrest.

Het eerste middel betoogt dat Nederland op grond van het beginsel van loyale samenwerking als bedoeld in (thans) artikel 4, lid 3, VEU is gebonden aan de door de Luxemburgse autoriteit aan belanghebbende afgegeven E101-verklaring. Gelet op punt 1 van de hiervoor in onderdeel 1 weergegeven verklaring voor recht faalt dit middel.

Het tweede middel richt zich tegen het in 2.2.2 weergegeven oordeel van het Hof dat het ontbreken van een scheepspatent niet in de weg hoeft te staan aan toepassing van de conflictregel van artikel 11 van het Rijnvarendenverdrag. Het middel wordt terecht voorgesteld (zie HR 11 oktober 2013, nr. 12/04012, ECLI:NL:HR:2013:CA0827, BNB 2013/257; hierna: het arrest van 11 oktober 2013).

De overige middelen kunnen niet tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien artikel 81, lid 1, van de Wet op de rechterlijke organisatie, geen nadere motivering, nu die middelen niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.

In het incidentele beroep wordt geklaagd over het hiervoor in 2.2.2 weergegeven oordeel van het Hof dat de Inspecteur niet aannemelijk heeft gemaakt dat het schip in de onderhavige periode was voorzien van een scheepspatent als bedoeld in artikel 22 van de HRA. Betoogd wordt dat dit bewijsoordeel onbegrijpelijk is in het licht van hetgeen de Inspecteur voor het Hof heeft aangevoerd in zijn brief met bijlagen van 25 april 2012.

Deze brief met bijlagen, waarop in onderdeel 2.2 van de uitspraak van het Hof kennelijk wordt gedoeld en waarvan ook melding wordt gemaakt in het proces-verbaal van het verhandelde ter zitting van het Hof, behoort echter niet tot de gedingstukken die de griffier van het Hof op de voet van artikel 28a, lid 2, van de Algemene wet inzake rijksbelastingen aan de griffier van de Hoge Raad heeft toegezonden. De griffier van het Hof heeft desgevraagd meegedeeld dat hij niet de beschikking heeft over deze stukken. Gelet hierop kan de Hoge Raad het bestreden oordeel niet toetsen op begrijpelijkheid. Om deze reden moet de klacht slagen.

Gelet op de onderdelen 3.2 en 4.2 kan ’s Hofs uitspraak niet in stand blijven. Verwijzing moet volgen. Het verwijzingshof zal moeten beoordelen of de Inspecteur met zijn brief met bijlagen van 25 april 2012 aannemelijk heeft gemaakt dat het schip beschikte over het in onderdeel 2.2.1 bedoelde scheepspatent. Het zal daarbij acht dienen te slaan op onderdeel 3.4.2 van het arrest van 11 oktober 2013.

Wat betreft het principale cassatieberoep van belanghebbende zal de Staatssecretaris worden veroordeeld in de kosten van het geding in cassatie.

Wat betreft het incidentele cassatieberoep van de Staatssecretaris acht de Hoge Raad geen termen aanwezig voor een veroordeling in de proceskosten.

Door het verwijzingshof zal worden beoordeeld of aan belanghebbende voor de kosten van het geding voor het Hof een vergoeding dient te worden toegekend.

De Hoge Raad:

verklaart beide beroepen in cassatie gegrond,

vernietigt de uitspraak van het Hof,

verwijst het geding naar het Gerechtshof Amsterdam ter verdere behandeling en beslissing van de zaak met inachtneming van dit arrest,

gelast dat de Staat aan belanghebbende vergoedt het door deze ter zake van de behandeling van het beroep in cassatie betaalde griffierecht ten bedrage van € 115, en veroordeelt de Staatssecretaris van Financiën in de kosten van het geding in cassatie aan de zijde van belanghebbende, vastgesteld op € 4960 voor beroepsmatig verleende rechtsbijstand.

Dit arrest is gewezen door de vice-president R.J. Koopman als voorzitter, en de raadsheren M.A. Fierstra en M.E. van Hilten, in tegenwoordigheid van de waarnemend griffier F. Treuren, en in het openbaar uitgesproken op 22 januari 2016.

Aan belanghebbende zijn voor het jaar 2007 aanslagen in de inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen en de inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet opgelegd, welke aanslagen, na daartegen gemaakt bezwaar, bij uitspraken van de Inspecteur zijn gehandhaafd.

De Rechtbank te ’s-Gravenhage (nr. AWB 10/7672) heeft het tegen die uitspraken ingestelde beroep gegrond verklaard, de uitspraken van de Inspecteur vernietigd en de aanslagen gehandhaafd zoals deze luiden nadat deze bij beschikkingen van 18 februari 2011 zijn verminderd.

Belanghebbende heeft tegen de uitspraak van de Rechtbank hoger beroep ingesteld bij het Hof.

Het Hof heeft de uitspraak van de Rechtbank bevestigd. De uitspraak van het Hof is aan dit arrest gehecht.

Belanghebbende heeft tegen ’s Hofs uitspraak beroep in cassatie ingesteld.

De Staatssecretaris van Financiën heeft een verweerschrift ingediend. Hij heeft tevens incidenteel beroep in cassatie ingesteld.

Het beroepschrift in cassatie en het geschrift waarbij incidenteel beroep in cassatie is ingesteld, zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.

Belanghebbende heeft in het principale beroep een conclusie van repliek ingediend.

Belanghebbende heeft het incidentele beroep beantwoord.

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan. Belanghebbende woonde in het jaar 2007 in Nederland en was gedurende de periode 1 januari 2007 tot en met 30 juni 2007 in dienst bij [A] Sarl (hierna: [A]), gevestigd te Luxemburg. Hij was in die periode op het grondgebied van lidstaten van de Europese Gemeenschap als kapitein werkzaam op een binnenvaartschip (hierna: het schip), voornamelijk op de Rijn, haar zijrivieren en haar verbindingen naar de open zee. Door de Luxemburgse autoriteit is aan belanghebbende een zogenoemde E 101-verklaring afgegeven (hierna: de E 101-verklaring). Die verklaring houdt in dat de sociale zekerheidswetgeving van Luxemburg met ingang van 1 september 2004 op belanghebbende van toepassing is op grond van Verordening nr. 1408/71.

Voor het Hof was in geschil of belanghebbende in de hiervoor in 3.1 bedoelde periode in Nederland verplicht verzekerd en premieplichtig was voor de volksverzekeringen en de zorgverzekering. Het geschil spitste zich toe op de vragen of belanghebbende kan worden aangemerkt als rijnvarende als bedoeld in artikel 1, letter m, van het Verdrag betreffende de sociale zekerheid van Rijnvarenden (Trb. 1981, 43; hierna: het Rijnvarendenverdrag) en zo ja, of dat verdrag de Nederlandse socialezekerheidswetgeving aanwijst als de wetgeving die op belanghebbende van toepassing is. Indien dat laatste het geval zou zijn, was voor het Hof voorts in geschil of een door de Luxemburgse autoriteit afgegeven E 101-verklaring in de weg staat aan premieheffing door Nederland.

Het Hof heeft geoordeeld dat belanghebbende is aan te merken als rijnvarende in de zin van het Rijnvarendenverdrag, en dat op grond van artikel 11, lid 2, van dit verdrag de socialezekerheidswetgeving van Nederland op hem van toepassing is. Verder heeft het Hof geoordeeld dat aan de E 101-verklaring geen waarde kan worden gehecht aangezien zij is afgegeven op grond van Verordening nr. 1408/71, en die verordening gelet op het bepaalde in artikel 7, lid 2, onderdeel a, niet van toepassing is op belanghebbende.

Het eerste middel in het principale beroep stelt de betekenis van de E 101-verklaring aan de orde. Met het middel wordt betoogd dat Nederland op grond van het beginsel van loyale samenwerking als bedoeld in (thans) artikel 4, lid 3, VEU is gebonden aan die door de Luxemburgse autoriteit aan belanghebbende afgegeven verklaring. Belanghebbende wijst hiertoe op het arrest van het Hof van Justitie van 10 februari 2000, Fitzwilliam Executive Search, C-202/97, Jurispr. 2000 p. I-883, BNB 2000/219.

In het arrest van 11 oktober 2013, nr. 12/04012, ECLI:NL:HR:2013:CA0827, BNB 2013/257 (hierna: het arrest van 11 oktober 2013), heeft de Hoge Raadgeoordeeld dat geen betekenis kan worden toegekend aan een afgegeven E 101-verklaring en dat het beginsel van loyale samenwerking niet wordt geschonden, indien de betrokkene moet worden aangemerkt als rijnvarende in de zin van artikel 1, letter m, van het Rijnvarendenverdrag op wie dat verdrag van toepassing is. De Hoge Raad overwoog:

“3.8.1. Met betrekking tot de aan belanghebbende afgegeven E 101-verklaring heeft het Hof geoordeeld dat daaraan geen waarde kan worden toegekend aangezien zij is afgegeven op grond van de niet van toepassing zijnde Verordening nr. 1408/71.

Het hiertegen gerichte eerste middel faalt. Artikel 7, lid 2, aanhef en letter a, van de Verordening nr. 1408/71 bepaalt dat het Rijnvarendenverdrag van toepassing blijft. Aangezien belanghebbende gelet op hetgeen hiervoor in 3.4 is overwogen als rijnvarende moet worden aangemerkt, is op hem het Rijnvarendenverdrag van toepassing en wordt de toepasselijke sociale zekerheidswetgeving niet bepaald door de Verordening nr. 1408/71. Daarom kan in het onderhavige geval geen betekenis worden toegekend aan een door Luxemburg afgegeven E 101-verklaring, die immers alleen van belang is in verband met de vaststelling van de toepasselijke wetgeving op grond van de Verordening nr. 1408/71 (…).

Het door belanghebbende in dit verband aangehaalde arrest HvJ 10 februari 2000, Fitzwilliam Executive Search, nr. C-202/97, Jurispr. 2000 p. I-883, BNB 2000/219, gaat ervan uit dat de toepasselijke wetgeving wordt bepaald door de Verordening nr. 1408/71 en mist daarom betekenis in een geval als het onderhavige, waarin het Rijnvarendenverdrag van toepassing is en de toepasselijke wetgeving aanwijst. Van strijd met het beginsel van loyale samenwerking tussen de lidstaten als bedoeld in artikel 4, lid 3, VEU, is derhalve geen sprake.”

De Hoge Raad heeft deze beslissing genomen zonder het stellen van een of meer prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie, omdat hij van oordeel was dat daarover redelijkerwijs geen twijfel mogelijk is. Voor dergelijke twijfel ziet de Hoge Raad ook thans geen aanleiding.

In zijn uitspraak van 7 februari 2014, nr. 13/00040, ECLI:NL:GHSHE:2014:248, V-N 2014/12.15, heeft het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch in een andere zaak wel aanleiding gezien om aan het Hof van Justitie een prejudiciële vraag hierover te stellen. Het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch heeft daartoe aan het Hof van Justitie - zakelijk weergegeven - de vraag voorgelegdof een orgaan van sociale zekerheid gebonden is aan een E 101-verklaring afgegeven door het bevoegde orgaan van een andere lidstaat, indien de toewijzingsregels van Verordening nr. 1408/71 niet van toepassing zijn omdat sprake is van een rijnvarende. Het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch heeft daarbij overwogen dat het zelf van oordeel is dat die vraag bevestigend moet worden beantwoord.

Aangezien de beantwoording van die vraag van betekenis kan zijn voor de berechting van de onderhavige zaak, staat de Hoge Raad voor de vraag of hij in deze zaak mag beslissen in overeenstemming met zijn arrest van 11 oktober 2013 zonder prejudiciële vragen te stellen aan het Hof van Justitie en zonder de beantwoording van de prejudiciële vragen van het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch af te wachten. Mag de Hoge Raad thans nog steeds, zoals hiervoor in 4.1.3 vermeld, ervan uitgaan dat is voldaan aan de voorwaarden geformuleerd in het arrest van het Hof van Justitie van 6 oktober 1982 (Cilfit, 283/81, Jur. blz. 3415, punt 16) omdat hij meent dat de juiste toepassing van het recht van de Europese Unie op dit punt zo evident is dat daarover redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan?

Het Cilfit-arrest brengt mee dat de nationale rechter er in dat geval van overtuigd moet zijn dat de oplossing even evident zal zijn voor de rechters van andere lidstaten en voor het Hof van Justitie. In de onderhavige zaak is het echter niet de rechter van een andere lidstaat die tot een andere interpretatie komt. Dat de eenvormige toepassing van het recht van de Europese Unie in alle lidstaten in gevaar komt, blijkt op zich niet uit een verschil in interpretatie tussen een niet-verwijzingsplichtige en een verwijzingsplichtige rechter in de zin van artikel 267 VWEU in één en dezelfde lidstaat. Anders zou de hoogste rechter van een lidstaat die de uitspraak van een lagere rechter zou willen vernietigen omdat hij het recht van de Europese Unie anders uitlegt dan die lagere rechter, bovendien telkens gehouden zijn om eerst het oordeel van het Hof van Justitie daarover te vragen. Verder belet de enkele omstandigheid dat een verschillende uitleg van een verplichting denkbaar is, een verwijzingsplichtige rechter evenmin om te komen tot het oordeel dat de juiste toepassing van het recht van de Europese Unie evident is (vgl. HvJ 15 september 2005, Intermodal Transport, C-495/03, Jur. blz. I-8151).

De Hoge Raad acht het geraden de onderhavige vraag bij wijze van prejudiciële vraag voor te leggen aan het Hof van Justitie.

Als de hierna geformuleerde prejudiciële vraag bevestigend moet worden beantwoord, wenst de Hoge Raad van het Hof van Justitie te vernemen of de Nederlandse autoriteiten op het gebied van de sociale zekerheid gebonden zijn aan een door een autoriteit van een andere lidstaat afgegeven E 101-verklaring, zelfs als sprake mocht zijn van een rijnvarende zodat de regels over de toepasselijke wetgeving in de Verordening nr. 1408/71, waarop die verklaring betrekking heeft, op grond van artikel 7, lid 2, aanhef en letter a, van die verordening toepassing missen.

Indien beide vragen bevestigend moeten worden beantwoord, dient premieheffing bij belanghebbende over de hiervoor in 3.1 bedoelde periode achterwege te blijven. In dat geval komt de (mogelijke) toepassing van het Rijnvarendenverdrag niet aan de orde. De Hoge Raad zal de middelen in het principale en het incidentele beroep in cassatie die betrekking hebben op de toepasselijkheid en de toepassing van het Rijnvarendenverdrag daarom thans niet behandelen.

De Hoge Raad verzoekt het Hof van Justitie van de Europese Unie uitspraak te doen over de volgende vragen:

1. Moet de Hoge Raad, als hoogste nationale rechter, in een prejudiciële vraag gesteld door een lagere nationale rechter aanleiding zien om een prejudiciële vraag aan het Hof van Justitie voor te leggen of de beantwoording van die door de lagere nationale rechter gestelde vraag af te wachten, ook indien hij van oordeel is dat de juiste toepassing van het recht van de Europese Unie op het door hem te beslissen punt zo evident is dat redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan over de wijze waarop die vraag zou moeten worden beantwoord?

2. Indien de eerste vraag bevestigend moet worden beantwoord, zijn de Nederlandse autoriteiten op het gebied van de sociale zekerheid dan gebonden aan een door een autoriteit van een andere lidstaat afgegeven E 101-verklaring, zelfs als sprake is van een rijnvarende zodat de regels over de toepasselijke wetgeving in de Verordening nr. 1408/71, waarop die verklaring betrekking heeft, op grond van artikel 7, lid 2, aanhef en letter a, van die verordening toepassing missen?

De Hoge Raad houdt iedere verdere beslissing aan en schorst het geding totdat het Hof van Justitie naar aanleiding van vorenstaand verzoek uitspraak heeft gedaan.

Dit arrest is gewezen door de vice-president M.W.C. Feteris als voorzitter, en de raadsheren C. Schaap, P.M.F. van Loon, M.A. Fierstra en Th. Groeneveld, in tegenwoordigheid van de waarnemend griffier F. Treuren, en in het openbaar uitgesproken op 28 maart 2014.