225 Aanvraagformulier; verkeerde opgave; schending mededelingsplicht

Wanneer daartoe aanleiding bestaat, kan de verzekeraar een beroep doen op clausules inhoudende dat aan de verzekering geen rechten kunnen worden ontleend indien de verzekerde in geval van schade vóór het sluiten van de overeenkomst tegen beter weten in een onjuiste voorstelling van zaken heeft gegeven (art. 7:930 jo. art. 7:928 BW) 1 en kan de verzekeraar weigeren uit te keren.2 Stelplicht en bewijslast dat niet aan de mededelingsplicht zou zijn voldaan (een bevrijdend verweer) berusten bij de verzekeraar. Het verweer van de verzekeraar houdt in dat hij niet hoeft uit te keren c.q. proportioneel minder hoeft uit te keren (art. 7:930 lid 2 jo. lid 3 BW), omdat de verzekeringnemer zijn in art. 7:928 BW vermelde verplichting niet heeft nageleefd om vóór het sluiten van de verzekeringsovereenkomst aan de verzekeraar alle feiten mede te delen die hij kent of behoorde te kennen en waarvan, naar hij weet of behoort te begrijpen,3 de beslissing van de verzekeraar of, en zo ja, op welke voorwaarden hij de verzekering zal willen afsluiten, afhangt of kan afhangen.4

Alleen indien de verzekeraar gebruik maakt van heldere, eenduidige en scherp geformuleerde vragen, die voor een verschoonbare onjuiste of onvolledige beantwoording nauwelijks of geen ruimte laten en die tegelijkertijd tot uitdrukking brengen dat de verzekeraar de gevraagde gegevens voor de beoordeling van het risico van belang acht, is het leveren van bewijs van niet-nakoming van de mededelingsplicht mogelijk.5 De vragenlijst bepaalt de omvang van de mededelingsplicht (art. 7:928 lid 6 BW) en door de vraagstelling maakt de verzekeraar kenbaar dat bepaalde vermeldingen relevant zijn bij zijn acceptatiebeslissing.6 De verzekeringnemer kan zich beperken tot (correcte en volledige) beantwoording van de vragen.7 De verzekeraar kan zich er niet op beroepen dat feiten waarnaar niet met een voldoende duidelijk geformuleerde vraag was gevraagd, niet zijn medegedeeld,8 tenzij is gehandeld met de opzet de verzekeraar te misleiden (art. 7:928 lid 6 jo. 7:930 lid 5 BW). De verzekeringsnemer mag een hem door de verzekeraar voorgelegde vraag opvatten naar de zin die hij daaraan in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs mag toekennen.9 De verzekeraar zal ervoor zorgen dat de in te vullen vragenlijst duidelijk is en dat geen ruimte voor twijfel kan bestaan over hetgeen met de vragenlijst wordt beoogd.10

Het aanvraagformulier kent als laatste item een in algemene termen luidende slotvraag.15 Dat betekent dat voor een aanvullende spontane mededelingsplicht geen ruimte meer is.16 De verzekerde kan bij een afwijzing van de claim door de verzekeraar op grond van verzwegen feiten het (contra-bevrijdend) verweer voeren dat in het aanvraagformulier niet specifiek werd gevraagd naar bepaalde feiten en dat de verzekeringnemer niet kon weten dat hij in de slotvraag deze feiten naar voren had moeten brengen. Bij gebreke van een specifieke vraag is beslissend of de verzekeringnemer heeft begrepen, althans heeft behoren te begrijpen dat hij bij de slotvraag melding had moeten maken van bepaalde feiten.

Komt de verzekeraar met concrete stellingen met betrekking tot de onjuistheid van de mededelingen van de verzekeringnemer (stelplicht van de verzekeraar), dan ligt het op de weg van de verzekerde om ter motivering van zijn betwisting de door de verzekeraar genoemde specifieke omstandigheden nader toe te lichten (een grondslagverweer). De verzekerde zal een verklaring moeten geven voor gebleken discrepanties; doet de verzekerde dit niet, dan wordt als vaststaand aangenomen dat de verzekerde een onjuiste voorstelling van zaken heeft gegeven. Wanneer de verzekeraar voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat de verzekeringnemer zijn mededelingsplicht heeft geschonden, is sprake van een vermoeden/voorshands bewezenverklaring en kan de verzekerde tegenbewijs leveren. Slaagt de verzekeraar in het bewijs van schending van de mededelingsplicht, dan zal de verzekeraar nog dienen te stellen en te bewijzen dat het acceptatiebeleid had meegebracht dat een redelijk handelende verzekeraar de afgesloten verzekering niet of niet op dezelfde voorwaarden19 zou hebben gesloten als de verzekeraar bekend was geweest met de ware toestand van verzekeringnemer (art. 7:928 lid 4 eerste volzin; een bevrijdend verweer). De verzekerde kan ook het aspect van de relevantie voor de verzekeraar gemotiveerd betwisten (een grondslagverweer).20

Blijft de schending van de mededelingsplicht door de verzekeringnemer en/of de relevantie onbewezen, dan zal de verzekeraar moeten uitkeren. Het bewijsrisico berust bij de verzekeraar. Bovendien geschiedt de bedongen uitkering onverkort indien de niet of onjuist meegedeelde feiten van geen belang zijn voor de beoordeling van het risico zoals dit zich heeft verwezenlijkt (het causaliteitsbeginsel van art. 7:930 lid 1-3 BW; het causaal verband tussen het verzwegen hebben van bepaalde feiten en de schade). De bewijslast van het ontbreken van causaliteit rust op de verzekerde (een contra-bevrijdend verweer).24