HR, 18-10-2019, nr. 19/00551

Het Hof heeft overwogen dat partijen, bij aangetekend verzonden brief van 10 oktober 2018, in de gelegenheid gesteld zijn te verklaren dat zij op een zitting willen worden gehoord en dat belanghebbende van die gelegenheid geen gebruik heeft gemaakt.

Belanghebbende heeft van het Hof echter geen (aangetekende) brief van 10 oktober 2018 ontvangen. Belanghebbende betoogt dat hij door het Hof op een zitting gehoord wilde worden, onder andere om zijn standpunten nader toe te lichten, en dat hij, zou hij een dergelijke brief hebben ontvangen, dit terstond aan het Hof kenbaar zou hebben gemaakt.

De gemachtigde van belanghebbende heeft bij het Hof navraag gedaan over de kennelijk aan hem verzonden brief. Daarop ontving hij bij brief van 7 februari 2019 een reactie van het Hof. Bij die reactie is een kopie overgelegd van de brief van het Hof van 10 oktober 2018. U treft een afschrift daarvan aan. Belanghebbende merkt over die kopie het navolgende op.

Op de brief van 10 oktober 2018 is in het briefhoofd ‘AANGETEKEND’ vermeld. Erboven is een weergave zichtbaar van een sticker met een 3S-code die kennelijk gebruikt wordt voor de aangetekende verzending door PostNL. Het gaat om de 3S-code 3SRRC07912085. Blijkens de bij PostNL opgevraagde Tracking status van de zending met meergenoemde 3S-code, zie ook bijgaand, betreft dit echter een brief van 8 januari 2019 die op 9 januari 2019 bij de gemachtigde van belanghebbende is afgeleverd. Deze 3S code kan derhalve onmogelijk zien op de brief van 10 oktober 2018. Waarom door de administrate van het Hof de sticker met de betreffende 3S-code op de kopie van de brief van 10 oktober 2018 is aangebracht is voor belanghebbende een raadsel. Belanghebbende vindt dit maar een zeer merkwaardige gang van zaken. Hoe dan ook is niet gebleken is van de aangetekende verzending van de brief van 10 oktober 2018 op of omstreeks die datum.

Anders dan het Hof heeft overwogen moet het ervoor worden gehouden dat belanghebbende hierom geen toestemming heeft verleend om een zitting achterwege te laten. Althans, dat het Hof daar ten onrechte vanuit is gegaan. Aan het vereiste van artikel 8:57, eerste lid, van de Awb is daarmee niet voldaan. 's Hofs oordeel is hierom onbegrijpelijk. Ook is de uitspraak van het Hof in strijd met het recht. Zie ter adstructie: CRvB 4 mei 2016, ECLI:NL:CRVB:2016:1699 alsook PHR 12 mei 2006, ECLI:NL:PHR:2006:AR5757.

Omdat sprake is van schending van zulke fundamentele beginselen van een behoorlijke rechtspleging, zoals het beginsel van hoor en wederhoor, en het recht om op een zitting te worden gehoord, kan de uitspraak van het Hof niet in stand blijven. Naar oordeel van belanghebbende moet verwijzing volgen. Aldus letterlijk: CRvB 23 november 1999, ECLI:NL:CRVB:1999:AZ8520 en 1 februari 2005, ECLI:NL:CRVB:2005:AS5115 alsmede ABRvS 23 maart 2007, ECLI:NL:RVS:2007:BA2170.

In de rechtsoverwegingen 4.2 tot en met 4.4 komt het Hof tot het oordeel dat van het horen mocht worden afgezien omdat de heffingsambtenaar veronderstellenderwijs mocht aannemen dat de bezwaartermijn niet verschoonbaar was overschreden reeds nu er geen redenen voor verschoonbaarheid in het bezwaarschrift waren medegedeeld.

Het Hof is bij zijn hiervoor weergegeven oordeel uitgegaan van een onjuiste maatstaf, zowel voor de vraag of van het horen mocht worden afgezien alsmede voor de vraag of de onverschoonbaarheid van het bezwaar reeds mocht worden verondersteld bij gebreke van een onmiddellijke toelichting in het bezwaarschrift, hetgeen volgens belanghebbende strijdt met artikel 6:11 van de Awb.

Belanghebbende merkt in dit verband op dat het enkele feit dat er sprake is van een termijnoverschrijding in geen geval de conclusie rechtvaardigt dat er sprake is van een kennelijk niet-ontvankelijk bezwaar, juist omdat er sprake kan zijn van een verschoonbare termijnoverschrijding. Of daarvan sprake is kan slechts bij een integrale heroverweging in de bezwaarfase aan de orde komen, nog daargelaten dat de uitspraak op bezwaar het woord ‘kennelijk’ niet bevat.

De door het Hof aangelegde maatstaf, dat de onverschoonbaarheid mag worden aangenomen indien belanghebbende niet terstond zelf het initiatief neemt om redenen van verschoonbaarheid aan te dragen, verdraagt zich daarmee niet.

Weliswaar is artikel 6 van het EVRM niet van toepassing op geschillen over belastingen, maar dit neemt niet weg dat ook bij belastingzaken als uitgangspunt heeft te gelden dat belang toekomt aan de toegang tot een onafhankelijke rechterlijke instantie (vgl.: HR 28 maart 2014, ECLI:NL:HR:2014:699), zo ook artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Uit artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM volgt bovendien dat elke maatregel die het ongestoorde genot van eigendom aantast, waaronder de heffing van belasting, vergezeld moet gaan van procedurele garanties die de betrokkene een redelijke mogelijkheid bieden tot effectieve betwisting van de rechtmatigheid van die maatregel (vgl. bijv. HR 22 oktober 2010, ECLI:NL:HR:2010:BL1943).

Bij toepassing van artikel 6:11 van de Awb in geval van het te laat aanwenden van een rechtsmiddel dient met deze kaders rekening te worden gehouden. De maatstaf of ‘redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld dat de indiener in verzuim is geweest’ dient bovendien te worden bezien in het licht van EHRM 31 mei 2016, nr. 37242/14, en de daarin genoemde maatstaf, namelijk dat het moet gaan om uitsluitend ‘the errors [that] are attributable to that party’.

De door het Hof gehanteerde maatstaf voldoet ook hieraan niet: het niet direct vermelden van eventuele redenen van verschoonbaarheid is geen ‘error’ die aan belanghebbende kan worden toegerekend. De door het Hof aangelegde maatstaf als nader formeel vereiste belemmert de toegang tot de rechter zonder dat daarmee een gerechtvaardigd doel wordt gediend en zonder dat deze maatregel proportioneel is.

Het Hof is er dan ook ten onrechte van uitgegaan dat in geval van een termijnoverschrijding op belanghebbende de verplichting rust om redenen van verschoonbaarheid onmiddellijk kenbaar te maken, op straffe van niet-ontvankelijkheid.

Belanghebbende valt bovendien geen verwijt te maken nu de heffingsambtenaar geen enkel onderzoek heeft gedaan of het te laat indienen van het bezwaar verschoonbaar was. Het tijdsverloop had voor de heffingsambtenaar ook aanleiding kunnen en moeten zijn om naar mogelijke redenen van verschoonbaarheid te informeren. De heffingsambtenaar heeft echter geen actie ondernomen om tot een zorgvuldige afweging op dit punt te komen. Het is de heffingsambtenaar die daar, als rechtsnorm van openbare orde, zelfstandig en actief onderzoek naar dient te verrichten. Geen rechtsregel bepaalt bovendien dat de redenen van verschoonbaarheid terstond kenbaar moeten worden gemaakt.

De enkele omstandigheid dat belanghebbende niet zelf in het bezwaarschrift direct redenen heeft aangegeven waarom de termijnoverschrijding verschoonbaar zou zijn is van onvoldoende gewicht om, tegen de achtergrond van het belang van toegang tot de rechter, de onverschoonbaarheid te veronderstellen, zoals het Hof dat heeft gedaan.

Het hof heeft voorts in rechtsoverweging 4.6 overwogen dat eerst in hoger beroep zou zijn betoogd dat de termijnoverschrijding verschoonbaar was wegens het ontbreken van een rechtsmiddelenverwijzing. Het Hof heeft daaruit de conclusie getrokken dat niet aannemelijk is dat een rechtsmiddelenverwijzing ontbrak nu belanghebbende niet eerder op het ontbreken ervan zou hebben gewezen. Dat (een kopie van) het origineel van de naheffingsaanslag ontbreekt en dat er door de heffingsambtenaar slechts een ‘proef’ is overgelegd maakt dit niet anders, aldus het Hof.

Niet in geschil is tussen partijen dat belanghebbende een niet-juridisch onderlegd burger is die ten tijde van de ontvangst van de naheffingsaanslag in de voorliggende zaak nog niet werd bijgestaan door een rechtskundig adviseur. De naheffingsaanslag dateert van 23 mei 2016, belanghebbende heeft niet eerder dan 7 december 2016 de zaak met zijn gemachtigde besproken, vervolgens is bezwaar gemaakt op 7 december 2016. Anders dan bijvoorbeeld het oordeel van uw Raad van 17 augustus 2018, ECLI:NL:HR:2018:1317, is derhalve in de voorliggende zaak wel relevant of een rechtsmiddelenclausule aanwezig was nu pas na het verstrijken van de bezwaartermijn een gemachtigde zijn intrede deed. Dit is bij de rechtbank in eerste aanleg gemotiveerd toegelicht. Hoewel het Hof moet worden toegegeven dat in de beroepsfase bij de rechtbank niet uitdrukkelijk is gesteld dat een rechtsmiddelenverwijzing ontbrak lag dat wel impliciet in het daar te berde gebrachte betoog besloten. Dat dit niet uitdrukkelijk is gesteld maakt niet, anders dan het Hof kennelijk meent, dat dit in hoger beroep niet alsnog kon worden verduidelijkt. Belanghebbende bepaalde in eerste aanleg de omvang van het geschil. Nu er uitsluitend beroep was ingesteld wegens het schenden van de hoorplicht is belanghebbende veronderstellenderwijs er vanuit gegaan dat hij alsnog de gelegenheid zou krijgen om — na terugwijzing — de verschoonbaarheid in volle omvang bij de heffingsambtenaar aan de orde te stellen.

In zoverre is het het oordeel van het Hof, dat het voor de hand had gelegen om daarover reeds in eerste aanleg te klagen, en dat het Hof in feite meent dat het niet geloofwaardig is dat de rechtsmiddelenverwijzing ontbrak omdat pas in hoger beroep deze grond uitdrukkelijk is aangevoerd, niet zonder meer begrijpelijk en kan het nalaten om die grond eerder aan te voeren ook niet aan belanghebbende worden toegerekend.

Indien het standpunt van belanghebbende dat een rechtsmiddelenverwijzing ontbrak juist is en dat hem pas na overleg en het tonen van de aanslag aan zijn gemachtigde duidelijk werd dat ook in dit geval bezwaar open stond en vrijwel direct daarna alsnog bezwaar is gemaakt, kan bij een zodanige stand van zaken het feit dat het bezwaarschrift na afloop van de bezwaartermijn is ontvangen door de heffingsambtenaar zijn te wijten aan een omstandigheid die niet aan belanghebbende kan worden toegerekend.

Of een rechtsmiddelenverwijzing al dan niet ontbrak kon het Hof vervolgens niet doen gronden op de in de rechtsoverwegingen 4.6.1 en 4.6.2 gegeven overwegingen nu uit de door het Hof genoemde omstandigheden de aanwezigheid van een rechtsmiddelenverwijzing niet voortvloeit. Elk causaal verband ontbreekt. In zoverre zijn de overwegingen van het Hof niet behoorlijk gemotiveerd en onbegrijpelijk.

Vervolgens leunt het Hof met name op de in rechtsoverweging 4.6.3 gegeven overweging dat door de heffingsambtenaar een afschrift is overgelegd van ‘de achterzijde van de naheffingsaanslagen zoals die in 2016 werden verzonden’. Niet in geschil is dat door de heffingsambtenaar — in eerste aanleg, noch in de procedure bij het Hof — geen afschrift is overgelegd van de aanslag zoals deze daadwerkelijk aan belanghebbende is verzonden, terwijl dat van hem in het kader van de te overleggen zaakstukken wel mocht worden verwacht. Het betreft immers een stuk als bedoeld in artikel 8:42 van de Awb nu dit stuk de heffingsambtenaar ter raadpleging ter beschikking stond of heeft gestaan en van belang kan zijn voor de beslechting van de bestaande geschilpunten (vgl. HR 4 mei 2018, ECLI:NL:HR:2018:672 en HR 25 april 2008, nr. 43448, ECLI:NL:HR:2008:BA3823).

Belanghebbende heeft bij het Hof aangevoerd dat door de heffingsambtenaar geen afschrift is overgelegd van de aanslag zoals deze daadwerkelijk aan belanghebbende is verzonden. Het Hof had dit moeten opvatten als het aandringen van belanghebbende tot het overleggen van dat stuk door de heffingsambtenaar. Het Hof overweegt hierover niets en is kennelijk aan dit verzuim van de heffingsambtenaar voorbijgegaan zonder dit behoorlijk te motiveren. Vgl. HR 15 november 2013, ECLI:NL:HR:2013:1129.

Het Hof heeft de integriteit van de door de heffingsambtenaar overgelegde achterzijde op geen enkele wijze getoetst. Door de heffingsambtenaar is slechts gesteld dat het — verder niet gedateerde — stuk de achterzijde uit 2016 zou betreffen, maar heeft niet nader onderbouwd of toegelicht op grond waarvan moet worden aangenomen dat het de achterzijde betreft en waarom ervan uit moet worden gegaan dat deze achterzijde ook op het exemplaar van belanghebbende zou zijn afgedrukt. Zo is bijvoorbeeld niet gesteld of gebleken dat het aanslagbiljet een voorbedrukte achterzijde had.

Ondanks de uitdrukkelijke en gemotiveerde betwisting door belanghebbende, waaronder mede het inbrengen van een afschrift van een naheffingsaanslag die niet van een rechtsmiddelverwijzing was voorzien, neemt het Hof ten onrechte aan dat de rechtsmiddelenverwijzing niet ontbrak.

Het Hof heeft daarmee miskend dat van de juistheid van die veronderstelling niet zonder nadere deugdelijke motivering, welke ontbreekt, kon worden uitgegaan. Te meer nu het Hof bij zijn oordeel met name steun heeft gezocht in omstandigheden die in het geheel niet redengevend zijn voor de vraag of de rechtsmiddelenverwijzing ontbrak, zoals de afbakening van het geschil in eerste aanleg. Waaraan het Hof dan ook het gerechtvaardigde vermoeden mag ontlenen dat de rechtsverwijzing aanwezig was, is zonder nadere motivering, welke ontbreekt, niet begrijpelijk.

Hierbij merkt belanghebbende tevens op dat, voor ontzenuwing van het vermoeden van het Hof dat de rechtsmiddelenverwijzing aanwezig was, niet is vereist dat hij aannemelijk maakt dat de verwijzing afwezig was. Voldoende is dat op grond van hetgeen is aangevoerd redelijkerwijs moet worden betwijfeld of de verwijzing aanwezig was (vgl. HR 25 oktober 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE9354). In r.o. 4.6.4 neemt het Hof echter ten onrechte als uitgangspunt dat hetgeen door belanghebbende is aangevoerd en ingebracht de aannemelijkheid niet teniet doen, aldus kan daaruit niet anders volgen dan dat het Hof meent dat van belanghebbende kennelijk gevraagd kan worden om het tegendeel aannemelijk te maken. Daarmee geeft het oordeel van het Hof blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Het Hof is derhalve uitgegaan van een onjuiste maatstaf voor de aard van de bewijslast, en voor de beoordeling van de zwaarte van het tegenbewijs dat door belanghebbende is ingebracht. Het oordeel van het Hof is bovendien ook onbegrijpelijk en ontoereikend gemotiveerd. Hierom is tevens sprake van een onbegrijpelijke feitenvaststelling. Vgl.: PHR 23 april 2010, ECLI:NL:PHR:2010:BL4075 en 16 september 2014, ECLI:NL:PHR:2014:1822.