HR, 29-09-2015, nr. 14/05541

Rekwirant is in onderhavige zaak in eerste aanleg bij vonnis van de rechtbank Almelo d.d. 12 februari 2014 wegens poging tot moord en. bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht (meermalen gepleegd) veroordeeld tot een onvoorwaardelijk gevangenisstraf voor de duur van negen jaren. Daarnaast is door de rechtbank de TBS-maatregel aan rekwirant opgelegd, heeft de rechtbank bepaald dat rekwirant een schadevergoeding van € 8052,- dient te betalen en heeft de rechtbank de tenuitvoerlegging gelast van een eerder voorwaardelijk opgelegde gevangenisstraf voor de duur van twee maanden. Tegen dat vonnis is op 13 februari 2014 namens rekwirant hoger beroep ingesteld. Kort daarna heeft mr. D. Moszkowicz, door wie rekwirant ook in eerste aanleg was bijgestaan, zich bij brief d.d. 21 februari 2014 in hoger beroep gesteld als advocaat van rekwirant. Diezelfde dag heeft mr. Moszkowicz een brief gestuurd waarin hij onder meer het verzoek doet een last tot toevoeging te verstrekken in verband met de (voortdurende) voorlopige hechtenis van rekwirant. Die last is op 3 maart 2014 gegeven. Op 31 maart 2014 heeft een kantoorgenoot van mr. Moszkowicz de appelschriftuur d.d. 21 februari 2014 nagezonden, overigens voorzien van een verzendcontrolerapport waaruit blijkt dat die appelschriftuur ook al op 21 februari 2014 was verzonden. Bij brief d.d. 29 april 2014 heeft mr. Luiten, zijnde de eerdergenoemde kantoorgenoot van mr. Moszkowicz, zich gesteld in deze zaak.

Op 11 juni 2014 — zo'n vier maanden na het vonnis van de rechtbank Almelo — heeft mr. M..J. Van Essen zich in deze zaak gesteld als (opvolgend), waarna op 1 juli 2014 vanwege het Hof een last tot toevoeging is gegeven waarin is aangegeven dat mevrouw van Essen als ovolgend advocate diende te worden toegevoegd aan rekwirant. Nog voordat de Raad voor Rechtsbijstand naar aanleiding van die last een toevoeging had verstrekt, stelde zich op 4 juli 2014 als raadsman van rekwirant mr. W. Hendrickx. Deze verzocht vervolgens bij brief d.d. 23 juli 2014 om hem toe te voegen aan rekwirant, naar aanleiding van welk verzoek op 24 juli 2014 wederom een last onder toevoeging werd afgegeven.

Alle genoemde ‘advocatenwisselingen’ vonden plaats nog vóór de eerste pro forma zitting in deze zaak, welke plaatsvond op 5 augustus 2014, op welke zitting rekwirant, noch een advocaat aanwezig was. Het Hof heeft het onderzoek toen voor onbepaalde tijd geschorst. Niet blijkt dat rekwirant of zijn (toenmalige) raadsman, dan wel het genoemde (in korte tijd) meermalen wisselen van advocaten enige invloed heeft gehad op die beslissing. Aangenomen moet worden dat dat niet het geval is geweest en dat de onderhavige zaak ook zonder de genoemde wisseling(en) van advocaten op 5 augustus 2014 (eerst) pro forma zou zijn behandeld.

Vervolgens heeft mr. R.F. Speijdel zich bij brief d.d. 4 september 2014 gesteld als advocaat van rekwirant. Op 5 september 2014 is naar aanleiding daarvan een nieuwe last tot toevoeging afgegeven. Vervolgens heeft mr. Speijdel bij fax d.d. 1 oktober 2014 het gerechtshof verzocht de behandeling van onderhavige zaak, welke gepland stond voor 14 oktober 2014, aan te houden. Mr. Speijdel voerde daartoe blijkens de genoemde fax het navolgende aan:

In het dossier bevindt zich een geprinte versie van een e-mail van een medewerker van Hof aan de zittingsgriffier waaruit blijkt dat inmiddels aan de secretaresse van mr. Speijdel was doorgegeven dat de zaak in overleg met de voorzitter (mr. Bordes) niet zou worden aangehouden. In reactie daarop heeft mr. Speijdel het Gerechtshof wederom een fax gestuurd. Die brief is aan deze schriftuur gehecht als bijlage 1 en de inhoud daarvan dient als hier herhaald en ingelast te worden beschouwd. In die fax legt mr. Speijdel — kort samengevat — uit dat hij niet bereid is om in onderhavige zaak rechtsbijstand te verlenen zolang niet zeker is dat er door de Raad voor Rechtsbijstand toestemming zal worden verleend om (samen met zijn voorganger) meer dan 24 uur aan de onderhavige zaak te besteden. Bij het uitblijven van een dergelijke toestemming zouden de daar bovenop bestede uren niet voor vergoeding in aanmerking komen. Mr. Speijdel heeft erop gewezen dat het de vertrouwensrelatie tussen advocaat en cliënt kan schaden indien laatstgenoemde heeft te vrezen dat zijn zaak niet alle benodigde aandacht van zijn advocaat zal krijgen eenvoudigweg omdat die daarvoor geen vergoeding krijgt, het voor hem bedrijfseconomisch onverantwoord enerzijds wel kosten te maken zonder dat daar inkomsten tegenover staan en dat het zeer onfatsoenlijk van de overheid is om een advocaat (eventueel) in het geheel niet voor zijn dienst te betalen en/of zolang onduidelijk te laten of er een vergoeding wordt toegekend en wat ongeveer de hoogte daarvan zal zijn. Ook heeft mr. Speijdel aangegeven dat hij niet bereid is mee te werken aan een procedure waarin de overheid zo overduidelijk het in art. 6 lid 3 onder c EVRM neergelegd recht op een toegevoegde advocaat schendt en heeft hij het Hof verzocht om (al dan niet ambtshalve) die schending te constateren en zoveel mogelijk ongedaan te maken teneinde het recht van cliënt op een eerlijk proces te borgen. Het alsnog beslissen tot aanhouding van de zaak zou daaraan kunnen bijdragen, zo stelde mr. Speijdel. Overigens heeft mr. Speijdel er nadrukkelijk op gewezen dat rekwirant niet over financiële middelen beschikte om de rechtsbijstand zelf te bekostigen, maar wel gaarne rechtsbijstand van een toegevoegde advocaat wenste te ontvangen en rekwirant zich niet in staat achtte zelf zijn verdediging te voeren, mede gelet op zijn beperkte kennis van de Nederlandse taal, zijn intellect, zijn beperkte opleiding en het gewicht van de zaak. In dat kader heeft mr. Speijdel erop gewezen dat rekwirant in eerste aanleg tot een aanzienlijke, onvoorwaardelijke vrijheidsstraf is veroordeeld. Hij verzocht, gelet op dat alles, het Hof nogmaals om de zaak aan te houden, in het bijzonder voor de duur voor minimaal zes weken, zodat de financiële kant van deze zaak kon worden geregeld. Tot slot kondigde mr. Speijdel aan dat indien het Hof het verzoek tot aanhouding (wederom) zou afwijzen of nader ter terechtzitting wenste te bespreken, hij voor de zitting van 14 oktober 2014 de verdediging zou gaan neerleggen.

Na kennisname van laatstgenoemde brief van mr. Speijdel heeft de advocaat-generaal het Hof blijkens de stukken van het geding een e-mail gestuurd waarin zij het volgende te kennen gaf:

Een dag later heeft mr. Speijdel het Hof een fax gestuurd met de volgende inhoud:

Blijkens het proces-verbaal terechtzitting d.d. 14 oktober 2014 is rekwirant vervolgens op die zitting verschenen. Er was op die zitting geen advocaat aanwezig. Nadat de voorzitter aan rekwirant had medegedeeld dat de voorafgaand aan de zitting door mr. Speijdel gedane aanhoudingsverzoeken (door de voorzitter) waren afgewezen, heeft rekwirant blijkens het proces-verbaal het navolgende verklaard:

Vervolgens kreeg de advocaat-generaal het woord. Zij deelde het volgende mede:

Vervolgens heeft de voorzitter de terechtzitting onderbroken voor het houden van beraad. Na hervatting van het onderzoek heeft de voorzitter als beslissing van het Hof het volgende medegedeeld:

Vervolgens is de zaak ter terechtzitting inhoudelijk behandeld, waarbij opvalt dat rekwirant zeker gelet op het gewicht van de onderhavige zaak — zeker na het requisitoir van de advocaat-generaal — nauwelijks verweer heeft gevoerd. Wel heeft hij er meermalen de aandacht op gevestigd dat hij ter terechtzitting niet werd bijgestaan door een advocaat. Hij heeft daartoe onder meer gesteld:

Het Hof heeft vervolgens arrest gewezen op 28 oktober 2014. In dat arrest overweegt het Hof dat het Hof van oordeel is dat de eerste rechter op goede gronden heeft geoordeeld en op juiste wijze heeft beslist, behoudens wat betreft de duur van de onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Gelet daar op, zo overweegt het Hof, dient het vonnis waarvan beroep wat betreft de beslissing ten aanzien van de strafoplegging te worden vernietigd, met uitzondering van de strafmotivering en overigens — met overneming van gronden — te worden bevestigd. Het Hof heeft vervolgens de overweging van de rechtbank ten aanzien van de voorbedachte raad aangevuld, terwijl dat ook geldt voor de motivering van de door de rechtbank opgelegde TBS-maatregel, waarna het Hof komt tot de oplegging van een gevangenisstraf voor de duur van zes jaren. Die lagere gevangenisstraf voorziet het Hof ook van enige nadere uitleg. Hoewel het Hof in het dictum stelt het vonnis waarvan beroep (alleen) ten aanzien van de duur van de opgelegde gevangenisstraf te vernietigen en in zoverre opnieuw recht te doen, heeft het Hof desondanks opnieuw gelast dat rekwirant ter beschikking wordt gesteld (met verpleging van overheidswege) en heeft het Hof opnieuw beslissingen genomen met betrekking tot de vordering van benadeelde partij en opnieuw aan rekwirant de schadevergoedingsmaatregel opgelegd. Opvallend afwezig in het rijtje beslissingen in het dictum is een beslissing op de vordering tot tenuitvoerlegging van een eerder voorwaardelijk aan rekwirant opgelegde gevangenisstraf.

Bij de beslissing op een verzoek tot aanhouding van de behandeling van de zaak dient de rechter een afweging te maken tussen alle daarbij betrokken belangen, waaronder, mede gelet op hetgeen voor hem op het spel staat, het belang van de verdachte bij het kunnen uitoefenen van zijn aanwezigheidsrecht en/of het belang zich kannen laten verdedigen door een raadsman (van eigen keuze), het belang dat niet alleen de verdachte maar ook de samenleving heeft bij een doeltreffende en spoedige berechting en het belang van een goede organisatie van de rechtspleging.1. Uit de motivering door het Hof van de afwijzing van het verzoek tot aanhouding van het onderzoek ter terechtzitting blijkt niet zonder meer dat het Hof deze afweging van belangen heeft gemaakt. Het Hof heeft immers een afweging gemaakt tussen het belang van de verdachte om zich ter zitting bij te laten staan door zijn raadsman en andere belangen, te weten het belang van de strafrechtspleging bij een goede en voortvarende afdoening van de zaak, het belang van de organisatie van de rechtspraak en het belang van de benadeelde partij.

Meer in het bijzonder valt op dat het Hof het belang van de benadeelde partij uitdrukkelijk noemt als een in het kader van de te maken belangenafweging relevant belang. Dat belang komt namelijk niet terug in de belangenafweging zoals die door de Hoge Raad wordt voorgeschreven bij de beoordeling van aanhoudingsverzoek, terwijl het onduidelijk is welk gewicht het Hof bij de beslissing tot afwijzing van het hier aan de orde zijnde verzoek tot aanhouding heeft toegekend aan dat belang. Reeds op grond van het voorgaande is de afwijzing door het Hof van het verzoek tot aanhouding van het onderzoek ter terechtzitting ontoereikend gemotiveerd.

Maar ook om andere redenen is de beslissing van het Hof tot afwijzing van het verzoek tot aanhouding onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd. Allereerst is niet begrijpelijk dat het Hof aan de afwijzing van het verzoek om aanhouding onder meer de navolgende overwegingen ten grondslag heeft gelegd:

Zonder nadere motivering is niet zonder meer begrijpelijk wat het Hof verstaat onder ‘het feitelijke recht op rechtsbijstand’. Dat aan rekwirant een raadsman was toegevoegd ten tijde van de zitting van 14 oktober 2014 staat vast. Het Hof heeft echter ook vastgesteld dat die raadsman op 9 oktober 2014 de verdediging heeft neergelegd. In de fax waarin hij dat mededeelde heeft hij uitdrukkelijk laten weten dat hij rekwirant in deze zaak niet langer ais toegevoegd raadsman bijstaat. Dat mr. Speijdel op 14 oktober 2014 formeel wellicht nog als advocaat van rekwirant gold omdat hij aan rekwirant was toegevoegd als advocaat betekent niet dat rekwirant op de zitting van 14 oktober 2014 ‘feitelijk’ voorzien was van rechtsbijstand. Mr. Speijdel was immers niet op de zitting aanwezig, terwijl ook geen andere advocaat (namens hem) op de zitting aanwezig was.

Voorts is niet zonder meer begrijpelijk dat het Hof in zijn oordeel heeft betrokken dat rekwirant op 14 oktober 2014 inmiddels al vier keer was gewisseld van advocaat, drie keer in eerste aanleg en één keer in hoger beroep. Zonder nadere toelichting (welke ontbreekt) is niet begrijpelijk dat het Hof het wisselen van advocaat in eerste aanleg een factor van belang heeft geacht bij de beoordeling van de vraag of het verzoek om aanhouding (op de eerste zitting waarop de zaak in appel inhoudelijk werd behandeld). Die veranderingen van advocaat hebben immers geen enkele invloed gehad op de duur van de procedure in hoger beroep. Daar komt nog bij dat uit de stukken van het geding niet is af te leiden dat het veranderen van advocaat in eerste aanleg heeft geleid tot grote vertraging(en) in de procedure. Weliswaar is de behandeling van de zaak in verband daarmee zowel op 9 april 2013 als op 3 juli 2013 aangehouden voor onbepaalde tijd, maar dan nog is van de totale duur van de procedure in eerste aanleg hooguit vijf maanden toe te schrijven aan het tot driemaal toe veranderen van advocaat. Dat de verandering(en) van advocaat in hoger beroep reeds tot enige vertraging in de procedure had(den) geleid blijkt zelfs in het geheel niet. Dat de onderhavige zaak eerst op 5 augustus 2014 pro forma is behandeld lijkt daaraan niet te kunnen worden toegeschreven. Dat het Hof bij de gemaakte belangenafweging de advocatenwissels heeft betrokken is dus niet juist, althans in ieder geval niet zonder meer begrijpelijk, hetgeen te meer klemt nu onduidelijk is welk gewicht het Hof daaraan heeft toegekend.

Daar komt nog bij dat het kennelijk in het nadeel van rekwirant betrekken van die advocatenwissels bij de beoordeling van het aanhoudingsverzoek ook nog eens moeilijk te rijmen is met hetgeen rekwirant daarover heeft verklaard blijkens het proces-verbaal terechtzitting d.d. 14 oktober 2014. Hij heeft immers ten overstaan van het Hof uitdrukkelijk aangegeven dat niet zozeer hijzelf, maar zijn ouders steeds wilden wisselen van advocaat. Tot slot is minst genomen opmerkelijk dat het Hof rekwirant zowel het telkens wisselen van advocaat lijkt te verwijten (althans in zijn nadeel lijkt te laten meewegen), als het ‘na het bericht van mr. Speijdel’ niet op zoek gaan naar een andere advocaat.

Daar komt vervolgens ook nog bij dat het Hof niet uitdrukkelijk is ingegaan op hetgeen door de raadsman van rekwirant in de door hem voorafgaand aan de zitting gedane verzoeken tot aanhouding naar voren was gebracht. Weliswaar zijn die verzoeken eveneens voorafgaand aan de zitting door de voorzitter van het Hof afgewezen, maar dat neemt niet weg dat die afwijzingen niet meer dan als een voorlopig oordeel van het Hof omtrent de verzoeken kunnen worden beschouwd en het Hof naar het oordeel van rekwirant op de terechtzitting ook met betrekking tot die verzoeken alsnog een (definitieve) beslissing had moeten nemen. Het proces-verbaal van de terechtzitting diende (op straffe van nietigheid) een uitdrukkelijke en gemotiveerde beslissing op die verzoeken te behelzen. Uit de beslissing op het door rekwirant zelf gedane verzoek om aanhouding en de motivering daarvan blijkt niet zonder meer dat het Hof de voorafgaand aan de zitting door de raadsman van rekwirant gedane verzoeken heeft betrokken bij die beslissing, noch blijkt daaruit zonder meer dat het Hof alsnog (ter terechtzitting) een (definitieve) beslissing op die verzoeken heeft genomen. Dat maakt dat het Hof ten onrechte niet is ingegaan op hetgeen aan die verzoeken ten grondslag werd gelegd, meer in het bijzonder de in de brief van 7 oktober 2014 uitdrukkelijk genoemde redenen van mr. Speijdel geen rechtsbijstand te verlenen aan rekwirant en het standpunt dat het recht op een eerlijk proces, meer in het bijzonder het recht op bijstand door een (toegevoegde) raadsman, werd geschonden door de door de raadsman omschreven gang van zaken met betrekking tot het door hem gedane verzoek extra uren aan deze zaak te mogen besteden (en daarvoor een vergoeding te ontvangen). Ook gaat het Hof niet in op de stelling van de raadsman dat rekwirant zich niet in staat acht om zelf zijn verdediging te voeren, mede gelet op zijn beperkte kennis van de Nederlandse taal, zijn intellect, zijn beperkte opleiding en het gewicht van de zaak. Tot slot heeft het Hof naar het oordeel van rekwirant ten onrechte niet uitdrukkelijk aandacht besteed aan het gegeven dat mr. Speijdel om aanhouding verzocht voor een periode van slechts (minimaal) zes weken. De vertraging die de procedure in hoger beroep in de onderhavige zaak ten gevolge van een eventuele aanhouding van de behandeling daarvan zou oplopen zou dus zeer beperkt hebben kunnen blijven. Indien daarbij in aanmerking wordt genomen dat het appel in deze zaak is ingesteld op 13 februari 2014 en het verzoek om aanhouding van de behandeling van de zaak dus door het Hof werd beoordeeld nadat de zaak pas zo'n acht maanden aanhangig was bij het Hof en de tijd die met een eventuele aanhouding gemoeid zou zijn in beginsel voor rekening van rekwirant zou komen als te zijner tijd beslist zou moeten worden of de zaak tegen rekwirant binnen een redelijke termijn is afgehandeld,2. is het ontbreken van enige aandacht voor de duur van de appelprocedure tot dan toe en de mogelijke vertraging ten gevolge van het honoreren van het verzoek om aanhouding des te klemmender.

Gelet op al het bovenstaande moet worden geoordeeld dat het Hof ten onrechte heeft nagelaten alsnog ter terechtzitting te beslissen op de verzoeken tot aanhouding zoals die voorafgaand aan de zitting waren gedaan door mr. Speijdel, althans ten onrechte heeft nagelaten in het proces-verbaal van de terechtzitting een uitdrukkelijke en gemotiveerde beslissing met betrekking tot die verzoeken op te nemen, althans onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd heeft beslist op die verzoeken en dat dat laatste ook geldt met betrekking tot het door rekwirant zelf op de zitting van 14 oktober 2014 gedane verzoek tot aanhouding.

Daar komt naar het oordeel van rekwirant nog bij dat art. 45 Sv het Hof ertoe verplichtte om aan rekwirant een andere raadsman toe te voegen. Art. 45 lid 1 Sv bepaalt immers dat bij verhindering of ontstentenis van de toegevoegde raadsman zo nodig aan de verdachte onverwijld een andere raadsman wordt toegevoegd, terwijl het vierde lid van art. 45 Sv bepaalt dat indien pas op de terechtzitting blijkt van de verhindering of ontstentenis van de raadsman de voorzitter een last tot toevoeging van een andere raadsman geeft. Art. 45 Sv biedt (met name in het vierde lid) bijzonder weinig ruimte om af te zien van toevoeging van een andere raadsman. Daar komt bij dat niet blijkt dat de verhindering of ontstentenis van de raadsman beperkt is tot gevallen van overmacht. Aangenomen moet worden dat ook indien de raadsman er om hem moverende redenen voor kiest niet ter terechtzitting te verschijnen, bijvoorbeeld omdat hij voorafgaand aan de zitting de verdediging heeft neergelegd omdat hij voorziet dat hij wellicht geen (redelijke) vergoeding zal krijgen voor zijn werkzaamheden, de rechter verplicht is (zo nodig) een andere raadsman toe te voegen. Dat is niet anders indien het Hof zou hebben geoordeeld dat het in casu mr. Speijdel niet vrijstond om niet op de zitting te verschijnen. De verdachte mag immers niet de dupe worden van een (in de ogen van het Hof) nalatige raadsman. Indien de toegevoegde advocaat zijn taak niet volstrekt naar behoren vervult, dienen de justitiële autoriteiten ervoor te zorgen dat de verdachte daadwerkelijk rechtsbijstand krijgt (zie daarvoor onder meer EHRM 13 mei 1980, A Vol. 37, Artico en EHRM 21 april 1998, NJCM 1998, P.733–736 (Daud) en Spronken in Tekst en Commentaar Strafvordering, tiende druk, aant. 1 bij art. 45 Sv. Zo bezien is het niet aanhouden van de behandeling van de onderhavige zaak en/of het niet toevoegen van een andere advocaat aan rekwirant ook nog eens in strijd met het recht op een eerlijk proces zoals dat voortvloeit uit art. 6 EVRM, meer in het bijzonder het in art. 6 lid 3 onder b en onder c genoemde recht voldoende tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van de verdediging en het daarmee samenhangende recht op (daadwerkelijke en/of adequate) rechtsbijstand.

Blijkens art. 6 lid 3 onder b en c EVRM heeft eenieder tegen wie een vervolging is ingesteld immers het recht op voldoende tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van de verdediging en op de bijstand van een raadsman naar eigen keuze of, indien hij niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te bekostigen, kosteloos door een toegevoegd advocaat te kunnen worden bijgestaan, indien de belangen van een behoorlijke rechtspleging dit eisen. Dat laatste is in beginsel het geval indien het gaat om een zaak waarin een vrijheidsstraf opgelegd kan worden. Gelet op het karakter, de duur en de vrijheidsbenemende aard van de in eerste aanleg (en in appel) aan rekwirant opgelegde gevangenisstraf van aanzienlijke duur alsmede (steeds) de TBS-maatregel, moet worden aangenomen dat ook in de onderhavige zaak op grond van art. 6 EVRM toevoeging van een (andere) raadsman was vereist.

Mede gelet op de (blijkens het arrest kennelijk ook door het Hof veronderstelde) psychische gesteldheid van rekwirant, waarmee het Hof door de zich in het dossier bevindende rapportages bekend moet zijn geweest, kan niet zonder meer gesteld worden dat rekwirant in staat moet worden geacht in een zaak als de onderhavige zelf de verdediging te kunnen voeren. Juist ook gelet op de veronderstelde geestelijke gesteldheid van rekwirant, waarmee het Hof bekend moet zijn geweest, moet worden geoordeeld dat in casu in hoger beroep tekort is gedaan aan zowel het recht op voldoende tijd en faciliteiten ter voorbereiding van de verdediging als aan het recht op effectieve rechtsbijstand zoals dat wordt gegarandeerd door art. 6 lid 3 EVRM. Het moet voor het Hof (mede gelet op hetgeen rekwirant ten aanzien daarvan bij herhaling opmerkte) kenbaar zijn geweest dat niet alleen het ontbreken van rechtsbijstand ter terechtzitting uiterst problematisch was, maar ook dat gelet op de aanloop naar de zitting van 14 oktober 2014 sprake was geweest van een in hoge mate of zelfs in het geheel ontbrekende voorbereiding van de inhoudelijke behandeling van de zaak in hoger beroep. Uit de opmerkingen van rekwirant tijdens de zitting moet immers worden afgeleid dat rekwirant de zaak niet eens had besproken met mr. Speijdel.

Mede gelet op de voor rekwirant in onderhavige zaak op het spel staande belangen,3. deed zich in casu een situatie voor waarin het voor het Hof duidelijk moet zijn geweest dat de rechtsbijstand aan rekwirant minst genomen zo ernstig tekortschoot dat het Hof reden, in het kader van het rekwirant toekomende recht op een eerlijk proces, had moeten ingrijpen door ofwel het door rekwirant en mr. Speijdel gedane verzoek om aanhouding te honoreren dan wel een andere advocaat aan rekwirant toe te voegen.4.

In dat kader is van belang dat het Hof niet op een bevredigende wijze heeft uitgelegd waarom naar het oordeel van het Hof de door het Hof genoemde belangen eraan in de weg stonden dat de behandeling van de onderhavige zaak werd aangehouden5. zodat rekwirant (al dan niet nadat er een andere advocaat aan hem was toegevoegd) samen met zijn advocaat de behandeling van zijn zaak zou kunnen voorbereiden en hij bij de behandeling van zijn zaak wel zou worden bijgestaan door een advocaat. Dat de door het Hof genoemde belangen van de strafrechtspleging, het belang van de organisatie van de rechtspraak en het belang van de benadeelde partij het voortgaan met de zaak eisten en zich verzetten tegen aanhouding van de zaak en/of de toevoeging van een andere raadsman aan rekwirant is zoals eerder gezegd zonder nadere motivering absoluut niet begrijpelijk. Dat er sprake was van ‘relevant and sufficient grounds’ waardoor het ‘in the interest of justice’ nodig was om voort te gaan met de zaak en daardoor het recht van rekwirant op voldoende tijd en faciliteiten ter voorbereiding van de verdediging en het recht op effectieve rechtsbijstand zoals dat wordt gegarandeerd door art. 6 lid 3 EVRM opzij kon worden gezet (zie Lagerblom vs. Zweden) blijkt zonder nadere motivering (welke ontbreekt) in het geheel niet. Zie in dat kader ook de annotatie van Schalken onder NJ 2015, 39 waarin hij onder meer stelt dat het belang van de verdachte bij het kunnen uitoefenen van zijn aanwezigheidsrecht en het belang zich kunnen laten verdedigen door een raadsman (van eigen keuze) prevalent zijn (ten opzichte van de andere bij de te maken afweging te betrekken belangen), tenzij andere omstandigheden zwaarder wegen. Anders gezegd: als de rechter die andere belangen zwaarder laat/vindt wegen dan de zojuist genoemde, dan heeft de rechter (echt) wat uit te leggen.

Naar het oordeel van rekwirant is de gang van zaken in hoger beroep die ertoe heeft geleid dat rekwirant in hoger beroep ter zitting niet is bijgestaan door een advocaat in strijd met het recht op voldoende tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van de verdediging en het recht op een effectieve rechtsbijstand, welk rechten voortvloeien uit art. 6 EVRM. Daarnaast is die gang van zaken echter ook in strijd met de regeling van de toevoeging van een raadsman zoals die is opgenomen in het Wetboek van Strafvordering, meer in het bijzonder in de artikelen 38 e.v. Naar het oordeel van rekwirant had het Hof, nadat mr. Speijdel schriftelijk te kennen had gegeven in de onderhavige zaak de verdediging te hebben neergelegd en hij vervolgens niet verscheen ter terechtzitting, een andere advocaat aan rekwirant moeten toevoegen op grond van het in art. 45 lid 1 en lid 4 Sv bepaalde dan wel het verzoek om aanhouding zoals dat (ook voorafgaand aan de zitting bij herhaling) was gedaan (alsnog) moeten toewijzen. De aan rekwirant toegevoegde raadsman, mr. Speijdel, was immers niet ter terechtzitting d.d. 14 oktober 2014 verschenen. Aldus was sprake van ‘ontstentenis van de toegevoegde raadsman’. Het nalaten een andere raadsman aan rekwirant toe te voegen staat — mede gelet op art. 6 EVRM — aan een geldige behandeling ter terechtzitting in de weg, zoals dat ook geldt voor de niet-nakoming van art. 41 lid 1 onder b Sv.6.

Dat rekwirant niet zelf heeft gevraagd om toevoeging van een andere raadsman doet daar (mede gelet op de bijzonderheden van de onderhavige zaak, waaronder de voor het Hof kenbare en in door bevestiging van het vonnis van de rechtbank overgenomen oordeel over de psychische gesteldheid van rekwirant) niet aan af. Naar het oordeel van rekwirant kan aan hem niet worden tegengeworpen dat hij, in aanvulling op het meermalen uitdrukkelijk kenbaar maken dat hij wenste te worden bijgestaan door een advocaat, uitdrukkelijk had moeten verzoeken om toevoeging van een andere raadsman, nu het Hof (naar het oordeel van rekwirant ten onrechte) rekwirant in het geheel niet op die mogelijkheid heeft gewezen en/of het Hof in het geheel niet heeft onderzocht of rekwirant prijs stelde op toevoeging van een andere raadsman.

Het zonder meer doorgaan met de behandeling van de onderhavige zaak (het afwijzen van het verzoek om aanhouding en het niet toevoegen van een andere advocaat) is gelet op al het bovenstaande op zijn minst niet zonder meer begrijpelijk. Nu de zittingsrechter ‘the ultimate guardian of the fairness of the proceedings’ (vgl. EHRM 24 september 2002, Cuscani vs. Verenigd Koninkrijk, par. 39)7. is en het Hof er in hoger beroep voor zorg diende te dragen dat rekwirant een eerlijk proces kreeg, was het in dezen juist aan de zittingsrechter om — gegeven alle omstandigheden van het geval — in te grijpen en de zaak aan te houden, zodat er aan rekwirant een andere raadsman kon worden toegevoegd en er alsnog voldoende tijd en faciliteiten zouden zijn de verdediging voldoende voor te bereiden, althans rekwirant in ieder geval te wijzen op die mogelijkheid, althans nader te motiveren waarom het Hof een en ander heeft nagelaten en zonder meer is voortgegaan met de behandeling van de zaak.8. Het Hof kon in ieder geval niet blijven stilzitten en in het geheel zwijgen over de mogelijkheid een andere advocaat toe te voegen. Het Hof heeft er ten onrechte geen blijk van gegeven alle op het spel staande belangen te hebben afgewogen.

Geconcludeerd dient te worden dat tekort is gedaan aan het recht van rekwirant op voldoende tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van de verdediging en het recht op een effectieve rechtsbijstand, welk rechten voortvloeien uit art. 6 EVRM, en daarmee dus tekort is gedaan aan het recht van rekwirant op een eerlijk proces, terwijl daarnaast sprake is van een schending van het in art. 45 Sv bepaalde. Voorts heeft het Hof ten onrechte nagelaten ter terechtzitting te beslissen op de door mr. Speijdel gedane verzoeken tot aanhouding, althans heeft het Hof ten onrechte nagelaten in de motivering van de afwijzing van het verzoek om aanhouding (voldoende) aandacht te besteden aan hetgeen mr. Speijdel aan zijn verzoeken tot aanhouding ten grondslag had gelegd, althans heeft het Hof de afwijzing van het verzoek tot aanhouding in ieder geval niet zonder meer begrijpelijk gemotiveerd gelet op de kennelijk door het Hof gemaakte belangenafweging (die niet zonder meer overeenstemt met de afweging die het Hof had dienen te maken) en hetgeen het Hof blijkens de motivering van de afwijzing van het aanhoudingsverzoek bij de belangenafweging (niet) heeft betrokken. Het onderzoek ter terechtzitting is dan ook nietig, hetgeen ook geldt voor het naar aanleiding daarvan gewezen arrest. Het arrest van het Hof kan dan ook niet in stand blijven.

Het is op bovengenoemde gronden dat rekwirant uw College eerbiedig verzoekt om het arrest, zoals jegens hem op 28 oktober 2014 gewezen door het Gerechtshof te Arnhem te vernietigen en een zodanige uitspraak te doen als uw College juist en noodzakelijk voorkomt.

De bijzonderlijk gevolmachtigde,

mr. B.P. de Boer

Amsterdam, 3 maart 2015