5.5.4 De redelijkheid en billijkheid als beoordelingsmaatstaf

Als tweede grond voor vernietiging van een besluit wordt in art. 2:15 lid 1 sub b BW genoemd: strijd met de redelijkheid en billijkheid zoals die door art. 2:8 BW wordt geëist. Ten tijde van de invoering van boek 2 BW was de term redelijkheid en billijkheid al wel ingeburgerd, doch zij werd in art. 2:11 (oud) BW nog niet gebruikt. In de literatuur en de rechtspraak werd op het gebruik van die term geanticipeerd. Bijvoorbeeld in het in hoofdstuk 3 § 4 besproken arrest van de Hoge Raad in zake Mante. Bij de invoering van de boeken 3, 5 en 6 BW in 1992 is de term goede trouw vervangen door redelijkheid en billijkheid. In de memorie van toelichting wordt dat uitgelegd:

Als algemene richtlijn volgt uit het beginsel van de redelijkheid en billijkheid dat bij het nemen van een besluit rekening gehouden moet worden met de gerechtvaardigde belangen van andere betrokkenen. Die belangen moeten naar redelijkheid en billijkheid tegen elkaar worden afgewogen. Als het nemen van het besluit leidt tot onevenredige beschadiging van de gerechtvaardigde belangen van een of meer betrokkenen, moeten deze belangen ontzien worden.2 Het orgaan dat een besluit neemt heeft daarbij een eigen verantwoordelijkheid. In de memorie van toelichting wordt naar aanleiding daarvan gesteld dat: `Bij het toetsen van een besluit aan het bepaalde in artikel 15 lid 1 onder b is de maatstaf inderdaad of het orgaan alle in aanmerking komende belangen naar redelijkheid en billijkheid tegen elkaar heeft afgewogen (vergelijk HR 1 april 1949, NJ 1949, 465).'3

Als na afweging van de belangen blijkt dat een redelijk oordelend orgaan dat besluit niet voor zijn rekening zou kunnen nemen, zijn de grenzen van de beleidsvrijheid die een orgaan bij het nemen van een besluit heeft, overschreden.4 De rechter betrekt in zijn weging zowel de belangen van degene die vernietiging van het besluit vordert als de belangen van de rechtspersoon.5 Onder omstandigheden kan daarbij aan het belang van de rechtspersoon meer gewicht worden toegekend.6 Alleen als het orgaan naar het oordeel van de rechter niet in redelijkheid tot dit besluit had kunnen komen, kan het besluit vernietigd worden. In de literatuur wordt als geldend aanvaard dat de toetsing de aan art. 2:15 lid 1 sub b BW neergelegde norm van redelijkheid en billijkheid een marginale toetsing is.7

In art. 2:15 lid 1 sub b BW wordt geen onderscheid gemaakt tussen procedurele en inhoudelijke aspecten. Een besluit kan vernietigd worden als het voor wat betreft de wijze van totstandkoming in strijd is met de redelijkheid en billijkheid en wanneer het voor wat betreft zijn strekking of inhoud in strijd is met de redelijkheid en billijkheid.8 De vrijheid van de rechter bij het toetsen of het besluit voor wat betreft inhoud of strekking in strijd is met de redelijkheid en billijkheid is wat ruimer dan bij de toetsing of een besluit qua wijze van totstandkoming voldoet aan de vereisten die door de redelijkheid en billijkheid gesteld worden. Totstandkomingsvereisten zijn immers nauwkeurig te toetsen, daar zit minder ruimte voor discretie dan in de vraag of de inhoud van een besluit in strijd met de redelijkheid en billijkheid is.9