HR, 01-11-2022, nr. 20/02757

De Hoge Raad heeft vanaf 2014 in verschillende arresten algemene beschouwingen gewijd aan het medeplegen.1.Vóór 2014 had hij al uitgemaakt dat voor de kwalificatie medeplegen is vereist dat er sprake is geweest van een nauwe en bewuste samenwerking en dat het accent hierbij meer ligt op de samenwerking dan op de vraag wie welke handelingen heeft verricht.2.De vraag of aan dit vereiste is voldaan, laat zich volgens de Hoge Raad niet in algemene zin beantwoorden.3.In elke zaak komt het aan op een beoordeling van de concrete omstandigheden van het geval. Bij die beoordeling kan de feitenrechter in de ogen van de Hoge Raad rekening houden met onder meer de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict en het belang van de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip. De cassatierechter heeft benadrukt dat de kwalificatie medeplegen slechts dan gerechtvaardigd is als de bewezenverklaarde – intellectuele en/of materiële – bijdrage van de verdachte aan het delict van voldoende gewicht is.

In 2016 herhaalt de Hoge Raad nog eens dat het beslissingskader zoals dat tot dan toe is neergelegd in zijn jurisprudentie, niet anders dan globaal kan zijn.4.Hij licht toe dat dit enerzijds samenhangt met de variëteit van concrete omstandigheden in afzonderlijke gevallen, waarbij ook de aard van het delict een rol kan spelen. Anderzijds is van belang de variëteit in de mate waarin die concrete omstandigheden kunnen worden vastgesteld, in welk verband de procesopstelling van de verdachte een rol kan spelen. De feitenrechter mag bij zijn bewijsoordeel in aanmerking nemen dat de verdachte voor een omstandigheid die op zichzelf of in samenhang met de verdere inhoud van de bewijsmiddelen beschouwd redengevend kan worden geacht voor het bewijs van het aan hem tenlastegelegde feit, geen aannemelijke, die redengevendheid ontzenuwende, verklaring heeft gegeven.5.

Gelet op de concrete omstandigheden in de onderhavige zaak is het voor de beoordeling van het middel van belang specifiek stil te staan bij twee arresten van de Hoge Raad.

In zijn arrest van 5 juli 2016, ECLI:NL:HR:2016:1315, NJ 2016/413, m.nt. N. Rozemond overweegt de Hoge Raad:

"4.2.1. Bij de beoordeling van het middel moet mede het volgende worden betrokken. Aan het enkele voorhanden hebben van gestolen goederen kan niet zonder meer de conclusie worden verbonden dat de betrokkene die goederen ook heeft gestolen. Voor de beoordeling van de betekenis die aan dat voorhanden hebben moet worden gehecht, zijn de feiten en omstandigheden van het geval van belang (vgl. HR 19 januari 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK2880, NJ 2010/475). Voor het medeplegen van diefstal geldt hetzelfde.

4.2.2. Bij die beoordeling kan een rol spelen of de verdachte een aannemelijke verklaring heeft gegeven voor dat voorhanden hebben. De omstandigheid dat de verdachte weigert een verklaring af te leggen of een bepaalde vraag te beantwoorden ter zake van het voorhanden hebben van de goederen kan op zichzelf, mede gelet op het bepaalde in art. 29, eerste lid, Sv, niet tot het bewijs bijdragen. Dat brengt echter niet mee dat de rechter, indien de verdachte voor zo'n omstandigheid die op zichzelf of in samenhang met de verdere inhoud van de bewijsmiddelen beschouwd redengevend kan worden geacht voor het bewijs van het aan hem tenlastegelegde feit, geen aannemelijke, die redengevendheid ontzenuwende, verklaring heeft gegeven, zulks niet in zijn overwegingen omtrent het gebezigde bewijsmateriaal zou mogen betrekken (vgl. HR 3 juni 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZD0733, NJ 1997/584).

4.2.3. In een geval als het onderhavige kan met betrekking tot de toedracht van de diefstal wel worden vastgesteld dat deze door "verenigde personen" is begaan, maar kan niet direct worden vastgesteld door wie precies. Indien in een dergelijk geval de verdachte zelf kort na de diefstal wordt aangetroffen in omstandigheden die op betrokkenheid bij het strafbare feit duiden, kan sprake zijn van een situatie waarin het uitblijven van een aannemelijk verklaring van de verdachte zoals hiervoor onder 4.2.2 bedoeld, van belang is voor de beantwoording van de vraag of het tenlastegelegde medeplegen kan worden bewezen."

In zijn arrest van 28 november 2017, ECLI:NL:HR:2017:3022, NJ 2018/310, m.nt. H.D. Wolswijk, voegt de Hoge Raad daaraan toe:6.

"2.3.3. Hetgeen hiervoor (…) is weergegeven, kan ook van belang zijn in een geval als het onderhavige waarin weliswaar met betrekking tot de toedracht van de diefstal niet is vastgesteld dat deze door medeplegers is begaan, maar dat zich wel kenmerkt door de omstandigheid dat kort na de diefstal de verdachte met een ander of anderen wordt aangetroffen in omstandigheden die op betrokkenheid bij de diefstal duiden, terwijl er geen contra-indicaties met betrekking tot het medeplegen door de verdachte bestaan (zoals wel het geval was in HR 5 juli 2016, ECLI:NL:HR:2016:1319, NJ 2016/414).”7.

In het middel wordt geklaagd over de motivering van de bewezenverklaring. Als ik de toelichting goed begrijp, bestaat het middel uit twee (samenhangende) onderdelen. Het eerste onderdeel is gericht tegen de motivering van de bewezenverklaring van het medeplegen, het tweede onderdeel is specifiek gericht tegen de motivering van het oordeel van het hof om de door de verdachte afgelegde verklaring als niet geloofwaardig aan te merken.

Het eerste onderdeel van het middel

In de hiervoor onder randnr. 2.5. geciteerde (bewijs)overweging heeft het hof uiteengezet op grond van welke concrete feiten en omstandigheden naar zijn oordeel in het onderhavige geval het medeplegen kan worden bewezen. Het hof heeft blijkens die overweging betekenis toegekend aan de volgende door hem vastgestelde feiten en omstandigheden.

Op 23 oktober 2017 is omstreeks 04:27 uur het alarm van de woning aan de [a-straat 1] afgegaan. Omstreeks 04:30 uur zijn de verdachte en de medeverdachte op een scooter op 250 meter afstand van deze woning door twee verbalisanten gesignaleerd. Deze verbalisanten hebben de verdachte – de bestuurder van de scooter – een stopteken gegeven omdat hij zonder verlichting reed. Hieraan werd door de verdachte geen gehoor gegeven. De verdachte is ook na het inschakelen van de sirene en het zwaailicht van het dienstvoertuig niet gestopt. Vervolgens hebben de verbalisanten gezien dat de medeverdachte, die achter op de scooter zat, glimmende en op sieraden gelijkende goederen op de grond gooide. Eerst daarna, omstreeks 04:40 uur bracht de verdachte de scooter tot stilstand en zijn de bestuurder en de bijrijder aangehouden. De door de bijrijder weggegooide voorwerpen zijn ongeveer 30 meter voor de plaats van aanhouding gevonden. Het bleek te gaan om sieraden die afkomstig waren uit de woning aan de [a-straat 1] . Bij de verdachte is een handschoen aangetroffen. Bij de medeverdachte is onder meer een slotentrekker aangetroffen.

Het hof acht deze feiten en omstandigheden redengevend voor het bewijs van het medeplegen van de woninginbraak. Dat oordeel wekt wat mij betreft geen verbazing. De verdachte wordt immers drie minuten nadat het alarm van een woning is geactiveerd, op korte afstand van die woning samen met een ander aangetroffen in omstandigheden die op betrokkenheid bij de diefstal duiden: hij maakt zich uit de voeten voor de politie en geeft pas gehoor aan het stopteken van de politie nadat de bijrijder zich van – naar achteraf blijkt – uit de woning weggenomen goederen heeft ontdaan. Er is geen enkele indicatie dat de verdachte de diefstal niet zou hebben medegepleegd. Bij zijn eindoordeel betrekt het hof ook hetgeen de verdachte over de gebeurtenissen heeft verklaard (zie hierna bij de bespreking van het tweede onderdeel van het middel).

Het eerste onderdeel van het middel faalt.

Het tweede onderdeel van het middel

Het hof heeft bij zijn oordeel over de bewezenverklaring van het medeplegen de door de verdachte afgelegde verklaring in diens nadeel betrokken door die verklaring als niet geloofwaardig aan te merken. In het tweede onderdeel van het middel wordt hiertegen opgekomen.

De verdachte heeft op de terechtzitting van het hof verklaard dat hij niets van de woninginbraak weet, dat hij de bewuste nacht via Kinky.nl met een vrouw had afgesproken en dat hij daarna, nét voordat hij door de politie werd aangehouden, toevalligerwijs de medeverdachte, die hij van gezicht kent, is tegengekomen, dat hij de scooter van die medeverdachte is gaan besturen en dat hij niets weet van het weggooien van de spullen door de medeverdachte.

Het hof acht deze door de verdachte afgelegde verklaring geen aannemelijke, de redengevende feiten en omstandigheden ontzenuwende verklaring gelet op i) de vastgestelde feiten en omstandigheden (die duiden op betrokkenheid bij diefstal), ii) het gebrek aan onderbouwing van de verklaring (de verdachte weet geen adres van de vrouw met wie hij contact heeft gehad) en iii) het feit dat de verklaring pas in hoger beroep is afgelegd. Het hof acht de verklaring van de verdachte niet geloofwaardig.

Volgens de steller van het middel heeft het hof dit oordeel niet voldoende gemotiveerd. De verdachte zou met zijn verklaring een alternatief scenario hebben geschetst dat – zo begrijp ik – aannemelijk is doordat de verdachten niet direct vanaf de woning waar de inbraak heeft plaatsgevonden zijn gevolgd, maar pas 1,5 kilometer verderop zijn “opgepikt”.

Afgezien van het feit dat het middel feitelijke grondslag mist voor zover daarin wordt vermeld dat de verdachten op 1,5 kilometer van de woning zijn opgepikt – het hof heeft immers vastgesteld dat de politie de verdachten in het vizier kregen op 250 meter afstand van de woning waarvan de verbalisanten later begrepen dat daar een woninginbraak had plaatsgevonden – acht ik het oordeel van het hof dat de verklaring van de verdachte niet aannemelijk is geworden, niet onbegrijpelijk en voldoende gemotiveerd. Dat de verdachten niet direct vanaf de plaats delict zijn geobserveerd of gevolgd, acht ik in dit geval niet relevant. De verdachten zijn immers op korte afstand van een woning waar drie munten eerder het inbraakalarm was afgegaan, bij twee verbalisanten in beeld gekomen. Deze verbalisanten hebben de verdachten vanaf dat moment onafgebroken gevolgd. Beide verdachten hebben volgens de verbalisanten gezien dat de politie hen achtervolgde en een stopteken gaf. De verdachte heeft als bestuurder pas aan dat stopteken gevolg gegeven nadat de bijrijder (de medeverdachte) zich had ontdaan van verschillende voorwerpen, waarvan achteraf is vastgesteld dat deze afkomstig waren uit de woning waarvan kort daarvoor het inbraakalarm was geactiveerd. Dit alles duidt op een intensieve, nauwe en bewuste samenwerking die alleen is te begrijpen in verband met de eerder gepleegde woninginbraak. Tegen deze achtergrond heeft het hof de eerst ter terechtzitting in hoger beroep afgelegde verklaring van de verdachte bezien dat hij niets met de inbraak te maken heeft en dat hij, na de nacht te hebben doorgebracht met een vrouw waarvan hij het adres niet kan noemen, op weg naar de metro (AG: kennelijk volstrekt toevallig) de medeverdachte – die hij niet of nauwelijks kent – is tegengekomen, dat hij de scooter van de medeverdachte is gaan besturen met de medeverdachte als bijrijder achterop en dat die medeverdachte gedurende de rit niets tegen hem heeft gezegd. Die verklaring is niet te rijmen met de waarnemingen en bevindingen van de politie en is nog niet het begin van een alternatief scenario, laat staan van een geloofwaardig alternatief scenario.

Het tweede onderdeel van het middel faalt.

Het middel faalt.