HR, 22-01-2021, nr. 19/04796

In cassatie kan worden uitgegaan van de feiten die het gerechtshof Den Haag heeft vastgesteld in zijn arrest van 27 augustus 2019 (ECLI:NL:GHDHA:2019:2216) onder 1 – 13. Deze feiten houden, enigszins verkort weergegeven, het volgende in:

(i) Op 11 november 2003 is eiser in een terechtzitting van the Crown Court at St. Albans door een jury schuldig bevonden aan diefstal. Na deze zitting is eiser op borgtocht vrijgelaten in afwachting van de sentencing hearing, die enkele dagen later, op 14 november 2003, zou plaatsvinden. Op 14 november 2003 is eiser niet verschenen tijdens de sentencing hearing. Eisers advocaat was wel daarbij aanwezig. Eiser is in deze sentencing hearing veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van twee jaar voor de diefstal plus zes maanden vanwege de schending door eiser van de borgtochtvoorwaarden.

(ii) De Engelse autoriteiten hebben in 2004 Nederland verzocht om uitlevering van eiser. In de hierop volgende procedure bij de rechtbank te Almelo is eiser gehoord. De rechtbank heeft op 29 maart 2005 in een vonnis als bedoeld in art. 28 Uitleveringswet het Engelse vonnis aangemerkt als een veroordeling bij verstek en het uitleveringsverzoek ontoelaatbaar verklaard omdat de overgelegde stukken onvoldoende waren voor uitlevering. Het hof heeft de motivering van deze rechtbankbeslissing aangehaald onder 3.

(iii) Bij brieven van 3 januari en 8 juli 2014 hebben de Engelse autoriteiten aan de Nederlandse minister van (toen) Veiligheid en Justitie verzocht de tenuitvoerlegging van de op 14 november 2003 in Engeland (onder meer) aan eiser opgelegde gevangenisstraf over te nemen in de zin van het Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen1.(hierna: het VOGP-verzoek).

(iv) In de brief van 8 juli 2014 is vermeld dat door het tijdsverloop moeilijkheden zijn ontstaan bij het verstrekken van de informatie die de Nederlandse autoriteiten normaal gesproken bij een dergelijk verzoek verwachten, omdat het tien jaar geleden is dat eiser de Britse hechtenis verliet. De volgende documenten zijn bij het VOGP-verzoek gevoegd:2.

“i) Copies of the European Arrest Warrants (...).

ii) Copy of the Orders of conviction and sentence for the subjects.

iii) A Copy of legislation for Section 1 of the Theft Act 1968.

iv) A case summary from the setting the Circumstances of the offence.

v) A copy of minute by the Crown Court minute sheet for the Sentencing hearing.

vi) Copies of the finger prints (…).”

Het onder i) aangeduide stuk is het EAB (Europees Aanhoudingsbevel) en het onder ii) genoemde stuk is aangeduid als ‘certificate of conviction’.

(v) De certificate of conviction is afgegeven en ondertekend door een officer of the Crown Court, in dit geval een griffiemedewerk(st)er van de Crown Court at St. Albans, het gerecht dat de veroordeling van eiser heeft uitgesproken. Het vermeldt, onder meer, dat eiser op 11 november 2003 is berecht en schuldig verklaard aan diefstal en op 14 november 2003 ter zake is veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van twee jaar.

(vi) De case summary (het document onder iv) is een relaasproces-verbaal, dat is opgemaakt ten behoeve van de strafzaak tegen (onder meer) eiser. Het bevat een beschrijving van de toedracht van het door hem gepleegde strafbare feit, een samenvatting van de getuigenverklaringen en van de verklaringen van eiser als verdachte. Ten slotte bevat het stuk een vermelding van eisers aanhouding op 4 maart 2003.

(vii) De Crown Court Minute Sheet (het document onder v) behelst de aantekeningen van de griffier van de zitting van 14 november 2003, de sentencing hearing. Hierin staat onder meer vermeld dat eiser op advies van zijn Nederlandse advocaat niet hierbij aanwezig was en dat hij, in aanwezigheid van zijn advocaat die hem vertegenwoordigde, gedurende de sentencing hearing is veroordeeld. De strafoplegging is vastgelegd in het proces-verbaal, zodat eiser na zijn aanhouding hiervan kennis kon nemen.

(viii) Ten aanzien van voornoemd VOGP-verzoek heeft (de penitentiaire kamer van) het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden op grond van art. 43b Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen (Wots) advies uitgebracht op 8 september 2014. Het hof adviseerde de minister om de aanwijzing te geven dat de gevangenisstraf in Nederland verder zal worden tenuitvoergelegd voor zover die straf de duur van twee jaar (voor de diefstal) niet te boven gaat. Het hof overwoog in dat advies ten aanzien van de stukken die bij het VOGP-verzoek zijn verstrekt en de omstandigheid dat eiser niet aanwezig was op de sentencing hearing, het volgende:

“Uit de stukken volgt dat veroordeelde op 4 maart 2003 diefstal ten laste is gelegd. Tevens is, zo begrijpt het hof, de voorwaarde gesteld dat veroordeelde ter terechtzitting van 11 november 2003 en 14 november 2003 ('de sentencing hearing') tegenwoordig diende te zijn. Veroordeelde is ter terechtzitting op 11 november 2003 aanwezig geweest en op die datum veroordeeld ter zake - kort gezegd - diefstal in vereniging. Uit de stukken, waaronder de aantekeningen van de 'sentencing hearing', de Crown Minute Sheet, volgt dat veroordeelde op 14 november 2013 niet ter terechtzitting aanwezig is geweest. Hij heeft zich ter terechtzitting laten vertegenwoordigen door zijn advocaat. Veroordeelde meende, naar aanleiding van advies van zijn Nederlandse advocaat, dat hij niet aan het Verenigd Koninkrijk kon worden uitgeleverd. Veroordeelde is daarom, ondanks de gestelde voorwaarde, opzettelijk niet ter terechtzitting verschenen. Het hof acht het daarom aannemelijk dat veroordeelde zich aan de tenuitvoerlegging van de straf in het Verenigd Koninkrijk heeft onttrokken in de zin van het Aanvullend Protocol door vóór tenuitvoerlegging van de straf naar Nederland te vluchten. Voorts acht het hof het aannemelijk, mede gelet op de ID-staat SKDB van 20 augustus 2014, dat veroordeelde zich thans in Nederland bevindt.

4. Voldaan is aan de voorwaarden genoemd in de artikelen 3 tot en met 7 van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen. Het hof stelt vast dat het niet beschikt over een gewaarmerkt afschrift van het vonnis van 11 en 14 november 2003. Het hof stelt het ‘certificate of conviction ’ (No. T20030465) in samenhang met de Case Summary en de Crown Court Minute Sheet gelijk aan het afschrift van het vonnis als bedoeld in artikel 6 lid 2 onder a VOGP.'”

(ix) Vervolgens heeft de minister aan de Engelse autoriteiten bericht dat de tenuitvoerlegging zal worden overgenomen wat betreft de veroordeling tot een gevangenisstraf van twee jaar voor diefstal, maar niet wat betreft de veroordeling tot zes maanden gevangenisstraf voor de “breach of bail”. De Engelse autoriteiten hebben bericht daarmee in te stemmen.

(x) Bij brief van 23 april 2015 heeft de minister aan het Openbaar Ministerie verzocht zorg te dragen voor de tenuitvoerlegging van het Britse strafvonnis voor zover het de gevangenisstraf van twee jaar betreft. Eiser is op 23 april 2018 opgeroepen om zich te melden om de gevangenisstraf te ondergaan. De daarvoor bepaalde datum is reeds verstreken, maar deze is uitgesteld in afwachting van de uitkomst van dit kort geding. De advocaat van eiser heeft de minister bij brieven van 6 maart 2017 en 30 april 2018 verzocht om zijn beslissing op het rechtshulpverzoek te herzien. De minister heeft aangegeven dat hij geen aanleiding ziet om terug te komen op zijn aanwijzing tot tenuitvoerlegging.

Eiser heeft op 23 mei 2018 de Staat gedagvaard in kort geding. Hij heeft gevorderd, kort gezegd, dat de voorzieningenrechter de Staat zal verbieden deze gevangenisstraf ten uitvoer te leggen, althans de tenuitvoerlegging van deze straf zal (doen) schorsen of opschorten. Meer subsidiair heeft hij de voorzieningenrechter verzocht de tenuitvoerlegging te schorsen totdat in een bodemprocedure onherroepelijk is geoordeeld over de rechtmatigheid van de tenuitvoerlegging van deze gevangenisstraf.

Aan zijn vordering heeft eiser ten grondslag gelegd dat de voorgenomen tenuitvoerlegging van de gevangenisstraf om de volgende redenen onrechtmatig is:

- In de eerste plaats is bij het VOGP-verzoek niet een gewaarmerkt afschrift van het Britse strafvonnis overgelegd, zoals art. 6 lid 2, aanhef en onder a, VOGP voorschrijft. Eiser betwist dat een dergelijk vonnis bestaat en bestrijdt dat op basis van de wél bij het door de Engelse autoriteiten overgelegde stukken mag worden aangenomen dat hij tot deze gevangenisstraf is veroordeeld. In 2005 heeft de rechtbank Almelo om deze reden het uitleveringsverzoek afgewezen. Om dezelfde reden moet volgens eiser het VOGP-verzoek buiten behandeling blijven.

- Voor zover wordt aangenomen dat sprake is van veroordeling tot gevangenisstraf in een (Brits) strafvonnis, is sprake van een veroordeling bij verstek: eiser zelf was niet aanwezig bij de sentencing hearing. Voordat het VOGP-verzoek in behandeling kan worden genomen, moet het verstekvonnis aan de veroordeelde worden betekend (art. 45 WOTS). Dat is niet gebeurd.

- Ten onrechte heeft de Staat aangenomen dat eiser naar Nederland is 'gevlucht' in de zin van het Aanvullend Protocol bij het VOGP. Dat is volgens eiser niet het geval. Voor een tenuitvoerlegging van de straf in Nederland op grond van het VOGP is de instemming van eiser vereist, die hier ontbreekt.

- Ten slotte stelde eiser dat de adviesprocedure bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden niet kan worden aangemerkt als met voldoende waarborgen omkleed, omdat hij daarin niet is gehoord. Dit maakt dat de voorgenomen detentie niet rechtmatig is, althans niet in accordance with a procedure prescribed by law als bedoeld in art. 5 EVRM.

De Staat heeft verweer gevoerd. De voorzieningenrechter in de rechtbank Den Haag heeft bij vonnis van 3 juli 2018 (ECLI:NL:RBDHA:2018:8661) de gevorderde schorsing van de tenuitvoerlegging toegewezen. De voorzieningenrechter overwoog, samengevat, dat in het Verenigd Koninkrijk wel gewaarmerkte afschriften van vonnissen worden opgemaakt, maar dat in de onderhavige zaak een afschrift van een vonnis niet kan worden verstrekt. De tekst van art. 6 lid 2, aanhef en onder a, VOGP biedt geen ruimte voor tenuitvoerlegging in Nederland ingeval een gewaarmerkt afschrift van het Engelse strafvonnis ontbreekt. Ook het overgelegde Europees aanhoudingsbevel, waarin eisers veroordeling wordt bevestigd, volstaat volgens de voorzieningenrechter niet. In dat stuk wordt door een (andere) rechter van de City of Westminster Magistrates Court, die het EAB uitvaardigt, melding gemaakt van de veroordeling van eiser door de Crown Court at St. Albans.

De Staat heeft hoger beroep ingesteld tegen dit vonnis. Het gerechtshof Den Haag heeft in zijn arrest van 27 augustus 2019 geconstateerd dat de grieven waren gericht tegen het oordeel van de voorzieningenrechter dat het VOGP-verzoek niet kan worden ingewilligd omdat art. 6 lid 2 VOGP vereist dat “a certified copy of the judgment and the law on which it is based” wordt aangehecht en dat dit stuk ontbreekt (zie rov. 18). Onder “judgment” moet volgens het hof worden verstaan: een rechterlijke beslissing of bevel waarbij een veroordeling wordt uitgesproken. De vorm waarin een dergelijke rechterlijke beslissing is gegoten, is niet in het verdrag vastgelegd. Mede gelet op het doel van het VOGP, te weten een soepele en effectieve verlening van rechtshulp inzake de tenuitvoerlegging van strafvonnissen, kan volgens het hof ervan worden uitgegaan dat de rechterlijke beslissing niet in een bepaalde vorm behoeft te worden omgezet om een gevonniste persoon over te brengen. Wel zal de ontvangende Staat moeten vaststellen dat de stukken duidelijk en echt zijn. Bij twijfel daarover kunnen aanvullende (of andere) stukken worden opgevraagd (rov. 19).

Uit rov. 20 volgt dat de Staat na het vonnis van de voorzieningenrechter aanvullende inlichtingen heeft gevraagd, die zijn vervat in twee e-mails van de Engelse autoriteiten. Uit de e-mail van 10 augustus 2018 volgt:

“You should be aware that English Courts do not hand down judgments in the same way that judicial authorities do in other countries. The finding of guilt or otherwise is not a matter for the judge but is the decision of the Jury. The deliberations of the Jury are secret and they do not give an explanation of their findings. If a defendant is found guilty the trial judges responsibility is to pass sentence. Once he has done so an Order of Imprisonment is issued which states the sentence to be served. This is the legal authority to detain the prisoner. This should have been provided with the transfer request. Whether we can we forward a copy of the Judges sentencing remarks as these may contain some relevant information. However, a judge is not required to make any remarks when passing sentence other than the sentence itself. You will know from the previous cases we have referred to you that the Judges sentencing remarks vary in length and detail. The sentencing remarks are not the formal judgment of the court.”

Uit de tweede e-mail van 2 november 2018 volgt:

“You may be aware that judges in England and Wales do not issue judgments. The finding of guilt or otherwise is a matter for the jury. The jury alone has the legal authority to convict an individual. If an individual is convicted it is for the trial judge to pass sentence. In this case the judge imposed a sentence of 2 years imprisonment for theft of a motor vehicle, and 6 months imprisonment for Breach of Bail. I have attached copies of the relevant part of the Theft Act 1968 and the Bail Act 1976 for your information.

In the absence of a judgment St. Albans Crown Court have issued a Certificate of Conviction, signed by an officer of the court. A copy of this was provided with our transfer request dated 8th July 2014 but is attached for easy reference. The Certificate confirms that [lees: eiser] was convicted on 11 November 2003 and was sentenced on 14 November 2013. This certificate, duly issued by the court, is an official confirmation of the court’s decision in this case and would form the basis of the enforcement of this sentence in the United Kingdom. No other “judgment” has been issued by the court. It has not been possible to obtain a copy of Judges sentencing remarks in this case”

In deze e-mails wordt erop gewezen dat eiser in Engeland is berecht door een onafhankelijke rechterlijke instantie volgens een in dat land gangbare strafrechtelijke procedure waarbij de schuldigverklaring is gedaan door een jury. Deze vorm van rechtspraak voldoet in beginsel aan de eisen van een eerlijk proces, zoals gesteld door de wet en in internationale verdragen. Er mag van worden uitgegaan dat de rechterlijke beslissing die in die procedure gegeven is, in beginsel op grond van het VOGP (waarbij zowel het Verenigd Koninkrijk als Nederland partij is) in Nederland ten uitvoer kan worden gelegd (rov. 21).

Volgens het hof wijzen de genoemde e-mails erop dat deze wijze van berechting in Engeland niet leidt tot een schriftelijk vonnis van de rechter(s) zoals Nederland dat kent. Wanneer de Engelse autoriteiten een ‘copy of the judgment'' als bedoeld in art. 6 VOGP moeten afgeven, kan dat niet gaan in de vorm van zo’n schriftelijk vonnis. Uit voornoemde e-mails volgt dat doorgaans een Order of Imprisonment wordt afgeven. In die Order is de opgelegde straf vermeld zonder de beraadslagingen of overwegingen die tot dat vonnis hebben geleid. In de onderhavige zaak hebben de Engelse autoriteiten bij hun verzoek te kennen gegeven dat een dergelijke Order in deze zaak niet (of niet meer) bestaat, maar dat de Crown Court in plaats daarvan een Certificate of Conviction heeft uitgegeven. Deze Certificate is overgelegd bij het VOGP-verzoek en vermeldt jegens wie, door welk gerecht, wanneer en welke straf is opgelegd en waarvoor. De Certificate of Conviction is afgegeven door (de griffier van) het gerecht waar eiser is berecht en is door de griffier ondertekend. Niets wijst erop dat dit stuk onbevoegd opgemaakt of vals is. Het document strookt met het door een Engelse rechter afgegeven Europees Aanhoudingsbevel, waarin die rechter heeft bevestigd dat het in het Certificate genoemde vonnis is gewezen: “The court sentenced [lees: eiser] to 2 years imprisonment for the offence of theft”. De bij het VOGP-verzoek gevoegde stukken zijn door de Engelse autoriteiten aan de Staat toegestuurd. Zij vormen (in elk geval: tezamen) in Engeland kennelijk de beslissing van de rechterlijke instantie waarbij de veroordeling is uitgesproken (rov. 22).

Het hof Arnhem-Leeuwarden heeft in zijn advies geoordeeld dat de Certificate of Conviction in samenhang met de Case Summary en de Crown Court Minute Sheet, gelijkgesteld kan worden aan een ‘afschrift van het vonnis’ als bedoeld in art. 6 VOGP (rov. 23).

Vervolgens is het hof ingegaan op hetgeen eiser had aangevoerd. Eiser heeft niet betwist dat de strafrechtelijke veroordeling waarvan de Engelse autoriteiten tenuitvoerlegging hebben gevraagd, ondubbelzinnig en duidelijk blijkt uit de bij het verzoek gevoegde stukken tezamen. Niets wijst erop dat eiser niet bekend is met de diefstal en de veroordeling waarvan tenuitvoerlegging in Nederland is gevraagd (twee jaren gevangenisstraf wegens diefstal van een auto destijds in Engeland). Eiser heeft niet of onvoldoende onderbouwd gesteld dat de rechterlijke beslissing met zijn veroordeling voor de diefstal in Engeland niet bestaat. Hij heeft slechts aangevoerd dat er geen gewaarmerkt afschrift van een schriftelijk vonnis is. Eiser heeft in dit geding niets aangevoerd dat aan de juistheid van de inhoud van de documenten moet doen twijfelen. Hij heeft niet betwist dat hij in 2003 strafrechtelijk is vervolgd in Engeland voor oplichting met betrekking tot een auto, dat de jury hem (in zijn aanwezigheid) daaraan “guilty” heeft geoordeeld en dat de Engelse rechter hem de straf oplegde (rov. 24). Het hof besloot dat de Staat de bij het verzoek gevoegde stukken voldoende heeft mogen achten (rov. 25). Het hof achtte de grieven gegrond.

In het kader van de devolutieve werking van het hoger beroep is het hof ingegaan op argumenten die eiser in eerste aanleg had aangevoerd en waaraan de rechtbank niet was toegekomen. Daartoe behoorde de stelling dat sprake is van veroordeling bij verstek, omdat eiser niet aanwezig was bij de sentencing hearing (rov. 29).

Volgens het hof staat vast dat eiser in persoon aanwezig is geweest bij het onderzoek ter terechtzitting op 11 november 2003. Hij heeft zich daar, met bijstand van zijn raadsman, kunnen verdedigen tegen de hem ten laste gelegde diefstal. Op die zittingsdag is het oordeel gegeven dat hij schuldig was aan hetgeen hem ten laste werd gelegd en is hem medegedeeld dat de berechting zou worden voortgezet op 14 november 2003, waarbij hij aanwezig moest zijn. Eiser heeft zelf ervoor gekozen bij de sentencing hearing niet in persoon aanwezig te zijn en zich door zijn raadsman te laten vertegenwoordigen. Dat laatste is gebeurd en de raadsman heeft namens hem het woord gevoerd (rov. 33).

Aldus was volgens het hof voldoende gewaarborgd dat eiser zich in een contradictoire behandeling van zijn zaak kon verdedigen. Het onderzoek ter terechtzitting betreffende de diefstal heeft hij op 11 november 2003 zelf bijgewoond. Vervolgens (op 14 november 2003) bleef hij in de gelegenheid het onderzoek zelf bij te wonen en was namens hem zijn advocaat aanwezig. Daarmee kan niet geoordeeld worden dat sprake was van een berechting bij verstek (rov. 34).

Het hof heeft verder nog overwogen dat de stelling dat ‘naar internationaal-strafrechtelijke maatstaven’ sprake is van een veroordeling bij verstek, de tenuitvoerlegging in Nederland niet onrechtmatig maakt. Het betekeningsvereiste in de WOTS strekt ertoe, de verdachte de mogelijkheid te bieden (alsnog) een contradictoire uitspraak uit te lokken. Hoewel eiser (in ieder geval vanaf het uitleveringsverzoek) bekend was met de veroordeling in Engeland, is niet gebleken dat hij - zou dit nog mogelijk zijn - ooit enig rechtsmiddel hiertegen heeft willen aanwenden (rov. 35).

Vervolgens is het hof ingegaan op het argument dat eiser niet is “gevlucht” in de zin van art. 2 Aanvullend Protocol VOGP (rov. 36). Te dien aanzien heeft het hof overwogen dat eiser op de hoogte was van de tegen hem lopende strafrechtelijke procedure en dat hij wist dat hij gedurende de sentencing hearing grote kans liep om te worden veroordeeld tot een gevangenisstraf. De Staat mocht bij de beoordeling van het VOGP-verzoek ervan uitgaan dat eiser, als verdachte, tijdens zijn strafproces naar Nederland is gegaan teneinde zich te onttrekken aan de tenuitvoerlegging van het te wijzen strafvonnis. Uit de documenten volgt immers dat hij op 14 november 2003 opzettelijk niet is verschenen terwijl hem verschijning was aangezegd (en hij op de hoogte was van zijn schuldig bevinding). Op grond hiervan mocht de Staat ervan uitgaan dat eiser zich aan de tenuitvoerlegging van de straf in Engeland heeft onttrokken door, vóór de mogelijkheid van tenuitvoerlegging van de op te leggen straf, naar Nederland te vluchten. Het hof wijst op een uitspraak die zou inhouden dat gelet op art. 2 lid 3 Aanvullend Protocol VOGP de instemming van de gevonniste persoon niet is vereist voor de overdracht van de veroordeling als iemand “tijdens zijn strafproces naar de aangezochte staat is gevlucht teneinde zich te onttrekken aan de tenuitvoerlegging van het te wijzen vonnis” (HR 20 november 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA7927). Ook in voormeld advies van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden is overwogen dat sprake is van ‘vluchten’ in de zin van het Aanvullend Protocol VOGP. Eiser heeft geen feiten of omstandigheden gesteld op grond waarvan geoordeeld zou moeten worden dat hij niet opzettelijk naar Nederland is gegaan, wetend dat op 14 november 2003 zijn straf kon worden uitgesproken. De Staat mocht hem daarom aanmerken als iemand die zich aan de tenuitvoerlegging van de veroordeling trachtte te onttrekken door te vluchten naar Nederland (rov. 38).

Het hof heeft het vonnis van de voorzieningenrechter vernietigd en de vordering van eiser alsnog afgewezen. Tegen deze uitspraak heeft eiser − tijdig − cassatieberoep ingesteld.3.Namens de Staat is in cassatie verweer gevoerd. De Staat heeft zijn standpunt schriftelijk laten toelichten, waarna van de zijde van eiser is gerepliceerd.

Het cassatiemiddel omvat drie onderdelen. Onderdeel 1 gaat over de vraag of de bij het VOGP-verzoek overgelegde stukken voldoen aan het vereiste in art. 6, lid 2 onder a, VOGP. In onderdeel 2 klaagt eiser dat het hof heeft miskend dat het Engelse vonnis had moeten worden aangemerkt als een verstekvonnis en dat bovendien niet is voldaan aan het voorschrift in art. 45 WOTS dat een verstekvonnis aan de veroordeelde moet worden betekend. In onderdeel 3 bestrijdt eiser het oordeel dat in dit geval sprake is van ‘ontvluchten’ in de zin van art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol VOGP.

Ter inleiding maak ik eerst enkele opmerkingen over het desbetreffende verdragsrecht.4.Onder auspiciën van de Raad van Europa zijn verscheidene verdragen gesloten met betrekking tot de internationale samenwerking ten aanzien van strafrechtelijk onderzoek, de afdoening van strafzaken en de tenuitvoerlegging van strafrechtelijke beslissingen. De mogelijkheden voor uitlevering van eiser ten behoeve van de tenuitvoerlegging van een opgelegde straf laat ik onbesproken. Van 28 mei 1970 dateert het Europees Verdrag inzake de internationale geldigheid van strafvonnissen (EVIG).5.Dit verdrag maakt mogelijk dat een opgelegde straf in een andere verdragsstaat ten uitvoer wordt gelegd. Daarvoor is een exequaturprocedure nodig.

Van grotere betekenis voor de praktijk is het Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen van 21 maart 1983 (VOGP), waarbij meer staten zijn aangesloten.6.Dit verdrag maakt mogelijk dat een veroordeelde die in een verdragsstaat gedetineerd is, wordt overgebracht naar een andere verdragsstaat om daar (het restant van) zijn straf uit te zitten. Het heeft uitsluitend betrekking op de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende straffen of maatregelen. In beginsel is voor een overdracht naar het land van herkomst, met overname van de tenuitvoerlegging, vereist dat de veroordeelde zelf instemt met zijn overbrenging naar die andere Staat.7.

In een Aanvullend Protocol van 18 december 19978.is het toepassingsgebied van het VOGP uitgebreid tot personen die zich feitelijk niet meer in de Staat van veroordeling bevinden omdat zij van daaruit zijn gevlucht naar hun land van herkomst. In dat geval behoeft de overbrenging van die persoon naar zijn land van herkomst niet meer te worden geregeld, maar kan niettemin de (verdere) tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf worden overgenomen door het land waarvan die persoon de nationaliteit heeft. In art. 2 lid 1 van dit Protocol is bepaald:

“Wanneer een onderdaan van een Partij die is veroordeeld bij onherroepelijk vonnis, uitgesproken op het grondgebied van een andere Partij, zich aan de tenuitvoerlegging of verdere tenuitvoerlegging van de veroordeling in de Staat van veroordeling tracht te onttrekken door te vluchten naar het grondgebied van de eerstgenoemde Partij voordat hij de veroordeling heeft ondergaan, kan de Staat van veroordeling de andere Partij verzoeken de tenuitvoerlegging van de veroordeling over te nemen.”

Het derde lid van dit artikel houdt in dat in zo’n geval de instemming van de gevonniste persoon niet is vereist voor de overdracht van de tenuitvoerlegging. Het Aanvullend Protocol is gewijzigd in 2017. Deze wijziging zal aan de orde komen bij de bespreking van middelonderdeel 3.

Onderdeel 1 (de veroordeling in Engeland)

In onderdeel 1 klaagt eiser dat het hof art. 6 lid 2 VOGP heeft miskend door in rov. 19 - 25 te oordelen dat de door de Engelse autoriteiten overgelegde stukken voldoende zijn om deze aan te merken als een gewaarmerkt afschrift van een vonnis (“judgment”) en, op grond daarvan, te beslissen dat de overname van de tenuitvoerlegging door Nederland niet onrechtmatig is.

Op grond van het VOGP kan zowel de Staat van veroordeling als de Staat van tenuitvoerlegging het overbrengen van een veroordeelde persoon verzoeken.9.De inwilliging van een dergelijk verzoek is gebonden aan bepaalde voorwaarden (zie art. 3 VOGP). Bij het verzoek moeten bepaalde documenten worden overgelegd (zie art. 6 VOGP). Eén van de benodigde documenten is een gewaarmerkt afschrift van het vonnis en van de wettelijke bepalingen die aan dat vonnis ten grondslag liggen (art. 6, lid 2 onder a, VOGP).10.Wat in deze bepaling met het woord ‘vonnis’ (‘judgment’/’jugement’) is bedoeld, blijkt uit art. 1 onder b VOGP:

„vonnis": een rechterlijke beslissing of bevel waarbij een veroordeling wordt uitgesproken.11.

De uitleg van het begrip ‘vonnis’ (‘judgment’/‘jugement’) in deze verdragsbepaling geschiedt aan de hand van art. 31 - 33 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht (hierna: WVV).12.Een verdrag moet te goeder trouw worden uitgelegd, overeenkomstig de gewone betekenis van de termen van het Verdrag in hun context en in het licht van voorwerp en doel van het Verdrag (zie art. 31 lid 1 WVV). Behalve de tekst met inbegrip van de preambule, omvat deze context de in art. 31 lid 2 WVV genoemde gezichtspunten. Als aanvullend middel van uitleg kan een beroep worden gedaan op de voorbereidende werkzaamheden en op de omstandigheden waaronder het verdrag is gesloten (zie art. 32 WVV).13.

Wat betreft het voorwerp en doel van het VOGP, noemt de preambule de internationale samenwerking, de goede rechtsbedeling en de reclassering als doeleinden. Wegens de voorwaarde dat de gedetineerde met de overbrenging instemt (zie art. 3, lid 1 onder d, VOGP) lijkt het VOGP in zijn oorspronkelijke redactie vooral te zijn bedoeld als een faciliteit voor veroordeelden om een opgelegde vrijheidsstraf te kunnen uitzitten in eigen land. Ik citeer uit de preambule:

“Verlangend de internationale samenwerking op het gebied van het strafrecht verder te ontwikkelen;

Overwegende dat een dergelijke samenwerking de doeleinden van een goede rechtsbedeling en de reclassering van gevonniste personen moet bevorderen;

Overwegende dat deze doeleinden eisen dat vreemdelingen die gedetineerd zijn als gevolg van het plegen van een strafbaar feit, in de gelegenheid dienen te worden gesteld om hun veroordelingen binnen hun eigen samenleving te ondergaan, en

Overwegende dat dit doel het best kan worden bereikt door hen naar hun eigen land over te brengen;”.

In het Aanvullend Protocol van 1997 bij het VOGP vervalt het instemmingsvereiste in gevallen van ontvluchting, teneinde te voorkómen dat veroordeelden de (verdere) tenuitvoerlegging van de in een ander verdragsland opgelegde vrijheidsstraf kunnen ontlopen door zich naar hun land van herkomst te begeven. Ik citeer uit de preambule van dat Protocol:

“Verlangend de toepassing van het Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen (…) te vergemakkelijken en, in het bijzonder de daarin geformuleerde doeleinden van een goede rechtsbedeling en de reclassering van gevonniste personen na te streven; Zich ervan bewust dat veel Staten hun eigen onderdanen niet kunnen uitleveren; Overwegende dat het wenselijk is het Verdrag in bepaalde opzichten aan te vullen;”.

Er is een – voor de nationale rechter niet bindend, maar niettemin gezaghebbend − toelichtend rapport bij het verdrag (Explanatory report), dat mede is gebaseerd op de voorbereidende werkzaamheden. Ten aanzien van het begrip ‘judgment’ in art. 1 VOGP is de toelichting kort:14.

“14. It follows from the definition of "judgment" that the Convention applies only to sentences imposed by a court of law.”

Het Explanatory report gaat niet in op de vorm van het vonnis als bedoeld in art. 6, lid 2 onder a, VOGP en het gewaarmerkte afschrift daarvan. In de bij het verdrag aangesloten Staten bestaat rechtspraak door professionele rechters, door een jury of door een combinatie van een of meer professionele rechters met niet-juristen als bijzitter. Noch in de tekst van het verdrag, noch in het Explanatory report wordt te dien aanzien enig onderscheid gemaakt, zolang het maar gaat om een “court of law”.15.Indien het nationale recht van een verdragsstaat bij de totstandkoming van een vonnis een splitsing aanbrengt tussen het oordeel van een (twaalfkoppige) jury over de feiten (de bewezenverklaring) en, bij schuldigverklaring door de jury, het daarop volgende oordeel van één professionele rechter over de strafoplegging, staat mijns inziens de tekst noch de ratio van deze verdragsbepaling eraan in de weg, het geheel hiervan te beschouwen als het vonnis (‘judgment’/’jugement’).16.De vorm waarin een veroordeling tot een vrijheidsstraf is gegoten wordt immers bepaald door het nationale recht van de Staat van berechting. Ook in het Nederlandse strafprocesrecht bestaat bijvoorbeeld de mogelijkheid van een ‘aantekening mondeling vonnis’ in het proces-verbaal van de terechtzitting van de politierechter naast die van een volledig uitgewerkt schriftelijk strafvonnis als een zelfstandig document.

De ratio van art. 6, lid 2 onder a, VOGP is dat bij het verzoek een schriftelijk bewijsstuk wordt overgelegd waaruit de voor tenuitvoerlegging vatbare veroordeling van de desbetreffende persoon tot deze vrijheidsstraf blijkt. Vanuit die ratio geredeneerd, is voldoende: een gewaarmerkt (“certified”) afschrift van een van het desbetreffende gerecht afkomstig document waaruit onmiskenbaar de inhoud blijkt van de veroordeling die door dat gerecht is uitgesproken, opgemaakt om tot bewijs daarvan te kunnen dienen. Ondertekening van dit document door de rechter die het vonnis heeft gewezen of uitgesproken, wordt in art. 6 lid 2 VOGP niet vereist; er zijn landen waar het mondeling door de rechter uitgesproken vonnis wordt opgetekend door de griffier (‘court reporter’).

Wat betreft de verschillende taalversies (vgl. art. 33 WVV), noteer ik dat de Engelstalige versie van het VOGP spreekt van “decision or order of a court”, terwijl de Franstalige versie dat onderscheid niet maakt. In het Engelse taalgebied wordt het woord ‘verdict’ vooral gebruikt voor het oordeel van de jury en het woord ‘sentence’ voor de strafoplegging, ziet het woord ‘decision’ op wat wij het ‘dictum’ van een vonnis zouden noemen en heeft het woord ‘order’ in dit verband de betekenis van een door de rechter gegeven bevel.

In 2003 is de Hoge Raad ingegaan op de betekenis van het begrip judgment in art. 6, lid 2 onder a, VOGP.17.Het arrest betrof een Canadees verzoek tot overdracht van de tenuitvoerlegging van een straf, door een rechter opgelegd na een ‘guilty’-standpunt van de verdachte. In die zaak hadden de Canadese autoriteiten niet een uitgewerkt vonnis overgelegd bij het verzoek, maar wel een Warrant of Committal, ondertekend door de griffier van het desbetreffende gerecht. Ten aanzien van dat document oordeelde de Hoge Raad het volgende:

“Het onder 3.4 weergegeven stuk is in het begeleidende, van de Canadese autoriteiten afkomstige, faxbericht aangeduid als 'judgement' en is klaarblijkelijk opgemaakt in de vorm als is voorzien in de Criminal Code van Canada. Aangezien bij dat, door de griffier van het gerecht gewaarmerkte, stuk door een rechter ten laste van de betrokkene, wier overbrenging als gevonniste persoon is verzocht, een veroordeling is uitgesproken als bedoeld in art. 1, aanhef en onder a, VOGP geeft het oordeel van de Rechtbank dat niet is voldaan aan het voorschrift van art. 6, tweede lid aanhef en onder a, VOGP blijk van een onjuiste rechtsopvatting.”

In het licht van het voorgaande acht ik het bestreden oordeel van het hof niet in strijd met het voorschrift in art. 6, lid 2 onder a, VOGP.

Het middelonderdeel bevat in de tweede plaats de volgende klacht:

“Voor zover het hof zou hebben gemeend dat ‘object and purpose’ van het verdrag als geheel een andere dan de letterlijke interpretatie van de bedoelde verdragsbepaling kunnen rechtvaardigen is het oordeel van het hof onbegrijpelijk. Dat een soepele en effectieve verlening van rechtshulp inzake de tenuitvoerlegging van strafvonnissen (r.o. 19) als ‘object and purpose’ van het verdrag als geheel als rechtvaardiging kan gelden om van de letterlijke en in art. 1 onder a VOGP gegeven betekenis te mogen afwijken verdraagt zich, anders dan het hof in r.o. 21 heeft geoordeeld, niet met ‘object and purpose’ van de uit te leggen bijzondere verdragsbepaling en evenmin met de eis van een eerlijk proces, zoals door de wet en internationale verdragen, en in het bijzonder door art. 6 EVRM, wordt gesteld. De vraag naar lawfulness van juryrechtspraak in relatie tot een eerlijk proces in de zin van art. 6 EVRM is bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens meer dan eens ter tafel geweest. Gelet op de daaromtrent ontstane jurisprudentie kan een jury-proces zonder meer lawful zijn als aan bepaalde, door het EHRM nader vastgestelde, eisen is voldaan: er moet een gemotiveerde uitspraak van een juryproces zijn. Het Engelse jury- proces, zoals dat ook in de onderhavige zaak van [eiser] heeft plaatsgevonden, voldoet niet aan de eisen van art. 6 EVRM en is daarom unlawful is. Het hof heeft dat miskend, zodat zijn in r.o. 21 gegeven oordeel dat de Engelse rechtspraak voldoet aan de eisen van een eerlijk proces, zoals door de wet en internationale verdragen wordt gesteld, van een onjuiste rechtsopvatting. In elk geval is die opvatting zonder nadere motivering onbegrijpelijk.”18.

Deze klacht is uitvoerig toegelicht in de procesinleiding in cassatie onder 1.11 – 1.16, onder meer met een verwijzing naar EHRM 16 november 2010 (appl.no. 926/05, Taxquet/België)19., wat betreft het standpunt van de Britse regering als interveniënt in die zaak (in par. 72 e.v.) en wat betreft het eigen oordeel van de Grote Kamer van het EHRM (in par. 90 – 100). De steller van het middel leidt hieruit af dat art. 6 EVRM een gemotiveerd vonnis vereist en dat, naar in Engeland heersende inzichten, een jury trial aan de eisen van lawfulness in het EVRM kan voldoen omdat de ‘summing up’ en eventueel andere ‘clarifications’ die de voorzittende rechter aan de jury geeft voordat deze de (besloten) beraadslagingen aanvangt of voortzet, in de plaats treden van de in een continentaal vonnis vervatte bewijsconstructie en andere gronden van de veroordeling. Volgens de toelichting op de klacht kan en moet art. 6 lid 2 VOGP zo worden geïnterpreteerd dat indien de veroordeling berust op het oordeel van een jury, in plaats van een gewaarmerkt afschrift van het strafvonnis een equivalent daarvan mag worden geproduceerd. In dit concrete geval ontbreekt niet alleen (een gewaarmerkt afschrift van) de Order of Imprisonment, maar is ook niet een afschrift beschikbaar van de summing up en eventuele andere clarifications, noch een afschrift van de sentencing remarks van de rechter die de straf heeft vastgesteld. In het licht hiervan “kan niet worden volgehouden dat de in het gegeven geval door de Britse autoriteiten verschafte documenten als een zodanig equivalent kunnen worden aangemerkt”.20.

Met de Staat21.ben ik van mening dat dit in cassatie een ontoelaatbaar nieuw standpunt is: in de procedure bij de voorzieningenrechter en bij het gerechtshof heeft eiser slechts betwist dat een stuk als bedoeld in art. 6, lid 2 onder a, VOGP is overgelegd waaruit blijkt dat het desbetreffende strafvonnis van de Crown Court bestaat. Eiser heeft vóór deze cassatieprocedure niet aangevoerd dat de motivering waarop dat vonnis berust ontoereikend zou zijn. Evenmin heeft eiser in de procedure bij de voorzieningenrechter of bij het gerechtshof aangevoerd dat de Staat onrechtmatig handelt door een Engels vonnis ten uitvoer te (willen) leggen zonder dat aan de hand van de bij het VOGP-verzoek overgelegde stukken door de Nederlandse rechter kan worden gecontroleerd of de veroordeling in Engeland toereikend is gemotiveerd. Het in de cassatierepliek door eiser aangevoerde argument dat het hier gaat om een aanvulling van rechtsgronden, waartoe de burgerlijke rechter ambtshalve had moeten overgaan, gaat mijns inziens niet op. Het gaat hier om de feitelijke grondslag van eisers standpunt dat de Staat onrechtmatig handelt door de voorgenomen tenuitvoerlegging van de straf voort te zetten. Zowel de rechtsklacht als de motiveringsklacht stuit hierop af.

Overigens slaagt deze klacht ook om een inhoudelijke reden niet: het hof heeft − in cassatie onbestreden − vastgesteld dat eiser in persoon, bijgestaan door een advocaat, aanwezig is geweest bij de behandeling ter terechtzitting van de Crown Court op 11 november 2003. Eiser heeft dus kennis kunnen nemen van de inhoud (of van het eventueel ontbreken) van de summing up en eventuele clarifications die de rechter aan de jury heeft gegeven. Mijn slotsom is dat onderdeel 1 faalt.

Onderdeel 2: is sprake van een veroordeling bij verstek in Engeland?

Voor het geval dat wordt aangenomen dat eiser naar Engels recht onherroepelijk is veroordeeld tot de opgelegde gevangenisstraf (dat is een voorwaarde in art. 3 VOGP), heeft eiser bij de voorzieningenrechter aangevoerd dat het vonnis naar internationale maatstaven22.moet worden aangemerkt als een verstekvonnis omdat hij niet persoonlijk aanwezig was bij de sentencing hearing op 14 november 2003. Wanneer sprake is van een vonnis bij verstek, had het Engelse vonnis volgens eiser op grond van art. 45 WOTS eerst aan hem betekend moeten worden. Dat is niet geschied. Daarnaast betoogde eiser dat het VOGP niet voorziet in de tenuitvoerlegging van verstekveroordelingen, omdat het uitgaat van de situatie waarin de verdachte in de Staat van berechting gedetineerd is.

Het hof heeft beide argumenten verworpen: volgens het hof kan − gelet op de feitelijke gang van zaken in de procedure bij de Crown Court waarin eiser alleen op de laatste zittingsdag niet in persoon verschenen is hoewel hem de zittingsdatum was aangezegd − ook naar internationale maatstaven niet worden geoordeeld dat sprake is van een bij verstek gewezen vonnis (rov. 33 - 34). Daarnaast wijst het hof erop dat het betekeningsvereiste in art. 45 WOTS ertoe strekt, de veroordeelde de mogelijkheid te bieden (alsnog) een behandeling op tegenspraak uit te lokken. Niet is gebleken dat eiser ooit een rechtsmiddel heeft willen aanwenden tegen de uitspraak van de Crown Court (rov. 35).

Volgens de klacht geeft dit oordeel van het hof blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Ook heeft het hof het betekeningsvereiste in art. 45 WOTS miskend door aan te nemen dat dit niet geldt wanneer de verdachte de mogelijkheid heeft gehad om (alsnog, in verzet) een contradictoire behandeling uit te lokken: het betekeningsvereiste in art. 45 lid 1 WOTS is erop gericht dat de veroordeelde op een behoorlijke wijze gebruik kan maken van zijn verdedigingsrechten. Ten slotte is een klacht gericht tegen de gevolgtrekking van het hof dat tenuitvoerlegging van de in Engeland opgelegde gevangenisstraf in Nederland niet onrechtmatig is. Volgens de klacht is dit oordeel onbegrijpelijk zonder nadere motivering en in strijd met art. 6 EVRM. De klachten lenen zich voor een gezamenlijke behandeling.

Lensing, Handboek strafzaken (94.2.2.1.4), schreef:

De artikelen 45 e.v. WOTS behelzen een regeling voor verstekvonnissen. Ten tijde van de totstandkoming van de WOTS kende alleen het EVIG de mogelijkheid van overdracht van tenuitvoerlegging zonder instemming van de veroordeelde. De Hoge Raad heeft in een arrest van 20 november 2007 overwogen dat een redelijke wetstoepassing meebrengt dat in voorkomende gevallen de betrokkene een beroep op de voorzieningen van art. 45 e.v. WOTS inzake verstekvonnissen niet kan worden ontzegd, ook al heeft de verzoekende Staat het verzoek uitsluitend gebaseerd op het (Aanvullend Protocol bij het) VOGP en niet op het EVIG. Dat komt erop neer dat dan verzet mogelijk is. Dit wordt door de rechtbank behandeld.23.

In (alinea 7 van) zijn conclusie vóór het arrest van 20 november 2007 heeft P-G Fokkens geschreven dat het in art. 45 lid 1 WOTS vervatte betekeningsvoorschrift slechts betekenis heeft in verband met de mogelijkheid alsnog verzet te doen waarin de toepasselijke verdragsbepalingen voorzien.24.In deze zaak is blijkbaar geen verzet als bedoeld in art. 46 e.v. WOTS ingesteld, ook niet nadat eiser met de inhoud van het vonnis van de Crown Court bekend was geworden.

Het voorgaande neemt niet weg dat op grond van het EVRM een verzoek tot het overnemen van de tenuitvoerlegging van een vonnis kan worden geweigerd indien dat vonnis berust op een (flagrante) schending van fundamentele rechtsbeginselen. Het is kennelijk tegen die achtergrond, dat het hof in rov. 34 heeft getoetst of en in hoeverre eiser in de Engelse strafzaak behoorlijk gelegenheid heeft gehad om zich te verdedigen. Dat oordeel is onafhankelijk van het wel of niet kwalificeren van het vonnis van de Crown Court als een ‘verstekvonnis’ (in de internationaalrechtelijke betekenis van het woord). De klacht dat het hof de strekking van art. 21 EVIG heeft miskend mist daarom feitelijke grondslag. Ten aanzien van eisers verdedigingsrechten in de Engelse procedure overweegt het hof dat eiser zelf ervoor heeft gekozen, niet aanwezig te zijn bij de sentencing hearing op 14 november 2003. Volgens het hof heeft eiser nimmer aangevoerd dat hij niet bij de sentencing hearing aanwezig kón zijn. Dat oordeel geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en behoefde geen nadere uitwerking om voor de lezer begrijpelijk te zijn. Mijn slotsom is dat onderdeel 2 faalt.

Onderdeel 3: is eiser ‘gevlucht’ in de zin van art. 2 Aanvullend Protocol VCOP?

Art. 2 lid 1 van het Aanvullend Protocol 1997 bij het VOGP kwam hiervoor al even ter sprake. In de Engelstalige versie luidt deze bepaling:

“Where a national of a Party who is the subject of a sentence imposed in the territory of another Party as a part of a final judgment, seeks to avoid the execution or further execution of the sentence in the sentencing State by fleeing to the territory of the former Party before having served the sentence, the sentencing State may request the other Party to take over the execution of the sentence.”

De Franstalige versie luidt:

“Lorsqu'un ressortissant d'une Partie, qui a fait l'objet d'une condamnation définitive prononcée sur le territoire d'une autre Partie, vise à se soustraire à l'exécution ou à la poursuite de l'exécution de la condamnation dans l'Etat de condamnation, en se réfugiant sur le territoire de la première Partie avant d'avoir accompli la condamnation, l'Etat de condamnation peut adresser à la première Partie une requête tendant à ce que celle-ci se charge de l'exécution de la condemnation.”

Het Explanatory report bij het Aanvullend Protocol vermeldt hierover onder meer:

“10. This article envisages a situation where a national of State A is sentenced in State B and subsequently leaves State B before or while serving the sentence and voluntarily enters State A. It would apply most commonly to cases where the sentenced person escapes from legal custody in the territory of the sentencing State and flees to the territory of the State of his or her nationality, seeking thereby to avoid the execution, or full execution, of the sentence.

11. Clearly, this article does not cover the situations where (a) a national of State A is tried and sentenced in absentia in State B, of (b) a national of State A is sentenced in State B, the execution of the sentence being suspended, and subsequently the suspension is revoked after the person has voluntary moved to State A.

12. The mother Convention is of no use in the situation described in paragraph 10 above because the sentenced person is not present in the sentencing State and is thus unavailable for transfer. (…)

13. (…)

14. The Committee recognised that Convention ETS 112 is to a great extent founded on

humanitarian principles and that, for this reason, the consent of the person is an integral element in it. But it concluded that where the person has deliberately sought to frustrate the judicial process by fleeing from justice, he or she has thereby taken himself or herself outside the ambit of the Convention. Consequently, the Committee considered that under such circumstances the need for his consent was no longer appropriate. The Committee therefore concluded that it would be acceptable to devise a solution not based on the consent of the person.”

Uit punt 10 van deze toelichting maak ik op dat art. 2 van het Aanvullend Protocol is geschreven vanuit de gedachte aan gevallen waarin een vrijheidsbenemende straf of maatregel is opgelegd en vervolgens (‘subsequently’) de veroordeelde zich aan de uitvoering van het vonnis tracht te onttrekken door, vóór of tijdens de tenuitvoerlegging daarvan, vanaf het grondgebied van de Staat van veroordeling naar zijn eigen land te vluchten. De toelichting veronderstelt dat de veroordeling in de Staat van berechting (of zelfs het onherroepelijk worden daarvan) in de tijd vooraf gaat aan de ontvluchting.

In onderdeel 3, gericht tegen rov. 38, klaagt eiser dat het hof art. 2 Aanvullend Protocol VOGP heeft miskend door eisers vertrek naar Nederland aan te merken als een ‘vlucht’ in de zin van deze bepaling. Naar het oordeel van het hof wist eiser dat hij gedurende de sentencing hearing een grote kans liep om tot gevangenisstraf te worden veroordeeld en heeft eiser zich op voorhand aan de tenuitvoerlegging van een hem in Engeland op te leggen vrijheidsstraf onttrokken, door naar Nederland te vluchten. Anders dan het hof overweegt, behoefde eiser volgens het middelonderdeel geen feiten en omstandigheden te stellen waaruit kan volgen dat hij niet opzettelijk naar Nederland is vertrokken in het besef dat op 14 november 2003 hem door de Crown Court een gevangenisstraf kon worden opgelegd.

Het middelonderdeel betwijfelt of art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol VOGP toelaat dat de rechter een uitzondering op het instemmingsvereiste aanneemt wanneer de verdachte vóór de uitspraak van het vonnis waarbij de straf wordt opgelegd naar zijn land van herkomst vlucht teneinde zich te onttrekken aan een tenuitvoerlegging van een nog op te leggen straf. De tekst van art. 2 lid 1 sluit dit niet uit. Mij dunkt dat het antwoord op deze vraag ervan afhangt, of de rechter de woorden “subject of a sentence imposed in the territory of another Party as a part of a final judgment” interpreteert als gekoppeld aan het vereiste in art. 3, lid 1 onder b, waarbij niet van belang is of deze persoon vertrekt naar de Staat waarvan hij of zij onderdaan is vóór of na het final judgment, mits het vonnis onherroepelijk is wanneer tot overname van de tenuitvoerlegging wordt besloten. Indien de rechter, in het voetspoor van punt 10 van het Explanatory report, aan deze woorden de betekenis geeft dat de uitzondering slechts van toepassing is indien de veroordeelde ná het opleggen van de vrijheidsstraf vlucht naar de Staat waarvan hij of zij onderdaan is, zou wel de instemming van de betrokkene nodig zijn voor het overnemen van de tenuitvoerlegging.

Klip heeft in zijn noot onder het arrest van 20 november 2007, NJ 2008/59, deze vraag aan de orde gesteld. Hij noemt (onder 9 – 11 en onder 12 en 13) argumenten voor en tegen. Hij kiest uiteindelijk (onder 14) voor de opvatting dat de uitzondering in art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol op het instemmingsvereiste niet van toepassing is indien de vlucht naar de Staat waarvan de betrokkene onderdaan is heeft plaatsgevonden vóór het onherroepelijk worden van het vonnis.

In een eerdere zaak heeft de voorzieningenrechter in de rechtbank Den Haag een opzettelijke onttrekking in het zicht van een naderende veroordeling tot gevangenisstraf wél gerekend tot de gevallen waarin de uitzondering van art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol VOGP (analogisch) kan worden toegepast, zij het dat de rechter in het concrete geval toen niet aannemelijk achtte dat de verdachte in het zicht van een naderende veroordeling naar zijn eigen land was teruggekeerd.25.

De onduidelijkheid over deze kwestie is mede aanleiding geweest voor een partiële herziening van art. 2 lid 1 in een Protocol tot wijziging van het Aanvullend Protocol, op 22 november 2017 overeengekomen te Straatsburg.26.Dit wijzigingsprotocol is nog niet in werking getreden. In de nieuwe tekst zal art. 2 lid 1 van het Aanvullend Protocol komen te luiden als volgt:

“1. Where a national of a Party is the subject of a final sentence, the sentencing State may request the State of nationality to take over the execution of the sentence under the following circumstances: a) when the national has fled to or otherwise returned to the State of his or her nationality being aware of the criminal proceedings pending against him or her in the sentencing State; or b) when the national has fled to or otherwise returned to the State of his or her nationality being aware that a judgment has been issued against him or her.”

Ook de tekst van het Explanatory report is op dit punt aangepast:

“14. (…) When amending the Protocol, the Committee decided to extend the scope of this provision to situations where the person was free to move to the country of his or her nationality and made use of this freedom. Article 2, paragraph 1, as amended, foresees two situations; either the person concerned left the sentencing country while criminal procedures were still pending of after the final sentence has been passed, and is now in the country of origin. In both circumstances, the provision will only apply if the person was aware of the proceedings pending or the judgment issued against him of her. The sentence has to be final at the moment when the request for transfer is introduced.”

De nog niet in werking getreden wijziging van het Aanvullend Protocol in 2017 brengt mee dat niet langer sprake behoeft te zijn van een ‘vlucht’ (“had fled to or otherwise returned to”). Bovendien brengt deze wijziging mee dat de uitzondering in art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol óók van toepassing zal zijn op gevallen waarin de verdachte tijdens het strafproces naar zijn eigen land vertrekt, dus nog vóórdat hij (onherroepelijk) tot een gevangenisstraf is veroordeeld. Men kan de wijziging van het Aanvullend Protocol in 2017 opvatten als een aanwijzing dat de verdragsluitende partijen een uitdrukkelijke bepaling nodig achten om dit mogelijk te maken. Omgekeerd kan men hierin een bevestiging lezen dat dit steeds de bedoeling van de verdragsluitende partijen is geweest, doch in de tekst van het Aanvullend Protocol van 1997 onvoldoende tot uitdrukking is gebracht.

Dat in dit geval sprake was van een ‘vlucht’, heeft het hof toereikend gemotiveerd: eiser kende de beslissing van de jury, was slechts op borgtocht vrijgelaten en wist wanneer de sentencing hearing zou plaatsvinden. Het oordeel van het hof berust niet op een tekortschieten van eiser in een stelplicht in een kort geding; het hof bedoelt dat eiser geen feiten of omstandigheden heeft aangevoerd die een andere gevolgtrekking kunnen rechtvaardigen dan het hof uit de feiten heeft gemaakt. In rov. 3.8.2 van het arrest van 20 november 2007 (“kort gezegd” enz.) lijkt de Hoge Raad impliciet van oordeel te zijn dat een ‘vlucht’ vóór het uitspreken van de veroordeling tot een vrijheidsstraf een uitzondering toelaat op het instemmingsvereiste in het VOGP. Met de steller van het middel ben ik van mening dat dit geen uitgemaakte zaak is. Voor een strikte uitleg pleit het legaliteitsbeginsel in samenhang met art. 2 van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen: “Tenuitvoerlegging in Nederland van buitenlandse rechterlijke beslissingen geschiedt niet dan krachtens een verdrag.” Indien een uitzondering op het instemmingsvereiste niet met voldoende precisie is beschreven in het Aanvullend Protocol van 1997, blijft de hoofdregel in het VOGP van kracht dat voor het overnemen van de tenuitvoerlegging door Nederland de instemming van de veroordeelde nodig is. Zou de Hoge Raad deze opvatting volgen, dan zou onderdeel 3 gegrond zijn en kan de Hoge Raad de zaak zelf afdoen door het bestreden arrest te vernietigen en het vonnis van de voorzieningenrechter te bekrachtigen. Daartegenover staat dat de bewoordingen van art. 2 lid 1 van het Aanvullend Protocol (1997) een uitleg zoals het hof daaraan heeft gegeven niet uitsluiten en dat het Explanatory report de rechter niet bindt. Om deze laatste redenen bereik ik de volgende slotsom.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

plv.

. 94.2.2.1.5: