HR, 23-05-2023, nr. 21/05331

De verdachte is bij arrest van 23 december 2021 door het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in de zaak met parketnummer 05-880583-16 wegens onder 1 “medeplegen van moord”, onder 2 “medeplegen van poging tot moord, meermalen gepleegd” en onder 3 “medeplegen van voorbereiding van medeplegen van moord, meermalen gepleegd”, in de zaak met parketnummer 05-780094-17 wegens “medeplegen van moord” en in de zaak met parketnummer 05-780083-17 wegens “medeplegen van poging tot moord” veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

Er bestaat samenhang met de zaken 21/05377, 21/05346, 21/05334 en 21/05333. In deze zaken zal ik vandaag ook concluderen.

Het cassatieberoep is ingesteld namens de verdachte en D.N. de Jonge, advocaat te Rotterdam, heeft vijf middelen van cassatie voorgesteld.

De zaak betreft de betrokkenheid van de verdachte bij een aantal gevallen van (voorbereiding of poging tot) moord (onderzoek Bosnië, Brandberg en IJshamer). Voor het bewijs is onder meer gebruik gemaakt van zogenoemde ‘Ennetcom-data’. Deze data waren door het bedrijf Ennetcom opgeslagen op servers in Canada. Deze servers werden gebruikt ten behoeve van communicatie met door Ennetcom geleverde mobiele telefoons, waarmee versleutelde communicatie mogelijk was (zogenoemde ‘pgp-gesprekken’). Het eerste cassatiemiddel heeft hierop betrekking. Het tweede middel gaat over de afwijzing van een getuigenverzoek. Het derde en vierde middel betreffen bewijsklachten. Het vijfde middel heeft betrekking op de opgelegde levenslange gevangenisstraf.

Het middel luidt als volgt:

“Schending van art. 6 en 13 EVRM en/of de artt. 45, 47 en 289 Sr en/of de artt. 149a, 281, 315, 328, 331, 339, 350, 358, 359 en 415 Sv en in elk geval schending en/of onjuiste toepassing van het recht en/of verzuim van vormen

Meer in het bijzonder is het in art. 6 EVRM gewaarborgde recht van rekwirant op een eerlijk proces geschonden nu aan de beginselen van equality of arms, een adversaire procedure en in het bijzonder het recht van rekwirant over voldoende tijd en faciliteiten te beschikken voor de voorbereiding van zijn verdediging tekort is gedaan, is aan rekwirant geen procedure geboden waarin op zijn verzoek beoordeeld kon worden of in het onderzoeksmateriaal waar hij toegang toe heeft gevraagd informatie aanwezig was op grond waarvan rekwirant nader had kunnen onderbouwen dat hij moest worden vrijgesproken, een lagere straf opgelegd zou moeten krijgen of welke informatie relevant was voor de toelaatbaarheid, betrouwbaarheid en volledigheid van het bewijsmateriaal zoals dat door het Openbaar Ministerie in de procedure is ingebracht en op grond waarvan rekwirant ook is veroordeeld en ook de procedure als geheel niet eerlijk is geweest. Dit nu:

- Deelklacht 1: Aan de verwerping van het beroep op de schending van art. 6 EVRM door het Hof ten grondslag is gelegd dat rekwirant verdergaande mogelijkheden heeft gehad van onderzoeksmateriaal kennis te nemen ter voorbereiding van zijn verdediging dan het geval is geweest en deze onjuiste voorstelling van zaken ook geacht moet worden ten grondslag te zijn gelegd aan de afwijzing van het zoek tot inzage in 154 Ennetcom e-mailaccounts zoals afgewezen op 1 juli, 30 september en 23 december 2021 en aan de afwijzing van het verzoek tot aanhouding van de (inhoudelijke) behandeling van de zaak zoals dit verzoek is afgewezen op 30 september 2021;

- Deelklacht 2: Ten onrechte, althans op onbegrijpelijke wijze en in ieder geval onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd het verzoek tot inzage in de 154 accounts zoals dat was gedaan om over de tijd en faciliteiten te beschikken ter voorbereiding van de verdediging en met het oog op het doen van een verzoek tot voeging van relevante onderdelen bij de processtukken is afgewezen;

- Deelklacht 3: Ten onrechte het verzoek tot aanhouding van de zaak zoals gedaan op 27 september 2021 aan welk verzoek ten grondslag lag dat de verdediging over voldoende tijd en faciliteiten moest kunnen beschikken de verdediging voor te bereiden en daar geen sprake van was geweest, is afgewezen nu het ten onrechte is gebaseerd op het oordeel dat de verdediging reeds voldoende de mogelijkheid had gehad de ten behoeve van de onderzoeken waarin rekwirant verdachte was samengestelde en daarmee relevante subsets te doorzoeken bij het NFI en het nutteloos en onnodig is gevonden de als gevolg van de beslissing van het Hof van 1 juli 2021 verstrekte subsets integraal te bekijken, terwijl ook van de wel beoogde extra faciliteit die het Hof heeft willen bieden door verstrekking van de subsets niet gezegd kan worden dat de verdediging daar de facto nog op zinvolle wijze kennis van heeft kunnen nemen ter voorbereiding van de verdediging (en mede met het ook op het doen van verzoeken tot voeging van relevante stukken bij de processtukken);

althans is hetgeen het Hof aan de afwijzing van de verzoeken ten grondslag heeft gelegd onbegrijpelijk, getuigt het van een onjuiste rechtsopvatting en is het in ieder geval niet begrijpelijk gemotiveerd, waardoor het arrest dan ook niet in stand kan blijven.”

Ook bij herhaalde lezing van hetgeen hier als middel van cassatie is gesteld is het moeilijk te vatten wat de steller van het middel aan de Hoge Raad wil voorleggen. Gesuggereerd wordt dat er een hoofdklacht is die, “meer in het bijzonder”, bestaat uit schending van art. 6 EVRM. Dat is echter niet een duidelijke klacht over een beslissing van de rechter. Wat een ‘goed’ cassatiemiddel is omschrijven Van Dorst en Borgers als volgt: “Het cassatiemiddel dient stellig en duidelijk tot uitdrukking te brengen tegen welke van de beslissingen die in de bestreden uitspraak of het proces-verbaal van de zitting zijn neergelegd, of tegen welk processueel verzuim het zich richt, en waarom cassatie dient te volgen.”1.Aangegeven moet worden tegen welke beslissing het middel zich richt en die essentiële informatie ontbreekt in de aanloop van het middel. Daarna volgt nog wel een drietal deelklachten, maar waar die deel van uitmaken is derhalve niet bepaald duidelijk. Met welwillende lezing kan ik in de deelklachten echter twee cassatieklachten ontwaren die voor behandeling in aanmerking komen. Dat is (i) de klacht dat ten onrechte of onbegrijpelijk gemotiveerd het verzoek van de verdediging tot inzage in 154 Ennetcom-accounts is afgewezen door het hof en (ii) dat het verzoek van de verdediging tot het (nader) aanhouden van de behandeling van de zaak van 27 september 2021 op 30 september 2021 onvoldoende gemotiveerd of op gronden die onbegrijpelijk zijn is afgewezen door het hof.

Als eerste behandel ik de klacht die betrekking heeft op het door het hof afgewezen verzoek tot (nadere) aanhouding van de zaak van 27 september 2021. Het hof overweegt daaromtrent in het proces-verbaal van de terechtzitting van 30 september 2021 het volgende:

“De voorzitter hervat het onderzoek en deelt als beslissing van het hof mede - zakelijk weergegeven:

Door de verdediging is ter zitting van maandag 27 september 2021 om uitstel van de inhoudelijke behandeling verzocht en er zijn verzoeken tot nadere onderzoekshandelingen gedaan. Een deel van de verzoeken is ook gedaan op 1 juli 2021, maar deze verzoeken zijn opnieuw gedaan. Het hof zal er opnieuw over beslissen.

Ten aanzien van de verzoeken tot het horen van getuigen en toevoeging van datasets:

(…)

De verdediging stelt meer tijd nodig te hebben voor de voorbereiding van de inhoudelijke behandeling van de strafzaak tegen verdachte. Daartoe is aangevoerd dat verdachte pas begin september 2021 toegang heeft gekregen tot een dataset met 60.000 pagina’s aan berichten en dat het maken van zoekslagen met de zoekfunctie gecompliceerder is dan met het zoekprogramma Hansken. Daarover overweegt het hof als volgt:

Zowel in eerste aanleg als in hoger beroep was er voor de verdediging de mogelijkheid om bij het NFI via het programma Hansken de Ennetcomdata te onderzoeken. Vanwege de eis van een beveiligde verbinding is het (nog) niet mogelijk de verdediging op een andere locatie dan bij het NFI of op een politiebureau gebruik te laten maken van het zoekprogramma Hansken. Dat kost wellicht tijd, maar die tijd heeft de verdediging de afgelopen jaren ruimschoots gehad. Het hof ziet het verschaffen van de subdatasets in PDF formaat met een zoekfunctie als een extra mogelijkheid om verdachte en verdediging te faciliteren bij het onderzoeken van de subdatasets die de afgelopen jaren al op andere wijze voor de verdediging doorzoekbaar waren. In dat verband merkt het hof op dat de stelling van de verdediging dat er tijd en gelegenheid zou moeten zijn om alle verschafte 60.000 pagina’s stuk voor stuk door te nemen onhoudbaar is. De data waarmee het openbaar ministerie haar beschuldigingen tegen verdachte wil onderbouwen bevinden zich immers al in het politiedossier. Daarvan hebben verdachte en de verdediging kennis genomen. De subdatasets die na de beslissing van het hof van 1 juli jl. aan de verdediging zijn verschaft dienen om de verdediging in staat te stellen om de volledigheid van het politiedossier en de betrouwbaarheid van de eerder verstrekte data te controleren. Onweersproken is dat de zoekfunctie bij de meest recentelijk verstrekte subdatasets naar behoren werkt. In dit verband merkt het hof op dat het niet alleen onbegonnen werk, maar ook nutteloos is om 60.000 pagina’s data, waarvan een groot deel metadata, integraal te bekijken. Het is spijtig dat het niet gelukt is om verdachte en de verdediging eerder de subdatasets op PDF-formaat te verschaffen, maar gezien het hiervoor overwogene en de eerdere mogelijkheden die er voor de verdediging zijn geweest om de Ennetcomdata, waarvan ook deel uitmaakten de data die nu aan de raadsvrouw en de verdachte in PDF-formaat zijn verstrekt, in hun totaliteit te onderzoeken, ziet het hof geen aanleiding de vastgestelde inhoudelijke behandeling uit te stellen.

De verdediging heeft gevraagd om toevoeging van een aantal stukken waarvan de advocaat-generaal ter zitting toezending heeft toegezegd. Het gaat om de volgende stukken:

• Het volledige proces-verbaal op een beveiligde USB-stick;

• Penitentiair dossier/gedragsrapportages detentie;

• De politiemutaties zoals genoemd in het PBC-rapport;

• Het incidentenrapport zoals genoemd in het verhoor van [betrokkene 1] van 20 augustus 2021.

Over de verstrekking van die stukken hoeft het hof geen beslissing meer te nemen. Het hof gaat ervan uit dat die stukken zo spoedig mogelijk door de advocaat-generaal aan het hof en de verdediging worden verstrekt en deze stukken zullen vervolgens aan het dossier worden toegevoegd. Ook zal het hof het al toegezonden getuigenverhoor van [betrokkene 2] in de strafzaken tegen [betrokkene 3] en [betrokkene 4] van 2 september 2021 bij de stukken voegen.

Ten slotte heeft de verdediging aangevoerd dat verdachte sedert zijn verblijf in de PI Leeuwarden geen toegang meer heeft tot de USB-stick met het politiedossier. Het hof constateert dat verdachte al vanaf de behandeling in eerste aanleg beschikte over het politiedossier op een USB-stick. Die is in de PI Leeuwarden niet raadpleegbaar. Slechts bepaalde beveiligde USB-sticks kunnen in deze PI worden gebruikt. Verdachte zit al vanaf het voorjaar van 2021 in de PI Leeuwarden. Eerst afgelopen vrijdag heeft hij via zijn raadsvrouw laten weten dat de eerder aan hem verschafte USB-stick niet meer raadpleegbaar is. En nu wordt door de verdediging gesteld dat, ook indien verdachte snel de beschikking krijgt over een nieuwe USB-stick met daarop het politiedossier, hij

niet voldoende tijd heeft om zijn strafzaak voor te bereiden. Door de verdediging is aangevoerd dat verdachte al eerder wist c.q. te horen had gekregen dat de eerder door hem geraadpleegde USB-stick niet meer gebruikt kon worden, maar dat hij na de zitting van 1 juli 2021 in de veronderstelling was dat op de aan hem te verstrekken USB-stick met subdatasets van Ennetcom ook het dossier nog eens zou staan en dat hem pas na ontvangst van die USB-stick begin september 2021 bleek dat zulks niet het geval was. Het is het hof niet duidelijk op grond waarvan de verdachte en de raadsvrouw er vanuit gingen dat het politiedossier na de zitting van 1 juli 2021 nogmaals verstrekt zouden worden, maar het had op de weg van verdachte en/of de raadsvrouw gelegen om direct na ontdekking van het misverstand, naar zeggen van de raadsvrouw, begin september 2021 daarvan melding te maken en niet te wachten tot een tijdstip waarop het volgens de verdediging al niet meer mogelijk was zich adequaat voor te bereiden. Het hof ziet ook in de omstandigheid dat verdachte enige maanden niet in de gelegenheid is geweest zijn procesdossier te raadplegen geen aanleiding om de inhoudelijke behandeling van de zaak uit te stellen.

Het hof wijst het verzoek tot aanhouding dan ook af. Het hof zal 6 oktober 2021 de strafzaak inhoudelijk behandelen.”

De klachten die in de toelichting op het middel onder deelklacht 2 zijn verwoord betreffen vrijwel uitsluitend stellingen van feitelijke aard waarvan de beoordeling op de juistheid ervan niet in cassatie op zijn plaats is. Ook wordt nog gerefereerd aan de beslissing van het hof in de zaak van de medeverdachte [betrokkene 5] , waarin wel een verzoek van de verdediging om verder uitstel van de inhoudelijke behandeling is toegewezen. Dat gegeven maakt de beslissing van het hof in de onderhavige zaak echter niet onbegrijpelijk en vergde ook geen andere motivering van het hof. Voor het overige merk ik op dat het verzoek van de verdediging klaarblijkelijk betrekking heeft op de wens om gegevens te onderzoeken die geen deel uitmaken van het procesdossier. Dat het hof het verzoek voor zover dat er toe strekte om tijd te verschaffen aan de verdediging om de 60.000 pagina’s gegevens die op PDF-formaat waren verstrekt stuk voor stuk door te nemen heeft afgewezen lijkt mij niet onbegrijpelijk, gelet op de vaststelling van het hof dat voordien al ruimschoots de tijd was geweest om met behulp van de zoekfaciliteit van het programma Hansken, die de verdediging ook kon benutten, de desbetreffende gegevens te onderzoeken.

De deelklacht faalt.

Wat betreft de klachten in het middel (deelklachten 1 en 2) dat het hof het verzoek tot inzage in 154 Ennetcom-accounts heeft afgewezen geldt dat een dergelijk verzoek door de verdediging is gedaan op 1 juli 2021 en op 27 september 2021 is herhaald, weke verzoeken door het hof blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting van respectievelijk 1 juli 2021 en 30 september 2021 is afgewezen, waarna op de laatste en inhoudelijke behandeling van de zaak op 13 oktober 2021 dit verzoek nogmaals is herhaald. Het hof heeft dit laatste verzoek in zijn (eind)arrest van 23 december 2021 (nogmaals) afgewezen.

Het eerste verzoek, van 1 juli 2021, is door de verdediging als volgt gemotiveerd in de pleitnota van de raadsvrouw mr. Schoolderman:

“Kennisneming mailboxen zonder retentiebeleid

29. Om zicht te krijgen op de omvang en impact van de manco’s en de incidenten, alsook de kennis die [betrokkene 6] daarover heeft gehad, alsook de invloed die hij daarop heeft gehad, wenst de verdediging toegang tot de mailboxen van het ‘team’ van en rondom Ennetcom dat toegang had tot de server, waaronder ook de mailbox van [betrokkene 6] .

30. Deze mailboxen zijn integraal beschikbaar, maar maken geen deel uit van de dataset van onderzoek Bosnië. Vanwege de beslissing van de Canadese rechter, is noodzakelijk dat u de opdracht geeft om toegang te geven tot deze gegevens.

31. Ik zal dit uitleggen.

32. Ennetcom maakte gebruik van een instelling die retentiebeleid wordt genoemd. Het retentiebeleid is een instelling die regelt dat berichten automatisch worden gewist/verplaatst. Zowel op de mailboxen van de PGP-servers (@ennetcom.biz adressen) als van de S/mime-servers (@Ennetcom.com adressen) was een retentiebeleid actief. Dit betreft voor beide type servers een ander soort retentiebeleid. Uit het dossier blijkt dat op nagenoeg alle mailboxen het betreffende beleid actief was, maar op 122 mailboxen van de PGP-servers niet en ook niet op 31 mailboxen van de S/mime-server. Er is 1 mailbox met afwijkend retentiebeleid. Het is niet bekend wat dit beleid inhoudt (BIJLAGE; proces-verbaal nr. 1513 uit 26DeVink).

33. In het dossier zitten overzichten van de mailboxen die zijn uitgezonderd van het gebruikelijke retentiebeleid (bij proces-verbaal nr. 1513). Een aanzienlijk deel van deze mailboxen is te herleiden naar medewerkers van Ennetcom, of mailadressen die betrekking hebben op het beheer van de servers, o.a. met namen als helpdesk, administrator, beheerder, et cetera. Belangrijke constatering is dat ook de mailbox van [betrokkene 6] – genaamd ‘Smoker’- één van de mailboxen op de lijsten is. Gevoelige informatie liep via de Blackberry, aldus getuige [betrokkene 7] (verhoor rc p. 7). Dus via de .biz of .com-accounts.

34. Deze mailboxen zijn dus nooit automatisch gewist en met deze mailboxen is gecommuniceerd over problemen die zich hebben voorgedaan. Bijvoorbeeld het incident van 10 april 2016, 9 dagen voordat de servers zijn gekopieerd in Canada.

35. De dataset van onderzoek Bosnië (en subset Brandberg) is samengesteld naar aanleiding van de beschikkingen van de rechter-commissaris op de verzoeken ex artikel 181 WvSv. De e-mailadressen op de lijsten van uitzonderingen van het retentiebeleid zitten daar niet bij. Die mailadressen maken dus geen deel uit van de huidige dataset.

36. Dat deze geen deel uit maken van de huidige dataset betekent niet dat de gegevens er niet zijn. Die zijn er wel degelijk. Immers, de integrale inhoud van de servers is gekopieerd en overgedragen aan Nederland. Deze complete inhoud mag vanwege de beslissing van de Canadese rechter alleen worden gebruikt voor de 4 zaken – waaronder 26DeVink – waar het rechtshulpverzoek op ziet. Toegang tot en gebruik van het materiaal voor enig ander onderzoek is niet toegestaan, tenzij hiervoor tevoren een gerechtelijke machtiging is gegeven dooreen Nederlandse rechter.

37. U kunt dus die machtiging geven. De vorm van 181 WvSv is enkel gekozen omdat die vorm daarvoor het meest geschikt lijkt in het voorbereidend onderzoek. In deze fase bent u daarvoor de aangewezen rechterlijke instantie.

38. Verzocht wordt dan ook toestemming te geven om mailadressen pp bijgevoegde bijlagen – totaal 154 stuks – in dit onderzoek te gebruiken en de opdracht te geven aan het OM ervoor zorg te dragen dat ook de verdediging hiervan kennis kan nemen bij het NFI.”

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting van 1 juli 2021 is het verzoek met betrekking tot de inzage in de 154 accounts door het hof als volgt afgewezen:

“Het hof ziet, gelet op de onderbouwing, geen noodzaak tot toevoeging van de verzochte 155 accounts aan de datasets van Bosnië en Brandberg en daarvoor wordt dan ook geen machtiging verleend. Dit verzoek wordt dus afgewezen.”

Het herhaalde verzoek van 27 september 2021 hield blijkens de pleitnota van de raadsvrouw het volgende in:

“20. Ook wordt opnieuw verzocht om de dataset uit te breiden. Ik verwijs naar hetgeen ik naar voren heb gebracht op 1 juli 2021 onder punt 29 tot en met 38. Verzocht wordt om ermee in te stemmen dat als hier voorgedragen te beschouwen.

21. Samengevat houdt dat verzoek in dat er 154 accounts zijn uitgezonderd van het standaard retentiebeleid en die berichten zijn dus bewaard gebleven. De adressen betreffen adressen van de personen betrokken bij de bedrijfsvoering en techniek van Ennetcom, onder andere [betrokkene 6] , [betrokkene 1] en [betrokkene 8] . Ook ter compensatie is toegang tot deze berichten aangewezen.”

Op 13 oktober 2021 is tenslotte op het punt van de 154 accounts blijkens de pleitnota van mr. Kuijpers en mr. Schoolderman het volgende verzocht:

“95. De Ennetcom-berichten vormen de kern van de bewijsvoering van het OM.

96. De betrouwbaarheid van dit bewijs is niet evident. Er is geen onderzoek gedaan door het OM.

97. Er zijn wel aanwijzingen voor twijfels ten aanzien van de integriteit van de berichten en het systeem. De betrouwbaarheid heeft niet kunnen worden getoetst omdat getuigen niet zijn gehoord en informatie niet is gevoegd. Het niet kunnen bevragen van een cruciale getuige is bovendien niet gecompenseerd.

98. Ook heeft de verdediging onvoldoende tijd en gelegenheid gehad om de originele berichten en metadata te bestuderen.

99. Aldus kan niet worden gezegd dat sprake is van een eerlijk proces wanneer de Ennetcom-informatie zou worden gebezigd. Om het recht op een eerlijk proces in de zin van artikel 6 EVRM te verzekeren is noodzakelijk de berichten van het bewijs uit te sluiten.

100. Indien u van oordeel bent dat de betrouwbaarheid en het eerlijk proces niet in het geding zijn, dan wordt verzocht om alsnog de gelegenheid te krijgen dit bewijs te challengen middels de volgende onderzoekhandelingen:

- Horen van getuigen:

I. [betrokkene 6] ;

II. [betrokkene 9] (RIN)

III. [betrokkene 10] (Dahvo)

IV. [betrokkene 11] (Bitflow)

V. [betrokkene 12] (Ennetcom beveiliging)

VI. [betrokkene 8] (Ennetcom; “God” gemaakt op de BES-server.

- Voegen van de datasets van de 154 accounts die zijn genoemd op de lijst van accounts die zijn uitgezonderd van het retentiebeleid.

- Voldoende tijd (ten minste 3 maanden) voor kennisneming van de inhoud van de verstrekte (en aangevulde) datasets en voorbereiding van de verdediging.

101. Voor de toelichting op deze verzoeken verwijs ik naar wat zojuist is bepleit en naar hetgeen hierover reeds op 27 september 2021 (punt 5 tot en met 21 en 23 tot en met 41) 1 juli 2021 (punt 13 tot en met 43), 7 april 2021 (punt 7 tot en met 20) en 18 februari 2021 (punt 12 tot en met 24) is betoogd. Verzocht wordt om die toelichtingen hief als herhaald en voorgedragen te beschouwen.”

In het arrest van 23 december 2021 is omtrent dat verzoek het volgende overwogen door het hof:

“Ennetcom

Standpunt van de verdediging

De raadsman heeft zich in de eerste plaats op het standpunt gesteld dat het Ennetcomsysteem niet betrouwbaar is. Hij heeft in dit verband gewezen op verschillende problemen met het systeem en de werking daarvan, zoals het hergebruiken van e-mailadressen en het retentiebeleid dat niet goed functioneerde. Volgens de raadsman is er onvoldoende informatie gegeven over de inrichting en de werking van het Ennetcomsysteem. De vele problemen rond de werking van het systeem en de onbekendheid van de oorzaak van die problemen maken dat de integriteit van de informatie afkomstig uit het Ennetcomsysteem in twijfel moet worden getrokken. Deze informatie is onbetrouwbaar en kan niet tot het bewijs worden gebruikt.

Als het hof de Ennetcomdata wel voldoende betrouwbaar acht, kunnen de Ennetcomberichten niet voor het bewijs worden gebruikt omdat sprake is van een schending van het recht op een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 6 EVRM. De verdediging heeft immers geen reële mogelijkheid gehad om het beslissende bewijs - te weten de Ennetcomberichten - te betwisten. In dit verband heeft de raadsman - onder meer - aangevoerd dat getuigenverzoeken van de verdediging zijn afgewezen en dat het niet is gelukt om [betrokkene 6] , de maker van het Ennetcomsysteem, als getuige te horen. Daarnaast heeft de verdediging onvoldoende tijd en gelegenheid gehad om de originele berichten en de metadata te kunnen bestuderen. Om het recht op een eerlijk proces in de zin van artikel 6 EVRM te verzekeren, is het noodzakelijk om de Ennetcomberichten van het bewijs uit te

sluiten.

Als het hof van oordeel is dat de betrouwbaarheid van het Ennetcomsysteem en het recht op een eerlijk proces niet in het geding zijn, dan heeft de raadsman verzocht om alsnog de volgende getuigen te horen:

(…)

Daarnaast heeft de verdediging de volgende verzoeken gedaan:

- het voegen van de datasets van de 154 accounts die zijn genoemd op de lijst van accounts die zijn uitgezonderd van het retentiebeleid;

- voldoende tijd (minstens drie maanden extra) voor kennisneming van de inhoud van de verstrekte datasets en voor de voorbereiding van de verdediging.

Oordeel van het hof

Verkrijging Ennetcomdata

(…)

Equality of arms

Het hof vat het verweer van de raadsman op als een beroep op ‘equality of arms’. Het hof overweegt allereerst dat - ook gelet op andere te respecteren belangen - uit het beginsel van ‘equality of arms’ niet voortvloeit dat de verdachte aanspraak kan maken op kennisneming van alle informatie die als resultaat van opsporing is verkregen, dan wel als aanleiding voor de opsporing heeft gediend. Anders gezegd, het recht van de verdachte om in de gelegenheid te worden gesteld om methoden en resultaten van onderzoek te betwisten, valt niet samen met een ongeclausuleerd recht om deze te controleren. Een opsporingsinstantie heeft een andere positie dan de verdediging. Het criterium is niet dat de verdediging dezelfde mogelijkheden moet hebben als de opsporingsinstantie, maar dat de verdediging de mogelijkheid heeft om de resultaten van het onderzoek te betwisten en tot op zekere hoogte te controleren. Het gaat om de effectieve controlemogelijkheden. De verdediging is immers ook niet gebonden aan dezelfde regels als de politie als het aankomt op opsporen.

De stelling dat de verdediging over dezelfde mogelijkheden als de politie zou moeten beschikken is derhalve onjuist. De stelling miskent dat de functie van de politie, haar taakomschrijving en de regelgeving waaraan zij is gebonden bij haar taakuitoefening, waaronder die over gebruik en opslag van gegevens, nauwkeurig zijn omschreven. Dat brengt met zich dat ook de politie indien zij over een enorm bestand aan gegevens beschikt, zoals de data van de Ennetcomserver, die gegevens slechts mag onderzoeken en gebruiken voor zover dat noodzakelijk is bij haar taakuitoefening, met inachtneming van regelgeving en afweging van belangen van derden.

De verdediging heeft een andere functie. Zij dient de belangen van één persoon, de verdachte. Als de verdediging, zoals zij stelt, ongebreideld en ongecontroleerd toegang zou moeten hebben tot alle informatie waarover ook de politie kan beschikken, zou dat een onaanvaardbare inbreuk opleveren op het recht op privacy van alle andere personen dan verdachte, van wie het gegevens betreft.

De verdediging heeft in hoger beroep verzocht om onbeperkt alle Ennetcomdata te kunnen doorzoeken, zonder de beperking dat van tevoren een toets zou plaatsvinden van de door de verdediging gebruikte zoektermen. Het hof acht een voorafgaande toets echter gerechtvaardigd en noodzakelijk met het oog op de bescherming van belangen van de vele duizenden gebruikers van Ennetcom en die van opsporing van andere strafbare feiten. Die toets dient naar het oordeel van het hof een rechterlijke toets te zijn. De stelling van de verdediging dat dit een ongeoorloofde inperking is van haar rechten is niet alleen onjuist, maar een onbeperkte toegang zou er ook toe leiden dat de verdediging een ruimere toegang tot de Ennetcomdata zou hebben dan de politie. Dat laatste kan, op grond van wat hiervoor al is besproken, in onderling verband en samenhang bezien, niet aan de orde zijn.

De verdediging heeft zowel in eerste aanleg als in hoger beroep de mogelijkheid gehad om bij het NFI via het speciaal daarvoor ontwikkelde zoekprogramma Hansken de Ennetcomdata te onderzoeken. Deze geboden mogelijkheid betreft de complete dataset waarover het openbaar ministerie/de politie beschikt, dus niet alleen de data die zien op het onderhavige onderzoek.

In de zaak van verdachte geldt daarnaast het volgende. Naar aanleiding van een verzoek van de raadsman van een medeverdachte, bij welk verzoek de verdediging zich op het laatst heeft aangesloten, heeft het openbaar ministerie verdachte en verdediging in de gelegenheid gesteld een deel van de datasets op PDF-formaat in te zien en vrij te doorzoeken met de bijgeleverde zoekfunctie. Het hof heeft het verstrekken van gegevens op PDF-formaat toegestaan. Dat heeft het hof niet gedaan omdat het van oordeel is dat de verdediging vóórdien onvoldoende mogelijkheden heeft gehad om onderzoek te verrichten, maar omdat er geen reden is om de verdediging niet ter wille te zijn als er aanvullende, voor de verdediging makkelijker alternatieven voor onderzoek naar de datasets beschikbaar komen. Daarmee heeft de verdediging een extra middel verkregen om in ieder geval een deel van de Ennetcomdata (namelijk de subdatasets, zij het zonder de notities) zonder beperkingen in tijdstippen te doorzoeken. Dat de notities in deze fase niet op PDF-formaat raadpleegbaar waren leidt niet tot de conclusie dat de equality of arms geschonden is. Het hof heeft al vastgesteld dat met de eerder geboden onderzoeksmogelijkheden de verdediging voldoende mogelijkheden heeft gehad de datasets te onderzoeken. Er is dan ook niet gebleken van enige schending van het recht van [verdachte] op een eerlijk proces.

Het hof verwerpt het verweer van de verdediging.

Betrouwbaarheid en authenticiteit

Met de raadsman en de advocaten-generaal stelt het hof vast dat de theoretische mogelijkheid bestaat - net als bij elk ICT-systeem dat is aangesloten op het internet - om Ennetcom te hacken of de data op andere wijze door technische omstandigheden of menselijk ingrijpen te beïnvloeden. Een dergelijke algemene vaststelling is echter onvoldoende om aan te nemen dat de Ennetcomdata onbetrouwbaar zijn, te meer nu uit de stukken blijkt dat er aan een groot aantal voorwaarden voldaan moet worden om deze data te kunnen manipuleren.

Ennetcom B.V. heeft de communicatie met PGP-telefoons ontwikkeld om anonieme en versleutelde communicatie tussen de gebruikers mogelijk te maken. Ongeveer 19.000 gebruikers maakten gedurende een lange periode naar volle tevredenheid gebruik van de service van Ennetcom. Uit het dossier - onder andere uit de verhoren van [betrokkene 1] , de overgelegde incidentenlijst en het onderzoek van de politie naar de betrouwbaarheid van Ennetcom - blijkt naar het oordeel van het hof dat Ennetcom ook daadwerkelijk deed wat het beloofde en dat er in al die jaren betrekkelijk weinig klachten/incidenten zijn geweest. Als deze er wel waren dan werden deze snel en adequaat opgelost. Bovendien is gebleken dat het retentiebeleid van Ennetcom - namelijk dat berichten die niet handmatig door gebruikers werden verplaatst automatisch verwijderd werden - goed werkte.

Het hof overweegt ten overvloede dat uit de zich in het dossier bevindende berichten blijkt dat de berichtenuitwisseling van de niet verwijderde berichten tussen verschillende gebruikers van de PGP-telefoons adequaat verloopt. Uit de bewaarde data valt te concluderen dat de gebruikers telkens weten met wie ze berichten uitwisselen en dat (een deel van) de aangetroffen berichten op elkaar aansluit(en).

Het hof acht het op voorhand onaannemelijk dat, zoals de verdediging suggereert, derden Ennetcomdata hebben gemanipuleerd om verdachte in verband te brengen met strafbare feiten waarmee hij niets te maken heeft. Allereerst kende het Ennetcom duizenden gebruikers en werden berichten versleuteld. Het systeem werd gedurende de tijd dat het gebruikt werd als onkraakbaar door politie en justitie beschouwd. Voor manipulatie was kennis van de systemen en de sleutels nodig, alsmede kennis en software om berichtenverkeer en data te manipuleren en kennis omtrent de delicten waarmee men [betrokkene 5] in verband wilde brengen. Die berichten zouden dan ook (in ieder geval grotendeels) bewaard moeten blijven. Tenslotte zou degene die manipuleerde er vanuit moeten zijn gegaan dat politie en justitie toegang tot de data zouden krijgen en die zouden kunnen

ontsleutelen. Niettemin hebben rechtbank en hof de verdediging in de gelegenheid gesteld om getuigen te horen omtrent de betrouwbaarheid van de verkregen Ennetcomdata. Uit die verhoren blijkt dat er weliswaar op onderdelen problemen waren bij Ennetcom, zoals, als gezegd, overigens bij elk IT systeem van enige omvang, maar er zijn geen aanwijzingen gevonden die maken dat aan de authenticiteit van de Ennetcomdata getwijfeld hoeft te worden.

[verdachte] is geconfronteerd met de PGP-berichten die het openbaar ministerie belastend heeft uitgelegd en hij heeft dus de mogelijkheid gehad om op deze informatie te reageren en/of de inhoud daarvan te betwisten. Het hof stelt vast dat de verdediging niet aan de hand van concrete berichten heeft gemotiveerd dat en zo ja waarom er sprake zou zijn van onjuistheden of onvolledigheden. Met andere woorden: er is niet gemotiveerd waarom de betrouwbaarheid van deze informatie in twijfel getrokken zou moeten worden. [verdachte] heeft in dit kader enkel aangevoerd dat hij de telefoons in bewaring had voor anderen en dat hij ook zijn eigen telefoons regelmatig aan anderen uitleende. De raadsman heeft in zijn algemeenheid gewezen op de omstandigheid dat de toegang tot Ennetcom niet waterdicht was, waardoor niet vastgesteld zou kunnen worden wie welk bericht daadwerkelijk heeft gestuurd. Hij heeft hierbij gewezen op de verhoren van [betrokkene 1] .

Naar het oordeel van het hof is de gegrondheid van de verweren van de verdediging over de betrouwbaarheid van de Ennetcomdata niet aannemelijk geworden. Voorts is niet aannemelijk geworden dat medewerkers van Ennetcom toegang hadden tot de keyservers en de kennis hadden om (metadata van) de Ennetcom-berichten en notities aan te passen. De enkele theoretische mogelijkheid dat één of meer personen over deze toegang en/of kennis beschikten, betekent niet dat aannemelijk is dat een dergelijke aanpassing daadwerkelijk is gebeurd. Ook niet aannemelijk is geworden dat anderen dan medewerkers van Ennetcom toegang hadden tot de keyservers en de kennis hadden om data aan te passen. Er zijn aanwijzingen dat men bij Dahvo beschikte over het wachtwoord van slechts één van de twee aanwezige keyservers namelijk het algemene PGP gedeelte, maar het door het openbaar ministerie verkregen materiaal betreft juist voornamelijk berichten die zijn versleuteld met keys die waren opgeslagen op de keyserver van het S/MIME gedeelte. Er zijn geen aanwijzingen dat medewerkers van Dahvo de kennis of enig motief hadden om berichten, laat staan Nederlandstalige berichten, aan te passen.

Het hof deelt de conclusie dat uit de onderzoeksresultaten blijkt dat er wel eens fouten zijn gemaakt binnen Ennetcom, maar dat wel eens sprake was van fouten is onvoldoende onderbouwing voor de stelling dat het gehele Ennetcom-systeem onbetrouwbaar is en dat (daarom) de data uit het systeem geen bewijswaarde hebben. Als er al sprake zou zijn van manipulatie van het systeem of van de berichten, dan is het hof van oordeel dat uit de onderbouwing van de verdediging - en ook anderszins niet - op geen enkele wijze aannemelijk is geworden dat dit ook gebeurd is met de berichten/accounts die worden toegeschreven aan [verdachte] . Sterker nog: gelet op het geheel aan bewijsmiddelen, ook uit andere bron, en de mate van gedetailleerdheid acht het hof dat volstrekt onwaarschijnlijk.

Uit het voorgaande volgt dat het hof als uitgangspunt neemt dat de Ennetcom-berichten en de notities die zijn aangetroffen in het account van een gebruiker, afkomstig zijn van deze gebruiker of aan hem zijn verzonden en dat deze berichten of notities niet zijn aangetast of vervalst.

Anders dan de raadsman is het hof van oordeel dat de inhoud van de PGP-berichten op een groot aantal onderdelen overeenkomt met de inhoud van de bewijsmiddelen, zoals hierna zal worden weergegeven. De inhoud van die berichten vindt aldus bevestiging in andere bewijsmiddelen. Uit de stukken blijkt op welke wijze de politie de identiteit van de personen achter de Ennetcom-accounts - waaronder [verdachte] - heeft vastgesteld.

Gelet op het voorgaande oordeelt het hof dat de Ennetcomdata betrouwbaar zijn en voor het bewijs in deze zaak kunnen worden gebruikt.

Verzoeken

Hiervoor heeft het hof geoordeeld dat de betrouwbaarheid van het Ennetcomsysteem en het recht van [verdachte] op een eerlijk proces niet in het geding zijn. Dat betekent dat thans de hiervoor genoemde voorwaardelijk geformuleerde onderzoekswensen van de verdediging aan de orde zijn.

Het hof stelt voorop dat al deze verzoeken beoordeeld dienen te worden aan de hand van het noodzakelijkheidscriterium, waarbij steeds in acht moet worden gehouden dat sprake dient te zijn van een ‘fair trial as a whole’.

De verdediging wenst de zes genoemde getuigen te horen om - kort gezegd – de betrouwbaarheid van het Ennetcomsysteem te kunnen onderzoeken.

Gelet op de onderbouwing die de raadsman aan de verzoeken ten grondslag heeft gelegd, is het. hof van oordeel dat de noodzaak om deze verzoeken toe te wijzen niet is gebleken. Het hof zal deze verzoeken dan ook afwijzen.

In het bijzonder overweegt het hof nog als volgt. Op voorhand is de mogelijkheid dat de Ennetcomdata zijn gemanipuleerd onaannemelijk. Allereerst zouden derden daarvoor niet alleen toegang moeten hebben tot de door de beheerders van het systeem gebruikte software, maar ook tot de keyservers. In theorie is dat mogelijk maar aanwijzingen daarvoor zijn er niet. Vervolgens zouden die derden berichtenverkeer moeten vervalsen. Ook dat zal in theorie wellicht mogelijk zijn, maar zoals blijkt uit een verhoor van een deskundig getuige is deze getuige geen software bekend die dat mogelijk maakt. Vervolgens zouden die derden zeer specifieke kennis moeten hebben van op handen zijnde of gepleegde liquidaties om berichtverkeer te kunnen simuleren dat betrekking heeft op die liquidaties. Dat berichtverkeer moet dan ook passen bij andere onderzoeksgegevens, bijvoorbeeld gegevens verkregen uit plaatsbepaling van gebruikte telefoontoestellen. Ten slotte zouden die derden een belang moeten hebben bij manipulatie van berichtverkeer en ervan uit moeten gaan dat de politie uiteindelijk toegang zou krijgen tot de berichten van het destijds als nagenoeg onkraakbare systeem.

Ondanks het feit dat manipulatie onaannemelijk is, hebben de rechtbank en het hof de verdediging in de gelegenheid gesteld getuigen te bevragen omtrent het Ennetcomsysteem. Daaruit zijn evenmin aanwijzingen gekomen voor manipulatie van het systeem. Wel heeft iemand zich ooit bij een reseller van Ennetcom ten onrechte voorgedaan als gebruiker van een account van een ander en dit account op zijn eigen toestel laten zetten, maar dat is door de oorspronkelijke gebruiker ontdekt en sindsdien zijn maatregelen ter voorkoming genomen door Ennetcom.

Ook na het horen van vele getuigen is de stelling van de verkregen Ennetcomdata niet betrouwbaar zijn, volstrekt onaannemelijk gebleven. Het hof ziet dan ook geen aanleiding om in dit verband nog getuigen te horen.

Ten aanzien van de getuigen [betrokkene 9] , [betrokkene 10] , [betrokkene 11] en [betrokkene 12] valt, gelet op de onderbouwing van het verzoek, niet in te zien wat het belang van het horen van deze getuigen is voor de beantwoording van één van de vragen van artikel 348 en 350 van het Wetboek van Strafvordering.

Het verzoek van de verdediging om [betrokkene 6] als getuige te horen is eerder toegewezen, maar het is, na verschillende pogingen daartoe, niet gelukt om hem te vinden. Het getuigenverhoor van [betrokkene 6] heeft daarom niet plaats kunnen vinden. De verdediging heeft het verzoek om [betrokkene 6] te horen opnieuw gedaan. Al eerder heeft het hof vastgesteld dat er voldoende inspanningen zijn verricht om zijn verblijfplaats te achterhalen. Kort voor de inhoudelijke behandeling van deze zaak is zelfs nog geprobeerd om achter zijn verblijfplaats te komen via de getuige [betrokkene 13] , die volgens de verdediging mogelijk over nadere informatie over de verblijfplaats van [betrokkene 6] zou beschikken. [betrokkene 13] bleek echter ook niet te vinden. Gelet op dit alles is het hof van oordeel dat niet valt te verwachten dat [betrokkene 6] alsnog binnen een afzienbare termijn als getuige kan worden gehoord. Door het niet horen van [betrokkene 6] als getuige is onder deze omstandigheden geen sprake van een schending van het recht van [verdachte] op een eerlijk proces.

De getuige [betrokkene 8] is op verzoek van de verdediging al bij de raadsheer-commissaris gehoord. Hij heeft toen een beroep op zijn verschoningsrecht gedaan. Het hof acht het niet noodzakelijk om hem opnieuw als getuige te horen, mede gelet op het feit dat hij nog steeds dit verschoningsrecht heeft en niet gebleken is dat hij thans een andere (proces)houding inneemt.

De verdediging heeft de noodzaak tot het toewijzen van de overige twee verzoeken (het voegen van datasets en het geven van extra tijd) onvoldoende onderbouwd. Zo heeft de verdediging niet concreet gesteld waar zij naar op zoek is in de genoemde 154 datasets, zijn er geen zoektermen opgegeven en is er ook geen zoekstrategie kenbaar gemaakt. Gelet daarop valt ook niet zonder meer in te zien waarom de verdediging meer tijd nodig heeft om de reeds verstrekte datasets te kunnen bestuderen.

Het hof is, gelet op het voorgaande, dan ook van oordeel dat het niet-toewijzen van de verzoeken niet maakt dat sprake zou zijn van schending van het recht van [verdachte] op een eerlijk proces. Het hof betrekt hierbij ook nog de onderzoekswensen - met name de wensen die zien op de betrouwbaarheid van de Ennetcomdata - die zijn toegewezen en die wel tot resultaat hebben geleid, alsmede de overige informatie over de Ennetcomdata uit het dossier.

Gelet op al het voorgaande, wijst het hof alle verzoeken van de verdediging af.”

De (herhaalde) verzoeken om inzage in de 254 Ennetcom-accounts betreffen het recht op voeging en inzage van stukken. Ik verwijs voor het juridisch kader op dit punt naar het eerdere arrest van de Hoge Raad waarin sprake was van gebruik van Ennetcom-data, van 28 juni 2022, ECLI:NL:HR:2022:900. Daarin overwoog de Hoge Raad als volgt:

“Het juridisch kader met betrekking tot de voeging en inzage van stukken

Bij de beoordeling van het cassatiemiddel zijn de volgende wettelijke bepalingen van belang.

- Artikel 34 Sv:

“1. De verdachte kan de officier van justitie verzoeken specifiek omschreven stukken die hij van belang acht voor de beoordeling van de zaak bij de processtukken te voegen. Het verzoek wordt schriftelijk gedaan en is met redenen omkleed.

2. Met het oog op de onderbouwing van zijn verzoek kan de verdachte de officier van justitie toestemming verzoeken om kennis te nemen van de stukken, bedoeld in het eerste lid.

3. Indien de officier van justitie in gebreke blijft te beslissen over het voegen van de stukken onderscheidenlijk de kennisneming daarvan, kan hem op verzoek van de verdachte door de rechter-commissaris een termijn worden gesteld binnen welke een beslissing wordt genomen. Alvorens op het verzoek te beslissen, hoort de rechter-commissaris de officier van justitie en de verdachte.

4. De officier van justitie kan het voegen van de stukken onderscheidenlijk de kennisneming daarvan weigeren indien hij van oordeel is dat de stukken niet als processtukken kunnen worden aangemerkt dan wel indien hij dit onverenigbaar acht met een van de in artikel 187d, eerste lid, vermelde belangen. Hij behoeft daartoe een schriftelijke machtiging, op diens vordering te verlenen door de rechter-commissaris.”

- Artikel 149a lid 2 Sv:

“Tot de processtukken behoren alle stukken die voor de ter terechtzitting door de rechter te nemen beslissingen redelijkerwijs van belang kunnen zijn, behoudens het bepaalde in artikel 149b.”

- Artikel 315 lid 1 Sv:

“Indien aan de rechtbank de noodzakelijkheid blijkt van het verhoor van op de terechtzitting nog niet gehoorde getuigen of van de overlegging van bescheiden of stukken van overtuiging, die niet op de terechtzitting aanwezig zijn, beveelt zij, zoo noodig onder bijvoeging van een bevel tot medebrenging, tegen een door haar te bepalen tijdstip de dagvaarding of schriftelijke oproeping dier getuigen of de overlegging van die bescheiden of die stukken van overtuiging.”

- Artikel 328 Sv:

“Tot het nemen van elke rechterlijke beslissing op grond van de bepalingen van dezen Titel kan door den officier van justitie eene vordering en door den verdachte een verzoek tot de rechtbank worden gedaan, tenzij uit eenige bepaling het tegendeel volgt.””

Wat voor het beoordelen van verzoek om voeging bij de processtukken als maatstaf geldt heeft de Hoge Raad even verderop in hetzelfde arrest als volgt weergegeven:

“4.4.3 Maatstaf bij de beoordeling van een verzoek tot voeging van stukken bij de processtukken is op grond van artikel 315 lid 1 Sv in verbinding met artikel 415 Sv of de noodzaak van het verzochte is gebleken. Bij het nemen van zijn beslissing hierover moet de rechter in aanmerking nemen dat op grond van artikel 149a lid 2 Sv in beginsel alle stukken aan het dossier dienen te worden toegevoegd die voor de ter terechtzitting door hem te nemen beslissingen redelijkerwijs van belang kunnen zijn. Het gaat hierbij dus om de relevantie van die stukken. (Vgl. HR 16 februari 2021, ECLI:NL:HR:2021:218.)

De verdediging kan – mede gelet op het in artikel 6 lid 3, aanhef en onder b, EVRM gewaarborgde recht van de verdachte om te beschikken over de tijd en faciliteiten die nodig zijn voor de voorbereiding van zijn verdediging en met het oog op het doen van een verzoek tot het voegen van stukken aan het dossier – een gemotiveerd verzoek doen tot het verkrijgen van inzage in specifiek omschreven stukken. Tijdens het vooronderzoek kan een dergelijk verzoek worden gedaan overeenkomstig de in artikel 34 leden 2-4 Sv geregelde procedure. Na aanvang van het onderzoek ter terechtzitting beslist de zittingsrechter – zo nodig op basis van de bevindingen van nader onderzoek dat door een ander dan de zittingsrechter, bijvoorbeeld de rechter-commissaris, is verricht naar de aard en de inhoud van de betreffende stukken en gegevens – of en zo ja, in welke mate en op welke wijze, die inzage kan worden toegestaan.”

Uitgangspunt bij de beoordeling door het hof van een verzoek als het onderhavige, waarbij de gevraagde stukken geen deel uitmaken van het strafdossier, is dus het ‘noodzaakcriterium’, waarbij het belang van de verdachte om zijn verdediging effectief te kunnen voorbereiden zoals bedoeld in art. 6 lid sub b EVRM moet worden meegewogen. Blijkens zijn overwegingen heeft het hof dit belang ook in zijn beoordeling betrokken.

In de hierboven overweging van het hof in zijn arrest van 23 december 2021 ligt vervolgens besloten dat het hof het verschaffen van inzage in de 154 Ennetcom-accounts – die geen deel uitmaken van het procesdossier – niet noodzakelijk heeft geoordeeld. Daarbij heeft het hof blijkens zijn overweging gelet op de onderbouwing van het verzoek, die er op neerkomt dat de verdediging wil onderzoeken of de Ennetcom-data in hun totaliteit als betrouwbaar kunnen worden geoordeeld. Op dat punt heeft het hof geoordeeld dat de Ennetcom-data in ieder geval voor zover daarin berichten voorkomen die aan de verdachte worden toegeschreven wel als betrouwbaar hebben te gelden. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk gelet op hetgeen het hof daaraan ten grondslag heeft gelegd, waarbij ook betekenis toekomt aan hetgeen omtrent de juistheid van die berichten uit de overige bewijsmiddelen voortvloeit. Dat het hof daarbij heeft overwogen dat in het verzoek niet concreet duidelijk is gemaakt waarnaar de verdediging nu in de gevraagde data wil zoeken lijkt mij niet onbegrijpelijk, gelet op hetgeen de verdediging aan haar verzoeken ten grondslag heeft gelegd. Of en waarom de aan de verdachte toegeschreven berichten als onbetrouwbaar zouden hebben te gelden blijkt uit de onderbouwing door verdediging ook niet.

Ook deze klacht faalt.

De middelen klagen over de bewezenverklaring. Daarom zal ik hier eerst de bewezenverklaring en bewijsvoering weergeven.

Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard dat:

“Zaak met parketnummer 05-880583-16 (Onderzoek Bosnië):

1. primair:

hij op 31 december 2015 te [plaats] , tezamen en in vereniging met een of meer ander(en), [slachtoffer 2] (geboren [geboortedatum] 1988) opzettelijk en met voorbedachten rade van het leven heeft beroofd, door met automatische vuurwapens kogels in het lichaam van die [slachtoffer 1] te schieten;

2. primair:

hij op 31 december 2015 te [plaats] , ter uitvoering van het door verdachte voorgenomen misdrijf om tezamen en in vereniging met een ander of ander(en), [slachtoffer 2] (geboren op [geboortedatum] 1985) en [slachtoffer 3] opzettelijk en met voorbedachten rade van het leven te beroven, met automatische vuurwapens op/in de richting van die [slachtoffer 1] en die [slachtoffer 3] heeft geschoten, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid;

3:

hij op tijdstippen in de periode van 27 december 2015 tot en met 30 december 2015 te [plaats] en/of Amsterdam en/of [plaats] , ter voorbereiding van het met anderen te plegen misdrijf van moord in vereniging (te weten de liquidatie van [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] ), (telkens) opzettelijk automatische vuurwapens en/of voertuigen (te weten een BMW en/of een Ford Fiesta), bestemd tot het in vereniging begaan van die misdrijven, voorhanden heeft gehad, en/of daarmee naar [camping] te [plaats] gereden.

Zaak met parketnummer 05-780094-17 (Onderzoek Brandberg):

hij op 7 november 2015 te [plaats] , tezamen en in vereniging met anderen, [slachtoffer 4] opzettelijk en met voorbedachten rade van het leven heeft beroofd, door tezamen met zijn mededaders, meerdere malen met twee, in elk geval één, automatisch(e) vuurwapen(s), te weten een geweer (met Ceska Zbrojovka, kaliber 7,62x39 mm) en een pistool (merk Glock, kaliber 9mm Parabellum), meerdere kogels op die [slachtoffer 4] af te vuren, waardoor die [slachtoffer 4] in zijn borstkas en zijn borst werd geraakt, ten gevolge waarvan die [slachtoffer 4] is overleden.

Zaak met parketnummer 05-780083-17 (Onderzoek IJshamer):

primair:

hij en zijn mededaders op 3 april 2016 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met anderen, ter uitvoering van het door verdachte en verdachtes mededaders voorgenomen misdrijf om [slachtoffer 5] opzettelijk en met voorbedachten rade van het leven te beroven, met een automatisch vuurwapen kogels hebben afgeschoten in de richting van die [slachtoffer 5] terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid.”

Voor de bewijsmiddelen verwijs ik kortheidshalve naar de aanvulling op het arrest. Dat arrest houdt, voor zover van belang, de volgende bewijsoverwegingen in:

“Bewijsoverwegingen

Algemeen

Standpunt van de verdediging

In het algemeen heeft de verdediging - kort gezegd - het volgende aangevoerd over het bewijs.

De bewijswaarde van de Ennetcomberichten is beperkt. De informatie uit deze berichten kan niet leidend zijn, maar kan enkel tot het bewijs worden gebruikt als deze wordt ondersteund door andere bewijsmiddelen. Verder is het mogelijk dat de PGP-telefoons door verschillende mensen zijn gebruikt. De omstandigheid dat een persoon op een bepaald moment als de gebruiker van een bepaald Ennetcom-account kan worden geïdentificeerd, hoeft niet te betekenen dat deze persoon ook op een ander moment de gebruiker van dit account is.

[verdachte] heeft verklaard dat hij zijn telefoons regelmatig uitleende en dat hij daarnaast telefoons voor anderen in bewaring had. De Ford Fiesta die op zijn naam stond, werd ook door andere personen gebruikt. In deze auto zouden verschillende PGP-telefoons van die personen aanwezig zijn. De namen van deze personen kan [verdachte] niet noemen uit angst voor zijn leven en dat van zijn familie.

Oordeel van het hof

Het hof zal hierna waar nodig ingaan op deze algemene verweren van de verdediging.

Onderzoek Bosnië

De advocaten-generaal hebben gerekwireerd tot bewezenverklaring van de onder 1 primair, 2 primair en 3 tenlastegelegde feiten.

Standpunt van de verdediging

De raadsman heeft vrijspraak bepleit van alle drie de feiten die in het Onderzoek Bosnië ten laste zijn gelegd. Hij heeft daartoe - kort gezegd - het volgende naar voren gebracht.

Uit de bewijsmiddelen blijkt niet dat [verdachte] één van de schutters is geweest. De camerabeelden die zich in het dossier bevinden, bieden geen enkel aanknopingspunt voor die stelling. Specifieke persoonskenmerken zijn op deze beelden immers niet te zien. De conclusie dat de schutters ook op eerdere momenten op de camping in [plaats] aanwezig zijn geweest, kan op basis van de camerabeelden niet worden getrokken. Daarnaast moeten de analyses van de verkeersgegevens van de voertuigen en de verschillende telefoons met behoedzaamheid worden beschouwd en met terughoudendheid worden gewaardeerd, aldus de raadsman. De raadsman heeft aan de hand van enkele voorbeelden gesteld dat de conclusies van de rechtbank op basis van deze gegevens geen

hout snijden. De verkeersgegevens zijn in elk geval onvoldoende om de gebruiker van de telefoontoestellen te kunnen identificeren. Ook staat niet vast dat deze gebruiker steeds dezelfde persoon was.

Nu niet kan worden bewezen dat [verdachte] één van de schutters was, moet hij worden vrijgesproken van de onder 1 en 2 tenlastegelegde feiten in het Onderzoek Bosnië.

[verdachte] moet ook van het onder 3 tenlastegelegde feit worden vrijgesproken, omdat niet vastgesteld kan worden dat de personen die op de camerabeelden zijn gezien met een voorverkenning bezig waren, dan wel dat zij goederen voorhanden hadden die waren bestemd tot het begaan van een moord. Daarbij komt dat niet vaststaat dat de personen die in de tenlastegelegde periode op de camerabeelden te zien zijn dezelfde personen zijn als de schutters op 31 december 2015.

Oordeel van het hof

De door de verdediging gevoerde verweren strekkende tot vrijspraak van de tenlastegelegde feiten worden weerlegd door de gebezigde bewijsmiddelen, zoals deze later in de eventueel op te maken aanvulling op dit arrest zullen worden opgenomen. Er is geen reden om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de inhoud van die bewijsmiddelen te twijfelen.

In het bijzonder overweegt het hof het volgende.

De feiten

Op 31 december 2015 zijn [slachtoffer 2] , [slachtoffer 1] en [slachtoffer 3] in [plaats] , bij de [camping] , rijdend in een auto, door twee schutters beschoten. [slachtoffer 1] is als gevolg van deze schietpartij overleden. [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] zijn allebei gewond geraakt.

Er zijn camerabeelden beschikbaar van de schietpartij. Op deze beelden is te zien dat er om 17.35 uur een donkere auto, een stationwagen, met dimlicht over de [a-straat] kwam aanrijden en parkeerde op de parkeerplaats van de [camping] . Op het moment dat de auto waarin de [broers] en [slachtoffer 3] zaten - een witte Mercedes – het campingterrein verliet, rende de eerste schutter de donkere auto uit. Deze schutter droeg een capuchon met een bontkraag. Hij schoot gericht op de bestuurder van de witte Mercedes. Rechtsachter deze schutter bevond zich de tweede schutter. Ook deze heeft op de Mercedes geschoten. Beide schutters hebben meer dan tien keer geschoten.

Op het parkeerterrein bij de [camping] zijn hulzen aangetroffen.

Op 31 december 2015 omstreeks 18.24 uur is een autobrand gemeld in Zaltbommel. Het kenteken van deze auto was [kenteken 1] . Het betrof een BMW. Rondom de auto zijn hulzen en kogelpunten gevonden. Uit onderzoek is gebleken dat deze auto gestolen was en dat voornoemd kenteken niet het originele kenteken van deze auto was. In de auto werden verbrande resten van twee wapens aangetroffen. Uit onderzoek is gebleken dat het om twee automatische wapens van het merk CZ (kaliber 7,62mm) ging.

Vervolgens is onderzoek gedaan naar een mogelijk verband tussen de schietpartij en deze uitgebrande BMW. Daarbij is gekeken naar uiterlijke overeenkomsten van deze auto met de donkere auto die op de camerabeelden van de [camping] is te zien. Bij deze vergelijking zijn meerdere overeenkomsten aangetroffen.

Verder zijn de twee (verbrande) automatische wapens vergeleken met de aangetroffen hulzen op de camping. Uit het door het NFI verrichte onderzoek leidt het hof af dat deze hulzen zijn verschoten met de twee automatische vuurwapens in de uitgebrande BMW. Er zijn ook delen van kogels aangetroffen in het lichaam van [slachtoffer 1] . Uit het onderzoek van het NFI leidt het hof af dat deze kogelmanteldelen zijn afgevuurd uit de loop van één van de twee in de BMW aangetroffen automatische vuurwapens.

Gelet op het voorgaande gaat het hof ervan uit dat de twee automatische wapens die in de in Zaltbommel aangetroffen BMW zijn gevonden, door de twee schutters zijn gebruikt bij de schietpartij bij de camping in [plaats] . Na de schietpartij zijn de schutters er in deze BMW vandoor gegaan.

De voorbereiding

De [broers] verbleven sinds enkele weken voor 31 december 2015 in chalet 218 op de [camping] in [plaats] . Dit chalet was moeilijk te vinden.

De getuige [betrokkene 15] heeft verklaard dat hij één of twee dagen voor de schietpartij rond 19.00 uur de camping op reed en toen werd aangesproken door twee Marokkaanse jongens. Eén van deze jongens vroeg waar chalet 201 was. Chalet 201 bevindt zich net voor het pad dat leidt naar chalet 218.

Uit de camerabeelden van de [camping] in de periode van 28 december tot 31 december 2015 blijkt dat twee onbekende mannen op vijf verschillende momenten een bezoek hebben gebracht aan deze camping. Het eerste bezoek vond plaats op 28 december omstreeks 20.38 uur. Eén van de twee mannen droeg een capuchon en had een vreemd loopje. Omstreeks 20.42 uur liepen de twee mannen langs de slagboom het campingterrein op. Op 29 december 2015 vonden er meerdere bezoeken plaats aan de camping in [plaats] . Om 03.20 uur ’s nachts is te zien dat een donkere auto, een stationwagen, het parkeerterrein van de camping op reed. Opnieuw liepen twee onbekende personen het campingterrein op. Bij één van de mannen was een op een automatisch vuurwapen gelijkend voorwerp te zien. Deze man had opnieuw een afwijkende manier van lopen. Om 20.42 uur op diezelfde dag is ook te zien dat twee onbekende personen de camping opliepen.

Wederom werd bij één van de mannen een afwijkende manier van lopen gezien. Daarnaast waren er qua signalementen ook andere overeenkomsten te zien met de twee onbekende mannen van de eerdere hiervoor beschreven bezoeken aan de camping. Om 21.30 uur is te zien dat een donkere stationwagen het parkeerterrein van de camping opreed. Om 22.11 uur stapten twee mannen uit deze auto en vervolgens liepen zij het terrein van de camping op. Qua kleding waren overeenkomsten te zien met de kleding van de twee mannen die om 20.42 uur de camping op liepen. Om 22.13 uur stapten de mannen weer in de donkere auto. Om 22.35 uur stapte de bestuurder uit. Hij rende toen, vermoedelijk met een vuurwapen (een automatisch geweer) in zijn hand, de auto uit. Nadat er een andere auto voorbij reed, rende deze persoon terug naar de donkere auto. Deze donkere auto vertoonde grote overeenkomsten met de auto waarmee de twee verdachten op 31 december 2015 na het schietincident zijn weggereden, te weten de BMW met het kenteken [kenteken 1] . Op 30 december 2015 omstreeks 19.20 uur liepen opnieuw twee mannen het campingterrein op. Eén van deze mannen maakte een opvallende zwabberbeweging met zijn linkerbeen.

De signalementen van deze twee mannen stemmen op verschillende punten overeen met de signalementen van de schutters van de schietpartij op 31 december 2015. Bovendien zijn qua signalement overeenkomsten te zien met die van de onbekende mannen die de camping voor 31 december 2015 hebben bezocht. Het hof gaat er mede daarom van uit dat dit steeds dezelfde twee mannen waren.

Er is ook onderzocht of de BMW met het kenteken [kenteken 1] in de periode voor 31 december 2015 samen heeft gereisd met een ander voertuig. Daartoe zijn de geregistreerde kentekens in de periodes van vijf minuten voor en na de registraties van het kenteken [kenteken 1] opgevraagd. Gebleken is dat een auto met het kenteken [kenteken 2] in de nacht van 29 december 2015 op drie momenten op dezelfde camera is geregistreerd als de BMW met het kenteken [kenteken 1] . Tussen deze registraties zaten slechts enkele seconden. De auto met het kenteken [kenteken 2] betrof een Ford Fiesta. Deze stond in de periode van 19 december 2015 tot en met 5 januari 2016 op naam van [verdachte] . Voornoemde BMW heeft zich dus op 29 december 2015 op verschillende momenten in de onmiddellijke nabijheid bevonden van de auto van [verdachte] .

Op de camerabeelden van de [camping] is, zoals hiervoor al is beschreven, te zien dat twee mannen op 28 december 2015 omstreeks 20.38 uur bij de camping arriveerden. Om 20.30 uur, 20.32 uur en om 20.34 uur die dag was er een voertuig op de camerabeelden te zien die grote overeenkomsten vertoonde met de Ford Fiesta die destijds op naam stond van [verdachte] . Uit de bewijsmiddelen (zendmastgegevens) blijkt verder dat de telefoonnummers eindigend op [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 2] en [telefoonnummer 3] op 28 december 2015 dezelfde reisbewegingen hebben gemaakt als de auto met het kenteken [kenteken 2] . Deze telefoonnummers zijn - zoals hierna nog zal worden overwogen - in gebruik geweest bij [verdachte] .

[verdachte] heeft verklaard dat hij de Ford Fiesta met het kenteken [kenteken 2] in gebruik heeft gehad. Hij heeft ook verklaard dat hij deze auto in de periode van 28 tot en met 31 december 2015 heeft uitgeleend. Het hof acht deze laatste verklaring van [verdachte] niet aannemelijk geworden. Zo heeft hij niet gezegd aan wie hij zijn auto zou hebben uitgeleend. Daarnaast wijst het hof op het feit dat bij alle bezoeken aan de camping één of meerdere telefoonnummers van [verdachte] dezelfde reisbewegingen hebben gemaakt als de Ford Fiesta en dat hij het op verschillende momenten heeft over zijn auto (“m’n waggie/wakkie”), zoals in het tapgesprek van 25 december 2015 om 16.35 uur met [betrokkene 16] . In datzelfde tapgesprek wordt [verdachte] , ‘Big Head’ genoemd. Op het belang van deze benaming ‘Big Head’ zal hierna onder het kopje “ [account 1] ” worden ingegaan.

De gebruiker van het Ennetcom-account [account 1] heeft op 1 januari 2016 bovendien de volgende berichten gestuurd aan de gebruiker van de [account 2] :

“Bro met die wakkie weggrijden van mij als vluchtauto is ook fuckingg heet he gaan we nooit meer doen man beter huren en op iemand andere naam gooien ofso”.

“Top broo love youu bro echt alleen aan wat ik nu denk bro is me wakkie Ze kunnen niks doen toch is geen bewijs dat ik daar ben geweest met me wak neetoch”.

Hierna zal het hof nog concluderen dat [verdachte] de gebruiker was van het Ennetcomaccount [account 1] en [betrokkene 5] van de [account 2] .

Gelet op al het voorgaande in onderling verband en samenhang bezien volgt naar het oordeel van het hof dat het niet aannemelijk is geworden dat [verdachte] zijn auto heeft uitgeleend op de momenten waarom het in deze zaak gaat. Het hof concludeert uit het voorgaande ook dat de Ford Fiesta van [verdachte] bij de liquidatie is gebruikt als verkennings- en vluchtauto.

Het hof zal hierna ingaan op de reisbewegingen van de verschillende telefoonnummers van [verdachte] . Hierbij zal het hof ook het PGP-toestel [account 3] betrekken, waarvan het hof hierna nog zal vaststellen dat ook het toestel met dit account bij [verdachte] in gebruik is geweest.

Uit de bewijsmiddelen blijkt dat de telefoonnummers [telefoonnummer 2] en [telefoonnummer 1] , die allebei van [verdachte] zijn, voorafgaande aan het eerste bezoek aan de camping in [plaats] op 28 december 2015 een zendmast aan de [b-straat] in [plaats] hebben aangestraald. Dit was tussen 15.40 en 16.00 uur die dag. Deze zendmast bevindt zich op een afstand van ongeveer 530 meter tot de [c-straat 1] in [plaats] , waar [verdachte] destijds woonde. De auto met het kenteken [kenteken 2] , de Ford Fiesta van [verdachte] , bevond zich vanaf 17.28 uur in Rotterdam en reed richting het centrum van deze stad. Vervolgens hebben de telefoons met de nummers die eindigen op [telefoonnummer 2] (een telefoonnummer van [verdachte] ) en [telefoonnummer 4] (een telefoonnummer van [betrokkene 2] ) telefoonmasten aangestraald die dicht bij elkaar liggen. De telefoon van [verdachte] (nummer [telefoonnummer 2] ) straalde om 18.27 uur een zendmast aan in Oosterhout en de telefoon van [betrokkene 2] (nummer [telefoonnummer 4] ) om 18.28 uur een zendmast in Raamsdonkveer. De afstand tussen deze zendmasten is hemelsbreed 3,2 kilometer. De Ford Fiesta met het kenteken [kenteken 2] is om 20.15.53 uur, 20.17.12 uur en 20.17.46 uur geregistreerd (ANPR-registraties) vlak bij de afrit 48 op de A59 en het knooppunt Hintham (snelwegen A59 en A2). De camera’s die deze registraties hebben gedaan, bevinden zich op vier kilometer afstand van de zendmasten aan de Klokkenlaan 164-264 en de Burgemeester Godschalxstraat, waarvan de telefoon van [verdachte] met het nummer [telefoonnummer 3] gebruik heeft gemaakt om 20.12 uur.

De telefoon met het nummer [telefoonnummer 4] ( [betrokkene 2] ) heeft om 20.15 en 20.16 uur een mast aangestraald op ongeveer 200 meter afstand van de camera waarmee de Ford Fiesta van [verdachte] is geregistreerd om 20.17.46 uur. De afstand van deze camera tot de camping in [plaats] bedraagt ongeveer 13,6 kilometer. Dat is ongeveer 13 minuten rijden. Vervolgens heeft de telefoon van [verdachte] (nummer [telefoonnummer 2] ) na bijna 14 minuten, te weten om 20.31 uur, de zendmast aan de [d-straat] in [plaats] aangestraald. Vanaf de [camping] in [plaats] wordt ook deze zendmast gebruikt. Zeven minuten later, om 20.28 uur, was het eerste bezoek op deze camping op de camerabeelden te zien.

Tijdens dit bezoek aan de camping heeft de PGP-telefoon met het Ennetcom-account [account 4] de mast aan de [e-straat] in [plaats] aangestraald. De [account 4] is in gebruik geweest bij [betrokkene 2] . De afstand van voornoemde zendmast tot de zendmast aan de [d-straat] is hemelsbreed ongeveer 260 meter. De afstand van de [d-straat] tot de ingang van de camping bedraagt hemelsbreed ongeveer 530 meter. Na 22.02 uur is aan de hand van de telefoonnummers van [verdachte] en [betrokkene 2] en de registraties van het kenteken [kenteken 2] (de Ford Fiesta van [verdachte] ) een reisbeweging naar Eindhoven te zien. Zo straalde [verdachte] telefoon met nummer [telefoonnummer 3] om 22.18 uur een zendmast aan in Boxtel, op de snelweg van Den Bosch naar Eindhoven, en is de Ford Fiesta ongeveer acht minuten later in Eindhoven geregistreerd. Vanaf 22.36 uur heeft de telefoon van [betrokkene 2] ook zes keer gebruik gemaakt van een mast in Eindhoven.

Gelet op dit alles - in onderling verband en samenhang bezien - stelt het hof vast dat [verdachte] en [betrokkene 2] op 28 december 2015 samen met de Ford Fiesta van [verdachte] naar [plaats] en daarna naar Eindhoven zijn gereisd. In dit verband wijst het hof in het bijzonder op het feit dat deze auto om 20.17 uur op een afstand van 13 minuten van de camping is geregistreerd en dat - zoals hiervoor al is overwogen - op de camerabeelden van de camping vanaf 20.30 uur drie keer een auto is gezien met de kenmerken van dit specifieke type Ford Fiesta.

Bij het tweede bezoek aan de camping in [plaats] , op 29 december 2015, kwam de BMW met het kenteken [kenteken 1] in beeld. Hiervoor is al overwogen dat deze auto kort na de liquidatie brandend is aangetroffen in Zaltbommel. Ook heeft het hof hiervoor al vastgesteld dat deze BMW en de Ford Fiesta van [verdachte] in de nacht van 29 december 2015 drie keer in elkaars nabijheid zijn geregistreerd (binnen twee tot drie seconden na elkaar op dezelfde locatie). Vervolgens vond 57 minuten na deze registraties het tweede bezoek aan de camping plaats, waarbij de telefoon van [verdachte] (nummer [telefoonnummer 2] ) ook omstreeks dit bezoek (om 03.40 uur) een mast heeft aangestraald die vanuit de camping vaak wordt gebruikt. Uit de historische gegevens van de telefoon van [verdachte] (nummer [telefoonnummer 2] ) blijkt dat deze voor het tweede bezoek aan de camping een reisbeweging van Amsterdam naar- [plaats] heeft gemaakt. Na dit tweede bezoek is zowel via de registraties van het telefoonnummer van [verdachte] (nummer [telefoonnummer 1] ) als via het kenteken [kenteken 2] (de Ford Fiesta van [verdachte] ) een reisbeweging via [plaats] naar Amsterdam waar te nemen. [betrokkene 2] heeft verklaard dat hij in deze periode in de woning aan de [f-straat 1] in [plaats] sliep. Het is mogelijk om tussen de tijdstippen van de registraties van het kenteken [kenteken 2] naar de [f-straat 1] in [plaats] te rijden.

Voor wat betreft het derde bezoek aan de camping, ook op 29 december 2015, is het volgende van belang. De telefoon met het nummer eindigend op [telefoonnummer 2] (gekoppeld aan het Ennetcomaccount [account 3] , waarvan hierna vastgesteld zal worden dat dit bij [verdachte] in gebruik was) straalde rond 18.09 uur de zendmast aan de [b-straat] in [plaats] aan, de mast gelegen op een afstand van ongeveer 530 meter tot de woning van [verdachte] . De telefoon met het nummer [telefoonnummer 1] straalde om 17.48 uur en om 18.18 uur de zendmast aan de [b-straat] in [plaats] aan. Om 18.39 uur vond er een pinbetaling plaats van de bankrekening van [verdachte] bij het tankstation Shell Kriterion aan de IJberglaan 11 in Amsterdam. Tussen 18.41 uur en 19.33 uur reisde de telefoon met het nummer [telefoonnummer 1] - zo blijkt uit gebruikte zendmastlocaties - vanuit Amsterdam via Delft naar Rotterdam. De Ford Fiesta met het kenteken [kenteken 2] is om 19.23 uur in Delft geregistreerd en om 19.26 uur in Rotterdam. Om 20.40 uur was het telefoontoestel met nummer [telefoonnummer 1] mogelijk uitgeschakeld. De telefoon met het nummer [telefoonnummer 2] (de [account 3] ) straalde zowel voor, tijdens als na het derde bezoek aan de camping masten aan die binnen de netwerkmeting van de

[camping] in [plaats] naar voren zijn gekomen.

Het hof concludeert op grond van het voorgaande dat [verdachte] tijdens het derde bezoek aan de camping in [plaats] op deze camping aanwezig was.

Bij het vierde bezoek aan de camping, op 30 december 2015, straalde de PGP-telefoon van [verdachte] (de [account 3] ) voor en tijdens het bezoek masten aan die vanuit de [camping] in [plaats] worden gebruikt. Tijdens het bezoek aan die camping stralen de telefoons met de nummers [telefoonnummer 1] ( [verdachte] ) en [telefoonnummer 4] ( [betrokkene 2] ) geen zendmasten aan. De telefoon van [verdachte] (nummer [telefoonnummer 1] ) straalde pas om 21.58 uur weer een zendmast aan. Tussen 21.58 en 21.59 uur straalde deze telefoon drie zendmasten aan in Hardinxveld-Giessendam. Diezelfde masten zijn tussen 21.55 en 22.00 uur aangestraald door de telefoon van [betrokkene 2] (nummer [telefoonnummer 4] ). Vervolgens maken beide telefoons een reisbeweging naar [plaats] . De route die door de telefoons is afgelegd, past bij een route vanaf de camping in [plaats] naar [plaats] (verblijfplaats van [betrokkene 2] ). In deze stad is op die dag ook de Ford Fiesta van [verdachte] (kenteken [kenteken 2] ) verschillende keren geregistreerd (vanaf 22.19 uur). Daarnaast hebben de telefoons met de nummers [telefoonnummer 1] en [telefoonnummer 4] op hetzelfde tijdstip de mast aan de [f-straat 1] in [plaats] aangestraald. Binnen de registraties van de Ford Fiesta in [plaats] was er ruimte om langs de [f-straat 1] te rijden. Zoals gezegd, sliep [betrokkene 2] in deze periode in de woning aan de [f-straat 1] in [plaats] . Het hof concludeert uit het voorgaande dat [verdachte] en [betrokkene 2] samen hebben gereisd op 30 december 2015 en dat zij ook deze dag samen een bezoek hebben gebracht aan de camping in [plaats] .

Ook tijdens het vijfde bezoek aan de camping, op 31 december 2015, lijken de telefoons met de nummers [telefoonnummer 1] ( [verdachte] ) en [telefoonnummer 4] ( [betrokkene 2] ) uitgeschakeld te zijn. Deze telefoons hebben geen masten aangestraald toen het vijfde en laatste bezoek aan de camping plaatsvond. Na het bezoek aan de camping hebben deze telefoons wel weer masten aangestraald. Vanaf 18.40 uur straalde de telefoon met het nummer [telefoonnummer 4] weer een mast aan en om 19.09 uur maakte de telefoon met het nummer [telefoonnummer 1] weer gebruik van een zendmast door een sms-bericht te versturen naar [betrokkene 2] (nummer [telefoonnummer 4] ). Daarnaast hebben de genoemde twee telefoons omstreeks hetzelfde tijdstip de zendmast aan de Rhijnspoorkade in Rotterdam aangestraald. De Ford Fiesta van [verdachte] is tussen 18.56 en 19.00 uur geregistreerd in [plaats] en verschillende keren in Rotterdam. [betrokkene 2] heeft verklaard dat hij deze dag inderdaad samen met [verdachte] in Rotterdam is geweest. Tussen 19.44 uur en 19.46 uur hebben de telefoons van [verdachte] ( [telefoonnummer 1] ) en [betrokkene 2] ( [telefoonnummer 4] ) dezelfde mast in Delft aangestraald. Daarnaast is gebleken dat de PGP-telefoons [account 3] en [account 4] om 17.33 uur allebei de zendmast aan de [d-straat] in [plaats] hebben aangestraald. Dit betreft de zendmast die vanuit de [camping] wordt aangestraald. Hiervoor heeft het hof al overwogen dat de auto van de schutters om 17.35 uur op de camerabeelden van de camping is te zien. Dat is slechts twee minuten nadat de PGP-telefoons [account 3] en [account 4] voornoemde zendmast hebben aangestraald. Het hof zal hierna nog vaststellen dat het Ennetcom-account [account 3] in gebruik is geweest bij [verdachte] . De [account 4] is, zoals gezegd, bij [betrokkene 2] in gebruik geweest. Het hof concludeert uit het voorgaande dat [verdachte] en [betrokkene 2] omstreeks het tijdstip van aankomst van de schutters opnieuw op de camping in [plaats] aanwezig zijn geweest en dat zij hierna (gedeeltelijk) samen terug zijn gereisd. Hiervoor heeft het hof al overwogen dat er overeenkomsten zijn tussen de signalementen van de schutters van de schietpartij op 31 december 2015 en de mannen die de camping in [plaats] op de dagen daarvoor hebben bezocht. In dit verband is opvallend dat één van de mannen die op de camerabeelden is te zien tijdens de bezoeken aan de camping voor 31 december 2015 een opvallend loopje had. Dit onderdeel van het signalement past bij [verdachte] , nu uit de bewijsmiddelen blijkt dat hij in december 2015 mank liep. De getuige [betrokkene 17] van de reclassering heeft immers verklaard dat [verdachte] zich vanaf 17 december 2015 met deze klacht afmeldde voor de uitvoering van zijn taakstraf. Volgens [betrokkene 17] was het alsof [verdachte] door zijn been zakte tijdens het lopen. Op 24 december 2015 heeft hij [verdachte] ook zelf mank zien lopen.

Is [verdachte] de gebruiker van de Ennetcom-accounts [account 3] en [account 1] ?

In het Onderzoek Bosnië zijn de Ennetcom-accounts [account 1] , [account 3] , [account 4] , [account 5] , [account 2] en [account 6] van belang. Het hof stelt vast dat [betrokkene 2] de gebruiker was van de [account 4] en de [account 5] en [betrokkene 5] van de [account 2] en de [account 6] . Dat staat in deze zaak ook niet ter discussie.

De vraag die het hof in deze zaak zal moeten beantwoorden, is of [verdachte] geïdentificeerd kan worden als de gebruiker van de accounts [account 3] en [account 1] . In dit verband acht het hof de volgende feiten en omstandigheden, die volgen uit de bewijsmiddelen, van belang.

De [account 3]

[verdachte] heeft verklaard dat hij de telefoons met de nummers die eindigen op [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] in gebruik heeft gehad. Aan het telefoonnummer [telefoonnummer 2] was het Ennetcom-account [account 3] gekoppeld. De verklaring van [verdachte] dat hij zijn telefoons aan anderen heeft uitgeleend in de periode rondom de tenlastegelegde feiten in het Onderzoek Bosnië, acht het hof niet aannemelijk geworden. Hij heeft immers niet verklaard aan wie hij zijn telefoons zou hebben uitgeleend, zodat zijn verklaring op dit punt niet gecontroleerd kan worden. Daarbij komt dat uit het dossier verschillende aanwijzingen naar voren komen dat [verdachte] ook in de periode van 28 december tot en met 31 december 2015 zelf de gebruiker was van de hiervoor genoemde telefoons. Dat blijkt onder meer uit het volgende.

Met het telefoonnummer [telefoonnummer 1] is op 28 december 2015 om 15.44 uur gebeld naar [betrokkene 18] , een medewerkster van de organisatie Werk Participatie en Inkomen. Zij heeft verklaard dat zij [verdachte] een uitnodigingsbrief heeft gestuurd voor een afspraak op 28 december 2015 om 16.00 uur aan de Klaprozenweg 91 in Amsterdam Noord. Reclasseringsmedewerkster [betrokkene 19] heeft verklaard dat zij op 28 december 2015 ook een afspraak had met [verdachte] . Hij is die dag echter niet verschenen en hij was ook niet bereikbaar. Pas op 8 januari 2016 sprak zij weer met [verdachte] . Hij gaf toen aan dat hij geen zin had gehad om te komen in de afgelopen periode.

Verder is uit de verkeersgegevens van het telefoonnummer [telefoonnummer 1] gebleken dat met dit nummer regelmatig naar de moeder van [verdachte] ( [betrokkene 20] ) werd gebeld, soms zelfs verschillende keren per dag. Het hof acht de verklaring van [verdachte] dat andere personen met dit telefoonnummer naar zijn moeder belden om hem te bereiken niet aannemelijk geworden. In dit verband geldt dat [verdachte] niet heeft aangegeven welke personen dit geweest zouden kunnen zijn, zodat zijn verklaring niet valt te controleren.

Bovendien is er op 29 december 2015 om 18.39 uur een pinbetaling met de ING-bankpas van [verdachte] verricht bij het tankstation Shell Kriterion aan de IJburglaan 11 in Amsterdam. Op 30 december 2015 om 01.58 uur is er wederom met de bankpas van [verdachte] een pinbetaling, verricht, dit keer bij de Shell Ruwiel aan de A2 in Breukelen.

Beide pintransacties passen bij de hiervoor al aangehaalde reisbewegingen van [verdachte] telefoon met nummer [telefoonnummer 1] .

Tot slot hebben de telefoonnummers [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] ( [account 3] ) allemaal hun meest gebruikte zendmast, ook wel ‘thuismast’, in de buurt van de woning van [verdachte] aan de [c-straat 1] in Amsterdam. Uit alles wat het hof hiervoor al heeft overwogen in het kader van de reisbewegingen, is al gebleken dat op verschillende momenten in elk geval twee van de telefoons met de hiervoor genoemde nummers van [verdachte] dezelfde reisbewegingen hebben gemaakt.

De verdediging heeft aangevoerd dat de gebruiker van een bepaalde telefoon niet steeds dezelfde hoeft te zijn. Het hof stelt echter voorop dat er in beginsel van uit kan worden gegaan dat de gebruiker van een bepaalde telefoon de vaste gebruiker is van dat toestel, tenzij er aanwijzingen zijn voor het tegendeel. Die aanwijzingen heeft het hof niet gevonden voor wat betreft de hiervoor genoemde telefoonnummers van [verdachte] . De verdediging heeft ook zelf niet gewezen op dergelijke aanwijzingen. Bovendien heeft de verdediging op geen enkele wijze concreet gemaakt op welke momenten [verdachte] geen gebruik zou hebben gemaakt van voornoemde telefoonnummers en welke berichten niet door hem verstuurd zouden zijn. Vragen hierover van het hof heeft [verdachte] niet beantwoord. Daarbij komt nog dat uit de gesprekken die via de PGP-telefoons zijn gevoerd, juist blijkt dat het voor de gebruikers van die toestellen steeds duidelijk is met wie zij spreken. Ook dat duidt er niet op dat er steeds andere gebruikers achter deze toestellen hebben gezeten.

Gelet op al het voorgaande - in onderling verband en samenhang bezien - gaat het hof ervan uit dat [verdachte] de enige gebruiker was van de telefoonnummers [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] met het bijbehorende Ennetcom-account [account 3] . Dat betekent dat het hof ook alle e-mailberichten afkomstig van de [account 3] aan [verdachte] zal toeschrijven. Hierna zal het hof de gebruiker van de [account 3] aanduiden als [verdachte] .

De [account 1]

Op 31 december 2015 is het Ennetcom-account [account 3] van [verdachte] voor het laatst gebruikt. [verdachte] werd door anderen in hun accounts opgeslagen onder - onder meer - de contactnamen ‘Furbs’ (twee keer), ‘Fur’ (drie keer), ‘Furby’, ‘Furbss’, ‘Furb’, ‘Slamm’, ‘Damsco’ en ‘Igor’.

Vanaf 1 januari 2016 worden er berichten gestuurd van en naar het Ennetcom-account [account 1] . De contactnamen waaronder dit account is opgeslagen waren - onder meer - ‘FRB’, ‘Furbito’ (twee keer), ‘Furbs’, ‘Fur’ (twee keer), ‘Furrr’, ‘Damsco’, ‘B.I.G.’, ‘Bigs’, ‘Bighead’, ‘B.G.’, ‘Slamm’ en ‘Igor 1’.

Het voorgaande duidt er naar het oordeel van het hof op dat het account [account 1] de opvolger is van de [account 3] , het account dat bij [verdachte] in gebruik was. Het hof gaat ervan uit dat [verdachte] ook de gebruiker van de [account 1] is geweest en overweegt daarover het volgende.

In het herkenningsdienstsysteem van de politie staat als bijnaam van [verdachte] ‘Furbie’ vermeld. De Ennetcom-accounts [account 3] en [account 1] zijn door anderen onder deze naam of varianten daarop opgeslagen.

De bijnaam ‘Bighead’ en varianten daarop komen voor het eerst voor in relatie tot de [account 1] . [betrokkene 2] heeft verklaard dat [verdachte] ‘Bighead’ wordt genoemd. In een tapgesprek tussen hen van 24 september 2016 noemt [betrokkene 2] [verdachte] ‘groot hoofd’. In een gesprek van 25 december 2015 heeft [betrokkene 21] het telefoonnummer van [verdachte] (eindigend op [telefoonnummer 1] ) doorgegeven en daarbij vermeld: “Is nummer van Big Head”. Op 20 mei 2016 is [verdachte] gebeld door een onbekende man en wordt hij ook ‘Big Head’ genoemd. Gelet op het voorgaande gaat het hof ervan uit dat de naam ‘Big Head’ ook als bijnaam van [verdachte] wordt gebruikt. Er zijn aanwijzingen dat ook [betrokkene 2] wel als Big Head wordt aangeduid. Het lijdt echter geen twijfel dat de naam Big Head in relatie tot account [account 1] kan worden gekoppeld aan [verdachte] .

Op 1 januari 2016 om 19.04 uur stuurde de [account 1] het volgende bericht naar de [account 2] ( [betrokkene 5] ): “Ben net klar met eten bij [A] daar”. Op diezelfde dag straalde de telefoon van [verdachte] met het nummer [telefoonnummer 1] om 18.58, 19.01 en 19.30 uur een zendmast aan de Hoogte Kadijk in Amsterdam aan. De snackbar [A] , gelegen aan de [g-straat 1] in Amsterdam, ligt in de zendrichting van deze zendmast, op een afstand van hemelsbreed 220 meter.

Hiervoor heeft het hof al vastgesteld dat de Ford Fiesta met het kenteken [kenteken 2] als vluchtauto is gebruikt bij de liquidatie in [plaats] op 31 december 2015. Deze auto stond van 19 december 2015 tot en met 5 januari 2016 op naam van [verdachte] .

Op 1 januari 2016 vond de volgende berichtenwisseling plaats tussen de [account 1] en de [account 2] ( [betrokkene 5] ):

Op 2 januari 2016 vond de volgende berichtenwisseling plaats tussen de [account 1] en de [account 4] ( [betrokkene 2] ):

[betrokkene 2] heeft verklaard dat [verdachte] over de donkergroene Ford Fiesta aan hem heeft gevraagd of hij iemand kende die deze auto wilde kopen voor een spotprijsje. Op 5 januari 2016 heeft [betrokkene 2] de auto van [verdachte] verkocht aan [betrokkene 22] . De papieren van deze auto heeft [betrokkene 2] bij [verdachte] opgehaald.

Gelet op het voorgaande gaat het hof ervan uit dat de [account 1] in de hiervoor genoemde berichten communiceert over de Ford Fiesta van [verdachte] (met kenteken [kenteken 2] ).

Op 5 februari 2016 zond de [account 1] het volgende bericht naar de uj3g: “Oke ik heb half 2 afspraak bij dwi in noord dan mail ik je”. Op 29 januari 2016 is namens [betrokkene 18] , medewerkster van de organisatie Werk Participatie en Inkomen (WPI) van de gemeente Amsterdam, een uitnodiging aan [verdachte] verzonden voor een vervolggesprek op 5 februari 2016 om 13.30 uur aan de Klaprozenweg 91 in Amsterdam-Noord. Het hof stelt vast dat [verdachte] en de [account 1] dezelfde afspraak hebben bij de DWI in Amsterdam Noord.

Op 14 februari 2016 heeft de [account 1] het volgende bericht gestuurd naar de [account 4] ( [betrokkene 2] ):

“Heb morgen om 4uur reclaseriingg bulshit ze hebben brief gestuurd naar osso laatste kans anders moet ik me voorwaardelijke uitzitten”.

Op 15 februari 2016 vond de volgende berichtenwisseling plaats tussen de [account 1] en de [account 4]

( [betrokkene 2] ):

[betrokkene 19] , medewerkster van de reclassering, heeft verklaard dat er een afspraak met [verdachte] is geweest op 15 februari 2016 tussen 13.00 en 15.00 uur op de locatie Keizersgracht. [verdachte] heeft zich op deze datum ook gemeld. Hij heeft toen gesproken met een collega van [betrokkene 19] . Het hof leidt uit het voorgaande af dat de [account 1] en [verdachte] op 15 februari 2016 rond dezelfde tijd naar een afspraak met de reclassering aan de Keizersgracht zijn geweest.

Gelet op al het voorgaande - in onderling verband en samenhang bezien - gaat het hof ervan uit dat [verdachte] ook de vaste gebruiker was van het Ennetcom-account [account 1] . Ook hier geldt dat er geen aanwijzingen zijn waaruit blijkt dat verschillende personen van dit account gebruik hebben gemaakt en dat de verdediging op geen enkele wijze concreet heeft gemaakt welke berichten niet door [verdachte] verstuurd zouden zijn. Het hof zal daarom alle e-mailberichten afkomstig van de [account 1] aan [verdachte] toeschrijven. Hierna zal het hof de gebruiker van de [account 1] aanduiden als [verdachte] .

De inhoud van de Ennetcomberichten

Hierna zal het hof de inhoud van de relevante Ennetcomberichten en -notities weergeven voor wat betreft de tenlastegelegde feiten in het Onderzoek Bosnië.

In een account van [betrokkene 5] is de volgende op 28 augustus 2015 aangemaakte notitie aangetroffen (deze notitie is voor het laatst gewijzigd op 17 september 2015):

“Lifelounge shisha amersfoort. Zusjes

Bnws2790 zusjes golf

[kenteken 3] mercedes ML.. Van 2007 die model..

Ik ben hun gevolgd... Dat is auto van die [slachtoffer 2] .

Ja van foto ze zijn weg... Dat is plaat. Spaanse platen”.

Hieruit blijkt dat [betrokkene 5] in augustus/september 2015 al bezig was met het vergaren van informatie over de verblijfplaatsen/auto’s van de [broers] , die ook wel de ‘zusjes’ werden genoemd.

Ook [verdachte] hield zich hier al mee bezig voorafgaande aan de uiteindelijke schietpartij in [plaats] op 31 december 2015. Op 25 september 2015 heeft hij het adres [h-straat 1] , een adres waar de [broers] vaak kwamen, toegevoegd aan de contactentenlijst behorende bij zijn Ennetcom-account [account 3] . Op dit adres in Utrecht is horecagelegenheid [B] (verder: [B] ) gevestigd.

Op 10 oktober 2015 vond de volgende berichtenwisseling plaats tussen de [account 7] ( [betrokkene 23] ) en [betrokkene 5] :

Op 11 oktober 2015 vond de volgende berichtenwisseling plaats tussen de [account 7] ( [betrokkene 23] ) en [betrokkene 5] :

Op 11 oktober 2015 heeft [verdachte] het volgende bericht gestuurd naar de [account 7] ( [betrokkene 23] ): “ [h-straat 1] . Die rechter en op die andere foto is die ander”.

Op de door [verdachte] meegezonden foto’s heeft de verbalisant [verbalisant] , [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] herkend.

Op 11 oktober 2015 vond ook de volgende berichtenwisseling plaats tussen de [account 7] ( [betrokkene 23] ) en [betrokkene 5] :

Op de door [betrokkene 5] meegezonden foto’s heeft de verbalisant [verbalisant] wederom [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] herkend. Het hof gaat ervan uit dat met de persoon met de baard [slachtoffer 2] wordt bedoeld.

Op 18 november 2015 om 00.13 uur stuurde [betrokkene 5] het volgende bericht naar de [account 7] ( [betrokkene 23] ): “Hee bro! Hij is binnen”, waarmee hij informatie voor wat betreft de verblijfplaats heeft doorgespeeld.

Hierop heeft de gebruiker van de [account 7] ( [betrokkene 23] ) als volgt gereageerd:

“Ja shit man! Ik hoor net dat die klojo van een neef van me niks heeft georganiseert gisteren avond, ben echt fucking boos op die gozer! (…) Mochten ze er dit weekend niet zijn, blijf ik weg van de open kamp om dit op te lossen, want ik word momenteel ook aangesproken voor de klus die ik voor de jouwe had aangenomen. Ik heb de hele situatie met open kamp gewoon verkeerd in geschat. Ik heb nog nooit gefaald! En iedereen die mij kent weet dit! Dus ik peins er niet over om hier in te falen. Blijf vertrouwen in me hebben bro!”

[slachtoffer 2] heeft op 31 december 2015 verklaard dat ze hem en zijn broer een aantal weken geleden op de [h-straat 1] in Utrecht met Kalasjnikovs wilden beschieten, maar dat dit door een oplettende caféhouder is voorkomen. Het hof begrijpt dat het hier gaat om de voorbereiding van de moorden op de [broers] , waarnaar onderzoek is gedaan in het Onderzoek Maan (en welk feit is tenlastegelegd aan de medeverdachten [betrokkene 24] en [betrokkene 23] ). Het incident waar [slachtoffer 2] Yakhlif over spreekt, vond plaats op 21 november 2015 bij [B] in Utrecht. De [broers] kwamen hier regelmatig. In de buurt van dit restaurant zijn automatische vuurwapens gevonden.

Uit het voorgaande volgt dat [betrokkene 5] [betrokkene 23] (de gebruiker van de [account 7] ) naar een actie heeft gestuurd, waarna hij [verdachte] als tussenpersoon laat optreden om [betrokkene 23] van de nodige informatie en spullen te voorzien. [betrokkene 5] heeft vuurwapens laten leveren aan [betrokkene 23] en [verdachte] heeft vervolgens het adres aan de [h-straat 1] – welk adres hij eerder al in zijn account had opgeslagen - doorgegeven aan [betrokkene 23] . Daarbij heeft [verdachte] ook foto’s gestuurd van de broers [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] . Uit de hiervoor aangehaalde berichten blijkt dat de broer met de baard belangrijker is. Het hof begrijpt dat [slachtoffer 2] de broer met de baard is. [betrokkene 23] heeft nog aangegeven dat “het project van start gaat” en ze “vanzelf horen wanneer ze met pensioen zijn”. Vervolgens is op 21 november 2015 een liquidatie voorkomen bij [B] . Het hof concludeert uit dit alles dat [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] een (liquidatie)doelwit van [betrokkene 5] vormden en dat hij en [verdachte] zich al langer bezig hielden met het verkrijgen dan wel leveren van inlichtingen/middelen om dit doel te bewerkstelligen.Verder zijn de volgende berichten nog van belang.

In het account van [betrokkene 5] is de volgende, op 22 november 2015 om 20.09 uur - de dag na deze mislukte aanslag in Utrecht – aangemaakte notitie aangetroffen (die op 23 januari 2016 voor het laatst is gewijzigd):

“Volvo v60 zwart blauwe kleur met creme interieur dus die lange volvo

Die flikker [slachtoffer 2] woont als goed is in [plaats] . Weet nog niet adress maar ben mee bezig hij

woont in zuid rijd een zwarte bmvy. coupe hij chilt veel in utrecht alleen woont [plaats] . En

hij gaat met een chik [betrokkene 25] .

Bungelow met jetsky voor ht strand [a-straat] [postcode] [plaats]

Kenteken is [kenteken 4] ”.

Zoals al is overwogen, verbleven de [broers] sinds enkele weken voor 31 december 2015 in chalet nr. 218 op de [camping] . Deze camping is gelegen aan de [a-straat] , [postcode] te [plaats] . De eigenaar van dit chalet had een jetski en de [broers] reden in een Mercedes met het kenteken [kenteken 4] . [slachtoffer 2] heeft ook gebruik gemaakt van een Volvo.

Op 1 januari 2016, een dag na de schietpartij, vond de volgende berichtenwisseling plaats tussen [verdachte] en [betrokkene 5] :

Daarnaast vond op 1 januari 2016 de volgende berichtenwisseling plaats tussen [verdachte] en

[betrokkene 2] :

In deze berichten is op de dag na de liquidatie expliciet gesproken over het overlijden van [slachtoffer 2] , waar [verdachte] “kkk blij” mee is (hof: in werkelijkheid is [slachtoffer 1] overleden). De andere “brada” was ook bijna “loesoe”, aldus [verdachte] . Dit past bij [slachtoffer 2] , bij wie een kogel net langs zijn hoofd is gegaan. Vervolgens geeft [verdachte] aan dat ze “leip op ze hebben gelost”. In samenhang bezien met de eerder genoemde reisbewegingen en de camerabeelden duidt dit er naar het oordeel van het hof op dat [verdachte] één van de schutters is geweest bij de liquidatie van [slachtoffer 1] en de poging tot liquidatie van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] . Uit het hiervoor weergegeven gesprek tussen [verdachte] en [betrokkene 2] blijkt - in samenhang bezien met alle overige bewijsmiddelen - dat [betrokkene 2] de tweede schutter was.

Uit voornoemde berichten blijkt ook dat [betrokkene 5] aan [verdachte] heeft gevraagd wat hij hem moet betalen. [verdachte] heeft daarop geantwoord dat [betrokkene 5] maar moet zeggen hoeveel er op hun hoofd staat. Vervolgens is er op 1 januari 2016 vanaf 19.47 uur nog onderhandeld over de prijs/beloning tussen [verdachte] en [betrokkene 5] . Hierover vond de volgende berichtenwisseling plaats:

In deze berichten is verder onderhandeld over de beloning voor de liquidatie. Bij deze onderhandeling gaf [betrokkene 5] aan dat hitters ‘normaal’ 40 tot 50 krijgen, maar dat [verdachte] de vorige keer 60 heeft gekregen omdat hij het meeste heeft gedaan. Deze opmerking en het eerdere bericht van [verdachte] dat ‘ze’ (hof: [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2]) wel ‘meer dan die aap’ waard zijn, duiden naar het oordeel van het hof op de betrokkenheid van [verdachte] bij de eerdere liquidatie van [slachtoffer 4] op 7 november 2015. Deze liquidatie zal hierna door het hof nog worden besproken (bij het Onderzoek Brandberg). In voornoemd gesprek is bovendien gesproken over eventueel achtergelaten bewijs. [betrokkene 5] heeft in dit verband meegedacht met [verdachte] en hij heeft hem geïnstrueerd om zijn kleding weg te gooien. Voor wat betreft het resultaat van de onderhandeling heeft [betrokkene 5] tot slot aangegeven dat [verdachte] moet zeggen dat hij ‘bankoe’ heeft gekregen als ‘Rotje’ (hof: [betrokkene 2] ) het vraagt.

Conclusie

Gelet op al het voorgaande - in onderling verband en samenhang bezien - stelt het hof vast dat [verdachte] en [betrokkene 2] op 31 december 2015 de schutters zijn geweest die de broers [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] allebei meerdere keren hebben beschoten. De betrokkenheid van [betrokkene 2] bij deze schietpartij staat in deze zaak niet ter discussie. Voor wat betreft de betrokkenheid van [verdachte] heeft het hof bij deze vaststelling met name gelet op de volgende feiten en omstandigheden, die uit voornoemde bewijsmiddelen kunnen worden afgeleid:

- uit de historische gegevens blijkt dat [verdachte] omstreeks het tijdstip van de schietpartij op de camping in [plaats] is geweest. Ook in de dagen voor deze schietpartij heeft [verdachte] volgens deze historische gegevens verschillende keren een bezoek aan deze camping gebracht;

- [verdachte] past in het signalement van één van de schutters die op de camerabeelden van de camping is gezien, namelijk die met het afwijkende loopje;

- de Ford Fiesta van [verdachte] is als vluchtauto gebruikt bij de liquidatie;

- na de schietpartij heeft [verdachte] op 1 januari 2016 een bericht gestuurd via zijn Ennetcom-account waarin staat: “We hebben leip op ze gelost”;

- in één van de Ennetcomberichten heeft [verdachte] aangegeven dat het “heet” was om zijn auto als vluchtauto te gebruiken;

- [verdachte] heeft met [betrokkene 5] onderhandeld over de prijs die voor de liquidatie moest worden betaald.

Uit alles wat hiervoor al is overwogen, blijkt dat sprake is geweest van een vooropgezet plan om de [broers] om het leven te brengen. Aan dat plan is een zorgvuldige voorbereiding vooraf gegaan. Het hof acht dan ook bewezen dat [verdachte] zich als medepleger (samen met [betrokkene 2] ) schuldig heeft gemaakt aan de moord op [slachtoffer 1] (feit 1 primair) en de pogingen tot moord op [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] (feit 2 primair), die beiden ook in de auto zaten waarop geschoten werd.

Het hof oordeelt ook dat [verdachte] zich - ook hier als medepleger - aan het onder 3 tenlastegelegde feit in het Onderzoek Bosnië heeft schuldig gemaakt (de voorbereiding van de moorden op de [broers] ). Hierover overweegt het hof dat op de camerabeelden van de bezoeken aan de camping in [plaats] op de dagen voorafgaande aan de schietpartij is te zien dat de personen op deze beelden op vuurwapens gelijkende voorwerpen bij zich hadden. Vastgesteld is al dat deze personen [verdachte] en [betrokkene 2] waren. Zij waren ook de schutters. Bewezen is dus dat steeds dezelfde personen op de camerabeelden waren te zien. Het hof gaat ervan uit dat de op vuurwapens gelijkende voorwerpen daadwerkelijk vuurwapens waren, gelet op het feit dat enkele dagen later vuurwapens zijn gebruikt bij de liquidatie van [slachtoffer 1] en de pogingen tot liquidatie van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] . Deze vuurwapens zijn, zoals overwogen, gevonden in de uitgebrande BMW. Naar het oordeel van het hof heeft het voorhanden hebben van de voertuigen - te weten de Ford Fiesta van [verdachte] en deze BMW - en in het bijzonder de genoemde vuurwapens naar hun uiterlijke verschijningsvorm dienstig kunnen zijn aan de later uitgevoerde liquidatie. Deze voorwerpen zijn daar ook daadwerkelijk dienstig aan geweest. In dit verband merkt het hof op dat [verdachte] en [betrokkene 2] met deze auto’s verschillende keren ter voorverkenning naar de camping zijn gereden en dat zij op deze camping actief hebben gezocht naar het chalet waar de [broers] verbleven. Uit al het voorgaande, in samenhang bezien met de Ennetcomberichten over de betaling van de liquidatie, blijkt naar het oordeel van het hof dat [verdachte] de liquidatie van de [broers] voor ogen heeft gehad. Het hof acht dan ook bewezen dat de genoemde middelen - de auto’s en de wapens - voor het begaan van deze liquidatie waren bestemd. Daarmee kunnen de voorbereidingshandelingen, zoals ten laste gelegd onder 3, worden bewezen.

Onderzoek Brandberg

Standpunt van het openbaar ministerie

De advocaten-generaal hebben gerekwireerd tot bewezenverklaring van het in dit onderzoek tenlastegelegde feit.

Standpunt van de verdediging

De raadsman heeft vrijspraak bepleit van het tenlastegelegde feit in het onderzoek “Brandberg”. Daartoe heeft hij - kort gezegd - betoogd dat uit de bewijsmiddelen niet kan worden afgeleid dat [verdachte] één van de schutters is geweest. Zo kan niet worden vastgesteld dat hij in de nacht van 6 op 7 november 2015 de gebruiker was van het Ennetcom-account [account 3] . Uit de historische verkeersgegevens van de telefoons en de voertuigen kan die conclusie in elk geval niet volgen. Daarnaast wordt de inhoud van de belastende Ennetcomberichten niet ondersteund door gegevens uit een andere bron voor wat betreft de identificatie van de deelnemer aan de berichten. Daarmee wordt het bewijsminimum van artikel 344, lid 1, onder 5, van het Wetboek van Strafvordering niet gehaald.

Oordeel van het hof

(…)

Hiervoor heeft het hof al vastgesteld dat [verdachte] de gebruiker was van het Ennetcom-account [account 3] . Volgens de verdediging kan echter niet worden vastgesteld dat [verdachte] in de nacht van 6 op 7 november 2015 de gebruiker was van de [account 3] .

Het hof stelt in dit verband voorop dat er in beginsel van uit kan worden gegaan dat de gebruiker van een bepaalde PGP-telefoon de vaste gebruiker is van dat toestel, tenzij er aanwijzingen zijn voor het tegendeel. Dat geldt dus ook voor de gebruiker van het Ennetcom-account [account 3] . In de door de [account 3] verzonden berichten heeft het hof geen aanwijzingen gevonden dat er andere personen dan [verdachte] gebruik hebben gemaakt van dit Ennetcom-account. Uit de gesprekken die via de PGP-telefoons zijn gevoerd, leidt het hof af dat het voor de gebruikers van die toestellen telkens duidelijk is met wie zij spreken. Gelet op de inhoud van de hiervoor weergegeven berichten die door de [account 3] zijn verstuurd, is het hof van oordeel dat geconcludeerd kan worden dat [verdachte] de vaste gebruiker van dit Ennetcom-account is geweest.

Verder overweegt het hof dat [verdachte] op geen enkele wijze concreet heeft gemaakt welke Ennetcomberichten niet door hem verstuurd zouden zijn. Op vragen van het hof welke andere personen gebruik gemaakt zouden kunnen hebben van het account [account 3] heeft hij geen antwoord gegeven. Hiervoor heeft het hof al overwogen dat de verklaring van [verdachte] dat hij zijn telefoons vaak aan anderen uitleende en dat hij ook telefoons voor anderen in bewaring had niet aannemelijk is geworden. [verdachte] heeft ook geen namen willen noemen van de personen aan wie hij zijn spullen zou hebben uitgeleend en ook niet van de personen voor wie hij (PGP-)telefoons in bewaring zou hebben gehad.

Gelet op al het voorgaande - in onderling verband en samenhang bezien - concludeert het hof dat [verdachte] ook op 6 en 7 november 2015 de gebruiker was van het Ennetcomaccount [account 3] .(…)

Onderzoek IJshamer

Standpunt van het openbaar ministerie

De advocaten-generaal hebben gerekwireerd tot bewezenverklaring van het in dit onderzoek onder primair tenlastegelegde feit.

Standpunt van de verdediging

De raadsman heeft vrijspraak bepleit van het tenlastegelegde in het onderzoek “IJshamer”. Daartoe heeft hij - kort gezegd - aangevoerd dat niet kan worden bewezen dat de Samsung telefoon in de avond van 3 april 2016 in dezelfde handen was als die van de gebruiker van het Ennetcom-account [account 1] (het account dat aan [verdachte] wordt toegeschreven).

Uit de inhoud van de Ennetcomberichten van de [account 1] kan bovendien niet worden afgeleid dat [verdachte] de gebruiker is van dit account. Aanwijzingen daarvoor ontbreken.

Oordeel van het hof

Het hof is van oordeel dat de door de verdediging gevoerde verweren strekkende tot vrijspraak van de tenlastegelegde feiten worden weerlegd door de gebezigde bewijsmiddelen, zoals deze later in de eventueel op te maken aanvulling op dit arrest zullen worden opgenomen. Het hof heeft geen reden om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de inhoud van die bewijsmiddelen te twijfelen. Het door [verdachte] aangevoerde wordt door de inhoud van deze bewijsmiddelen weerlegd.

In het bijzonder overweegt het hof het volgende.

De feiten

Op zondag 3 april 2016 vond er een schietincident plaats op de Wiltzanghlaan/Burgemeester Vening Meineszlaan in Amsterdam. Omstreeks 22.40 uur die avond stapte het beoogde slachtoffer – zoals later uit onderzoek is gebleken [slachtoffer 5] – over vanuit een Opel Corsa naar een donkerkleurige vierdeurs Mercedes-Benz. Op dat moment kwam er een witte scooter aangereden met daarop twee personen. Eén van deze personen schoot met een vuurwapen/geweer op de Mercedes. Meerdere getuigen hebben gezien dat de schutter richtte op de Mercedes. Er zijn meerdere knallen gehoord.

De Opel Corsa betrof - volgens een getuigenverklaring - een blauwe Opel Corsa met kenteken [kenteken 5], bouwjaar 2010. Op de plaats delict trof de politie voorts een zwarte Suzuki Grand Vitara aan met kogelinslagen en een Volkswagen met een beschadiging op het dak, die door de politie wordt herkend als een schotbeschadiging.

Op de plaats delict is er nabij een wasserette een kogelhuls aangetroffen. In de groenstrook is een patroon aangetroffen. Onder het linker achterwiel van de eerder genoemde Suzuki Grand Vitara zijn kogelfragmenten aangetroffen. Uit het onderzoek is gebleken dat er vanaf het wegdek/de groenstrook van zuidwestelijke in noordoostelijke richting is geschoten.

De hulzen, patronen en manteldelen zijn door het NFI onderzocht. Er zijn aanwijzingen gevonden dat de gevonden manteldelen zijn afgevuurd vanuit één loop. De hulzen zijn waarschijnlijk verschoten met een aanvalsgeweer van het kaliber 7,62x33 mm, type Kalasjnikov (AK47 of afgeleide hiervan). De afvuursporen in de manteldelen passen eveneens bij dit vuurwapen.

Op de sierlijst van de handgreep van het linker voorportier van de Opel Corsa is een dactyloscopisch spoor aangetroffen. Dit spoor is geïndividualiseerd op [slachtoffer 5] , geboren op [geboortedatum] 1976 in [geboorteplaats]. [slachtoffer 5] heeft als bijnaam ‘Hitler’. [slachtoffer 5] is al eerder (in december 2015) in voornoemde Opel Corsa gesignaleerd en hij stond tot 25 januari 2016 ingeschreven op het adres [i-straat 1] in [plaats]. Op 3 april 2016 stond de moeder van zijn kinderen nog op dit adres ingeschreven. De [i-straat 1] is gelegen op korte afstand van de plaats delict.

Op zondag 3 april 2016 om 21:33 en 21:34 uur maakt het telefoonnummer [telefoonnummer 5] gebruik van een KPN-zendmast aan de Hugo de Grootkade in Amsterdam (westkant van het centrum van Amsterdam). Het betreffen twee inkomende en één uitgaand SMS-bericht van en naar het telefoonnummer van de moeder van [verdachte] . Uit een PGP mailbericht van 21:31 uur blijkt dat de gebruiker van account [account 1] ( [verdachte] ) en de gebruiker van account [account 8] ([betrokkene 26]) op dat moment van Amsterdam Centrum naar Amsterdam West rijden. Op zondag 3 april 2016 om 22:19 en 22:20 uur maakt hetzelfde telefoonnummer gebruik van een KPN-zendmast aan de Harry Koningbergerstraat 96-348 in Amsterdam. De locatie van de beide zendmasten is hemelsbreed ongeveer 2,75 km ten noordoosten van de plaats delict aan de Burgemeester Veiling Meineszlaan.

Van het telefoonnummer [telefoonnummer 5] zijn binnen onderzoek Bosnië historische gegevens beschikbaar uit de periode van 15 maart 2016 tot en met 18 april 2016. [verdachte] heeft dit telefoonnummer gebruikt toen hij op 18 april 2016 een politieambtenaar in Amsterdam belde. Binnen het onderzoek Bosnië zijn van 18 april 2016 tot en met 20 april 2016 de gesprekken van dit nummer opgenomen en uitgeluisterd. Op 19 april 2016 noemt de gebruiker van het telefoonnummer zich [verdachte] .

Het hof verwerpt het verweer van de verdediging en concludeert op grond van bovenstaande dat [verdachte] op 3 april 2016 de gebruiker is geweest van het telefoonnummer eindigend op [telefoonnummer 5]. Het hof heeft al overwogen dat de verklaring van [verdachte] dat hij zijn telefoons vaak aan anderen uitleende en dat hij ook telefoons voor anderen in bewaring had niet aannemelijk is geworden. [verdachte] heeft geen namen willen noemen van de personen aan wie hij zijn spullen zou hebben uitgeleend en ook niet van de personen voor wie hij telefoons in bewaring had. Het hof acht de verklaring van [verdachte] dat deze onbekend gebleven personen via zijn telefoon zijn moeder belden/smsten om zo [verdachte] te bereiken volstrekt ongeloofwaardig.

Al eerder heeft het hof vastgesteld dat [verdachte] de gebruiker was van Ennetcom-account [account 1] .

Op 3 april 2016 is er vanaf 20:51:37 uur de volgende e-mailwisseling tussen [verdachte] ( [account 1] ), [betrokkene 5] ( [account 2] ), [betrokkene 2] ( [account 5] ) en gebruiker [account 8]:

[verdachte] gaat dus met [betrokkene 26] naar de Nieuwmarkt (Amsterdam Centrum) om ‘hem’ eraf te halen. Om 21.31 uur stuurt de gebruiker van account [account 8] dat ze op dat moment van Amsterdam Centrum naar Amsterdam West rijden. Dit e-mailbericht is 2 en 3 minuten voordat het telefoonnummer eindigend op [telefoonnummer 5] gebruik maakt van KPN-zendmast aan de Hugo de Grootkade in Amsterdam verzonden. Deze zendmast is gelegen aan de westzijde van het centrum van Amsterdam.

Om 22.15.17 stuurt [verdachte] aan [betrokkene 5] : “Bro hij is eraf heb hem eraf gehaald hij was 100m van de cafe waar hij chillt hij is in cafe in west bij akbastraat”.

Het hof begrijpt dat met akbastraat de Akbarstraat in Amsterdam wordt bedoeld. Uit het PGP-mailbericht van 22:15 uur blijkt dus dat de gebruiker van Ennetcom-account [account 1] (zoals eerder vastgesteld: [verdachte] ) in de omgeving van een café aan de Akbarstraat vermoedelijk een baken onder de Mercedes van het beoogde slachtoffer [slachtoffer 5] heeft gehaald. De Akbarstraat ligt in de zendrichting van de door het telefoonnummer [telefoonnummer 5] om 22:19 en 22:20 uur gebruikte zendmast aan de Harry Koningbergerstraat in Amsterdam. De afstand van de Akbarstraat tot de plaats delict varieert (hemelsbreed) van 410 tot 590 meter.

Het hof concludeert dat derhalve niet alleen het telefoonnummer [telefoonnummer 5], waarvan [verdachte] gebruikmaakte, maar ook [verdachte] zelf ten tijde van het schietincident in de omgeving van de plaats delict was. Dit wordt onderschreven door de inhoud van de PGP-gesprekken waaraan [verdachte] deelnam.

De Ennetcomberichten

Zoals hiervoor al is overwogen, is het hof van oordeel dat [betrokkene 5] de gebruiker is van het account [account 2] . [betrokkene 2] is de gebruiker van de [account 5] en [verdachte] van de [account 1] .

Op 19 mei 2015 is op het toestel van [betrokkene 5] de volgende informatie aangetroffen:

Hit

Bro wat info.

Fletje met wie Hitlr was opgepakt is al op vrije voeten. Men zegt dat ie nog vast zit. Er is een bodygard van hem genaamd atoombom met een duitse herder.

Woont in de straf van bambi (jongen van ons).

Rijdt in een zwarte ds3.

Tweeling broertjes van Hitlr lopen nu ook voor em zij wonen in [j-straat].

Waar precies is nog niet duidelijk ong bij kogschip.

Hitler heeft ook een gezin. Kleine van hem speelt hij Ajax. Dus hij moet denk ik we’ll regelmatig in NL zijn. Sinds ie geklemd was is ie ook niet meer gezien. Nieuwe cafetje in spaarndammerbuurt die is van bakall’s. Zij schijnen nu wat werk te doen voor hitler. Benni rijdt op dit moment een volvo gepanserd. Is op dit moment gwn thuis bij zijn ouders. Lange lange baard gelaten. Vreemd dat hij hier in NL is

[slachtoffer 5] heeft als gezegd de bijnaam ‘Hitler’ en hij heeft vastgezeten in deze periode. Hij heeft tweelingbroertjes en een gezin.

Op 17 december 2015 om 21.16.03 uur wordt door [betrokkene 5] het volgende als opmerking opgeslagen:

Hit

Bro heb heel veel info hitler!! [i-straat 1] woond ze vrouw hij heb 2 kinderen achternaam van ze vrouw is: [betrokkene 27]. Voornaam [betrokkene 27]

Dit is in [j-straat]. Hitler heet [slachtoffer 5]

Broertje woond: [k-straat]

Moeder: [l-straat]

Ik weet geen huisnrs. Ik ga proberen te regelen!

De broertje van die cobra rijd zwarte audi A3. Kenteken ga ik zo snel voor je halen bro. En de lijfwacht van die cobra rijd zwarte citroen DS3 hij is ook de gene met die hond met tetanium tanden als woon locatie van hem relevant is kan ik je die aanwijzen neffo. Dit is dit adres [m-atraat] bro en staat vaak bij […]

Jo neef hoe is het die hitler is gewoon in de buurt man. Ik ben met me gabber zoef hij heeft hem gister gezien eergister gewoon in de buurt met ze lijfwacht ze rijden nu een donker grijze opel corsa ogneveer bouwjaar 2013. Hij was bij die oso waar we je zeiden. En gister was is bp gewoon sigaretje aan het roken rustig

De gegevens die in deze opmerking worden beschreven, komen overeen met de al eerder genoemde persoonlijke gegevens van [slachtoffer 5] .

Op 27 maart 2016 is er een berichtenwisseling tussen de gebruiker van de [account 9] en [betrokkene 5] vanaf 16.02.59 uur

Op 27 maart 2016 om 17.33.34 uur wordt door [betrokkene 5] vervolgens het volgende bericht als opmerking opgeslagen:

Hlr

Pro blue motion [kenteken 6]

Op 28 maart 2016 is er vanaf 15.56.49 uur is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 5] en [betrokkene 2]

Volgens het RDW behoort het kenteken [kenteken 6] sinds 7 mei 2015 toe aan [betrokkene 27], wonende aan de [i-straat 1] in [plaats]. Het kenteken hoort bij een zwarte Volkswagen Polo.

Op 28 maart 2016 en 29 maart 2016 is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 5] en [betrokkene 2] vanaf 22.09.01 uur op 28 maart 2016

Op 30 maart 2016 stuurt [betrokkene 5] een bericht aan [betrokkene 2] vanaf 02.13.56 uur

Ja ken ali. Oke oke die gaan we goed plannen. We gaan ff snel die hitler pakker dan pakken we die negers.

Op 31 maart 2016 s er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 2] en [verdachte] vanaf 15.39.05 uur

Op 31 maart 2016 en 1 april 2016 is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 5] en [betrokkene 2] vanaf 23.55.56 uur

Op 1 april stuurt [betrokkene 2] een bericht naar [betrokkene 5] om 11.39.52 uur:

Bro hoe we kwamen checken het is hij want hij had ze vrouw afgezet wij stappen uit loepen ergens heen kwamen terug kwamen we ze vrouw weer tegen zij stapte in een die polo

Hij bro rijd die oude e klasse hoe we daar kwamen ik wist hij was het hij heeft zo een hitler hoofd en we hebben die plakka van die e klasse niet kunnen pakken

Op 2 april 2016 is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 5] en [betrokkene 2] en tevens tussen [betrokkene 2] en [account 8] en [verdachte]

Op 2 april 2016 is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 5] en [betrokkene 2] en tevens tussen [betrokkene 2] en [verdachte] en [account 8]

Op 3 april 2016 zijn er diverse berichtenwisselingen tussen [betrokkene 2] , [verdachte] , [account 9], [account 8] en [betrokkene 5] over het volgen en in de gaten houden van ‘hij’.

Vervolgens vinden de volgende berichtenwisselingen plaats op 3 april 2016.

Vanaf 20.51.37 uur tussen [verdachte] en [betrokkene 5] :

Vanaf 22.22.41 uur tussen [verdachte] , [betrokkene 2] , [account 8] en [betrokkene 5] :

Vanaf 22.46.49 uur tussen de gebruiker van de [account 9] en [betrokkene 5] :

Vanaf 22.46.44 uur van [verdachte] naar [betrokkene 5] :

Bro [betrokkene 26] hoorde 3schoten hij rent naar mij naar de wakkie hoe hoe we weg rijden we zien die wakkie die meri op de hoofdweg rijdennn ik weet niet wat die gasten hebben gedaan daar

Vanaf 22.47.07 uur van de gebruiker [account 9] aan [account 8] en [verdachte] :

Het tijdstip van de poging liquidatie was omstreeks 22.40 uur.

Op 4 april 2016 vinden er diverse (onderlinge) berichtenwisselingen plaats tussen [betrokkene 2] , [betrokkene 5] , [account 9] en [verdachte] vanaf 00.01.04 uur:

Vanaf 02.09.42 uur:

Op 4 april 2016 zijn er diverse (onderlinge) berichtenwisselingen tussen de gebruikers van de [account 8], [account 9], [betrokkene 5] en [verdachte] vanaf 03.36.07 uur:

Vanaf 22.09.33 uur:

Op 4 april 2016 is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 2] en [verdachte] vanaf 11.24.16 uur.

Op 4 april 2016 is er een berichtenwisseling tussen [betrokkene 2] en [betrokkene 5] vanaf 14.36.22 uur.

Op 3 april 2016 staat het volgende bericht op de nieuwssite at5:

Er is vanavond rond 23.00 uur geschoten op een auto op de Burgemeester Vening Meineszlaan in Nieuw-West. De kogels kwamen uiteindelijk terecht in een andere geparkeerde auto.

Op 5 april 2016 is er tot slot nog de volgende berichtenwisseling tussen [betrokkene 5] en [betrokkene 2] .

Conclusie

Op grond van het aangetroffen dactyloscopisch spoor in de Opel Corsa en de inhoud van de PGP-berichten is het hof van oordeel dat op 3 april 2016 is geprobeerd om [slachtoffer 5] te liquideren. Gelet op de zendmastgegevens van het telefoonnummer eindigend op [telefoonnummer 5], waarvan het hof heeft geconcludeerd dat dit nummer toebehoorde aan [verdachte] en de inhoud van de Ennetcomberichten, is het hof van oordeel dat [verdachte] samen met anderen geprobeerd heeft om [slachtoffer 5] te vermoorden.

Op basis van de hiervoor besproken bewijsmiddelen stelt het hof vast dat [betrokkene 5] al in mei 2015 voor het eerst informatie heeft opgeslagen over Hitler (de bijnaam van [slachtoffer 5]). Vanaf 28 maart 2016 wordt de actie om [slachtoffer 5] te liquideren gestart naar aanleiding van een tip van Freaks dat [slachtoffer 5] gezien is. Vanaf dat moment wordt er naar meer informatie over [slachtoffer 5] gezocht. [verdachte] meldt op 20 maart 2016 aan [betrokkene 2] dat [betrokkene 26] van half negen tot twee uur ‘aan het timeren was bij die flikker’, wat betekent dat de man in de gaten werd gehouden.

In de dagen daarna vinden er tussen [betrokkene 5] , [verdachte] en [betrokkene 2] berichtenwisselingen plaats over het (al dan niet) plaatsen van een gps-tracer op een auto. Uiteindelijk wordt de gps-tracer geplaatst. Uit de berichten blijkt dat de tracer gelinkt kan worden aan Damsco (verdachte [verdachte] ) en dat deze daarom verwijderd moet worden voordat er geschoten wordt. Afgesproken wordt dat [verdachte] en [betrokkene 26] hiervoor zorgen terwijl [betrokkene 2] en Freaks ‘de man zullen doen’. Op 3 april 2016 wordt [betrokkene 5] door [verdachte] op de hoogte gehouden van de pogingen van [betrokkene 26] en hem om de tracer te verwijderen, wat uiteindelijk lukt. Diezelfde dag stuurt [verdachte] aan [betrokkene 2] vanaf 22.22.41 uur ‘Ee kom na huiss snellll’ en ‘Bro kommmmmm’. Ondertussen stuurt [betrokkene 5] aan [verdachte] ‘Pff gruwelijk. Laat ze het doen dan’. [verdachte] antwoordt dat ze niet in ‘osso’ (straattaal voor huis,) west zijn, maar dat hij op wacht staat en zegt dat hij tien zal mailen als ‘hij’ er staat.

Het hof concludeert hieruit dat [verdachte] aan de schutters zal melden wanneer [slachtoffer 5] er is. [verdachte] stuurt dan ook naar de [account 8] dat hij er nog is en ‘je kan hem niet missen’. Even later stuurt de [account 8] aan [verdachte] ‘Kom op de weg bro’. De poging tot liquidatie vindt rond 22.40 uur plaats. Daarna neemt [betrokkene 2] via de telefoon van [account 9] contact op met [betrokkene 5] om te melden dat ze de man te pakken hebben gehad, maar dat het wapen weigerde. Hij zegt de man er in ieder geval één voor zijn neus te hebben gegeven en daarna nog drie tijdens de achtervolging. [verdachte] stuurt om 22.46.44 uur nog het bericht naar [betrokkene 5] dat [betrokkene 26] drie schoten hoorde en naar zijn wakkie (straattaal voor auto) rende en dat ze zijn weggereden. [verdachte] heeft naderhand de scooter in het water gegooid. [betrokkene 5] wil, ook al is de liquidatie mislukt, aan [betrokkene 2] toch uit eigen zak 10 kop (straattaal voor tienduizend euro) geven voor deze actie.

Uit het voorgaande concludeert het hof dat [betrokkene 5] de opdrachtgever is van de moordaanslag op [slachtoffer 5] . [verdachte] is degene die in de dagen voor de aanslag een gps-tracer op de auto van [slachtoffer 5] heeft geplaatst en vlak voor de aanslag weer heeft verwijderd. Daarna heeft hij [slachtoffer 5] gevolgd en stuurt hij de schutter naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] . Tijdens de aanslag is hij in de buurt en nadien gooit hij de scooter in het water. [betrokkene 2] is de schutter.

Dat er sprake is van voorbedachte raad en dus van een poging tot moord volgt uit de bewijsmiddelen. Daaruit blijkt namelijk dat sprake is van een langdurige voorbereiding, die uiteindelijk heeft geleid tot het schieten op [slachtoffer 5] met een automatisch vuurwapen.

Gelet op de rol van [verdachte] en die van zijn medeverdachten en de intensieve onderlinge samenwerking tijdens de uitvoering is het hof van oordeel dat wettig en overtuigend bewezen is dat [verdachte] deze poging tot moord in nauwe en bewuste samenwerking met anderen heeft gepleegd, zodat sprake is van medeplegen.”

Het middel klaagt dat de bewezenverklaring in de onderzoeken Bosnië, Brandberg en IJshamer wat betreft het daderschap van de verdachte niet uit de bewijsvoering kan worden afgeleid.

In de toelichting op het middel wordt een viertal deelklachten opgeworpen dat zich richt tegen het oordeel van het hof over het daderschap van de verdachte en tegen het oordeel van het hof dat de verdachte de vaste gebruiker is geweest van de PGP e-mailaccounts aangeduid met [account 3] en [account 1] .

Eerste deelklacht

De eerste deelklacht houdt in dat er onvoldoende feiten en omstandigheden zijn om het oordeel van het hof dat de verdachte de gebruiker van de [account 3] en (vervolgens ook de) [account 1] is op te baseren. Deze deelklacht valt ook weer uiteen in verschillende klachten. Allereerst wordt betoogd dat uit de bewijsmiddelen blijkt dat er op 31 december 2015 (de dag van de liquidatie) sprake is van een ander signalement van NN04 (de persoon die de afwijkende manier van lopen zou hebben) dan op de eerdere dagen (voorverkenning), hetgeen het oordeel van het hof dat het steeds dezelfde twee mannen betreft volgens de steller van het middel onbegrijpelijk maakt. Dit zou eveneens afbreuk doen aan de identificatie van de verdachte als de gebruiker van de Ennetcom-accounts [account 3] en [account 1] , omdat het hof tot de daarvoor redengevend geachte reisbewegingen ook het feit heeft gerekend dat op 31 december 2015 de PGP-telefoon [account 3] om 17.33 uur een zendmast in [plaats] aanstraalt, de dagen voorafgaand aan 31 december 2015 de [account 3] ook zendmasten in de buurt van de [camping] in [plaats] heeft aangestraald, dan wel zendmasten gelegen op de route naar [plaats] , dan wel zendmasten waaraan een ‘gelijk opgaande’ reisbeweging als die van medeverdachte [betrokkene 2] (waaraan het account [account 4] wordt gekoppeld) kan worden afgeleid. Volgens de steller van het middel is duidelijk dat het hof ook voor de identificatie van belang heeft geacht dat op 28 tot en met 31 december 2015 overeenkomsten te zien zijn in de reisbewegingen van de telefoonnummers [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] ( [account 3] ) en de Ford Fiesta die in die periode op naam van de verdachte stond. Aan die identificatie zou afbreuk doen dat aan de bewijsmiddelen niet te ontlenen is dat de als NN04 beschreven man op de camerabeelden steeds dezelfde persoon betreft en in het bijzonder dat van 31 december 2015 ten opzichte van de eerdere dagen eerder afwijkende uiterlijke kenmerken uit de bewijsmiddelen volgen dan dat daaruit (redengevende) overeenkomsten kunnen worden afgeleid. Indien NN04 niet steeds dezelfde persoon betreft kan ook niet gezegd worden dat één en dezelfde persoon steeds de [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] ( [account 3] ) gebruikte en tevens gebruik heeft gemaakt van de Ford Fiesta in het kader van de voorbereiding en uitvoering van de (pogingen tot) liquidatie.

Deze klacht heeft specifiek betrekking op het onderzoek Bosnië. Blijkens het bestreden arrest heeft het hof de betrokkenheid van de verdachte onder meer gestoeld op de omstandigheid dat de verdachte past in het signalement van één van de schutters die op de camerabeelden van de camping is gezien, namelijk die met het afwijkende loopje. Ook heeft het hof – naast de inhoud van de Ennetcom-berichten – van belang geacht dat uit de historische gegevens blijkt dat de verdachte omstreeks het tijdstip van de schietpartij op de camping in [plaats] is geweest en ook in de dagen voor deze schietpartij volgens deze gegevens verschillende keren een bezoek aan deze camping heeft gebracht en ook dat de Ford Fiesta van de verdachte als vluchtauto is gebruikt bij de liquidatie.

Het hof heeft onder het kopje “de voorbereiding” overwogen dat de signalementen van de twee mannen die op 30 december 2015 omstreeks 19.20 uur het campingterrein opliepen, waarbij een van de twee mannen een opvallende zwabberbeweging met zijn linkerbeen maakte, op verschillende punten overeenstemmen met de signalementen van de schutters van de schietpartij op 31 december 2015. Ook zouden volgens het hof qua signalementen overeenkomsten te zien zijn met die van de onbekende mannen die de camping voor 31 december 2015 hebben bezocht. Het hof gaat er daarom vanuit dat dit steeds dezelfde twee mannen waren.

Met de steller van het middel ben ik het eens dat het oordeel van het hof dat bij de voorverkenning op 28, 29 en 30 december en de schietpartij op 31 december 2015 gelet op de signalementen van de mannen steeds sprake is geweest van twee dezelfde mannen, niet zonder meer begrijpelijk is. Daarbij merk ik op dat, voor zover hier van belang, het signalement van NN04 (AEH: de verdachte in de ogen van het hof) op 31 december 2015 heel summier is, namelijk enkel inhoudend dat hij een jas met een horizontale reflecterende streep op borsthoogte droeg, welke streep zowel op de voor- als achterkant is waar te nemen. Verder houden de camerabeelden van 31 december 2015 niet meer in dan dat NN04 dichtbij de geparkeerde donkerkleurige stationwagen is gebleven en hij maar enkele meters heeft gelopen/gerend (bewijsmiddel 11 Bosnië aanvulling onderdeel A: onderzoek Bosnië). De door het hof bij het daderschap van de verdachte betrokken vaststelling dat de verdachte past in het signalement van één van de schutters die op de camerabeelden van de camping is gezien, namelijk die met het afwijkende loopje, is derhalve voor zover er daarbij vanuit wordt gegaan dat de verdachte op basis van het signalement als schutter kan worden aangemerkt evenmin begrijpelijk.

De vraag is of het voorgaande afdoet aan de begrijpelijkheid van de bewijsvoering dat de verdachte één van de schutters is geweest. Ik meen van niet. In dat verband merk ik allereerst op dat het hof heeft geoordeeld dat de betrokkenheid van [betrokkene 2] als één van de schutters in deze zaak niet ter discussie staat. Ook merk ik op dat in cassatie niet wordt opgekomen tegen het oordeel van het hof dat de verdachte tijdens de bezoeken aan de camping op 28, 29 en 30 december 2015 de persoon met het afwijkende loopje is, terwijl in dat verband ook niet wordt opgekomen tegen de vaststellingen van het hof over de telefoonnummers van de verdachte (waaronder nummer [telefoonnummer 2] , waaraan het Ennetcom-account [account 3] is gekoppeld) en de Ford Fiesta en evenmin wordt opgekomen tegen de oordelen van het hof dat niet aannemelijk is geworden dat de verdachte zijn auto in de periode van 28 tot en met 31 december 2015 heeft uitgeleend dan wel dat hij zijn telefoons in deze periode aan anderen heeft uitgeleend. Kortom: niet wordt betwist dat de verdachte tijdens de eerste vier bezoeken samen met [betrokkene 2] op de camping in [plaats] aanwezig was. Dat het hof ook met betrekking tot het vijfde bezoek de Ford Fiesta en de telefoonnummers [telefoonnummer 1] en de [account 3] aan de verdachte koppelt en concludeert dat de verdachte en [betrokkene 2] omstreeks het tijdstip van aankomst van de schutters opnieuw op de camping in [plaats] aanwezig zijn geweest en zij hierna (gedeeltelijk) samen zijn terug gereisd, komt mij daarom niet onbegrijpelijk voor. Hetzelfde geldt voor het daarop volgende oordeel van het hof dat uit de op 1 januari 2016 verstuurde Ennetcom-berichten (van de opvolger van het account [account 3] , zoals hierna nog aan de orde komt) kan worden afgeleid dat de verdachte één van de schutters is geweest bij de liquidatie van [slachtoffer 1] en de poging tot liquidatie van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] .

In de tweede plaats wordt betoogd dat het hof kennelijk voor de identificatie van de [account 3] redengevend heeft geacht dat met het telefoonnummer [telefoonnummer 1] op 28 december 2015 gebeld zou zijn naar een medewerkster van de organisatie Werk, participatie en inkomen en zij verklaard heeft verdachte een uitnodigingsbrief te hebben gestuurd voor een afspraak op die datum en de omstandigheid dat reclasseringsmedewerkster [betrokkene 19] heeft verklaard dat zij op 28 december 2015 ook een afspraak had met de verdachte, dat de verdachte niet was verschenen en niet bereikbaar was. Volgens de steller van het middel zijn deze feiten en omstandigheden niet aan de bewijsmiddelen te ontlenen, terwijl het hof evenmin heeft aangegeven aan welk wettig bewijsmiddel deze feiten en omstandigheden zijn ontleend, met verwijzing naar de vindplaats.

Met de steller van het middel moet worden toegegeven dat genoemde omstandigheden – anders dan in het Promis-vonnis van de rechtbank3.– niet uit de bewijsmiddelen kunnen worden afgeleid. De klacht is terecht voorgesteld, maar deze omstandigheden zijn mijns inziens in het geheel van de identificatie van de verdachte als gebruiker van de [account 3] van ondergeschikt belang, zodat aan dit verzuim voorbij kan worden gegaan.

Ook wordt geklaagd dat ’s hofs oordeel dat de verklaring van de verdachte dat anderen met het nummer [telefoonnummer 1] naar zijn moeder belden om hem te spreken niet aannemelijk is omdat de verdachte niet heeft aangegeven welke personen dat zijn geweest en zijn verklaring daarom niet controleerbaar is, wat betreft dit laatste niet zonder meer begrijpelijk is. Daarbij wordt erop gewezen dat door de verdediging naar voren is gebracht dat de moeder van de verdachte bij haar verhoor bij de raadsheer-commissaris heeft verklaard dat de verdachte zijn telefoon (de [telefoonnummer 1] ) uitleende in de voor het tenlastegelegde relevante periode, hetgeen zij wist omdat de verdachte dan haar telefoon wilde gebruiken en dat zij inderdaad wel eens werd gebeld door onbekenden op haar telefoon die de verdachte wilden spreken. Ook zou uit het dossier reeds blijken dat de verdachte in die periode een aantal dagen niet te bereiken was op het nummer [telefoonnummer 1] . Volgens de steller van het middel kon het hof, mede gelet op de omstandigheid dat door de verdachte steeds naar voren is gebracht dat het voor hem levensgevaarlijk zou zijn te noemen aan wie hij zijn telefoon had uitgeleend, niet volstaan met de enkele overweging dat de verklaring van de verdachte niet controleerbaar is, omdat hij niet heeft aangegeven welke personen met de [telefoonnummer 1] naar zijn moeder zouden hebben gebeld. Het hof had de getuigenverklaring van de moeder van de verdachte in zijn oordeel moeten betrekken.

Ten aanzien van deze klacht merk ik op dat ook als wordt uitgegaan van de juistheid van de verklaring van de moeder van de verdachte met betrekking tot het nummer [telefoonnummer 1] daaruit nog steeds niet blijkt om welke personen het dan zou gaan, terwijl het hof zijn oordeel dat de verdachte in de periode van 28 december tot en met 31 december 2015 zelf de gebruiker was van de telefoons die eindigen op [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] op verschillende aanwijzingen heeft gestoeld. Deze aanwijzingen worden in cassatie niet betwist of de daartegen gerichte klacht faalt.

Verder wordt opgeworpen dat juist wel aan de bewijsmiddelen te ontlenen is dat er aanwijzingen zijn dat de [account 3] niet steeds door dezelfde persoon is gebruikt. In dat verband wordt aangevoerd dat het hof voor de bewezenverklaring van de feiten in de zaak Bosnië van belang heeft geacht dat de verdachte zich al voorafgaand aan de uiteindelijke schietpartij op 31 december 2015 bezig zou hebben gehouden met het vergaren van informatie over de [broers] , hetgeen zou blijken uit het toevoegen van het adres [h-straat 1] – een adres waar de broers vaak kwamen – aan de contactlijst van de [account 3] . Medeverdachte [betrokkene 5] zou de verdachte als tussenpersoon hebben laten optreden om de gebruiker [account 7] van de nodige informatie en spullen te voorzien. Dat de verdachte deze tussenpersoon betreft zou niet uit de bewijsmiddelen volgen en de bewijsmiddelen leveren volgens de steller van het middel wat dat betreft juist een aanwijzing voor het tegendeel op. De bewijsmiddelen houden namelijk in dat het account [account 3] door andere PGP gebruikers werd opgeslagen als Furbs, Furby en daaraan verwante contactnamen als Damsco, Slam en Igor. Alleen van deze verschillende contactnamen zou al kunnen worden gezegd dat dit er evengoed op zou kunnen duiden dat de [account 3] door verschillende personen werd gebruikt, temeer nu uit bewijsmiddel 58 alleen volgt dat in het herkenningssysteem van de politie ‘Furby’ als bijnaam van de verdachte staat vermeld. Ten aanzien van alle overige genoemde contactnamen waaronder de [account 3] staat opgeslagen ontbreekt volgens de steller van het middel het bewijs waaraan enige koppeling tussen de verdachte en die (bij)namen kan worden verbonden.4.Bovendien wordt de persoon die informatie aan de gebruiker [account 7] moet geven in de gesprekken geïntroduceerd als “PO”, hetgeen niet één van de bijnamen van de verdachte betreft en evenmin één van de contactnamen is waaronder de [account 3] en de [account 1] in andere PGP-accounts is opgeslagen. Aan de contactnamen waaronder een account in andere PGP-accounts is opgeslagen zou – zoals ook in hoger beroep is betoogd – dan ook weinig identificerende betekenis kunnen worden toegekend.

Het hof heeft geoordeeld dat [betrokkene 5] en de verdachte zich al langer bezig hielden met het verkrijgen dan wel leveren van inlichtingen/middelen om het doel van [betrokkene 5] (de liquidatie van de [broers] ) te bewerkstelligen. In dat verband heeft het hof ook vastgesteld dat [betrokkene 5] de verdachte als tussenpersoon heeft laten optreden om [betrokkene 23] (de gebruiker van de [account 7] ) van de nodige informatie en spullen te voorzien. [betrokkene 5] heeft vuurwapens laten leveren aan deze [betrokkene 23] en de verdachte heeft vervolgens het adres aan de [h-straat 1] doorgegeven aan [betrokkene 23] en ook foto’s van de broers gestuurd. Anders dan de steller van het middel, meen ik dat het hof uit de inhoud van de in het arrest weergegeven berichten van 10 oktober en 11 oktober 2015 (ontleend aan bewijsmiddel 42 Bosnië aanvulling onderdeel A: onderzoek Bosnië) heeft kunnen afleiden dat de verdachte als tussenpersoon is opgetreden bij de levering van de wapens en zelf informatie over de broers heeft verstrekt en dat uit de inhoud van bewijsmiddel 3 (Bosnië aanvulling onderdeel A: onderzoek Bosnië) kan worden afgeleid dat de persoon die de wapens aan [betrokkene 23] gaat leveren PO heet, terwijl in samenhang bezien met bewijsmiddel 42 niet uit te sluiten is dat het de verdachte zelf (en niet PO) betreft. Daarop stuit deze klacht af.

Het voorgaande heeft volgens de steller van het middel ook invloed op de vaststellingen die ten aanzien van het account [account 1] zijn gedaan, nu de bevindingen ten aanzien van de [account 3] door het hof relevant zijn geacht voor het oordeel dat de [account 1] de opvolger is van de [account 3] . In dat verband heeft het hof relevant geacht dat het aan de verdachte gekoppelde account [account 3] op 31 december 2015 voor het laatst is gebruikt, terwijl dit niet uit de bewijsmiddelen zou kunnen worden afgeleid. De daaraan door het hof verbonden gevolgtrekking dat sprake is van een opvolgend account zou daarom ontoereikend zijn gemotiveerd. Volgens de steller van het middel laten de bewijsmiddelen de mogelijkheid open dat beide accounts gewoon gelijktijdig gebruikt konden worden, hetgeen afbreuk doet aan de vaststelling dat die twee accounts een gebruiker hebben gehad die de enige gebruiker van de accounts was. Daarbij wordt nog opgemerkt dat contactnaam ‘Furbie’ – volgens het herkenningssysteem van de politie een bijnaam van de verdachte – niet voorkomt als naam waaronder de [account 1] is opgeslagen, terwijl niet zonder meer kan worden gezegd dat Furbs, Fur, Furrr, FRB en Furbito steeds afgeleiden van Furbie zijn. Bovendien zou de [account 1] onder andere contactnamen worden opgeslagen, zoals Big Head en (naar het oordeel van het hof) afgeleiden daarvan. ’s Hofs kennelijke oordeel dat er meerdere personen met deze bijnaam worden aangeduid doet volgens de steller van het middel afbreuk aan de vaststelling dat sprake is van een vaste gebruiker van beide accounts, hetgeen ook door de verdediging is betoogd.

Met de steller van het middel moet worden toegegeven dat – anders dan in het Promis-vonnis van de rechtbank5.– uit de bewijsmiddelen niet kan worden afgeleid dat het Ennetcom-account [account 3] van de verdachte op 31 december 2015 voor het laatst is gebruikt. Desondanks meen ik dat het oordeel van het hof dat het Ennetcom-account [account 1] de opvolger is van de [account 3] en de verdachte ook de gebruiker van dit account is geweest niet onbegrijpelijk is. De in dat verband door het hof meegewogen omstandigheid dat beide accounts door anderen onder de naam ‘Furbie’ – de bijnaam van de verdachte volgens het herkenningsdienstsysteem van de politie – of varianten daarop zijn opgeslagen kan dat oordeel mijns inziens in voldoende mate dragen, waarbij ik opmerk dat het mij niet onbegrijpelijk voorkomt dat het hof in ieder geval de contactnamen ‘Furbs’, ‘Fur’, ‘Furbss’, ‘Furb’, ‘Furbss’, ‘Furrr’ als afgeleiden van de bijnaam ‘Furbie’ heeft aangemerkt, terwijl het hof ook nog heeft vastgesteld dat de in relatie tot de [account 1] opgeslagen bijnaam ‘Bighead’ of varianten daarop als bijnaam van de verdachte wordt gebruikt. Die vaststelling is evenmin onbegrijpelijk in het licht van de drie daaraan ten grondslag gelegde gesprekken. In dat verband merk ik nog op dat het hof heeft geoordeeld dat het geen twijfel lijdt dat de naam Big Head in relatie tot het account [account 1] aan de verdachte kan worden gekoppeld. Dat oordeel is, gelet op de door het hof met betrekking tot de [account 1] gedane vaststellingen over de gebruiker van dit account, welke vaststellingen in cassatie ook niet allemaal worden betwist, evenmin onbegrijpelijk.

Voor zover nog wordt betoogd dat de in dat verband meegewogen combinatie van historische verkeersgegevens van een andere aan de verdachte gekoppelde telefoon ( [telefoonnummer 1] ) alsmede de Ford Fiesta met kenteken [kenteken 2] (die in de periode van 19 december 2015 tot en met 5 januari 2016 op naam van de verdachte heeft gestaan) de conclusie rechtvaardigen dat de [telefoonnummer 1] en het voertuig gelijk opgaan met de zendmastgegevens van telefoons die niet aan de verdachte maar aan medeverdachte [betrokkene 2] worden gekoppeld en hij tijdens de bezoeken aan de camping ook met iemand anders kan zijn geweest en zelf de [telefoonnummer 1] en Ford Fiesta kan hebben gebruikt, merk ik nog op dat hier voorbij wordt gezien aan het feit dat het hof heeft geoordeeld dat de verdachte past in het signalement van de man met het opvallende loopje zoals is te zien op de camerabeelden tijdens de bezoeken aan de camping voor 31 december 2015 en dit oordeel, dat uitsluit dat een ander dan de verdachte met [betrokkene 2] de camping heeft bezocht, in cassatie niet wordt betwist. Dat het hof uit de berichten van 1 en 2 januari 2016 aan [betrokkene 5] respectievelijk [betrokkene 2] , in samenhang met de verklaring van [betrokkene 2] dat de verdachte hem vroeg of hij iemand kende om zijn donkergroene Ford Fiesta voor een spotprijsje aan te verkopen, heeft afgeleid dat in genoemde berichten door de verdachte wordt gecommuniceerd over zijn groene Ford Fiesta acht ik evenmin onbegrijpelijk.

De eerste deelklacht faalt in al haar onderdelen.

Tweede deelklacht

De tweede deelklacht houdt in dat het hof ten onrechte een algemene ervaringsregel in de bewijsmotivering heeft betrokken. Betoogd wordt dat niet als een algemene ervaringsregel, of een voorop te stellen beginsel (bewijsvermoeden), heeft te gelden dat de gebruiker van een bepaalde telefoon de vaste gebruiker van dat toestel is (tenzij er aanwijzingen zijn voor het tegendeel), althans niet waar het gaat om PGP-toestellen. Volgens de steller van het middel heeft het hof verzuimd het bijzondere karakter van genoemde toestellen daarbij te betrekken. Van een op de door het hof vastgestelde feiten en omstandigheden gebaseerd beginsel of bewijsvermoeden kan volgens de steller van het middel dan ook geen sprake zijn, te meer nu het unieke gebruik door één persoon van een PGP-Blackberry door de verdediging juist is betwist. Daar komt nog bij dat het hof de juistheid van de stelling van de verdediging dat niet de volledige e-mailcommunicatie zoals die ooit heeft plaatsgevonden bewaard is gebleven (hetgeen de onderbouwing dat de telefoon niet steeds door een vaste gebruiker wordt gebruikt bemoeilijkt), in het midden heeft gelaten. Uit de vaststelling van het hof dat het retentiebeleid goed werkte zou kunnen worden opgemaakt dat het feitelijk juist is dat het hier om (verregaand) onvolledige data gaat en dat het hof zich daar ook bewust van is geweest, maar dat het hof deze complicatie bij de vraag of van dit algemene beginsel van het gebruik van (PGP-)telefoons door een vaste gebruiker kon worden uitgegaan ten onrechte geheel niet heeft betrokken.

Het hof heeft – na uitvoerige identificatie van de verdachte als gebruiker van de [account 3] (en later de [account 1] ) – in reactie op het verweer van de verdediging dat de gebruiker van een bepaalde telefoon niet steeds dezelfde hoeft te zijn vooropgesteld dat er in beginsel vanuit kan worden gegaan dat de gebruiker van een bepaalde telefoon de vaste gebruiker is van dat toestel, tenzij er aanwijzingen zijn voor het tegendeel. Het hof heeft geoordeeld dat het hof die aanwijzingen – andere gebruiker(s) – niet heeft gevonden voor wat betreft de telefoonnummers [telefoonnummer 1] , [telefoonnummer 3] en [telefoonnummer 2] ( [account 3] ) van de verdachte. Dat het hof in de onderhavige zaak ook wat betreft het telefoonnummer [telefoonnummer 2] , met daaraan gekoppeld het PGP-account [account 3] , van dit uitgangspunt is uitgegaan acht ik niet onbegrijpelijk, temeer daar het hof bij de toepassing van dit uitgangspunt (in de zaak Bosnië) wat betreft de PGP-telefoon(s) uitdrukkelijk aandacht heeft besteed aan de bijzondere aard van deze toestellen wat betreft de identificeerbaarheid van de gebruiker door te overwegen dat uit de gesprekken die via deze PGP-telefoon(s) zijn gevoerd juist blijkt dat het voor de gebruikers steeds duidelijk was met wie zij spraken, hetgeen er volgens het hof op duidt dat er niet steeds andere gebruikers achter deze toestellen hebben gezeten. Ook heeft het hof de bewijslast van het tegendeel niet uitsluitend op de verdediging gelegd, maar heeft het hof ook zelf onderzocht of er aanwijzingen voor het tegendeel zijn. Verder merk ik nog op dat door de verdediging in het kader van de bewijswaarde van de Ennetcom-berichten onder meer een beroep is gedaan op de omstandigheid dat niet de volledige e-mailcommunicatie bewaard zou zijn gebleven en het hof in het bestreden arrest onder het kopje “Betrouwbaarheid en authenticiteit” aan dit verweer uitvoerig aandacht heeft besteed. Mijns inziens behoefde het hof deze omstandigheid daarom niet ook in dit verband nog expliciet mee te wegen.

Derde deelklacht

De derde deelklacht houdt in dat het hof ten onrechte in de bewijsmotivering heeft betrokken dat geen aanwijzingen zijn gevonden voor het gebruik van de [account 3] en [account 1] door een ander dan de verdachte. Deze klacht ziet op het onderzoek-Bosnië. Ter onderbouwing wordt allereerst gewezen op hetgeen bij de eerste deelklacht over de contactnamen waaronder beide accounts zijn opgeslagen en de (bij)naam van de verdachte is aangevoerd. Verder wordt betoogd dat ’s hofs oordeel dat het voor de gebruikers van de toestellen steeds duidelijk is met wie zij spreken en er ook daarom niet van wordt uitgegaan dat in die periode andere gebruikers achter die toestellen hebben gezeten, wordt gelogenstraft door de bewijsmiddelen. Daarbij verwijst de steller van het middel naar de communicatie tussen de accounts [account 7] en [account 6] , zoals weergegeven in het eerste bewijsmiddel in de “Aanvulling onderdeel A: onderzoek Bosnië”. Dat deze communicatie tussen anderen dan de [account 3] en [account 1] is gevoerd zou daar niet aan afdoen, nu het hof in algemene zin overweegt dat steeds voor de gesprekspartners duidelijk zou zijn met wie er gecommuniceerd wordt, terwijl dit niet geldt voor voornoemde [account 7] en [account 6] en – zoals eerder al aan de orde kwam – de [account 3] door de [account 6] als PO wordt geïntroduceerd bij de [account 7] en die (bij)naam niet overeenkomt met de aan de [account 3] en [account 1] gekoppelde contactnamen. Uit de bewijsmiddelen zou zodoende blijken van aanwijzingen van het tegendeel van een vaste gebruiker.

Deze klacht stuit af op hetgeen ik onder 6.13 en 6.15 reeds heb overwogen. Daar voeg ik nog aan toe dat het hof met de gesprekken die via de PGP-telefoons zijn gevoerd klaarblijkelijk het oog heeft op de PGP-telefoons [account 3] en [account 1] en ’s hofs oordeel dat uit die gesprekken blijkt dat het voor de gebruikers van die toestellen steeds duidelijk is met wie zij spreken, niet onbegrijpelijk is.

Vierde deelklacht

De vierde deelklacht houdt ten slotte in dat het hof ten onrechte in de bewijsmotivering heeft betrokken dat de verdediging niet heeft gewezen op aanwijzingen dat de verdachte niet de vaste gebruiker was van de accounts [account 3] en [account 1] . Geklaagd wordt dat het hof geen enkele aandacht heeft besteed aan het feit dat het gaat om verregaand gefragmenteerde e-mailcommunicatie en dit de verdediging in de uitermate moeilijke positie bracht om met concrete aanwijzingen in die e-mailcommunicatie te komen dat de verdachte niet de gebruiker van de [account 3] en [account 1] was, of meer algemeen dat deze accounts niet (steeds) door één en dezelfde gebruiker worden gebruikt. Daarbij komt nog dat – zoals reeds bij het eerste middel is betoogd – niet gezegd kan worden dat de verdediging de benodigde tijd en faciliteiten heeft gehad de verdediging voor te bereiden.

Deze klacht stuit af op hetgeen ik onder 6.19 en bij middel 1 reeds heb overwogen. Daar voeg ik nog aan toe dat het oordeel van het hof dat de verdachte de enige gebruiker van de telefoon was ook niet enkel berust op de grond dat de verdediging niet zelf op aanwijzingen voor het tegendeel heeft gewezen, terwijl deze andere gronden niet worden betwist of de daartegen gerichte klacht faalt.

Het derde middel faalt in al zijn onderdelen.

Het middel klaagt dat de bewezenverklaring in het onderzoek-IJshamer wat betreft het medeplegen niet uit de bewijsvoering kan worden afgeleid.

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat niet alle door het hof beschreven gedragingen uit de bewijsmiddelen (of de bewijsvoering als geheel) kunnen worden afgeleid. In de eerste plaats wordt gewezen op de vaststelling dat verdachte degene is geweest die de gps-tracer onder de auto van [slachtoffer 5] heeft geplaatst. Ook zou niet uit de bewijsmiddelen volgen dat verdachte de schutter naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] heeft gestuurd. Voor zover [betrokkene 26], of de [account 8], daar een rol bij zou hebben gehad betekent dit dat de verdachte daar nog een schakel verder van verwijderd is gebleven. Verder wordt betoogd dat de vastgestelde gedragingen van het (alleen) verwijderen van de gps-tracer, het volgen van [slachtoffer 5] , het tijdens de aanslag in de buurt zijn en nadien de scooter in het water gooien niet een samenstel van gedragingen is dat voldoende is om een intellectuele en/of materiële bijdrage van voldoende gewicht op te baseren. Daarbij wordt opgemerkt dat het hof niet vaststelt in welke zin het in de buurt zijn een bijdrage heeft geleverd aan het plegen van de aanslag, terwijl het wegmaken van de scooter (een gedraging ná de uitvoering van het feit) en het verwijderen van het peilbaken enkel bijdragen aan het bemoeilijken van de opsporing van de daders van dit feit. Volgens de steller van het middel betreffen de vastgestelde gedragingen in de kern gedragingen die met medeplichtigheid in verband plegen te worden gebracht en is het bewezenverklaarde medeplegen ontoereikend gemotiveerd.

In zijn arresten van 2 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3474, en 24 maart 2015, ECLI:NL:HR:2015:716, heeft de Hoge Raad enige algemene overwegingen over het medeplegen neergelegd. Daarbij is aangegeven dat het in de praktijk een belangrijke en moeilijke vraag is wanneer de samenwerking zo nauw en bewust is geweest dat van medeplegen mag worden gesproken. De kwalificatie medeplegen vereist dat sprake is van nauwe en bewuste samenwerking. Dat vergt dat de bewezenverklaarde – intellectuele en/of materiële – bijdrage aan het delict van de verdachte van voldoende gewicht is. De vraag of aan deze eis is voldaan, laat zich niet in algemene zin beantwoorden, maar vergt een beoordeling van het concrete geval, zoals ook in bovengenoemde arresten is benadrukt. De Hoge Raad kan hieromtrent geen algemene regels geven, maar slechts tot op zekere hoogte duidelijkheid verschaffen door het formuleren van aandachtspunten zoals in bovengenoemde arresten is gebeurd alsook door het beslissen van concrete gevallen, waarbij de toetsing in cassatie overigens sterk wordt gekleurd door de precieze bewijsvoering van de feitenrechter, waaronder begrepen een eventuele op het medeplegen toegesneden nadere motivering.6.

Indien het tenlastegelegde medeplegen in de kern niet bestaat uit een gezamenlijke uitvoering, maar uit gedragingen die met medeplichtigheid in verband plegen te worden gebracht (zoals het verstrekken van inlichtingen, op de uitkijk staan, helpen bij de vlucht), rust op de rechter de taak om in het geval dat hij toch tot een bewezenverklaring van het medeplegen komt, in de bewijsvoering – dus in de bewijsmiddelen en zo nodig in een afzonderlijke bewijsoverweging – dat medeplegen nauwkeurig te motiveren. Bij de vorming van zijn oordeel dat sprake is van de voor medeplegen vereiste nauwe en bewuste samenwerking, kan de rechter rekening houden met onder meer de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict en het belang van de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip.7.

Het hof heeft geoordeeld dat gelet op de rol van de verdachte en die van zijn medeverdachten en de intensieve onderlinge samenwerking tijdens de uitvoering wettig en overtuigend bewezen is dat de verdachte onderhavige poging tot moord in nauwe en bewuste samenwerking met anderen heeft gepleegd, zodat sprake is van medeplegen. In dat verband heeft het hof vastgesteld dat [betrokkene 5] de opdrachtgever van de moordaanslag was, dat [betrokkene 2] de schutter is geweest en dat de rol van de verdachte eruit heeft bestaan dat hij in de dagen voor de aanslag een gps-tracer op de auto van [slachtoffer 5] heeft geplaatst en vlak voor de aanslag weer heeft verwijderd, dat hij daarna [slachtoffer 5] is gevolgd en de schutter naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] heeft gestuurd, dat hij tijdens de aanslag in de buurt was en na de aanslag de scooter (waarop de schutter zat) in het water heeft gegooid.

Anders dan de steller van het middel meent kan mijns inziens uit de bewijsvoering in voldoende mate worden afgeleid dat de verdachte degene is geweest die de gps-tracer onder de auto van [slachtoffer 5] heeft geplaatst en ook dat de verdachte de schutter naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] heeft gestuurd. Wat betreft het plaatsen van de gps-tracer door de verdachte heeft het hof vastgesteld dat de dagen voordat de gps-tracer wordt geplaatst er tussen [betrokkene 5] , [betrokkene 2] en de verdachte berichtenwisselingen plaatsvinden over het (al dan niet) plaatsen van een gps-tracer op een auto. Op 2 april 2016 bericht [betrokkene 2] aan [betrokkene 5] dat ‘die ding’ op de e-klasse is geplakt. Hij spreekt daarbij in meervoudsvorm (“we”). Uit de berichten van [betrokkene 2] aan [betrokkene 5] op 31 maart en 1 april 2016 (vanaf 23.55.56 uur) blijkt dat [betrokkene 2] op dat moment in Amsterdam is “bij de boys”, terwijl uit het bericht van 31 maart 2016 te 15.39.05 uur blijkt dat [betrokkene 2] aan de verdachte laat weten dat hij zo naar Amsterdam komt en de gps bij zich heeft. In dat bericht worden door de verdachte ook de namen [betrokkene 26] en Freaks genoemd. Hieruit leid ik af dat waar [betrokkene 2] in de berichten van 31 maart en 1 april 2016 (vanaf 23.55.56 uur) over “de boys” spreekt het om de verdachte, [betrokkene 26] en Freaks kan gaan. Ook blijkt uit het bericht van 2 april 2016 van [betrokkene 2] aan [betrokkene 5] dat de gps verwijderd moet worden, omdat deze anders aan de verdachte (Damsco) gelinkt kan worden. Dat het hof dit laatste bericht, in samenhang bezien met de andere berichten, zo heeft uitgelegd dat de verdachte degene is geweest die de gps-tracer op de auto van [slachtoffer 5] heeft geplaatst komt mij niet onbegrijpelijk voor. Dat het bericht van 2 april 2016 ook als boodschap van de verdachte aan [betrokkene 2] inhoudt dat de gps eraf moet van barca omdat “die ding” is aan geweest in die osso, doet hier mijns inziens niet aan af.

Wat betreft het door de verdachte sturen van de schutter naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] , merk ik op dat dat het hof voor die vaststelling van belang heeft geacht dat de verdachte op 3 april 2016 om 22.22.41 uur (AEH: de poging tot liquidatie vond plaats rond 22.40 uur) aan [betrokkene 2] (de schutter) het bericht stuurt “Ee kom na huiss snellll” en “Bro kommmmmm”, terwijl [betrokkene 5] ondertussen aan de verdachte stuurt “Pff gruwelijk. Laat ze het doen dan”. Verdachte antwoordt vervolgens dat ze niet in “osso” (door het hof uitgelegd als straattaal voor ‘huis’) west zijn, maar dat hij op wacht staat en zegt dat hij “tien (AEH: ik begrijp hun)”8.zal mailen als “hij” er staat. Dat het hof op basis van deze berichten concludeert dat de verdachte (al dan niet rechtstreeks) aan de schutters zal melden wanneer [slachtoffer 5] er is – anders gezegd: de schutter naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] stuurt – komt mij niet onbegrijpelijk voor. Daarbij merk ik op dat ook uit de bewijsvoering blijkt dat de verdachte (die op dat moment wacht staat) naar de [account 8] stuurt dat “hij” er nog is, dat “hij” net (samen met nog iemand) naar de wakkie (ik begrijp: auto) liep en “je kan hem niet missen”, de [account 8] daarna naar de verdachte stuurt “Kom op weg bro” en de [account 8] de persoon lijkt te zijn geweest die met [betrokkene 2] in directe verbinding heeft gestaan. Ook blijkt nog dat de [account 8] en [betrokkene 2] nadien (4 april 2016 vanaf 03.36.07 uur) communiceren over de motor die bij de liquidatie is gebruikt.

Uit het voorgaande blijkt van een intensieve samenwerking tussen de verdachte en zijn medeverdachten tijdens de uitvoering van het feit en ook dat de rol van de verdachte tijdens de uitvoering (het volgen van [slachtoffer 5] en de schutters naar de verblijfplaats van [slachtoffer 5] sturen) van voldoende gewicht is geweest om van medeplegen te kunnen spreken. ’s Hofs oordeel dat de verdachte onderhavige poging tot moord in nauwe en bewuste samenwerking met anderen heeft gepleegd, zodat sprake is van medeplegen, is niet onbegrijpelijk en is toereikend gemotiveerd.

Het middel faalt.

De middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering.

Ambtshalve merk ik nog het volgende op. De verdachte, die zich tijdens de aanzegging in cassatie in voorlopige hechtenis bevond, heeft op 23 december 2021 beroep in cassatie doen instellen. De Hoge Raad zal uitspraak doen nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. Dit brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6 lid 1 EVRM zal worden overschreden. Dit hoeft niet te leiden tot strafvermindering, nu de in het onderhavige geval opgelegde levenslange gevangenisstraf zich naar haar aard niet leent voor vermindering.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG