280 Stelplicht verweerder

Verweerder heeft stelplicht en zo nodig bewijslast van de in art. 6:52 lid 1 BW bepaalde voorwaarden, onder meer dat sprake is van een opeisbare vordering en eiser zijn verbintenis niet nakomt. De feiten die de opschorting rechtvaardigen zijn nodig om het door eiser gevorderde rechtsgevolg te verhinderen.1 Voert eiser aan dat hij zijn verplichtingen is nagekomen (zijnerzijds een bevrijdend verweer), dan rusten stelplicht en zo nodig bewijslast daarvan op eiser.2

Er moet voldoende samenhang zijn om de opschorting te rechtvaardigen. Verweerder zal feiten en omstandigheden moeten stellen die maken dat deze opschorting terecht is, inclusief de feiten die tot samenhang concluderen. Het gaat dus om een kwestie van proportionaliteit. Een beroep op disproportionaliteit door eiser kan worden gekwalificeerd als een beroep op de beperkende werking van redelijkheid en billijkheid (een bevrijdend verweer)3 of als een gemotiveerde betwisting van de vereiste samenhang (een grondslagverweer). Valk geeft, gelet op de uitleg van de specialis van art. 6:262 BW, de voorkeur aan de laatste opvatting, waar ook sprake is van een grondslagverweer.4 Ik onderschrijf zijn standpunt.5 Is geen sprake van samenhang, dan kan de verbintenis van verweerder niet worden opgeschort.

De stellingen van verweerder zullen deugdelijk onderbouwd dienen te zijn. De rechter mag de niet-nakoming van een verbintenis niet ambtshalve kwalificeren als de uitoefening van een opschortingsbevoegdheid. De bevoegdheid tot opschorting is een verweermiddel van de schuldenaar in verband met een tegenvordering die hij op zijn schuldeiser heeft. De bijzin beginnende met ‘indien’ geeft aan dat verweerder de toepassingsvoorwaarde voor het rechtsgevolg opschortingsbevoegdheid moet inroepen. Het nakomen van verplichtingen door verweerder moet corresponderen met de verbintenis van eiser.

De vereisten van art. 6:52 BW zijn van toepassing voor zover daarvan niet bij de bijzondere regeling is afgeweken. Verweerder zal moeten stellen en onderbouwen dat de exceptio van toepassing is (tegenover elkaar staande verplichtingen (art. 6:261 lid 1 BW)). Eiser kan aanvoeren dat tussen partijen geen sprake is van tegenover elkaar staande verplichtingen (een grondslagverweer).6 Verweerder heeft in dat geval bewijslast ter zake van feiten en omstandigheden waaruit kan worden geconcludeerd dat de exceptio van toepassing is. Verweerder heeft niet alleen stelplicht ter zake van zijn bevoegdheid (bij gedeeltelijke of niet behoorlijke nakoming), maar zal eveneens de rechtvaardiging van zijn opschorting dienen te stellen en zo nodig te bewijzen.7 Dat betekent dat verweerder moet aangeven dat zijn opschorting proportioneel is (een toepassingsvoorwaarde).8 De rechter is wat de toepassingsvoorwaarde betreft afhankelijk van een daarop gericht verweer. Eiser kan feiten en omstandigheden stellen op grond waarvan hij de rechtvaardiging weerspreekt (een grondslagverweer).

De strekking van opschorting is pressie; een opschortingsbevoegdheid wordt niet beïnvloed door een verrekeningsverbod.9 De wettelijke regeling omtrent opschorting is van regelend recht; er kan van worden afgeweken (beperkt, uitgesloten of uitgebreid).10 Beide partijen kunnen aanvoeren dat een afwijkende afspraak hieromtrent is gemaakt. Bij de partij die daarop een beroep doet, berust de stelplicht en bewijslast van de afspraak. Een beroep op een opschortingsrecht kan ook pas worden gedaan nadat de schuldeiser vanwege de pretense tekortkoming van zijn schuldenaar rechtsmaatregelen treft.11 De eis kan niet worden gesteld dat een schuldenaar die de nakoming van zijn verbintenis opschort vanwege een niet-nakoming van zijn schuldeiser, de schuldeiser kenbaar maakt dat hij zijn prestatie opschort.12 De Hoge Raad formuleerde de volgende nuanceringen:

Verschillend kan worden geoordeeld over de vraag bij welke partij de stelplicht en zo nodig bewijslast berust of aan de mededelingsplicht is voldaan.16

Ook indien de opschorting in beginsel gerechtvaardigd is, kan de uitoefening ervan in de gegeven omstandigheden geheel of voor een deel van de vordering onaanvaardbaar zijn naar de maatstaven van redelijkheid en billijkheid (art. 6:2 lid 2 en 6:248 lid 2 BW).17

Opschortingsrecht bevat veel materieel recht. Van oorsprong is het opschortingsrecht een processueel verweer dat zich heeft ontwikkeld tot een materieelrechtelijke regeling.