4.5.1 De justitiële jeugdinrichting: beveiliging, opvoeding en resocialisatie

Voor zover de voorlopige hechtenis in een justitiële jeugdinrichting ten uitvoer wordt gelegd, schrijft artikel 2, tweede lid Bjj uitdrukkelijk voor dat – met handhaving van het karakter van de maatregel1 – het verblijf aldaar wordt aangewend voor de opvoeding van de jeugdige en zoveel mogelijk dienstbaar wordt gemaakt aan de voorbereiding op diens terugkeer in de maatschappij.2 In dit voorschrift zijn volgens de wetsgeschiedenis drie doelstellingen van het verblijf in een justitiële jeugdinrichting te onderscheiden: beveiliging, opvoeding en resocialisatie.3 De beveiligingsdoelstelling heeft betrekking op de beveiliging van de maatschappij tegen “het risico van herhaling van een ernstig misdrijf of anderszins onmaatschappelijk gedrag”, hetgeen verwezenlijkt wordt door de insluiting van de jeugdige in kwestie.4 De resocialisatiedoelstelling houdt voorts in dat de jeugdige tijdens zijn verblijf moet worden voorbereid op diens terugkeer in de samenleving. Dit dient tot uitdrukking te komen in het programma in de inrichting en in de benadering van de jeugdige door het personeel van de inrichting, evenals in het streven dat de minderjarige contacten blijft onderhouden met personen en instellingen buiten de inrichting.5 Bij het verlenen van vrijheden aan deze minderjarigen moet echter wel rekening worden gehouden met de veiligheid van de samenleving en de belangen van slachtoffers en nabestaanden.6

Tot zover is er weinig verschil met de doelstellingen van een verblijf in justitiële instelling voor volwassenen; ook daar staan beveiliging en resocialisatie centraal.7 Het onderscheid is evenwel gelegen in de opvoedingsdoelstelling van het verblijf in een justitiële jeugdinrichting. Deze brengt mee dat zowel het aanbod van activiteiten in de inrichting als de begeleiding van de jeugdige gedurende zijn verblijf in het teken dienen te staan van zijn ontwikkeling naar volwassenheid.8 Daar waar bij de tenuitvoerlegging van vrijheidsbeneming van volwassenen het “werken aan de toekomst” centraal staat, spreekt de wetsgeschiedenis bij jeugdigen van een “dubbele taak”, te weten het “door opvoeding werken aan diens toekomst.”9 De wetgever lijkt met het opnemen van de opvoedingsdoelstelling in artikel 2, tweede lid Bjj aldus een pedagogische invulling te geven aan de eveneens in deze bepaling neergelegde resocialisatiedoelstelling van de tenuitvoerlegging van vrijheidsbeneming van jeugdigen: tijdens het verblijf van de jeugdige in een justitiële jeugdinrichting dient door middel van opvoeding te worden gewerkt aan diens toekomst buiten de inrichting. Deze doelstelling wordt nader uitgewerkt in artikel 24 van het Reglement justitiële jeugdinrichtingen (Rjj), dat voorschrijft dat justitiële jeugdinrichtingen zorg dragen voor een veilige omgeving voor en een menswaardige bejegening van de jeugdige, bijdragen aan een beter sociaal functioneren van de jeugdige door middel van een verplicht gesteld pedagogisch dagprogramma en individueel behandelprogramma, alsook aan een goede voortgang van de rechtsgang. Hiermee wordt beoogd de kans op ontsporing van de jeugdige na diens terugkeer in de maatschappij te verminderen.

In de literatuur is door Reijntjes echter met bevreemding geconstateerd dat artikel 2, tweede lid Bjj geen onderscheid maakt tussen jeugdigen die zijn veroordeeld tot jeugddetentie of een PIJ-maatregel en jeugdige verdachten die in afwachting van hun proces op titel van voorlopige hechtenis in een justitiële jeugdinrichting verblijven.10 Hij werpt de vraag op waar de gemeenschap het recht vandaan haalt om een jeugdige ‘op te voeden’, terwijl nog niet is komen vast te staan dat hij iets heeft misdaan.11 In de Memorie van Toelichting stelt de wetgever zich daarentegen op standpunt dat de Staat een algemene verplichting tot opvoeding van minderjarigen heeft, bij uitstek in situaties waarin deze niet onder de hoede van hun ouders zijn en in een inrichting zijn ondergebracht.12