HR, 20-11-2018, nr. 16/03592

De voorgeschiedenis

4. Het gaat in deze zaak om het volgende.

i) Op 4 februari 2014 is door het OM op de voet van art. 94a Sv ten laste van [betrokkene 1] conservatoir anderbeslag gelegd op banktegoeden van [klager] (klager en vader van de partner van [betrokkene 1] ) bij Van Lanschot Bankiers en op 26 mei 2014 op een vordering ten name van [klager] op [A] B.V.

ii) Dit beslag is gelegd in het kader van een ontnemingsvordering tegen [betrokkene 1] naar aanleiding van de strafzaak die bekend is geworden onder de naam ‘Rotterdamse havenaffaire’. Deze strafzaak hield verband met faillissementen van verschillende bedrijven binnen het Rotterdamse Droogdok Maatschappij-concern (hierna: RDM-concern) ten behoeve waarvan het Havenbedrijf Rotterdam (hierna: HBR) kredietgaranties had verstrekt aan enkele investeringsmaatschappijen en banken.1.

iii) Het strafrechtelijk onderzoek richtte zich voornamelijk op mogelijke onrechtmatigheden die zich in het kader van de faillissementen binnen het RDM-concern hebben voorgedaan en op de relatie tussen [betrokkene 1] , toenmalig eigenaar van het RDM-concern en [betrokkene 2] , de toenmalig directeur van het HBR.

iv) [betrokkene 1] is door de rechtbank Rotterdam op 19 juli 2013 veroordeeld voor onder meer ambtelijke omkoping, valsheid in geschrift en bedrieglijke bankbreuk met betrekking tot faillissementen binnen het RDM-concern (te weten die van [B] BV, [C] BV en [D] BV).

v) Op 30 juni 2015 heeft het hof Den Haag [betrokkene 1] van de bedrieglijke bankbreuk vrijgesproken en veroordeeld voor ambtelijke omkoping van [betrokkene 2] en het medeplegen van valsheid in geschrift.2.Deze veroordeling is door het arrest van de Hoge Raad op 11 april 2017 onherroepelijk geworden.3.vi) In een afzonderlijke ontnemingsprocedure heeft het openbaar ministerie op 21 mei 2015 een ontnemingsvordering aan [betrokkene 1] betekend voor een bedrag van aanvankelijk ruim 42 miljoen euro. Deze vordering hield oorspronkelijk verband met de door de rechtbank jegens [betrokkene 1] bewezenverklaarde faillissementsfraude. Na de strafzaak in hoger beroep heeft het openbaar ministerie de vordering verhoogd tot 111 miljoen euro, gebaseerd op de bewezenverklaarde omkoping.4.

vii) De rechtbank Rotterdam heeft op 21 april 2016 de vordering van het openbaar ministerie voor zover deze betrekking heeft op wederrechtelijk verkregen voordeel uit omkoping niet-ontvankelijk verklaard.5.

viii) In hoger beroep heeft het hof Den Haag op 26 april 2018 deze beslissing vernietigd en de behandeling van de ontnemingsvordering teruggewezen naar de rechtbank Rotterdam.6.

ix) [klager] heeft op 22 augustus 2014 een klaagschrift ingediend tegen het voortduren van het conservatoir beslag en de rechtbank Rotterdam verzocht dit op te heffen met last tot teruggave.

x) Bij de behandeling van dit klaagschrift stond de vraag centraal of er in casu sprake is van conservatoir anderbeslag zoals bedoeld in art. 94a lid 4 Sv en of er voldoende aanwijzingen zijn dat het beslagene geheel of ten dele aan de klager is gaan toebehoren met het kennelijk doel de uitwinning te bemoeilijken of te verhinderen en dat klager dit wist of redelijkerwijze kon vermoeden.

xi) Zoals onder 1 aangegeven heeft de rechtbank Rotterdam het beklag van [klager] gegrond verklaard en tegen deze beschikking richt zich het cassatieberoep van het OM.

Het door het OM voorgestelde middel

5. Het middel bevat de navolgende klachten:

- primair dat de rechtbank bij de beoordeling van het klaagschrift de onjuiste maatstaf heeft gehanteerd door bij haar toets aan art. 94a lid 4 of 5 Sv het strafvorderlijk belang van het beslag te betrekken, terwijl dit geen deel uitmaakt van de toetsingsmaatstaf;

- subsidiair dat het impliciete oordeel van de rechtbank dat het buiten redelijke twijfel is dat [klager] als eigenaar is aan te merken van de banktegoeden en vorderingen niet begrijpelijk is;

- meer subsidiair dat het oordeel van de rechtbank dat de officier van justitie zich met betrekking tot de door haar gestelde schijnconstructies zich enkel heeft gebaseerd op de familiaire betrekking tussen [klager] en [betrokkene 1] in het licht van wat door de officier van justitie is aangevoerd met betrekking tot de vermeende schijnconstructie niet zonder meer begrijpelijk is.

De bestreden beschikking van de rechtbank

5.1. De beschikking houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

‘’(…)

Het klaagschrift is op 13 oktober 2015 en op 25 januari 2016 door de raadkamer in het openbaar behandeld. Op 9 februari 2016 is het onderzoek in raadkamer heropend en opnieuw gesloten. (…)

In 2007 is het openbaar ministerie een strafrechtelijk onderzoek onder de naam ‘Golf’ gestart tegen de belanghebbende [AG: [betrokkene 1] ] en anderen wegens onder andere faillissementsfraude, valsheid in geschrift en omkoping. In dat strafrechtelijk onderzoek is op 29 augustus 2007 door de rechter-commissaris een machtiging strafrechtelijk financieel onderzoek afgegeven. Binnen dit onderzoek zijn op diverse data op de voet van artikel 94a Sv beslagen gelegd.

Op 22 april 2010 is vervolgens door de rechter-commissaris een machtiging ex artikel 103 Sv tot een maximumbedrag van € 20.000.000,= afgegeven en op 2 oktober 2015 is voorts door de rechter-commissaris een machtiging ex artikel 103 Sv tot een maximumbedrag van €42.253.198,95 afgegeven.

Voor wat betreft de klager is op 4 februari 2014 onder Van Lanschot Bankiers beslag gelegd op een betaalrekening met nummer [001] en een spaarrekening met nummer [002] ten name van de klager. Dit beslag betreft geldbedragen van respectievelijk € 62.166,22 en € 2.941.644,26 (totaal: € 3.003.810,48).

Op 26 mei 2014 is onder [A] B.V. beslag gelegd op de vordering van de klager op [A] B.V. Het beslag omvat tenminste € 1.400.000,- en eventuele bonussen.

Bij vonnis van deze rechtbank van 19 juli 2013 is de belanghebbende [betrokkene 1] veroordeeld ter zake van omkoping, valsheid in geschrift, bedrieglijke bankbreuk, meineed en het bezitten van een vals reisdocument. Door het openbaar ministerie is bij de behandeling van de strafzaak tevens een ontnemingsvordering aangekondigd.

Bij arrest van 30 juni 2015 heeft het gerechtshof Den Haag de belanghebbende vrijgesproken van de bedrieglijke bankbreuken, meineed en het bezitten van een vals reisdocument. De belanghebbende is veroordeeld voor omkoping en valsheid in geschrift. Tegen dit arrest is door het openbaar ministerie cassatie ingesteld.

Op 21 mei 2015 is de vordering tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, welk voordeel thans wordt geschat op € 42.253.198,95, aan de belanghebbende betekend.

Op 25 januari 2016 heeft de officier van justitie bij de behandeling in raadkamer aangekondigd het beslag op rekeningnummer 22.56.02.337 voor wat betreft de geldbedragen € 2.550.000 en € 70.000 (totaal: € 2.620.000) op te zullen heffen. Voor het overige heeft de officier van justitie de beslagen gehandhaafd.

Bij mail van 28 januari 2016 is de officier van justitie (via mr. P.F. van Nieuwenhuizen, parketsecretaris) teruggekomen op haar toezegging het beslag voor wat betreft de geldbedragen tot een bedrag van € 2.620.000,= op te zullen heffen en is opdracht gegeven om een bedrag van € 1.776.891,24 van de beslagen als volgt vrij te geven:

- € 1.485.824,00 door middel van het opheffen van het beslag op de vordering van de klager op [A] B.V.;

- € 62.166,22 door middel van het opheffen van het beslag op de betaalrekening [001] ;

- € 228.901,02 door middel van het vrijgeven van het door beslag getroffen saldo op de spaarrekening [003] .

De klager heeft zich op het standpunt gesteld dat hij eigenaar is van de onder hem, ten laste van [betrokkene 1] , gelegde beslagen en dat de geldbedragen en de vordering met een reëel zakelijk motief aan hem zijn gaan toebehoren. Er is geen sprake van dat de geldbedragen en de vordering aan de klager zijn gaan toebehoren om de uitwinning daarvan bij [betrokkene 1] te bemoeilijken of te verhinderen.

Vervolgens heeft de klager zich op het standpunt gesteld dat, nu sprake is van ander-beslag als bedoeld in artikel 94a Sv, gelet op artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) in combinatie met artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM, niet kan worden volstaan met een summiere toets. Het uitgangspunt van het openbaar ministerie dat sprake zou zijn van verhaal frustratie dient ten volle te worden getoetst.

Voorts is door de klager naar voren gebracht dat het beslag beperkt dient te zijn tot de waarde van de vordering die aan de klager zou zijn gaan toebehoren om de uitwinning daarvan bij [betrokkene 1] te bemoeilijken. Door het openbaar ministerie wordt de hoogte van de vermeende vordering echter op geen enkele wijze nader bepaald. Dit heeft tot gevolg dat het ander-beslag verder reikt dan wettelijk is toegestaan hetgeen tot gevolg dient te hebben dat het beslag als onrechtmatig wordt aangemerkt.

Tot slot heeft de klager zich op het standpunt gesteld dat de voortzetting van het beslag niet in overeenstemming is met de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Door de blokkering van de fondsen van de klager als gevolg van het ander-beslag wordt de voortgang van het bedrijf, waar de klager financier van is, ten onrechte in gevaar gebracht.

De officier van justitie heeft zich ten aanzien van het resterende deel van de beslagen op het standpunt gesteld dat volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad artikel 6 EVRM in beginsel niet van toepassing is op de beklagprocedure van artikel 552a Sv. De officier van justitie heeft zich vervolgens op het standpunt gesteld dat ook in het geval van een situatie van een ander-beslag de beklagrechter slechts een summiere toets behoort aan te leggen bij de beoordeling van het klaagschrift. De ‘ander’ staat immers een volwaardige civiele procedure ter beschikking in de executiefase, zodat artikel 6 EVRM niet in het geding is.

De officier van justitie heeft zich voorts op het standpunt gesteld dat het klaagschrift ongegrond dient te worden verklaard, nu niet buiten redelijke twijfel vast kan worden gesteld dat de klager als eigenaar kan worden aangemerkt. De feiten en omstandigheden die in de processen-verbaal met nummers 16122014.1545.rfm en 14022014.0920.rfm zijn gepresenteerd, laten enerzijds zien dat de voorwerpen aan een ander zijn gaan toebehoren om het verhaal te frustreren en anderzijds om bewust twijfel te creëren over de werkelijke eigendom. Die werkwijze brengt in ieder geval met zich mee dat zowel van de ander- beslagenen als van de verdachte niet meer buiten redelijke twijfel kan worden vastgesteld wie de daadwerkelijke en/of formele eigenaar is. Gelet hierop is de officier van justitie van oordeel dat de beklagrechter niet meer toe kan komen aan een beoordeling van de voorwaarden zoals gesteld in artikel 94a, vierde lid, Sv.

Tot slot heeft de officier van justitie zich op het standpunt gesteld dat geen sprake is van omstandigheden die nopen tot een onderzoek naar de proportionaliteit dan wel dat het gelegde conservatoire beslag voldoet aan de eisen van proportionaliteit.

Summiere toetsing

Vooropgesteld moet worden dat het onderzoek in raadkamer naar aanleiding van een klaagschrift als bedoeld in artikel 552a Sv een summier karakter draagt. Naar het oordeel van de rechtbank is dit niet anders in het geval sprake is van beslag als bedoeld in artikel 94a, vierde en vijfde lid, Sv. In het geval dat buiten redelijke twijfel staat dat voorwerpen eigendom zijn van een ander dan degene aan wie wederrechtelijk voordeel wordt ontnomen of een geldboete wordt opgelegd als bedoeld in artikel 94a, vierde en vijfde lid, Sv dient aan alle in artikel 94a, vierde lid, Sv genoemde cumulatieve vereisten te zijn voldaan. Binnen dat kader zal de rechtbank ook de aannemelijkheid van een schijnconstructie moeten beoordelen. Van de rechtbank kan niet worden gevergd ten gronde in de mogelijke uitkomst van een nog te voeren hoofdzaak of ontnemingsprocedure te treden. De rechtbank ziet thans geen aanleiding de vereisten van artikel 94a, vierde lid, Sv meer dan summierlijk te toetsen mede gelet op de mogelijkheid na de onherroepelijke einduitspraak waarbij de geldboete of ontnemingsmaatregel wordt opgelegd op grond van artikel 438 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering een executiegeschil aan te brengen bij de civiele rechter. Gelet op het voorgaande acht de rechtbank een summiere toets niet strijdig met artikel 6 van het EVRM in combinatie met artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM.

Beoordelingskader

Indien een derde - als zodanig kan ook gelden degene onder wie het beslag feitelijk is gelegd, maar tegen wie het strafrechtelijk onderzoek niet is gericht - die stelt eigenaar te zijn, op de voet van artikel 552a Sv een klaagschrift heeft ingediend, dient de rechter als maatstaf aan te leggen of zich het geval voordoet dat buiten redelijke twijfel is dat de klager als eigenaar van het voorwerp moet worden aangemerkt. Indien de klager als eigenaar wordt aangemerkt, is vervolgens de vraag aan de orde of zich de situatie van artikel 94a, vierde of vijfde lid, Sv voordoet.

Ten aanzien van de rekeningen bij Van Lanschot Bankiers

Bij de behandelingen van het klaagschrift in raadkamer is door en namens de klager zeer uitvoerig en met stukken onderbouwd betoogd dat hij eigenaar is van de gelden op bovengenoemde rekeningen en dat de situatie als bedoeld in artikel 94a, vierde lid, Sv niet aan de orde is. Deze uiteenzettingen hebben er in geresulteerd dat de officier van justitie bij de behandeling in raadkamer van 13 oktober 2015 kenbaar heeft gemaakt het beslag te heroverwegen. Bij mailbericht van 29 oktober 2015 heeft de officier van justitie bericht de beslagen niet te zullen opheffen. Bij de behandeling van 25 januari 2016 heeft de officier van justitie aangekondigd het beslag op één van bovengenoemde rekeningen deels op te heffen, te weten voor een bedrag van in totaal € 2.620.000,=. Vervolgens heeft de officier van justitie bij de heropening van het onderzoek in raadkamer op 9 februari 2016 kenbaar gemaakt dat zij bij de behandeling in raadkamer van 25 januari 2016 niet had bedoeld het beslag tot een bedrag van € 2.620.000,= op de rekeningen van Van Lanschot Bankiers op te willen heffen. Zoals ook omschreven is in de mail van mr. P.F. van Nieuwenhuizen, parketsecretaris, van 28 januari 2016 had de officier van justitie kennelijk eigenlijk bedoeld om een breukdeel van het beslag vrij te geven dat gelijk is aan de verhouding tussen enerzijds de totale ontvangsten (€ 6.619.900,=) en anderzijds het geldbedrag met een reëel zakelijk motief (€ 2.620.000,=). De opheffing van dat percentage, te weten 39,58 % (hetgeen neerkomt op een bedrag van € 1.776.891,24), is vervolgens door het openbaar ministerie vrij gegeven door middel van opheffing van het beslag op de vordering van de klager op [A] B.V., opheffing van het beslag op de betaalrekening [001] tot een bedrag van € 62.166,22 en opheffing van het beslag op het saldo van € 228.901,02 op de spaarrekening [003] .

De rechtbank kan de officier van justitie in deze redenering en berekening niet volgen. Bij de behandeling in raadkamer van 25 januari 2016 heeft de officier van justitie herhaaldelijk en uitdrukkelijk toegezegd dat zij het beslag op de bankrekeningen van de klager tot een bedrag van € 2.620.000,= op zou heffen omdat volgens de officier van justitie voldoende aannemelijk was geworden dat dit geldbedrag een reëel zakelijk motief had en hierbij geen sprake was van de situatie als bedoeld in artikel 94a, vierde lid, Sv. De klager mocht op deze toezegging vertrouwen. De beginselen van een behoorlijk proces staan er aan in de weg om een andere en nadeligere beredenering en berekening te maken. Het kan immers niet zijn dat de klager de dupe moet worden van het feit dat het huidige beslag ontoereikend is voor het veiligstellen van de verhaalsrechten van het openbaar ministerie op [betrokkene 1] .

Het openbaar ministerie heeft naar aanleiding van de onderbouwde argumenten van de klager en zijn raadsvrouw ruime gelegenheid gekregen kenbaar te maken op basis waarvan het strafvorderlijk belang van artikel 94a Sv ten aanzien van het resterende beslag thans nog aanwezig is. Gelet op het gevoerde verweer en de toezegging van de officier van justitie dat een deel van het beslag kan worden opgeheven, mag van de officier van justitie worden verwacht dat zij concreet en goed onderbouwd aangeeft wat het strafvorderlijk belang bij handhaving van het resterende beslag is. De officier van justitie heeft dit nagelaten. Als meest dragend argument voor de handhaving van het beslag op de resterende gelden heeft de officier van justitie zich nog altijd enkel en alleen gebaseerd op de familiaire betrekking tussen de klager en [betrokkene 1] , hetgeen de rechtbank als volstrekt ontoereikend acht.

De rechtbank concludeert dat op basis van het raadkamerdossier en het verhandelde ter raadkamerzitting, niet gebleken is van voldoende aanwijzingen dat het beslagene geheel of ten dele aan de klager is gaan toebehoren met het kennelijke doel de uitwinning te bemoeilijken of te verhinderen en dat klager dit wist of redelijkerwijze kon vermoeden.

Het beklag wordt dan ook gegrond verklaard voor zover het de rekeningen bij Van Lanschot Bankiers betreft.

Ten aanzien van de vordering(en) van klager op [A]

De officier van justitie heeft bij mailbericht van 28 januari 2016 besloten het beslag op de vordering van de klager op [A] B.V. op te heffen. Gelet hierop kan niet langer gesproken worden over enig strafvorderlijk belang bij de voortduring van dit deel van het beslag. De rechtbank zal ook dit deel van het beklag gegrond verklaren. (…)‘’

De omvang van het cassatieberoep

(…) De onderbouwing is er nu in ieder geval niet en daar moeten we naar kijken. Bij deze stand van zaken is het hoogst onwaarschijnlijk dat de strafrechter later oordelend enig wederrechtelijk genoten voordeel zal doen vaststellen. Het dossier is volgens mij afgerond. Het gaat er niet om of de ontneming mogelijk is, maar of dat het beslag nu nog rechtmatig is. (…)’’

Het proces-verbaal van de behandeling in raadkamer d.d. 25 januari 2016 houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

‘’(…) De officier van justitie deelde mede:

(…) Het rapport van de accountant heb ik heel laat gekregen. Ik vind het jammer dat ik dit niet een expert heb kunnen bekijken. Voor wat betreft de € 2,55 miljoen en de € 70.000 heb ik, haar aanleiding van het rapport, niet meer het idee dat dit aan de klager is gaan toebehoren in verband met verhaalfrustratie. Ik zie hiervan het economisch belang dat de klager hierbij had.

[A] doet geen betalingen voor [betrokkene 1] . Dat doet [klager] wel.

[betrokkene 1] kan alles van [klager] lenen of gewoon gebruiken. [betrokkene 1] wil niks op zijn naam hebben. Hij wil alleen mensen verrijken en daarnaast over het geld beschikken.

De totale waarde van het wederrechtelijk verkregen voordeel bedraagt ruim € 6,9 miljoen. Hierop moet € 2,55 miljoen en € 70.000 in mindering gebracht worden. Het overige van het beslag dat bij [klager] is gelegd is in de optiek van het openbaar ministerie wel aan [klager] gaan behoren in verband met verhaalfrustratie. Voor dat deel is voldaan aan de vereisten van artikel 94a, vierde lid, Sv. (…)

Door faillissementsprocessen was het voor [betrokkene 1] niet mogelijk iets op naam te hebben. (…) De verdachte, [betrokkene 1] , krijgt geld middels [E] en [F] geeft dit aan [klager] . [klager] gaat betalingen voor [betrokkene 1] doen. Er is € 3,4 miljoen gekregen bij een aankoop van € 3,8 miljoen. Er is niet uitgelegd welk verantwoord zakelijk motief hieraan ten grondslag heeft gelegen. Dit is het verhaal achter de verhaalfrustratie zoals het openbaar ministerie dit ziet.

In de pleitnotities van de raadsvrouw is aangegeven dat [klager] wel betrokken was, maar niet om een en ander te frustreren. Juist verschuivingen zorgen in deze voor de onduidelijkheden. De pleitnotities wekt de indruk dat [klager] alleen voorfinanciert. Bij verhaalfrustratie is het waar om gaat, dat er geld bij de verdachte weg wordt gehouden zodat er geen beslag gelegd kan worden. (…)

Het beslag op het € 2,55 miljoen en op € 70.000 zal ik vandaag opheffen. Voor het overige is het strafvorderlijk belang nog altijd aanwezig en zal ik het beslag handhaven.

Het proces-verbaal van de behandeling in raadkamer d.d. 9 februari 2016 houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

‘’(…) Op de zitting van 25 januari 2016 heeft de officier van justitie het beslag in de klaagschriftprocedure van [klager] gedeeltelijk opgeheven. Tot verbijstering van de raadkamer is, na het sluiten van alle onderzoeken, een mailwisseling tussen de raadsvrouw en officier van justitie aan de raadkamer verzonden. De raadkamer heeft, ten aanzien van het toezenden van mails/stukken na het sluiten van het onderzoek in raadkamer, eerder al aan de procespartijen kenbaar gemaakt van de inhoud van deze stukken geen kennis nemen. De raadkamer voelde zich echter, naar aanleiding van de voornoemde mailwisseling, genoodzaakt toch kennisnemen van de inhoud van deze mails. De raadkamer heeft geconstateerd dat door deze mailwisseling de zaken volstrekt onduidelijk zijn geworden voor de raadkamer. Gelet hierop is de raadkamer van oordeel dat de onderzoeken in de onderhavige zaken niet langer gesloten kunnen blijven.

in een mailwisseling tussen het openbaar ministerie en de raadsvrouw is gebleken van commutatieproblemen. De raadsvrouw heeft mijn stellingnames verkeerd begrepen.

In eerste instantie werd het gehele geldbedrag in die transactie als verhuld beschouwd. Bij de eerste raadkamerbehandeling heeft de verdediging van [klager] diverse stukken aangeleverd ter onderbouwing. Naar aanleiding van die behandeling had ik de verwachting dat deze stukken meer duidelijkheid zouden verschaffen. Na onderzoek is gebleken dat op basis van die stukken niet besloten kon worden tot teruggave aan de klager. Op 20 januari jongstleden ontving ik een rapport van de accountant en daar bleek mij uit dat [klager] voor de beide bedragen wel een zelfstandig economisch belang had. Dit stuk lijkt het belang te zijn waardoor dit deel van het beslag opgeheven kon worden. Ik heb er zorg voor gedragen dat dit direct in werking is gezet. Er is een meningsverschil ontstaan tussen mij en de raadsvrouw. Ik heb de verrekening gemaakt conform het percentage waar het bedrag, wat nu opgeheven kon worden, ten opzichte van het totale beslag voor stond. Gezien het feit dat de machtiging voor het conservatoir beslag ruim 6 miljoen omvat en de beslagen niet tot dat bedrag gelegd zijn, is een percentage naar rato gemaakt en is dat bedrag feitelijk opgeheven. Ik heb telkens deze handelwijze bedoeld, maar dit is wellicht verkeerd begrepen. Ik hoor de voorzitter zeggen dat de raadkamer op de zitting van 25 januari had begrepen dat beide bedragen geheel terug gegeven zouden worden.

De jongste rechter deelt mede dat uit de mail van 4 februari blijkt dat het openbaar ministerie de vordering van [klager] op [A] BV nu opgeheven heeft. Dit terwijl op de zitting van 25 januari juist bepleit is dat ten aanzien van die vordering het strafvorderlijk belang nog aanwezig is. (…)

het openbaar ministerie beschouwt een geheel geldbedrag als verhuld geld. De beslagen komen niet tot dit totaalbedrag. We hebben keuzes gemaakt ten aanzien van hetgeen van het beslag opgeheven kon worden.

De voorzitter deelt mede dat de mailwisseling heeft plaatsgevonden na de formele sluiting van het onderzoek in raadkamer. De raadkamer wil thans helderheid hebben ten aanzien van het resterende beslag.

het beslag op de vordering van [A] is opgeheven. (…) Wij kijken naar het totaalbedrag van de beslagen en daarvan geven wij nu een percentage terug.

De jongste rechter merkt op dat de raadkamer op zitting van de officier van justitie begrepen heeft dat zij, naar aanleiding van de door [klager] overgelegde stukken, het beslag ten aanzien van de 2,5 miljoen en de 70.000 zou opheffen. Voor het overige diende het beslag gehandhaafd te worden, zo ook ten aanzien van de vordering op [A] , vanwege de strafvorderlijk belangen die nog aanwezig waren en diende te prevaleren. Vervolgens komt enkele dagen voor de uitspraak een mail van het openbaar ministerie waarin totaal andere beslissingen genomen zijn. De raadkamer is nu het spoor bijster. De raadkamer vraagt zich af waar thans over besloten moet worden. Het is volstrekt onduidelijk waar het beslag nog op ziet, wat de hoogte daarvan is en op basis van welke redenering het beslag volgens het Openbaar Ministerie nog gehandhaafd moet worden.

de raadkamer heeft zojuist tot driemaal toe gevraagd wat nu de consequentie is van de stellingnames en de mail van het openbaar ministerie. De officier van justitie heeft op de zitting gezegd dat zij de beide bedragen op zou heffen. Daar is lijkt mij geen enkel misverstand over. In het daaropvolgende mailwisseling signaleer ik allerlei inconsistenties. Ik wil erop wijzen dat op de beide bedragen, met een totaal van 2,62 miljoen, een beslag op de voet van artikel 94a, vierde lid, Sv lag. Op het moment dat dat beslag opgeheven wordt dan kan het nooit meer op grond van het vijfde lid gelegd worden.

De voorzitter onderbreekt het onderzoek in raadkamer teneinde de officier van justitie in de gelegenheid stellen een en ander helder te krijgen.

het beslag dat ik ophef heeft in het geval van conservatoir beslag een bepaalde waarde. Wij kijken naar het totaal van hetgeen waar beslag op gelegd had mogen worden. Ruim 1,7 miljoen is nu opgeheven. Het doet er niet toe of het beslag nu ophef bij Van Lantschot of bij [A] . Van de 6,6 miljoen waar beslag op gelegd kon worden, is 2,6 miljoen afgehaald. Gezien het feit dat het beslag niet tot de totale 6,6 miljoen gelegd was, is het beslag naar rato verminderd. De KVI spreekt enkel over artikel 94a Sv en maakt geen verschil ten aanzien van de leden van dat artikel. In het geval het in deze zaak zou gaan om beslag op een auto, dan is het logisch dat deze auto ook terug gegeven wordt. In het geval, zoals in casu, het gaat om een geldbedrag, dan gaat het niet exact om een bepaalde bankrekening. In deze komt het openbaar ministerie eigenlijk nog geld tekort. (…)

het is fijn dat officier van justitie verwijst naar mijn e-mails. Ik heb echter niet bevestigd wat officier van justitie vandaag op de zitting zegt. Ik heb enkel gezegd dat het beslag ten aanzien van de 2,62 miljoen volgens officier van justitie opgeheven kon worden. Het is onzin dat het niet uitmaakt waar het beslag exacte op ligt. Indien aangetoond wordt dat geen sprake is van een verhaalfrustratie dan dient het beslag opgeheven te worden. Het bevreemdt mij dat de officier van justitie op de zitting tegen mij en uw raadkamer het ene zegt en een paar dagen later het andere doet. (…)’’

Beoordeling van de subsidiaire en meer subsidiaire klacht

Onbetwist is dat door het openbaar ministerie conservatoir beslag is gelegd op de voet van art. 94a Sv:

- op een betaalrekening bij Van Lanschot Bankiers nr. [001] ten name van [klager] met daarop een bedrag van € 62.166,22 ;

- op een spaarrekening bij Van Lanschot Bankiers nr. [002] ten name van [klager] met een bedrag van € 2.941.644,26;

- onder [A] B.V. op een vordering van [klager] op [A] B.V. omvattende tenminste € 1.400.000,- en eventuele bonussen.

Naar aanleiding van het klaagschrift van [klager] strekkende tot opheffing van deze beslagen heeft het openbaar ministerie verweer gevoerd. Daarbij is in de eerste plaats de stelling betrokken dat niet buiten redelijke twijfel is dat het beslagene aan [klager] in eigendom toebehoort. Daarnaast is aangevoerd dat zo dit wel het geval is, er voldoende aanwijzingen bestaan dat de banktegoeden en de vorderingen aan [klager] zijn gaan toebehoren met de het kennelijk doel de uitwinning ten behoeve van de voordeelsontneming bij [betrokkene 1] te bemoeilijken of te verhinderen.

Tegen deze stellingen en de daaraan ten grondslag gelegde onderbouwing door de officier van justitie is door de raadsvrouw van [klager] uitvoerig verweer gevoerd tijdens de raadkamerbehandeling van 13 oktober 2015. Dit is, zo blijkt uit het hiervoor aangehaalde proces-verbaal van deze raadkamerbehandeling en de bestreden beschikking, voor de officier van justitie aanleiding geweest om te bezien of zij haar standpunten zou moeten herzien. Met het oog daarop wordt de behandeling geschorst en aangehouden.

Tijdens de raadkamerbehandeling van 25 januari 2016 wordt duidelijk tot welk resultaat dit heeft geleid. Naar aanleiding van de verkregen informatie van de zijde van [klager] , waaronder een rapport van een accountant, verklaart de officier van justitie ter zitting dat voor wat betreft een bedrag van “€ 2,55 miljoen en de € 70.000” zij naar aanleiding van het rapport niet meer het idee heeft dat deze bedragen aan [klager] zijn gaan toebehoren in verband met verhaalfrustratie en dat zij inziet welk economisch belang [klager] hierbij had. Zij zegt ter zitting toe dat zij het beslag op deze bedragen zal opheffen. Het overige beslag – naar ik begrijp de vordering op [A] en het resterende bedrag dat na vrijgave nog op de rekeningen bij Van Lanschot Bankiers over blijft – wordt door het openbaar ministerie gehandhaafd.

Nadat de rechtbank aan het einde van de raadkamerbehandeling op 25 januari 2016 bepaald heeft dat zij op 9 februari 2016 uitspraak zal doen, blijkt er tussen (de raadsvrouw van) [klager] en het openbaar ministerie een meningsverschil te zijn ontstaan hoe aan de toezegging van de officier van justitie het beslag op te heffen, zoals gedaan ter zitting van 25 januari 2016, uitvoering moet worden gegeven. De hierop betrekking hebbende mailwisseling wordt aan de rechtbank gezonden en is voor de rechtbank aanleiding de behandeling in raadkamer op 9 februari 2016 te heropenen.

Tijdens deze zitting blijkt dat het openbaar ministerie het beslag op de vordering van [klager] op [A] inmiddels heeft opgeheven terwijl dit beslag volgens de mededeling van de officier van justitie tijdens de raadkamerzitting van 25 januari 2016 zou worden gehandhaafd “vanwege strafvorderlijke belangen die nog aanwezig zouden zijn”. De rechtbank geeft aan het spoor bijster te zijn en acht het volstrekt onduidelijk waar het beslag nu nog op rust en op basis van welke redenering het beslag volgens het openbaar ministerie op het resterende bedrag nog gehandhaafd moet worden.

Na een schorsing van de behandeling waarin de officier van justitie de gelegenheid krijgt “een en ander helder te krijgen” neemt de officier van justitie het standpunt in dat het niet uitmaakt welk beslag wordt opgeheven omdat het bedrag waarop beslag kon worden gelegd 6,6 miljoen euro omvat.13.Daarbij wordt de redenering gevolgd dat deze 6,6 miljoen euro met 2,6 miljoen euro dient te worden verminderd en dat de feitelijke teruggave naar rato kan worden verminderd tot een bedrag zoals de rechtbank later in haar beschikking heeft vastgesteld van 1.776.891,24 euro.

Dat de rechtbank het openbaar ministerie in deze redenering en berekening niet is gevolgd acht ik niet onbegrijpelijk. Bij de rechtbank lag immers ter toetsing of het beklag tegen het gelegde conservatoire beslag zoals hiervoor onder 5.23. is weergegeven gegrond was. Kennelijk was het openbaar ministerie bij nader inzien van oordeel dat het beklag voor een bedrag van 2,6 miljoen euro op de banktegoeden van [klager] gegrond was.

Dat er bij de rechtbank, na deze verwikkelingen, onduidelijkheid is ontstaan over de vraag op welke redenering het resterende beslag zou moeten worden gehandhaafd kan ik ook tot op zekere hoogte begrijpen. De oorspronkelijke argumenten die door het openbaar ministerie in het verweerschrift zijn aangevoerd bleken immers voor een aanzienlijk deel van het conservatoir beslag (de tegoeden op de bankrekeningen) niet meer op te gaan en kennelijk ook niet voor het beslag op de vordering op [A] B.V., nu dit beslag door het openbaar ministerie werd opgeheven. Het verzoek van de rechtbank tijdens de raadkamerbehandeling van 9 februari 2016 gericht aan het openbaar ministerie om aan te geven op welke argumenten het resterende beslag zou moeten worden gehandhaafd, is door de officier van justitie beantwoord door erop te wijzen dat van de totale hoogte van het bedrag van 6,6 miljoen euro waarvoor beslag zou kunnen worden gelegd, nog 4 miljoen euro over was.

Hoe moet nu in het licht van het voorgaande de subsidiaire en meer subsidiaire klacht worden beoordeeld? Daarvoor is het navolgende van belang.

Het bedrag dat volgens het openbaar ministerie is doorgesluisd naar [klager] , met het oogmerk van verhaalfrustratie, waarvan [klager] volgens het openbaar ministerie van op de hoogte moet zijn geweest en voor welk bedrag derhalve anderbeslag op grond van art. 94a lid 4 Sv kan worden gelegd, wordt door het openbaar ministerie afgeleid uit de processen-verbaal, die de rechtbank ook in haar beschikking noemt: de processen-verbaal met nummers 16122014.1545.rfm en 14022014.0920.rfm.

In proces-verbaal met het nummer 14022014.0920.rfm wordt op p. 8 in het resumé dit bedrag als volgt onderbouwd:

‘’Resumé

Terwijl het vermogen van [E] tot een bedrag van 37,7 miljoen euro vatbaar is voor het leggen van conservatoir andersbeslag, is een (kennelijk speciaal daarvoor geopende) spaarrekening en een tot dat moment nagenoeg inactieve betaalrekening ten name van [klager] , gebruikt voor het zonder aannemelijke zakelijke grondslag:

- ontvangen van € 2.620.000,- van [A] uit de verkoop van een vordering van [E] / [F] (cq [betrokkene 1] );

- ontvangen van € 599.900,- van [E] (cq [betrokkene 1] );

- ontvangen van €3.400.000,- uit een opengebroken en met korting van € 600.000,- vervroegd uitbetaalde vordering van [E] (cq [betrokkene 1] ) op [A] ;

- betalen van € 702.779,78 aan advocatenkosten van [betrokkene 1] ;

- betalen van € 1.000.000,- voor een door van [betrokkene 1] getroffen overeenkomst;

- betalen van tenminste € 102.501,64 aan andere aan [betrokkene 1] te relateren doelen.

In totaal is er aan [klager] derhalve een bedrag van € 6.619.900,- gaan toebehoren dat (indirect) afkomstig is van [betrokkene 1] of (deels direct, deels indirect) afkomstig is van de voor anderbeslag vatbare rechtspersoon [E] , terwijl er vanaf de bankrekening t.n.v. [klager] tenminste voor €1.805.281,42 aan betalingen ten behoeve van [betrokkene 1] (dan wel aan [betrokkene 1] te liëren rechtssubjecten) zijn verricht en er van voornoemde ontvangen bedragen nog ongeveer 3 miljoen euro resteert op de beslagen bankrekening ten name van [klager] .

Alhoewel de bankafschriften van de Betaalrekening t.n.v. [klager] ook transacties vermelden die mogelijk betrekking hebben op [klager] , houdt een groot deel van de ontvangsten en betalingen verband met de kort daarvoor voor faillissementsfraude veroordeelde [betrokkene 1] .

Hetzelfde geldt in nog sterkere mate voor de spaarrekening [002] .

In combinatie met het kort daarvoor gewezen vonnis, de aankondiging van de ontnemingsvordering en de voorwaarden van de vaststellingsovereenkomst met de curator van Lamoenchi, maken voornoemde feiten en omstandigheden aannemelijk dat de geldbedragen feitelijk voor [betrokkene 1] zijn bestemd en aangewend middels de ten name van [klager] gestelde betaalrekening en deels zijn geparkeerd op de speciaal daarover bestemde spaarrekening ten name van [klager] .”

Op grond hiervan kan niet – zoals de schriftuur houdende tegenspraak stelt – gezegd worden dat hetgeen door de officier van justitie in haar verweerschrift en in raadkamer is aangevoerd is komen te vervallen omdat de officier van justitie ten aanzien van een deel van de geldstromen (namelijk ten aanzien van 2.620.000 euro) haar standpunt (op het laatst) heeft gewijzigd. Ondanks het gevoerde verweer van de klager [klager] en de toezegging van de officier van justitie dat een deel van het beslag werd opgeheven, is het betoog van het OM ten aanzien van de overige transacties ter hoogte van 3.999.900 euro onveranderd gebleven.

De rechtbank heeft weliswaar met de officier van justitie geoordeeld dat in elk geval ten aanzien van 2.620.000 euro gesteld kan worden dat [klager] redelijkerwijs als rechthebbende kan worden aangemerkt, maar een expliciet oordeel daaromtrent ten aanzien van de rest van de transacties en tegoeden op de bankrekeningen geeft de rechtbank niet. In haar oordeel ligt echter wel besloten dat de rechtbank kennelijk het standpunt van de klager heeft gevolgd en dus dat [klager] ook ten aanzien van de overige transacties en banktegoeden redelijkerwijs als rechthebbende kan worden aangemerkt. De vraag is of de overwegingen van de rechtbank, in het bijzonder dat ‘’door en namens de klager zeer uitvoerig en met stukken onderbouwd betoogd dat hij eigenaar is van de gelden op bovengenoemde rekeningen (…)’’ en dat de officier van justitie na dit betoog van de klager heeft nagelaten ‘’(…) concreet en goed onderbouwd aangeeft wat het strafvorderlijk belang bij handhaving van het resterende beslag is’’, voldoende zijn om dit oordeel te kunnen dragen.

Ik meen van niet. In het licht van wat door de officier van justitie is aangevoerd is het oordeel van de rechtbank, zonder nadere motivering die ontbreekt, niet zonder meer begrijpelijk. Daarbij neem ik in aanmerking dat uit het dossier blijkt dat het openbaar ministerie gesteld heeft dat:

- [betrokkene 1] directeur en enig aandeelhouder van [E] was ten tijde van de strafbare feiten waarvoor hij is vervolgd en namens [F] Ltd. en RDM Holding BV (hierna: RDMH) de onderhandelingen voerde met betrekking tot de transacties die (indirect) hebben geleid tot de ontvangst van de betwiste geldbedragen aan [klager] ;

- [klager] stelt dat de eerste transactie in een reeks van transacties die zouden verklaren waarom de geldbedragen aan [klager] zijn gaan toebehoren, een overeenkomst betreft tussen de aangestelde curator (de heer Deterink) in het faillissement van [B] BV (hierna: [B] ), [betrokkene 1] en RDMH, welke overeenkomst betrekking heeft op vorderingen van [B] op RDMH en [G] , terwijl uit (een addendum van) die overeenkomst blijkt dat [klager] als medeondertekenaar de door [betrokkene 1] aangewezen ‘meester’ is waaraan de vorderingen dienen te worden overgedragen14.;

- [betrokkene 1] , althans aan hem gelieerde bedrijven, aldus vanaf het begin en telkens (indirect) betrokken is geweest bij de transacties die ertoe hebben geleid dat [klager] de betwiste geldbedragen ontving;

- de officier van justitie uitvoerig – met overlegging van stukken – heeft betoogd dat (daarmee) sprake is van een papieren constructie die het zicht op de werkelijke eigendom en belanghebbende vertroebelt.

Gelet op het voorgaande had het, mede vanwege de omvang en complexiteit van de zaak en de omvang van de betogen van [klager] en de officier van justitie, in de rede gelegen, dat de rechtbank haar oordeel omtrent de vraag of [klager] als rechthebbende kon worden beschouwd op het resterende banktegoed, inhoudelijk zou hebben gemotiveerd, in de plaats van te volstaan met een algemene verwijzing naar het standpunt van de klager.

De tweede subsidiaire deelklacht slaagt.

Dan resteert nog de derde meer subsidiaire deelklacht die betrekking heeft op de vraag of de overweging van de rechtbank, dat “Als meest dragende argument voor de handhaving van het beslag op de resterende gelden de officier van justitie zich nog altijd enkel en alleen gebaseerd heeft op de familiaire betrekkingen tussen [klager] en [betrokkene 1] ”, begrijpelijk is.

Uit de opstelling van de officier van justitie tijdens de laatste raadkamerbehandelingen van 25 januari 2016 en 9 februari 2016 komt naar voren dat afgezien van een bedrag van 2,6 miljoen euro, het beslag op het overblijvende deel (ik ga daarbij uit van een bedrag van 383.810,48 euro, zie hiervoor onder 5.4.) door het openbaar ministerie wordt gehandhaafd, kennelijk op grond van de feiten en omstandigheden die genoemd zijn in het verweerschrift en de daarbij overgelegde processen-verbaal met nummers 16122014.1545.rfm en 14022014.0920.rfm.

Deze omstandigheden omvatten zoals ook bij de bespreking van de subsidiaire klacht is naar voren gekomen, méér dan enkel en alleen de familiaire betrekkingen tussen [klager] en [betrokkene 1] . Daaraan voeg ik toe dat gelet op hetgeen in dit verband over en weer door [klager] en de officier van justitie is betoogd, een algemene verwijzing naar ‘’het raadkamerdossier en het verhandelde ter raadkamerzitting’’ mijns inziens onvoldoende is om het oordeel van de rechtbank te kunnen dragen.

Ook de derde deelklacht slaagt.

6. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden beschikking aanleiding behoren te geven.

7. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking, maar uitsluitend ten aanzien van het oordeel van de rechtbank met betrekking tot het resterende beslag dat rust op spaarrekening nummer [002] bij Van Lanschot Bankiers ten bedrage van 383.810,48 euro, en tot terugwijzing van de zaak naar de rechtbank teneinde op het bestaande beklag opnieuw te worden behandeld en afgedaan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG