HR, 30-03-2004, nr. 01842/03

Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest van het Gerechtshof te Arnhem waarbij verzoeker wegens (1) "deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven", (2) "het medeplegen van: opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 3, eerste lid, onder C, van de Opiumwet gegeven verbod", (3) "het medeplegen van: opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 3, eerste lid, onder A, van de Opiumwet gegeven verbod" en (4) "handelen in strijd met artikel 26, eerste lid van de Wet wapens en munitie en het begaat [verbeterd te lezen als: en het feit begaan, JW] met betrekking tot meer dan een vuurwapen van de categorie III; en handelen in strijd met artikel 26, eerste lid van de Wet wapens en munitie" is veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier jaren en een geldboete van ƒ 250.000,=, bij gebreke van betaling en verhaal te vervangen door 26 maanden hechtenis.

Namens verzoeker heeft mr. J. Kuijper, advocaat te Amsterdam, zeven middelen van cassatie voorgesteld.

Deze zaak hangt samen met de zaken die bij de Hoge Raad bekend zijn onder griffienummers 01840/03 P (ontnemingszaak tegen verzoeker), 01839/03 en 01841/03 P (straf- en ontnemingszaak tegen een medeverdachte), waarin ik heden eveneens concludeer.

Het eerste middel bevat de klacht dat de redelijke termijn voor berechting, als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM, zowel bij de behandeling in hoger beroep als bij de behandeling in cassatie is overschreden.

De aan het proces-verbaal van de op 3 september 2001 gehouden terechtzitting in hoger beroep gehechte pleitaantekeningen bevatten een breedvoerig betoog, er op neerkomend dat de vervolging van verzoeker feilen heeft vertoond die er in ieder geval tezamen genomen toe moeten leiden dat het Openbaar Ministerie in deze vervolging niet-ontvankelijk verklaard dient te worden. Blijkens de bestreden uitspraak is het Hof aan dit betoog voorbij gegaan omdat het niet voldoet aan de eisen die aan een verweer met deze strekking gesteld moeten worden. Tegen die beslissing richt zich het volgende middel.

In de pleitaantekeningen is onder meer opgemerkt dat het de verdediging ontgaat waarom deze zaak in hoger beroep niet eerder is behandeld, gelijktijdig met de zaak tegen een andere verdachte. Ook is opgemerkt dat de zaak inhoudelijk niet werd behandeld op een terechtzitting van 12 oktober 1999, en dat een geplande behandeling op 21 december 1999 geen doorgang vond.

Vervolgens is in de pleitaantekeningen betoogd:

Anders dan het Hof meen ik dat aldus in herkenbare vorm het verweer is gevoerd dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM tijdens de behandeling in hoger beroep is overschreden. Een dergelijk verweer behoeft een gemotiveerde beslissing.

Onmiskenbaar heeft de raadsman aan dit verweer uitsluitend de consequentie verbonden dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk verklaard dient te worden.

Het Hof had dit verweer in verband met het navolgende slechts kunnen verwerpen.

Op 12 juni 1998 is namens verzoeker hoger beroep tegen het in eerste aanleg gewezen vonnis ingesteld.

Op 12 oktober 1999 heeft het Hof, dadelijk na het uitroepen van de zaak en het verlenen van verstek tegen de niet-verschenen verdachte, de behandeling aangehouden omdat het dossier op een zeer laat tijdstip aan het Hof was aangeboden, zodat een grondige bestudering daarvan vóór deze terechtzitting niet meer mogelijk was.

Op 21 december 1999 is de behandeling aangehouden in verband met de mededeling van de advocaat-generaal dat nog andere, met de onderhavige zaak samenhangende, zaken door het Hof behandeld zouden moeten worden. Het Hof achtte een gelijktijdige behandeling van deze zaken aangewezen, en stelde bovendien vast dat de raadsman pas korte tijd in het bezit was van relevante stukken.

Op 2 mei 2000 verzocht de raadsman opnieuw om aanhouding van de behandeling omdat hij nog stukken wilde bestuderen, en een nader verhoor van een verbalisant aangewezen achtte, en bovendien de psychische toestand van verzoeker aan voortzetting van de behandeling in de weg stond. Daarop is de zaak wederom aangehouden.

Op 18 april 2001 heeft de raadsman verzoeken gedaan in verband met verklaringen van zekere [getuige 3]. Die verklaringen waren, aldus de raadsman, niet betrouwbaar omdat het Openbaar Ministerie een deal met deze persoon had gesloten. Daarop heeft het Hof de behandeling aangehouden met verzoek ambtsberichten bij de stukken te voegen betreffende de overeenkomst die een officier van justitie met [getuige 3] zou hebben gesloten, en ten aanzien van het niet (verder) vervolgen van deze [getuige 3] ter zake van de feiten die zijn onderzocht in het opsporingsonderzoek dat tot de vervolging van verzoeker heeft geleid.

Op 3 september 2001 is het onderzoek in hoger beroep voortgezet en afgerond.

Het tijdsverloop van drie jaren en bijna drie maanden dat met de behandeling in hoger beroep gemoeid is geweest hangt derhalve enerzijds samen met het late tijdstip waarop de stukken van het geding ter beschikking van het Hof en de verdediging zijn gesteld, maar anderzijds en in belangrijke mate met de complexiteit van de zaak, mede gelegen in verwevenheid met zaken tegen andere verdachten, en met verzoeken van de verdediging.

Vooropgesteld moet worden dat overschrijdingen van de redelijke termijn voor berechting naar vaste rechtspraak van de Hoge Raad in beginsel door strafvermindering gecompenseerd moeten worden, en uitsluitend bij buitensporig grote overschrijdingen tot verval van het vervolgingsrecht kunnen leiden. Gelet op de factoren die de duur van de behandeling in hoger beroep hebben bepaald, had het op niet-ontvankelijk verklaring van het Openbaar Ministerie gerichte verweer slechts verworpen kunnen worden.

Thans doet zich de vraag voor of de duur van de procedure over het geheel beschouwd, en met name bij de behandeling in hoger beroep, tot consequenties moet voeren.

In dit verband komt belang toe aan de omstandigheid dat in het middel terecht wordt geklaagd over overschrijding van de redelijke termijn voor berechting in de cassatiefase. Het cassatieberoep is ingesteld op 28 september 2001. De stukken van het geding zijn eerst op 11 augustus 2003, derhalve 22 maanden en ongeveer twee weken later, bij de Hoge Raad binnengekomen. Kennisneming van de stukken betreffende het onderhavige cassatieberoep en het cassatieberoep dat onder griffienr. 01839/03 wordt behandeld, leert dat de beide zaken feitelijk met elkaar samenhangen. Laatstgenoemd cassatieberoep is gericht tegen een arrest dat op 11 februari 2002 tegen een medeverdachte is gewezen. De uitspraak waarbij aan verzoeker een ontnemingsmaatregel is opgelegd (waartegen het cassatieberoep met griffienr. 01840/03 P zich richt) is eveneens op 11 februari 2002 gewezen.

Derhalve kan worden aangenomen dat het inzenden van de stukken enige tijd is opgehouden omdat het Hof die stukken nog ter beschikking moest houden voor het berechten van de andere verdachte en de behandeling van de tegen verzoeker ingestelde ontnemingsvordering, welke berechting en behandeling eerst op 11 februari 2002 tot een einduitspraak konden leiden.

Mede omdat ook de stukken betreffende de zo-even genoemde zaken met griffienrs. 01839/03 (alsmede 01841/03 P) en 01840/03 P eerst na geruime tijd (ongeveer 18 maanden na het instellen van cassatieberoep) bij de Hoge Raad zijn binnengekomen is er met het inzenden van de stukken evenwel te veel tijd gemoeid geweest. Dat heeft ertoe geleid dat alle genoemde zaken pas op 10 februari jongstleden voor de eerste maal behandeld konden worden, en de behandeling van dit cassatieberoep (beduidend) méér dan vierentwintig maanden vergt.

Anders dan de steller van het middel meen ik niet dat de mate waarin de redelijke termijn voor berechting in de cassatiefase wordt overschreden, gevoegd bij de overschrijding van deze termijn bij de behandeling in hoger beroep, het uitzonderlijke geval oplevert waarin met strafvermindering niet meer kan worden volstaan. De duur van de behandeling in hoger beroep kan, naar mij voorkomt, bij de beoordeling van dit middel worden betrokken, maar daarbij dient in aanmerking genomen dat het tijdsverloop tussen 2 mei 2000 en 17 september 2001 (de dag waarop de bestreden uitspraak is gewezen) is veroorzaakt door verzoeken die de raadsman deed omdat hij meende meer tijd nodig te hebben voor het bestuderen van stukken, zich op het standpunt stelde dat nog een getuige gehoord moest worden en verdere stukken moesten worden bijgevoegd, en in verband met de psychische gesteldheid van verzoeker.

Het oponthoud bij de behandeling van dit cassatieberoep, gevoegd bij de vertraging die bij de behandeling in hoger beroep is opgetreden doordat de stukken door het ressortsparket (blijkens een op de stukken geplaatst stempel waren die door de Rechtbank tijdig ingestuurd) te laat ter beschikking van het Hof en de verdediging zijn gesteld, vormen naar mijn inzicht een overschrijding van de redelijke termijn die door strafvermindering genoegzaam kan worden geredresseerd. Voorts meen ik - wederom anders dan de steller van het middel - niet dat de mate waarin de redelijke termijn is overschreden tot een grotere matiging van de straf moet voeren dan de Hoge Raad in de regel toepast.

Het middel treft derhalve slechts in zoverre doel dat de gebruikelijke vermindering van de opgelegde straf aangewezen is.

Het tweede middel keert zich tegen de hierboven reeds genoemde beslissing dat het betoog van de raadsman niet voldeed aan de eisen die aan een verweer gesteld moeten worden.

Dienaangaande is in de bestreden uitspraak overwogen:

Vervolgens heeft het Hof enkele verweren betreffende de rechtmatigheid van de bewijsgaring verworpen, waaraan het de overweging heeft toegevoegd:

In de toelichting op het middel wordt betoogd dat het verweer wel degelijk een aantal specifieke, en (wat de feiten alsmede de geschonden rechtsregels en belangen betreft) voldoende nauwkeurig omschreven stellingen inhield. Daarom zou het Hof in strijd met de art. 358, derde lid, en 359, tweede lid, Sv (voor zover het verweer uitmondde in de stelling dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk verklaard dient te worden) en met de rechtspraak (voor zover het verweer inhield dat bewijsmateriaal onrechtmatig is verkregen) hebben nagelaten een beslissing op het verweer en de diverse onderdelen daarvan te geven.

Ik kan mij voorstellen dat de pleitaantekeningen bij het Hof enige irritatie, en wellicht een gevoel van moedeloosheid, hebben gewekt. Het stuk bevat een aaneenschakeling van klachten, of suggesties, betreffende onrechtmatig handelen waarbij ten dele (processuele) feiten worden genoemd die, zoals zij worden gepresenteerd, met schendingen van rechtsnormen niet aanstonds in verband zijn te brengen, laat staan dat zij zodanige onrechtmatigheden kunnen opleveren dat het vervolgingsrecht kan worden aangetast. Zo valt niet in te zien waarom de omstandigheid dat de Rechtbank heeft moeten beslissen op een beklag tegen het opleggen van 'beperkingen' op zichzelf beschouwd relevant is voor beoordeling van de rechtmatigheid van het optreden van het Openbaar Ministerie. Evenmin valt in te zien waarom in dit licht belang toekomt aan de omstandigheid dat de Rechtbank een bezwaarschrift tegen een "summiere tenlastelegging" (waarmee wordt gedoeld op een dagvaarding die op de voet van art. 261, derde lid, Sv is uitgebracht) heeft afgewezen.

Verder worden in de pleitaantekeningen regelmatig vragen opgeworpen of suggesties gedaan op grond van hetgeen de raadsman uit de stukken meende te kunnen afleiden; waarnemingen of conclusies van verbalisanten die volgens de raadsman niet juist konden zijn, of gegevens die volgens hem achtergehouden moeten zijn. Het resultaat is een betoog waarin slechts met moeite valt te achterhalen welke opsporings- en vervolgingsdaden nu precies een onrechtmatigheid aankleeft, welke rechtsregels geschonden zouden zijn, en hoe verzoeker daardoor in zijn belangen is geschaad.

Ofschoon men zich die moeite dient te getroosten om de pleitaantekeningen te volgen, moet de steller van het middel worden nagegeven dat er enkele stellingen in voorkomen die een voldoende aanduiding bevatten van onrechtmatigheden waardoor verzoeker in zijn belangen zou zijn geschaad.

Daartoe behoort de klacht over de berechtingsduur in hoger beroep. Naar aanleiding van het eerste middel merkte ik reeds op dat het Hof daarin een verweer had moeten zien dat een gemotiveerde beslissing vergt, al kon het in verband met zijn beperkte (uitsluitend op verval van het vervolgingsrecht gerichte) strekking slechts worden verworpen.

Naar mijn inzicht eveneens terecht wordt in de toelichting op het middel voorts opgemerkt dat de pleitaantekeningen de herkenbare stelling inhouden dat er een pro-actieve (verkennende) onderzoeksfase is geweest waarbij ook verzoeker en zijn woning zijn geobserveerd, terwijl deze observaties een meer dan beperkte inbreuk op verzoekers persoonlijke levenssfeer hebben opgeleverd waarvoor de algemene taakstelling in art. 2 van de Politiewet 1993 geen toereikende wettelijke grondslag biedt.

De steller van het middel wijst er verder op dat in de pleitaantekeningen breedvoerig is betoogd dat een vordering tot het instellen van een gerechtelijk vooronderzoek tegen verzoeker kennelijk achterwege is gebleven teneinde de verdediging van bepaalde informatie onkundig te laten. Ook is in den brede betoogd dat onderzoeksverrichtingen buiten de stukken zijn gehouden.

Over de feitelijke grondslag van het (onderdeel van het) verweer betreffende de observaties heeft het Hof ten dele beslist. Ten betoge dat er sprake moet zijn geweest van een pro-actief (verkennend) onderzoek voerde de raadsman aan dat weliswaar twee personen ([medeverdachte 1] en [medeverdachte 2]) reeds sedert september/oktober 1996 als verdachten werden aangemerkt, doch nadien is vastgesteld dat de verdenking ten aanzien van [medeverdachte 1] ongefundeerd was, en ten aanzien van [medeverdachte 2] geen gegevens voorhanden waren waarop destijds een verdenking gebaseerd kon zijn. Eerst de vondst van 2000 kilogram hashish, bij een op 11 september 1997 gehouden huiszoeking, kon, aldus de raadsman, steun geven aan een bepaalde verdenking. De opmerking dat inmiddels was gebleken dat [medeverdachte 1] ten onrechte als verdachte is aangemerkt stoelt kennelijk op de omstandigheid dat deze persoon door het Gerechtshof eerder is vrijgesproken van al hetgeen hem was tenlastegelegd, naar luid van de pleitaantekeningen omdat op basis van onjuiste gegevens een gerechtelijk vooronderzoek tegen hem was ingesteld.

Ter verwerping van een gevoerd 'onrechtmatig verkregen bewijsverweer' heeft het Hof vastgesteld dat op 23 februari 1996 een gerechtelijk vooronderzoek is geopend tegen zekere [betrokkene 1], in welk kader telefoongesprekken zijn afgeluisterd. In augustus 1996 is vastgesteld dat [betrokkene 1] telefoongesprekken voerde met [medeverdachte 1], uit welke gesprekken de politie afleidde dat zij betrekking konden hebben op een transport van verdovende middelen naar België. Op grond daarvan zijn in het gerechtelijk vooronderzoek tegen [betrokkene 1] vanaf 22 augustus 1996 vier telefoonlijnen afgeluisterd die [medeverdachte 1] in gebruik had. Dat voerde tot de verdenking dat ook [medeverdachte 1] bij het transporteren van verdovende middelen betrokken was.

De stelling dat er sprake is geweest van onderzoek in een pro-actieve of verkennende fase, aangezien de politie niet over een concrete verdenking kan hebben beschikt, is in de bestreden uitspraak derhalve weerlegd.

Het Hof heeft evenwel geen beslissing gegeven op de stelling dat het observeren van verzoeker en diens woning een méér dan beperkte inbreuk op de persoonlijke levenssfeer heeft veroorzaakt, waarvoor geen toereikende wettelijk grondslag is aan te wijzen. De raadsman noemde elf observaties, gedaan tussen begin mei 1997 en half september 1997.

Er is evenmin een beslissing gegeven op de stelling dat een vordering tot het instellen van een gerechtelijk vooronderzoek achterwege is gebleven teneinde bepaalde informatie aan de verdediging te onthouden, terwijl ook overigens onderzoekshandelingen zijn verzwegen.

Bij de beoordeling of de bestreden uitspraak hierdoor een tekortkoming vertoont die tot vernietiging dient te leiden moet worden vooropgesteld dat een beroep op de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie wegens onrechtmatig optreden slechts binnen strikte grenzen kans van slagen kan hebben.

In verband met onrechtmatig optreden zal de bevoegdheid om de verdachte (verder) te vervolgen het Openbaar Ministerie slechts ontzegd mogen worden indien aannemelijk is dat er ernstige inbreuken op de beginselen van een behoorlijke procesorde zijn gemaakt, waardoor doelbewust of met grove verwaarlozing van diens belangen tekort is gedaan op het recht van de verdachte op een eerlijke behandeling van zijn zaak, vgl. HR NJ 1996, 249. In uitzonderlijke gevallen kan er voldoende aanleiding zijn het Openbaar Ministerie wegens onrechtmatigheden niet-ontvankelijk te verklaren ook zonder dat de verdachte daadwerkelijk in zijn belangen is geschaad, namelijk indien er sprake is van onrechtmatig handelen waardoor essentiële voorwaarden voor een behoorlijke strafprocedure ernstig zijn aangetast, vgl. HR NJ 1999, 567. De kring van mogelijke onrechtmatigheden die een zo zwaarwegende inbreuk op de grondslagen van het strafproces vormen dient zeer eng te worden getrokken, vgl. HR NJ 2002, 8.

In dit licht bezien heeft het Hof niet ten onrechte vastgesteld dat het in de pleitaantekeningen ontwikkelde betoog onvoldoende onderbouwd is.

Het betoog gaat er namelijk aan voorbij dat art. 181 Sv de officier van justitie niet verplicht om, telkens wanneer weer een volgende persoon als verdachte is aangemerkt, ook tegen die persoon een gerechtelijk vooronderzoek te voeren, of te vorderen dat ook die persoon in een reeds lopend gerechtelijk vooronderzoek als verdachte zal worden genoemd. De officier van justitie mag een dergelijke vordering achterwege laten indien hij geen noodzaak ziet voor onderzoekshandelingen die pas mogelijk zijn na het instellen van een gerechtelijk vooronderzoek tegen een bepaalde persoon. Zolang de behoefte daaraan niet rijst kan het opsporingsonderzoek tegen alle, inmiddels bekend geworden, verdachten worden voortgezet terwijl slechts één of enkele van die verdachten als zodanig in een gerechtelijk vooronderzoek zijn aangewezen. Het in verband met dat gerechtelijk vooronderzoek verzamelde bewijs kan tegen alle verdachten, ook degenen tegen wie het gerechtelijk vooronderzoek niet is ingesteld, worden gebruikt, vgl. HR NJ 1991, 343. Achterwege laten van een gerechtelijk vooronderzoek tegen een bepaalde verdachte is slechts onrechtmatig te noemen indien hij daardoor in een rechtens te respecteren belang is geschaad, vgl. HR NJ 1991, 527.

Kennelijk vormden de tegen [betrokkene 1] en [medeverdachte 1] ingestelde gerechtelijke vooronderzoeken een toereikende basis om het opsporingsonderzoek in de gewenste richting te kunnen voortzetten. Met het oog daarop, en gelet op de omstandigheid dat een officier van justitie in beginsel niet gehouden is om iedere, in het opsporingsonderzoek geïdentificeerde, verdachte als zodanig te laten aanwijzen in een gerechtelijk vooronderzoek, had de raadsman nader moeten uiteenzetten welke belangen van verzoeker ertoe hadden moeten nopen hem in een gerechtelijk vooronderzoek als verdachte te benoemen.

De stelling dat een gerechtelijk vooronderzoek tegen verzoeker (in de aan diens aanhouding voorafgaande onderzoeksfase) is vermeden met het onzuivere oogmerk de verdediging bepaalde informatie te onthouden, treft ook mij als onvoldoende onderbouwd. Dat geldt ook voor de stelling dat verrichtingen of bevindingen in het opsporingsonderzoek zijn verzwegen of verkeerd voorgesteld. Dit onderdeel van het betoog berustte in belangrijke mate op gevolgtrekkingen van de raadsman: door de politie vermelde gegevens die hem onwaarschijnlijk voorkwamen of een gang van zaken zoals die zich volgens de raadsman in werkelijkheid moet hebben voorgedaan.

Van dat laatste betoog heeft het Hof overigens één onderdeel verworpen. De raadsman leidde uit de stukken af dat een zogenaamde 'inkijkoperatie' in een garagebox waarin nadien een huiszoeking is ingesteld op zichzelf reeds een huiszoeking moet zijn geweest. Dat heeft het Hof in zijn beslissingen op de verweren betreffende de rechtmatigheid van de bewijsgaring onaannemelijk geacht.

Al met al meen ik dat het Hof ten aanzien van één punt in het ontvankelijkheidsverweer een beslissing had moeten geven. Dat is de stelling dat het observeren van verzoeker een zodanige inbreuk op diens persoonlijke levenssfeer heeft veroorzaakt - zonder dat daarvoor (medio 1997, toen in de wetgeving nog geen bepaling als het huidige art. 126g Sv was opgenomen) een wettelijke grondslag voorhanden was - dat die inbreuk tot het niet-ontvankelijk verklaren van het Openbaar Ministerie moet bijdragen. Die stelling kon het Hof naar mijn inzicht evenwel slechts verwerpen. Observaties die in een tijdsbestek van nog geen vier maanden bij elf gelegenheden zijn gedaan kunnen in redelijkheid niet worden aangemerkt als een zó aanzienlijke inbreuk op de persoonlijke levenssfeer dat doelbewust of met grove verwaarlozing van diens belangen tekort is gedaan aan verzoekers recht op een eerlijke procedure, en kunnen evenmin worden beschouwd als een ernstige inbreuk op de normen die tot de zwaarwegende grondslagen van een behoorlijke procesvoering behoren.

Resteert de vraag of de bestreden uitspraak vernietigd moet worden omdat naar aanleiding van het door de raadsman aangevoerde niet is beslist omtrent de bruikbaarheid van bewijsmateriaal dat door de gestelde onrechtmatigheden is verkregen.

Dat is naar mijn inzicht niet aangewezen. Het Hof heeft een gemotiveerde beslissing gegeven op twee van die gestelde onrechtmatigheden. In de bestreden uitspraak is onaannemelijk bevonden dat de 'inkijkoperatie' in een garagebox in feite een huiszoeking is geweest, en eveneens onaannemelijk genoemd dat verzoekers identiteit alleen op grond van in die garagebox aangetroffen documenten is vastgesteld, zoals de raadsman had aangenomen. Ook heeft het Hof - op niet onbegrijpelijke gronden - geoordeeld dat de verdenking tegen de medeverdachte [medeverdachte 1] op rechtmatige wijze tot stand is gekomen.

Er is geen nadrukkelijk beslissing gegeven op de stelling dat gegevens die zijn verkregen door een huiszoeking op het adres [a-straat 1] te [woonplaats] - de (toenmalige) woning van verzoeker - voor het bewijs onbruikbaar zijn "[n]iet alleen omdat deze huiszoeking, geplaatst in het gerechtelijk vooronderzoek tegen [medeverdachte 2] kennelijk buiten een onderzoek tegen [verdachte] is geplaatst, teneinde [verdachte] de processuele waarborgen, gelegen in een gerechtelijk vooronderzoek te onthouden, maar ook omdat de aan de huiszoeking ten grondslag liggende beschikking van de rechtbank ontbreekt."

Zoals hierboven werd opgemerkt stond het de officier van justitie in beginsel vrij om de door hem noodzakelijk geachte huiszoekingen te doen verrichten in het kader van het tegen [medeverdachte 2] ingestelde gerechtelijk vooronderzoek. Waarom verzoeker daardoor de processuele waarborgen van een gerechtelijk vooronderzoek zijn onthouden valt niet in te zien. Ook naar aanleiding van de vordering die krachtens art. 111 (OUD) Sv werd gedaan in het tegen [medeverdachte 2] ingestelde gerechtelijk vooronderzoek diende de Rechtbank immers te beoordelen of verzoekers woning was aan te merken als een plaats waar vermoedelijk voor inbeslagneming vatbare voorwerpen aanwezig waren, en ook overigens een stelselmatig en gericht onderzoek in die woning geboden leek te zijn. Van een beperktere rechterlijke toets dan in geval de huiszoeking zou zijn gevorderd in een tegen verzoeker ingesteld gerechtelijk vooronderzoek is derhalve geen sprake.

Verder heeft het Hof in de stukken betreffende de strafzaak tegen [medeverdachte 2], waarover het beschikte omdat het ook die zaak diende te berechten, de beschikking kunnen vinden waarbij de Rechtbank aan de rechter-commissaris verlof heeft verleend op het adres [a-straat 1] te [woonplaats] huiszoeking te verrichten. Dit kan de Hoge Raad constateren omdat die stukken, met inbegrip van bedoeld verlof, nu bij hem berusten ([medeverdachte 2] is verzoeker in de zaak met griffienr. 01839/03).

Dit 'onrechtmatig verkregen bewijsverweer' had derhalve slechts verworpen kunnen worden.

Evenmin is in verband met de rechtmatige verkrijging van het bewijs een beslissing gegeven op de stelling dat de observaties van verzoeker en zijn woning een meer dan beperkte inbreuk op diens persoonlijke levenssfeer hebben gevormd, waarvoor geen toereikende wettelijke grondslag aanwezig was. Opmerking verdient dat zeven van die observaties tot bewijs zijn gebezigd.

Mij komt het voor dat het Hof heeft kunnen oordelen dat de elf door de raadsman genoemde observaties, in een periode van nog geen vier maanden, niet een zodanig inbreuk op verzoekers persoonlijke levenssfeer hebben opgeleverd dat de waarnemingen onrechtmatig werden gedaan en daarom voor het bewijs van onwaarde zijn.

Daarom behoeft de omstandigheid dat deze beslissing niet uitdrukkelijk in de bestreden uitspraak is opgenomen niet tot vernietiging daarvan te leiden.

Naar mijn inzicht is het middel derhalve vruchteloos voorgesteld.

Het derde middel behelst de klacht dat het Hof op onbegrijpelijke gronden heeft beslist dat een vordering tot wijziging van de dagvaarding in eerste aanleg terecht is toegelaten. Blijkens de stukken gaat het om een dagvaarding die overeenkomstig art. 261, derde lid, Sv is uitgebracht, en een vordering die is gedaan op de voet van art. 314a Sv.

Hieromtrent heeft het Hof overwogen:

In de toelichting op het middel wordt betoogd dat het Hof weliswaar een juiste (uit HR NJ 1998, 535 te kennen) maatstaf heeft gehanteerd, maar dat niet begrijpelijk is hoe het Hof enig verband heeft gevonden tussen de feiten in de oorspronkelijke dagvaarding en het vierde feit dat door de wijziging van de tenlastelegging is toegevoegd. Nu in de oorspronkelijk uitgebrachte dagvaarding alleen betrokkenheid bij handelingen in strijd met de Opiumwet alsmede deelneming aan een organisatie die zulke handelingen beoogde (summier) zijn tenlastegelegd, zou niet zonder meer duidelijk zijn waarin het verband gelegen kan zijn met het overtreden van de Wet wapens en munitie.

Uit de gebezigde bewijsmiddelen (bewijsmiddel 31) en de stukken van het geding kan worden opgemaakt dat de wapens en de munitie waarop de gewijzigde tenlastelegging onder 4 betrekking heeft zijn aangetroffen bij gelegenheid van de huiszoeking die, in verband met de toen reeds gerezen verdenkingen, in verzoekers woning is ingesteld. Het in HR NJ 1998, 535 bedoelde verband tussen de feiten in een (summiere en voorlopige) dagvaarding als bedoeld in art. 261, derde lid, Sv en een aanpassing van die dagvaarding op de voet van art. 314a Sv kan gelegen zijn in de omstandigheid dat aan de tenlastelegging toegevoegde feiten naar voren zijn gekomen in het opsporingsonderzoek naar de feiten waarop de oorspronkelijke dagvaarding doelt.

's Hofs oordeel is derhalve geenszins onbegrijpelijk, zodat het middel faalt.

Het vierde middel komt op tegen de afwijzing van een ter terechtzitting van 3 september 2001 gedaan verzoek de behandeling opnieuw aan te houden omdat verzoeker door de confrontatie met een op die terechtzitting gehoorde getuige zó werd aangegrepen dat hij niet in staat was de behandeling verder bij te wonen.

In het proces-verbaal van bedoelde terechtzitting is als beslissing van het Hof opgenomen dat:

In de toelichting op het middel wordt verwezen naar de (grote) vertraging bij de behandeling in hoger beroep die het Openbaar Ministerie te verwijten valt. Daarom zou het Hof in het tijdsverloop dat reeds met de behandeling in hoger beroep gemoeid was geweest geen reden hebben mogen vinden voor afwijzing van het verzoek de behandeling opnieuw aan te houden.

Naar aanleiding van het eerste middel heb ik vermeld dat de duur van de behandeling in hoger beroep deels is bepaald door de trage wijze waarop het ressortsparket de stukken aan het Hof en verdediging te beschikking heeft gesteld, maar voor een belangrijk deel ook door verzoeken die de verdediging heeft gedaan.

De opmerking dat de grote vertraging bij de behandeling in hoger beroep aan het Openbaar Ministerie te verwijten viel lijkt mij daarom niet geheel terecht.

Doch wat daar ook van zij, en aan wie het ook te wijten is geweest dat de behandeling in hoger beroep op 3 september 2001 reeds geruime tijd had genomen, het Hof mocht dat tijdsverloop in overweging nemen bij zijn beslissing op het verzoek de behandeling opnieuw aan te houden. Nu dat tijdsverloop reeds aanzienlijk was, en verzoekers vertrek uit de zittingszaal het voor hem beperkte gevolg heeft gehad dat hij slechts het requisitoir en het pleidooi niet heeft kunnen volgen, komt de hier bestreden beslissing mij niet onbegrijpelijk voor.

Het middel faalt mitsdien.

Voorafgaand aan bespreking van het vijfde en het zesde middel, waarin bewijsklachten zijn opgeworpen, geef ik - met enkele cursief weergegeven verbeteringen van taalkundige aard - de uitvoerige overwegingen weer die het Hof aan de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen heeft gewijd:

Het vijfde middel houdt in dat de bewezenverklaring ter zake van de als feit 1 tenlastegelegde deelneming aan een criminele organisatie onvoldoende steun vindt in de gebezigde bewijsmiddelen, omdat het Hof zich ten onrechte heeft verenigd met de door verbalisanten getrokken conclusie dat, waar in de gebezigde bewijsmiddelen is gesproken over "de man met de baard", op verzoeker wordt gedoeld.

Betoogd wordt dat het Hof kennelijk het oog heeft gehad op een als bewijsmiddel 20 weergegeven relaas van verbalisanten, terwijl uit dat relaas niet afgeleid zou kunnen worden dat "de zoon van de man met de baard" dezelfde persoon is als [...], en evenmin dat "de vader van [...]" dezelfde persoon is als "de man met de baard".

Bedoeld relaas houdt in dat is waargenomen dat [medeverdachte 1] op 26 augustus 1997 belde met een telefoonnummer, en [...] aan de telefoon kreeg die zich [medeverdachte 3] noemde. Vervolgens werd door afluisteren vastgesteld dat de telefoon met dit nummer door [medeverdachte 3] werd gebruikt. Op 28 augustus 1997 belde deze [medeverdachte 3] zijn vrouw op een telefoonaansluiting die bleek te behoren bij het adres van [medeverdachte 3]. Aan de hand van een foto van [medeverdachte 3] werd vastgesteld dat dit de persoon is die [...] werd genoemd.

Voorts hebben de verbalisanten vermeld dat er, omdat zowel [...] als "de man met de baard" in perceel [a-straat 1] te [woonplaats] ontmoetingen hadden met [medeverdachte 2] en [medeverdachte 1], en diverse malen was gesproken over "de zoon van de man met de baard" onderzoek is gedaan naar de vader van [medeverdachte 3]. Door fotovergelijking kon worden vastgesteld dat verzoeker "de man met de baard" is.

Mij dunkt dat het allerminst onbegrijpelijk is dat het Hof zich op grond van dit relaas en de overige bewijsmiddelen heeft verenigd met de vaststelling dat verzoeker degene is over wie in de bewijsmiddelen wordt gesproken als "de man met de baard".

Anders dan in de toelichting op het middel voorts nog is gesteld kon het Hof uit de gebezigde bewijsmiddelen afleiden dat verzoeker heeft geweten dat binnen het samenwerkingsverband van de personen, genoemd in de bewezenverklaring onder 1, het plegen van misdrijven werd beoogd.

Het middel faalt.

Het zesde middel bevat de klacht dat de bewezenverklaring ter zake van het als feit 3 tenlastegelegde onvoldoende met redenen is omkleed, omdat uit de gebezigde bewijsmiddelen niet kan volgen dat er op of omstreeks 11 september 1997 120 kilogram hashish buiten Nederlands grondgebied is gebracht, en evenmin dat verzoeker daarbij met anderen heeft samengewerkt.

Ten overstaan van Duitse opsporingsambtenaren heeft [betrokkene 2] verklaard dat hij op 8 september 1997, door een persoon wiens naam hij niet wilde noemen, is gevraagd naar het Victoria Hotel te Amsterdam te komen. [Betrokkene 2] is, samen met de persoon wiens naam hij niet wilde noemen, naar het adres van [betrokkene 5] gereden. Gezamenlijk zij naar het hotel gereden, waar de persoon wiens naam [betrokkene 2] niet wilde noemen is uitgestapt. In het hotel werd hij voorgesteld aan [betrokkene 6]. De persoon wiens naam [betrokkene 2] niet wilde noemen heeft in een voor hem onverstaanbare taal met [betrokkene 6] gesproken, en op de terugweg heeft die persoon wiens naam [betrokkene 2] niet wilde noemen een beloning van DM 10.000,= toegezegd voor het naar Duitsland brengen van hashish. Verder verklaarde [betrokkene 2] dat hij voor de "mister X" reeds vier of vijf koersritten binnen Nederland had gemaakt (bewijsmiddel 26).

Wederom ten overstaan van Duitse opsporingsambtenaren heeft [betrokkene 2] nader verklaard dat hij in opdracht van "Mister X" in 1996 vier maal transporten van Amsterdam naar Rotterdam heeft uitgevoerd, telkens verhuisdozen met hashish. Voorts verklaarde [betrokkene 2] dat deze "Mister X" dezelfde persoon was die hem op 8 september 1997 bij het Victoria Hotel in contact heeft gebracht met [betrokkene 6] (bewijsmiddel 27).

Eveneens ten overstaan van Duitse opsporingsambtenaren heeft [betrokkene 6] verklaard dat hij door een Duitse man was benaderd, die hem een beloning in het vooruitzicht stelde voor het overnemen en bewaren van hashish. Die persoon gaf [betrokkene 6] opdracht om op 8 september 1997 naar het Victoria Hotel in Amsterdam te gaan, waar hij een persoon zou ontmoeten die hem in contact zou brengen met een andere persoon die de verdovende middelen naar Duitsland zou brengen. Daar zou [betrokkene 6] de verdovende middelen moeten overnemen. [Betrokkene 6] maakte (naar te begrijpen valt: toen hij naar het Victoria Hotel in Amsterdam was gekomen) contact met een Marokkaans sprekende man, die hem voorstelde aan [betrokkene 2], die de verdovende middelen naar Duitsland zou brengen. Van een foto herkende [betrokkene 6] [medeverdachte 1] als de Marokkaans sprekende man (bewijsmiddel 27).

Uit tot bewijs gebezigde afgeluisterde telefoongesprekken kan worden afgeleid dat [medeverdachte 2] en [medeverdachte 1] op 8 september 1997 hebben bespoken dat een man met de naam [betrokkene 6] die dag zou komen; dat [medeverdachte 1] diezelfde dag [betrokkene 2] heeft gevraagd naar zijn huis te komen; dat [medeverdachte 1], eveneens op 8 september 1997, [betrokkene 6] heeft gebeld en met hem heeft gesproken over een ontmoeting in het Victoria, waarbij [medeverdachte 1] een christen met de naam [betrokkene 2] zou meenemen, en dat [medeverdachte 2] en [medeverdachte 1] onderling hebben besproken, nog steeds op 8 september 1997, dat de Duitser "50 per keer wilde doen", hetgeen [medeverdachte 1] niet wilde omdat hij niet de hele maand bezig wilde zijn. [Medeverdachte 1] zei dat [betrokkene 3] ([betrokkene 2]) twee per keer zou gaan brengen, een blik ging huren en het daarna wegbrengen (bewijsmiddelen 21 tot en met 24).

Op maandag 8 september 1997 heeft de politie observaties verricht die bevestigen dat [medeverdachte 1], [betrokkene 2] en [betrokkene 5] bij het Victoria Hotel in Amsterdam zijn geweest en daar met een Marokkaanse man in contact kwamen (bewijsmiddel 8).

Eveneens op 8 september 1997 hebben [medeverdachte 1] en [medeverdachte 2] telefonisch besproken dat [medeverdachte 1] aan degene die hij straks had gezien "1 meter 20" zou geven (bewijsmiddel 29).

Op donderdag 11 september 1997 heeft de politie uitgebreide observaties gedaan, waarbij onder meer is waargenomen dat [betrokkene 2] een Volkswagen met het kenteken [AA-00-AA] parkeert op de [d-straat] ter hoogte van perceel [1/2], waar [betrokkene 5] stond te wachten. [Betrokkene 2] en [betrokkene 5] brachten vanuit de Volkswagen drie verhuisdozen het perceel [1] binnen, en laadden vervolgens vanuit de Volkswagen vier verhuisdozen in een Opel met het kenteken [BB-00-BB].

[Betrokkene 2] is met de Opel weggereden, en met die auto via de autosnelweg A1 Duitsland binnengereden.

Eerder die dag nam de politie waar dat [medeverdachte 1] in de Opel met het kenteken [BB-00-BB] reed; dat [medeverdachte 3] junior de Volkswagen met het kenteken [AA-00-AA] kort na 14.00 uur van [betrokkene 2] heeft overgenomen, en die auto om ongeveer 15.00 uur weer aan [betrokkene 2] heeft overgedragen (bewijsmiddel 8).

Uit bewijsmiddel 28 valt af te leiden dat in een Duits vooronderzoek tegen [betrokkene 2] en [betrokkene 6] materiaal is onderzocht dat hashish bleek te zijn (bewijsmiddel 28).

In de hierboven weergegeven bewijsoverwegingen heeft het Hof nog gewezen op het telefoongesprek tussen vader en zoon [...] op (naar te begrijpen valt) donderdag 11 september 1997 waarin [medeverdachte 3] junior, dadelijk nadat hij de Volkswagen met het kenteken [AA-00-AA] weer aan [betrokkene 2] had overgedragen, aan zijn vader meldde dat hij klaar was, waarna verzoeker vroeg of alles "schoon" was.

Deze bewijsmiddelen geven voldoende steun aan de bewezenverklaring dat er op 11 september 1997 120 kilogram hashish vanuit Nederland naar Duitsland is vervoerd, en dat verzoeker daar als medepleger bij betrokken is geweest.

Het middel faalt.

Het zevende middel keert zich tegen de strafoplegging met de klacht dat aan de geldboete vervangende hechtenis is verbonden van langere duur dan de wet toestaat.

Naar luid van het derde lid van art. 24c Sr beloopt de vervangende hechtenis die volgens het eerste lid van deze bepaling bij het opleggen van een geldboete moet worden bevolen ten hoogste een jaar.

Het Hof moet dit voorschrift over het hoofd hebben gezien. Het middel is terecht voorgesteld.

Het derde lid van art. 24c Sr hield (voordat de bepaling werd aangepast aan de invoering van de Euro) voorts in dat voor elke volle vijftig gulden van de geldboete niet meer dan één dag vervangende hechtenis wordt opgelegd.

Gelet op de hoogte van de door het Hof (klaarblijkelijk met toepassing van art. 57 Sr) bepaalde geldboete kan aanstonds worden vastgesteld dat de vervangende hechtenis het wettelijk maximum van één jaar dient te belopen. Daarom kan de Hoge Raad de misslag van het Hof zelf herstellen.

Het eerste middel is terecht voorgesteld, hetgeen tot vermindering van de opgelegde straf dient te voeren.

Het zevende middel is eveneens terecht voorgesteld, maar betreft een misslag die de Hoge Raad zelf kan herstellen.

De overige middelen falen. Naar mijn inzicht lenen in ieder geval het derde tot en met het zesde middel zich voor afdoening met de in art. 81 RO bedoelde korte motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Teneinde de overschrijding van de redelijke termijn bij de behandeling van dit cassatieberoep nog zo veel mogelijk te beperken wordt deze conclusie bij vervroeging genomen, en wel op de zitting waarop de Hoge Raad de zaak voor het eerst behandelt.

Deze conclusie strekt ertoe dat de bestreden uitspraak zal worden vernietigd, doch uitsluitend ten aanzien van de strafoplegging; dat de opgelegde straf zal worden verminderd ter compensatie van het overschrijden van de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM; dat de Hoge Raad zal bepalen dat bij gebreke van betaling en verhaal van de opgelegde geldboete één jaar hechtenis zal worden toegepast, en dat het beroep voor het overige zal worden verworpen.