Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken (BPP nr. XIX) 2017/42:42 Waarborgen voor een praktische en effectieve toegang tot de rechter

Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken (BPP nr. XIX) 2017/42

42 Waarborgen voor een praktische en effectieve toegang tot de rechter

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Volgens vaste rechtspraak van het EHRM is het recht op toegang tot een rechter een essentieel onderdeel van het in art. 6 EVRM neergelegde recht op een eerlijk proces. Zonder toegang tot de rechter immers kunnen de overige rechten en beginselen van art. 6 EVRM niet worden afgedwongen. Het recht op toegang tot de rechter moet daarom effectief door de nationale autoriteiten worden gewaarborgd.1 Dat impliceert dat er geen onoverkomelijk feitelijke of financiële drempels mogen bestaan in de gang naar de overheidsrechter.2 Het heffen van griffierechten in verband met de ‘fair administration of justice’ is toelaatbaar, zolang daar tegenover staat dat zo nodig gefinancierde rechtsbijstand wordt verleend.3 Dat kan in de vorm van gratis rechtsbijstand, maar ook in de vorm van vrijstelling van betaling van kosten.4 In dit verband zal sprake zijn van een verplichting tot het verlenen van dergelijke bijstand in geval van geringe financiële draagkracht, indien de rechtzoekende is betrokken in een procedure met verplichte procesvertegenwoordiging of indien de complexiteit van de procedure kosteloze rechtsbijstand eist.5 Deze verplichting geldt niet alleen ten aanzien van natuurlijke personen, maar ook van rechtspersonen. Vgl. Wilman 2014, p. 46; HvJ EU 22 december 2010, C-279/09, ECLI:EU:C:2010:811, NJ 2011/129, m.nt. M.R. Mok, AB 2011/222, m.nt. R.J.G.M. Widdershoven (DEB/Duitsland) (recht op rechtsbijstand geldt ook voor rechtspersonen); EHRM 26 oktober 2010, EHRC 2011/7 (Marina/Letland) waarin is geoordeeld dat de heffing van griffierechten niet alleen een legitiem doel moet dienen, maar ook redelijk moet zijn in het licht van het inkomen van rechtspersonen. Volgens het EHRM moet elke procespartij namelijk de mogelijkheid worden geboden om ‘haar zaak met vrucht voor de rechter te verdedigen’.6

De financiële drempel – gevormd door (het geheel aan) griffierechten, proceskosten en (het gebrek aan) rechtsbijstand – mag dus niet prohibitief uitvallen.7 Regels die voorwaarden stellen aan de verlening van rechtsbijstand, maar ook regels over griffierechten en proceskosten, kunnen de uitoefening van het recht op toegang tot de rechter beperken.8 Dat betekent evenwel niet dat dergelijke beperkingen in strijd zijn met art. 6 EVRM c.q. art. 47 Handvest. Het recht op toegang tot de rechter is namelijk niet absoluut.9 Gelet op de aard van het recht zijn beperkingen zelfs nodig. Een onbeperkte toegang tot de rechter zou zeer onwenselijk zijn; het zou onder meer procederen stimuleren, en zodoende kunnen leiden tot een overbelasting van de rechterlijke macht en vertragingen in gerechtelijke procedures.10 De nationale autoriteiten wordt een zekere beoordelingsvrijheid (margin of appreciation) gegund ten aanzien van de concrete inhoud van deze beperkingen. Wel geldt dat de overheden dienen te waarborgen dat de toegang practical and effective is.11 Meer concreet houdt dit in dat de beperkingen van de toegankelijkheid van de rechter niet zodanig mogen zijn dat zij het recht in de kern aantasten, en dat zij een legitiem doel moeten nastreven en in redelijke verhouding moeten staan tot het beoogde doel.12 In dit verband rust een positieve verplichting op de nationale autoriteiten om te waarborgen dat processuele beperkingen in overeenstemming zijn met de vereisten van deze zogenaamde driestappentoets.

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.