HvJ EU, 30-06-2016, nr. C-205/15

De Roemeense, de Spaanse, de Franse en de Poolse regering voeren aan dat het Hof niet bevoegd is om de prejudiciële vraag te beantwoorden, omdat de aan het hoofdgeding ten grondslag liggende rechtssituatie niet binnen de werkingssfeer van het Unierecht valt. De Spaanse regering herinnert er voorts aan dat het aan de verwijzende rechter staat om het verband aan te tonen tussen de bepalingen van het Unierecht waarvan om uitlegging wordt verzocht en de in het hoofdgeding aan de orde zijnde situatie.

De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 4, lid 3, VEU, waarin het beginsel van loyale samenwerking is neergelegd, volgens hetwelk de lidstaten alle algemene en bijzondere maatregelen treffen die geschikt zijn om de nakoming van de uit de Verdragen of uit de handelingen van de instellingen van de Europese Unie voortvloeiende verplichtingen te verzekeren (arrest van 12 april 2011, DHL Express France, C-235/09, EU:C:2011:238, punt 58, en advies 2/13 van 18 december 2014, EU:C:2014:2454, punt 173), en op verschillende bepalingen van het Handvest.

Aangaande de bepalingen van het Handvest zij eraan herinnerd dat het Hof in het kader van een prejudiciële verwijzing krachtens artikel 267 VWEU het Unierecht enkel binnen de grenzen van de hem toegekende bevoegdheden kan uitleggen (arrest van 27 maart 2014, Torralbo Marcos, C-265/13, EU:C:2014:187, punt 27 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Wat de handelingen van de lidstaten betreft, wordt de werkingssfeer van het Handvest omschreven in artikel 51, lid 1, van het Handvest, dat bepaalt dat de bepalingen van het Handvest tot de lidstaten zijn gericht wanneer zij het recht van de Unie ten uitvoer brengen. Die bepaling bevestigt de vaste rechtspraak van het Hof volgens welke de in de rechtsorde van de Unie gewaarborgde grondrechten toepassing kunnen vinden in alle situaties die door het Unierecht worden beheerst, maar niet daarbuiten (arresten van 27 maart 2014, Torralbo Marcos, C-265/13, EU:C:2014:187, punten 28 en 29, en 6 oktober 2015, Delvigne, C-650/13, EU:C:2015:648, punten 25 en 26).

Wanneer een rechtssituatie niet binnen de werkingssfeer van het Unierecht valt, is het Hof derhalve niet bevoegd om daarover uitspraak te doen en kunnen de eventueel aangevoerde bepalingen van het Handvest op zich niet de grondslag vormen voor die bevoegdheid (zie arresten van 26 februari 2013, Åkerberg Fransson, C-617/10, EU:C:2013:105, punt 22; 27 maart 2014, Torralbo Marcos, C-265/13, EU:C:2014:187, punt 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 6 oktober 2015, Delvigne, C-650/13, EU:C:2015:648, punt 27).

Bijgevolg moet worden onderzocht of de rechtssituatie die ten grondslag ligt aan het hoofdgeding, binnen de werkingssfeer van het Unierecht valt.

Uit de door de verwijzende rechter verstrekte gegevens blijkt dat het hoofdgeding betrekking heeft op de gedwongen tenuitvoerlegging van een rechterlijke beslissing over de terugbetaling van een vervuilingsheffing voor motorvoertuigen die door de overheidsinstanties ten onrechte is geïnd bij de eerste inschrijving in Roemenië van een aan Toma toebehorend voertuig dat voordien in een andere lidstaat was ingeschreven.

Het Hof heeft in de arresten van 7 april 2011, Tatu (C-402/09, EU:C:2011:219), en 7 juli 2011, Nisipeanu (C-263/10, niet gepubliceerd, EU:C:2011:466), een heffing als de krachtens OUG nr. 50/2008 verschuldigde vervuilingsheffing voor motorvoertuigen in al haar vormen onverenigbaar met artikel 110 VWEU verklaard.

Voor zover het hoofdgeding de terugbetaling van een in strijd met artikel 110 VWEU geïnde heffing betreft en de lidstaten op grond van het beginsel van loyale samenwerking verplicht zijn om een dergelijke heffing en de bijbehorende rente terug te betalen en tegelijkertijd de doeltreffende bescherming van het recht van de justitiabele op terugbetaling moeten verzekeren (zie naar analogie arresten van 27 juni 2013, Agrokonsulting-04, C-93/12, EU:C:2013:432, punten 35 en 36, en 12 december 2013, Test Claimants in the Franked Investment Income Group Litigation, C-362/12, EU:C:2013:834, punt 31), moet de in het hoofdgeding aan de orde zijnde rechtssituatie derhalve worden geacht een tenuitvoerlegging van het Unierecht te betreffen en binnen de werkingssfeer van het Unierecht te vallen.

Bijgevolg is het Hof bevoegd om de prejudiciële vraag te beantwoorden.

Vooraf zij eraan herinnerd dat het Hof in het kader van de bij artikel 267 VWEU ingestelde procedure van samenwerking tussen de nationale rechterlijke instanties en het Hof tot taak heeft de nationale rechter een voor de oplossing van het bij hem aanhangige geding nuttig antwoord te geven. Daartoe kan het nodig zijn dat het Hof de voorgelegde vragen herformuleert (arrest van 17 december 2015, Viamar, C-402/14, EU:C:2015:830, punt 29 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In het kader van een procedure van gedwongen tenuitvoerlegging van een rechterlijke beslissing over de terugbetaling van een in strijd met het Unierecht geïnde heffing betwijfelt de verwijzende rechter of met het Unierecht verenigbaar zijn bepalingen als artikel 30 van OUG nr. 80/2013 en artikel 229 van het wetboek fiscaal procesrecht, die volgens die rechter een concrete uitdrukking van het in artikel 16 van de Roemeense grondwet neergelegde gelijkheidsbeginsel vormen en voorzien in vrijstellingen van het gerechtelijk zegelrecht en van het stellen van een garantie voor verzoeken van de overheidsinstanties, terwijl verzoeken van natuurlijke personen daar in beginsel niet van zijn vrijgesteld.

In deze context zij er in de eerste plaats aan herinnerd dat het recht op terugbetaling van heffingen die door een lidstaat in strijd met het Unierecht zijn geïnd, het gevolg en het complement is van de rechten die de justitiabelen ontlenen aan de bepalingen van het Unierecht die dergelijke belastingen verbieden, zoals uitgelegd door het Hof. De lidstaten zijn dus in beginsel verplicht om in strijd met het Unierecht geïnde belastingen terug te betalen, vermeerderd met rente (zie in die zin arresten van 14 april 2015, Manea, C-76/14, EU:C:2015:216, punt 45, en 6 oktober 2015, Târşia, C-69/14, EU:C:2015:662, punten 24 en 25).

Bij gebreke van Unieregelgeving inzake restitutie van ten onrechte geheven nationale belastingen is het krachtens het beginsel van de procedurele autonomie een aangelegenheid van elke lidstaat om de bevoegde rechterlijke instanties aan te wijzen en de procedureregels vast te stellen voor vorderingen die worden ingediend ter bescherming van de rechten die de belastingplichtigen aan het Unierecht ontlenen (zie met name arrest van 6 oktober 2015, Târşia, C-69/14, EU:C:2015:662, punt 26 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De procedureregels voor vorderingen die worden ingediend ter bescherming van de rechten die belastingplichtigen aan het Unierecht ontlenen, mogen niettemin niet ongunstiger zijn dan die voor soortgelijke nationale vorderingen (gelijkwaardigheidsbeginsel) en mogen de uitoefening van de door de rechtsorde van de Unie verleende rechten niet in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie met name arrest van 6 oktober 2015, Târşia, C-69/14, EU:C:2015:662, punt 27 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Aangaande in de tweede plaats de artikelen 20, 21 en 47 van het Handvest, waarnaar de verwijzende rechter in zijn vraag verwijst, zij opgemerkt dat in die bepalingen respectievelijk het beginsel van gelijkheid voor de wet, het non-discriminatiebeginsel en het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming is neergelegd.

Het Hof heeft reeds benadrukt dat artikel 47 van het Handvest het beginsel van processuele gelijkheid van partijen of van ‘equality of arms’, als onderdeel van het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming, behelst (zie in die zin arrest van 17 juli 2014, Sánchez Morcillo en Abril García, C-169/14, EU:C:2014:2099, punt 48). Aangezien dat eerste beginsel een bijzondere uitdrukking van het in artikel 20 van het Handvest neergelegde algemene beginsel van gelijkheid voor de wet vormt, moet de in punt 31 van het onderhavige arrest uiteengezette twijfel van de verwijzende rechter met name aan de hand van dat artikel 47 worden onderzocht.

Die rechter geeft niet aan om welke redenen hij in zijn vraag de uitlegging van artikel 21 van het Handvest gescheiden ziet van de uitlegging van artikel 20 van het Handvest of welk verband hij legt tussen dat artikel 21 en de op het hoofdgeding toepasselijke nationale regeling en hij maakt het derhalve niet mogelijk om te begrijpen waarom hij twijfelt aan de verenigbaarheid van een regeling als in het hoofdgeding met dat artikel 21.

Gelet op die inleidende beschouwingen moet de prejudiciële vraag aldus worden begrepen dat de verwijzende rechter in wezen wenst te vernemen of artikel 47 van het Handvest en het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidsbeginsel aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een regeling als in het hoofdgeding, die publiekrechtelijke rechtspersonen vrijstelt van de gerechtelijke zegelrechten wanneer zij verzet aantekenen tegen de gedwongen tenuitvoerlegging van een rechterlijke beslissing over de terugbetaling van in strijd met het Unierecht geïnde heffingen en hen ontslaat van de verplichting om de vereiste garantie te stellen bij de indiening van het verzoek tot opschorting van een dergelijke procedure van gedwongen tenuitvoerlegging, terwijl de verzoeken van privaatrechtelijke natuurlijke en rechtspersonen in die procedures in beginsel blijven onderworpen aan gerechtskosten.

Aangezien de prejudiciële vraag met name gerelateerd is aan de effectieve rechterlijke bescherming, voor zover zij betrekking heeft op een nationale regeling die voorziet in vrijstellingen voor bepaalde categorieën personen van bepaalde gerechtskosten, moet in de eerste plaats worden onderzocht of een regeling als in het hoofdgeding verenigbaar is met artikel 47 van het Handvest, waarin het recht op een dergelijke bescherming is neergelegd (zie in die zin arrest van 22 december 2010, DEB, C-279/09, EU:C:2010:811, punt 29).

Uit de toelichtingen op artikel 47 van het Handvest, die volgens artikel 6, lid 1, derde alinea, VEU en artikel 52, lid 7, van het Handvest in acht moeten worden genomen bij de uitlegging van het Handvest, blijkt dat de eerste en de tweede alinea van dat artikel 47 overeenkomen met artikel 6, lid 1, en artikel 13 van het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: ‘EVRM’).

Artikel 52, lid 3, van het Handvest bepaalt dat voor zover het Handvest rechten bevat die corresponderen met rechten welke zijn gegarandeerd door het EVRM, de inhoud en reikwijdte ervan dezelfde zijn als die welke er door dat verdrag aan worden toegekend. Volgens de toelichtingen op die bepaling worden de inhoud en reikwijdte van de gewaarborgde rechten niet alleen bepaald door de tekst van het EVRM, maar met name ook door de rechtspraak van het Europees Hof voor de rechten van de mens, in het licht waarvan artikel 47 van het Handvest derhalve moet worden uitgelegd (zie in die zin arrest van 22 december 2010, DEB, C-279/09, EU:C:2010:811, punten 35 en 37 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Aangaande de inhoud van dat artikel 47 heeft het Hof reeds geoordeeld dat het in die bepaling neergelegde beginsel van effectieve rechterlijke bescherming uit diverse onderdelen bestaat, met name het beginsel van ‘equality of arms’ en het recht op toegang tot de rechter (zie in die zin arrest van 6 november 2012, Otis e.a., C-199/11, EU:C:2012:684, punt 48).

Het Europees Hof voor de rechten van de mens heeft reeds geoordeeld dat het recht op toegang tot de rechter in de zin van artikel 6 EVRM denkbeeldig zou zijn indien het in de rechtsorde van een verdragsluitende staat mogelijk zou zijn dat een definitieve en bindende rechterlijke beslissing zonder uitwerking blijft ten nadele van een partij. De tenuitvoerlegging van een vonnis moet bijgevolg worden geacht integraal deel uit te maken van het ‘proces’ in de zin van dat artikel 6 (EHRM, arresten Bourdov v Rusland van 7 mei 2002, CE:ECHR:2002:0507JUD005949800, punt 34, en Săcăleanu v Roemenië van 6 september 2005, CE:ECHR:2005:0906JUD007397001, punt 55).

Uit de rechtspraak van het Hof en die van het Europees Hof voor de rechten van de mens volgt dat het recht op toegang tot de rechter geen absoluut recht is en derhalve kan worden onderworpen aan evenredige beperkingen waarmee een legitiem doel wordt nagestreefd en die dat recht niet in zijn kern aantasten, met inbegrip van beperkingen die verband houden met de betaling van de gerechtskosten (zie in die zin arresten van 22 december 2010, DEB, C-279/09, EU:C:2010:811, punten 45, 52 en 60, en 6 oktober 2015, Orizzonte Salute, C-61/14, EU:C:2015:655, punten 72 en 79, en EHRM, arrest V. M. v Bulgarije van 8 juni 2006, CE:ECHR:2006:0608JUD004572399, punten 41 en 42 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu zij opgemerkt dat de verwijzende rechter geen gegevens verstrekt waaruit blijkt dat in het hoofdgeding de toegang tot de rechter voor Toma op onevenredige wijze is belemmerd doordat de betrokkene verplicht is te hoge gerechtskosten te betalen voor de procedure waarin hij de rechterlijke beslissing heeft verkregen waarbij zijn recht op terugbetaling van een in strijd met het Unierecht geïnde heffing is erkend of voor de procedure van gedwongen tenuitvoerlegging van die beslissing of doordat hem ten onrechte rechtsbijstand is geweigerd.

Bijgevolg moet worden onderzocht of een regeling als in het hoofdgeding, die volgens de verwijzende rechter in een procedure als in het hoofdgeding tot een gebrek aan evenwicht tussen publiekrechtelijke rechtspersonen en privaatrechtelijke natuurlijke en rechtspersonen leidt, zonder evenwel de toegang tot de rechter voor deze laatste personen op onevenredige wijze te belemmeren, voldoet aan de vereisten van artikel 47 van het Handvest.

Het beginsel van ‘equality of arms’ is een logisch uitvloeisel van het begrip eerlijk proces, dat inhoudt dat elke partij een redelijke mogelijkheid moet worden geboden om haar zaak onder zodanige omstandigheden voor te dragen dat zij ten opzichte van de tegenpartij niet wezenlijk wordt benadeeld. Het door een gebrek aan evenwicht geleden nadeel moet in beginsel worden bewezen door degene die nadeel heeft geleden (zie in die zin arresten van 6 november 2012, Otis e.a., C-199/11, EU:C:2012:684, punten 71 en 72, en 17 juli 2014, Sánchez Morcillo en Abril García, C-169/14, EU:C:2014:2099, punt 49).

Een regeling die publiekrechtelijke rechtspersonen vrijstelt van de betaling van bepaalde gerechtskosten, terwijl natuurlijke personen a priori niet in aanmerking komen voor een dergelijke vrijstelling, maakt weliswaar een onderscheid tussen die personen wat de procedurele behandeling betreft van hun in een procedure als in het hoofdgeding ingediende verzoeken. Volgens de in punt 47 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte rechtspraak moet echter nog worden nagegaan of een dergelijke regeling een persoon als Toma in een ondergeschikte positie ten opzichte van zijn tegenpartij brengt wat de rechterlijke bescherming betreft van de rechten waarop die persoon zich op grond van het Unierecht kan beroepen en of zij derhalve afbreuk doet aan het eerlijke verloop van een dergelijke procedure.

In dit verband moet in de eerste plaats worden opgemerkt dat gerechtskosten in beginsel bijdragen tot de goede werking van het gerechtelijke stelsel, aangezien zij een bron van financiering voor de gerechtelijke activiteit in de lidstaten vormen (arrest van 6 oktober 2015, Orizzonte Salute, C-61/14, EU:C:2015:655, punt 73). Zoals blijkt uit artikel 1, lid 2, van OUG nr. 80/2013 en zoals de Roemeense regering in haar schriftelijke opmerkingen heeft bevestigd, is dat het doel van het gerechtelijk zegelrecht waarvoor de in artikel 30 van OUG nr. 80/2013 neergelegde vrijstelling geldt, aangezien dat zegelrecht bijdraagt aan de financiering van de door de rechterlijke instanties verrichte diensten.

Gelet op dat doel moet in navolging van de Roemeense, de Spaanse, de Franse en de Poolse regering en de Europese Commissie worden vastgesteld dat de vrijstelling voor publiekrechtelijke rechtspersonen van het gerechtelijk zegelrecht in procedures als in het hoofdgeding op zich die rechtspersonen geen procedureel voordeel oplevert, aangezien — zoals de Roemeense regering heeft uiteengezet — de betaling van dat zegelrecht door dergelijke personen ten laste van de nationale geconsolideerde begroting komt, die ook de door de rechterlijke instanties verrichte diensten financiert.

Aangaande in de tweede plaats de vrijstelling van het stellen van een garantie als vereist bij de indiening van het verzoek tot opschorting van een procedure van gedwongen tenuitvoerlegging met betrekking tot belastingschulden, zoals die bedoeld in artikel 229 van het wetboek fiscaal procesrecht, is de Roemeense regering van mening dat die garantie een waarborg vormt voor de schuldeiser die de procedure van gedwongen tenuitvoerlegging heeft ingesteld, aangezien het risico bestaat dat die procedure wordt onderbroken door een opschortingsverzoek van een schuldenaar die vervolgens wegens zijn insolventie of faillissement mogelijk niet in staat is zijn schuld te voldoen.

Zoals blijkt uit punt 32 van het onderhavige arrest moeten de lidstaten op grond van het Unierecht in strijd met dat recht geïnde belastingen terugbetalen, vermeerderd met rente. Derhalve kan niet worden aanvaard dat een lidstaat, in zijn hoedanigheid van schuldenaar in een geding als het hoofdgeding, zich op een gebrek aan middelen kan beroepen ter rechtvaardiging van een onmogelijkheid om een rechterlijke beslissing ten uitvoer te leggen waarbij het recht wordt erkend van een justitiabele op terugbetaling van in strijd met het Unierecht geïnde heffingen, vermeerderd met rente.

Aangezien het door de garantie gedekte risico in een procedure als in het hoofdgeding geen werkelijkheid kan worden, kan de in artikel 229 van het wetboek fiscaal procesrecht bedoelde vrijstelling de positie van een persoon als Toma ten opzichte van zijn tegenpartij bijgevolg niet verzwakken.

Dientengevolge moet een regeling als in het hoofdgeding — aangezien zij zich ertoe beperkt publiekrechtelijke rechtspersonen a priori vrij te stellen van de betaling van bepaalde gerechtskosten in procedures van gedwongen tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen over de terugbetaling van in strijd met het Unierecht geïnde heffingen, terwijl zij de verzoeken van privaatrechtelijke natuurlijke en rechtspersonen in dergelijke procedures in beginsel onderwerpt aan die kosten — worden geacht privaatrechtelijke natuurlijke en rechtspersonen niet in een duidelijk nadelige positie ten opzichte van de tegenpartij te brengen en derhalve geen afbreuk te doen aan het eerlijke verloop van die procedure.

Die uitlegging van artikel 47 van het Handvest wordt bevestigd door de rechtspraak van het Europees Hof voor de rechten van de mens inzake artikel 6, lid 1, EVRM. Een regeling als in het hoofdgeding moet immers worden onderscheiden van de regeling die door dat hof onverenigbaar met de vereisten van artikel 6, lid 1, EVRM is verklaard in de zaak die heeft geleid tot het arrest van het EHRM van 6 april 2006, Stankiewicz v Polen (CE:ECHR:2006:0406JUD004691799).

Op grond van de in casu aan de orde zijnde regeling was niet alleen het Openbaar Ministerie vrijgesteld van de gerechtskosten — een situatie die volgens het Europees Hof voor de rechten van de mens kon worden gerechtvaardigd door de bescherming van de openbare orde — maar moest de in het gelijk gestelde particuliere partij ook al haar proceskosten dragen, waardoor zij in een onterecht nadelige positie ten opzichte van haar tegenpartij werd gebracht (EHRM, arrest Stankiewicz v Polen van 6 april 2006, CE:ECHR:2006:0406JUD004691799, punten 68 en 69). Een regeling als in het hoofdgeding heeft geen dergelijk gevolg.

Aangaande in de tweede plaats de naleving van het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidsbeginsel moet worden opgemerkt dat niets in het dossier waarover het Hof beschikt, grond biedt voor de conclusie dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde regeling anders wordt toegepast op gedingen die zijn gebaseerd op schending van het Unierecht dan op soortgelijke gedingen die zijn gebaseerd op schending van het nationale recht en derhalve in strijd is met het gelijkwaardigheidsbeginsel (zie aangaande de inhoud van dit laatste beginsel, arresten van 12 februari 2015, Surgicare, C-662/13, EU:C:2015:89, punt 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 6 oktober 2015, Târşia, C-69/14, EU:C:2015:662, punt 32).

Hetzelfde geldt voor het doeltreffendheidsbeginsel, aangezien een nationale regeling als in het hoofdgeding — voor zover zij justitiabelen die hun rechten aan de rechtsorde van de Unie ontlenen, in procedures van gedwongen tenuitvoerlegging met betrekking tot overheidsinkomsten niet vrijstelt van kosten als in het hoofdgeding — op zichzelf de uitoefening van die rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk lijkt te maken.

Gelet op een en ander moeten artikel 47 van het Handvest alsmede het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidsbeginsel aldus worden uitgelegd dat zij zich niet verzetten tegen een regeling als in het hoofdgeding, die publiekrechtelijke rechtspersonen vrijstelt van de betaling van gerechtelijke zegelrechten wanneer zij verzet aantekenen tegen de gedwongen tenuitvoerlegging van een rechterlijke beslissing over de terugbetaling van in strijd met het Unierecht geïnde heffingen en hen ontslaat van de verplichting om een garantie te stellen bij de indiening van het verzoek tot opschorting van een dergelijke procedure van gedwongen tenuitvoerlegging, terwijl de verzoeken van privaatrechtelijke natuurlijke en rechtspersonen in die procedures in beginsel onderworpen blijven aan gerechtskosten.