HR, 24-06-2005, nr. 38183

Aan belanghebbende X is bij beschikking van 31 augustus 1998 bekendgemaakt dat de waarde van de onroerende zaak, plaatselijk bekend a-straat 1 te Q, per peildatum 1 januari 1995 is vastgesteld op ƒ 101.000.

Deze beschikking is na bezwaar gehandhaafd; het Gerechtshof te Arnhem (hierna: het Hof) heeft in zijn thans bestreden uitspraak het tegen de uitspraak op bezwaar ingediende beroep gegrond verklaard en de beschikking vernietigd. De schriftelijke uitspraak van 13 februari 2002, nr. 99/439 is gepubliceerd in Belastingblad 2002/612, m.a. Kruimel.

Het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Harderwijk (hierna: het College) heeft tegen de uitspraak van het Hof beroep in cassatie ingesteld en daarbij één middel voorgedragen. Het middel bestrijdt op drie punten 's Hofs oordeel. Primair wordt betoogd dat stacaravanchalets die op gehuurde grond zijn geplaatst roerend zijn. Belanghebbende heeft een verweerschrift ingediend.

Het Hof stelde de volgende, in cassatie onbestreden, feiten vast:

Belanghebbende heeft voor het Hof betoogd dat zijn stacaravanchalet ten onrechte als een onroerende zaak is gekwalificeerd. Het Hof heeft die stelling op grond van artikel 3:3 BW en onder verwijzing naar HR 31 oktober 1997, nr. 16 404, NJ 1998, 67 afgewezen. In cassatie wordt over dit oordeel niet geklaagd.

Belanghebbende heeft voorts (bij pleidooi) voor het Hof aangevoerd dat het College geen consequente gedragslijn volgt als het gaat om het vaststellen of een stacaravan een roerende of een onroerende zaak is. Uitsluitend caravans geplaatst op eigen grond en met het voorzieningenniveau als belanghebbendes stacaravanchalet worden beschouwd als een onroerende zaak. Als een stacaravan daarentegen op huurgrond staat wordt deze als roerende zaak aangemerkt. Belanghebbende stelt dat dit het geval is op twee parken (E en F). Deze (meer dan honderd) caravans zijn vergelijkbaar met de caravans die evenals die van belanghebbende geplaatst zijn op het park D. 'Ook deze caravans staan reeds jaren op hetzelfde stukje grond, hebben dezelfde voorzieningen en ook deze eigenaren hebben nooit het voornemen gehad om de caravan slechts voor korte tijd op de gehuurde grond te laten staan.

Het Hof heeft de stelling van belanghebbende opgevat als een beroep op het gelijkheidsbeginsel. Naar aanleiding van deze stelling heeft het Hof het College in de gelegenheid gesteld de navolgende vragen schriftelijk te beantwoorden.

Het College heeft deze vragen beantwoord. Naast hetgeen hiervoor is vermeld onder rechtsoverweging 3.3 van de uitspraak van het Hof, is door het College nog het volgende aangevoerd ter beantwoording van vraag a. 'Het beleid ten opzichte van stacaravans/chalets wijkt niet af van het beleid met betrekking tot de overige onroerende zaken binnen de gemeente. In de gemeente Q wordt conform artikel 1, lid 1, van de Wet WOZ de waarde van elke in de gemeente Q gelegen onroerende zaak bepaald en vastgesteld.

Gelet op geldende jurisprudentie1. is een stacaravan onroerend indien de eigenaar van een stacaravan eveneens zakelijk gerechtigde is van het onderliggende perceel en indien daar naast blijkt dat de stacaravan gelet op enkele fysieke vereisten, aard en inrichting klaarblijkelijk bestemd is om duurzaam ter plaatse te blijven. De bedoeling van de bouwer of opdrachtgever speelt hierbij een belangrijke rol.

Een groot aantal stacaravans/chalets binnen de gemeente Q voldoet aan deze in de jurisprudentie aan een onroerende zaak gestelde criteria. Deze stacaravans/chalets worden dan ook aangemerkt als zijnde onroerend.

Uit de jurisprudentie2. blijkt eveneens dat het zeer onwaarschijnlijk is of een stacaravan/ chalet een onroerende zaak is indien de stacaravan/chalet en het onderliggende perceel verschillende eigenaren hebben. Het is namelijk niet aannemelijk dat iemand die zijn stacaravan op grond van een ander plaatst zonder een zakelijk recht te vestigen de bedoeling heeft om zijn stacaravan duurzaam ter plaatse te laten staan.

Om het onderscheid tussen de stacaravans/chalets, in de verschillende campings/parken binnen de gemeente Q, inzichtelijk te maken is het wenselijk de stacaravans! chalets onder te verdelen in twee categorieën.

Binnen de eerste categorie is de eigenaar van een stacaravan/chalet ook eigenaar van het onderliggende perceel. De objecten binnen deze categorie voldoen eveneens aan de overige aan een onroerende zaak gestelde criteria. Opgemerkt moet worden dat deze objecten eenvoudig kadastraal af te bakenen zijn, aangezien elke stacaravan/chalet een eigen perceel heeft. De objecten binnen deze categorie zijn allemaal als zelfstandige woz-objecten gewaardeerd. De stacaravan van X valt binnen deze categorie.

Binnen de tweede categorie vallen de stacaravans!chalets waarbij de eigenaar van de stacaravan!chalet geen eigenaar is van het onderliggende perceel. De stacaravans!chalets staan op gehuurde grond zonder dat er een zakelijk recht gevestigd is. In deze categorie wordt, gelet op het voorgaande, een stacaravan/chalet binnen de gemeente Q niet aangemerkt als zijnde een onroerende zaak.

Momenteel oriënteert de gemeente Q zich samen met andere gemeenten in de regio en het taxatiebureau op de stacaravan-chaletproblematiek in het algemeen met daarbij de tweede categorie in het bijzonder, om zo op een zorgvuldige wijze een standpunt in te nemen met betrekking tot de gesignaleerde problematiek in de onderhavige situatie.

Ondertussen heeft de Waarderingskamer in haar notitie van 29 februari 2000, betreffende de waardebepaling van stacaravans, bovengenoemde werkwijze onderschreven.' Belanghebbende heeft op het schrijven van het College gereageerd.

Het Hof heeft geoordeeld dat het beroep op het gelijkheidsbeginsel slaagt en de beschikking dus niet in stand kan blijven. De redenering bestaat uit drie onderdelen. 1) Volgens het Hof is niet alleen de stacaravanchalet van belanghebbende onroerend, maar zijn alle stacaravanchalets als de onderhavige onroerend. Het is daarbij irrelevant of de stacaravanchalets op eigen of op gehuurde grond zijn geplaatst. 2) Daar het College ten onrechte alle stacaravanchalets op gehuurde grond als roerend heeft aangemerkt, is in de meerderheid van de gevallen het stacaravanchalet niet in de WOZ-waarde betrokken. Het beroep op het gelijkheidsbeginsel slaagt derhalve op basis van de zogenaamde meerderheidsregel. 3) In het geval van belanghebbende zijn het perceel en het stacaravanchalet als één onroerende zaak aangemerkt. Derhalve is de objectafbakening onjuist en dient de WOZ-beschikking vernietigd te worden.

Het College bestrijdt dit oordeel in cassatie met een middel dat drie onderdelen omvat. Allereerst wordt 's Hofs oordeel bestreden dat de stacaravanchalets als de onderhavige die op gehuurde grond zijn geplaatst onroerend zijn. Mocht dit oordeel in cassatie in stand blijven dan kan volgens het College geen sprake zijn van schending van het gelijkheidsbeginsel, nu het in casu niet gaat om gelijke gevallen. Tot slot wordt aangevoerd dat als het oordeel van het Hof dat het gelijkheidsbeginsel is geschonden juist is, dit niet noopt tot de gevolgtrekking dat er sprake is van een onjuiste objectafbakening. Het College betoogt dat de WOZ-beschikking in dat geval in stand kan blijven, doch dat de waarde dient te worden verminderd. Belanghebbende heeft het middel in al zijn onderdelen bestreden.

Het eerste onderdeel van het cassatiemiddel is gericht tegen overweging 5.6 van het Hof.

Wettelijk kader

In art. 16 Wet waardering onroerende zaken (hierna: WOZ) is de objectafbakening geregeld. Dit artikel luidt:

Voor de toepassing van de wet wordt als één onroerende zaak aangemerkt:

Op grond van de voorschriften van het Burgerlijk Wetboek3. dient te worden bepaald of een zaak onroerend is.4. De artikelen 3:3 en 3:4 BW zijn voor de vaststelling van het onroerende karakter van belang.

Art. 3:3 BW luidt:

Uit de gepubliceerde rechtspraak blijkt dat de vaststelling van het onroerende karakter van - op zichzelf genomen - verplaatsbare objecten (te denken valt aan prefab-woningen, stacaravans en portacabins) vaak voorwerp van geschil is.5.

Het belangrijke arrest Amercentrale heeft betrekking op de voorloper van art. 3:3 BW, art. 1405 BW (oud).6. De Hoge Raad overwoog:

Het criterium dat het moet gaan om zaken die naar hun aard en inrichting bestemd zijn om duurzaam ter plaatse te blijven, keert - onder verwijzing naar het arrest Amercentrale - terug in de parlementaire geschiedenis van art. 3:3 BW.7. Over het begrip duurzaam wordt opgemerkt dat:

In de rechtspraak onder het nieuw BW is dit later meermalen herhaald.9. Onder andere in het portacabinarrest.10. In dit arrest heeft de civiele kamer van de Hoge Raad een viertal uitgangspunten geformuleerd die van belang zijn voor de beoordeling van het onroerende karakter van een zaak. Deze punten zijn:

De portacabin-maatstaf heeft de Belastingkamer van de Hoge Raad aangelegd in een aantal zaken.11. Zo oordeelde de Hoge Raad in HR 5 januari 2000, BNB 2000/83:

Literatuur

Het portacabinarrest heeft veel pennen in beweging gebracht. Hierna volgt een bloemlezing met enige reacties.

Aantekening bij het portacabinarrest in V-N 1997/4334: 'Van belang is om te onderkennen dat de Hoge Raad niet heeft geoordeeld dat een portacabin te allen tijde als een onroerende zaak dient te worden aangemerkt. Slechts in de onderhavige casus met inachtneming van alle relevante feiten en omstandigheden komt de Hoge Raad tot de slotsom dat er sprake is van een onroerende zaak. Met name wanneer wordt gelet op de bij het tweede hiervoor aangegeven aandachtspunt opgesomde aspecten, rijst de vraag of bovenstaand arrest slaat op alle vergelijkbare bouwsels. Wij menen zulks te moeten betwijfelen. Slechts in identieke of vrijwel identieke situaties kan zonder meer worden aangenomen dat er sprake is van een onroerend object. De Hoge Raad formuleert in elk geval wel een aantal criteria die voor de beoordeling van de vraag of een goed/zaak al dan niet roerend is, belang kunnen zijn. De praktijk zal dan ook meer belang hebben bij de opgesomde criteria dan bij de vaststelling dat de portacabin in de onderhavige situatie onroerend was.'

Kruimels aantekening bij het portacabinarrest in Bb 1998/252: '1 Dit is een belangrijk arrest van de Hoge Raad over het begrip "onroerende zaak" zoals wij dat sedert 1992 kennen in het (nieuwe) boek 3 van het Burgerlijk Wetboek. Ingevolge artikel 3:3 NBW wordt als onroerend aangemerkt de zaak die duurzaam met de grond is verenigd, hetzij direct, hetzij indirect door vereniging met een andere (onroerende) zaak. Belangrijk is het arrest omdat de Hoge Raad hier uitdrukkelijk aangeeft dat de bedoeling van de bouwer van de opstal. De uiterlijke kenbaarheid is bepalend.

S.C.J.J. Kortmann, 'De Portacabin', AA 1998, p. 101-105: 'Gezien de formulering van rechtsoverweging 3.3 lijkt de Hoge Raad in deze beslissing algemene maatstaven te hebben willen formuleren voor de beantwoording van de vraag wanneer een ge bouw of werk duurzaam met de grond is verenigd in de zin van artikel 3:3 BW en daarmede onroerend is. Ik betwijfel echter of de Hoge Raad in deze voor de praktijk belangrijke problematiek meer duidelijkheid heeft geschapen. In het onderhavige geval is beslist dat de portacabin duurzaam met de grond is verenigd in de zin van artikel 3:3 BW en derhalve onroerend is. Is de portacabin ook bestanddeel van de grond? Deze vraag komt op, omdat in artikel 5:20, onder e, BW dezelfde formulering wordt gebruikt als in artikel 3:3 lid 1 BW. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat de formuleringen van artikel 3:3 lid 1 en artikel 5:20, onder e, bewust op elkaar zijn afgestemd.

Op grond van laatstgenoemde bepaling omvat de eigendom van de grond een gebouw dat duurzaam met de grond is verenigd. De portacabin behoort derhalve tot de eigendom van de grond. Grond en portacabin vormen samen één zaak. Dit betekent dat de portacabin bestanddeel is van de grond. De gevolgtrekking dat de portacabin bestanddeel is van de grond lijkt haaks te staan op de niet bestreden beslissing van de rechtbank dat de portacabin geen bestanddeel is in de zin van artikel 3:4 BW (vgl. Kortmann, preadvies voor de Vereniging voor Burgerlijk Recht, deel 12 1997, Vermogensrechtelijke aspecten van leasing, pp. 33/34). Deze tegenstrijdigheid zou men aldus kunnen oplossen dat bestanddeelvorming niet alleen kan plaatsvinden op grond van de criteria van artikel 3:4 BW (verkeersopvatting en verbindingscriterium), maar ook op grond van natrekking ex artikel 5:20 BW (bestanddeelvorming door wetsduiding). De parlementaire geschiedenis is op dit punt niet erg duidelijk. Deze wekt de indruk dat men zich bij de formulering van de artikelen 3:3, 3:4 en 5:20 BW onvoldoende heeft gerealiseerd dat de vragen roerend/onroerend en bestandsdeel/zelfstandige zaak weliswaar moeten worden onderscheiden, maar desalniettemin ten nauwste samenhangen. Persoonlijk zou ik de wettelijke regeling aldus willen uitleggen dat artikel 3:4 BW de algemene maatstaven geeft voor bestanddeelvorming en dat artikel 5:20 BW een nadere invulling van deze algemene maatstaven geeft voor wat betreft zaken die door de grond worden nagetrokken. Vgl. (vermoedelijk) in dezelfde zin Pitlo/Reehuis, Heisterkamp, Goederenrecht, 1994, nrs. 12-13.'

H.W. Heyman, 'Wanneer is een gebouw of werk duurzaam met de grond verenigd?', in S.E. Bartels & J.M. Milo (red.): 'Open normen in het goederenrecht', Den Haag: BJu 2000, p. 91-122 (p. 118-119): 'De conclusie die zich als eerste opdringt is: het bestemmings-criterium als zodanig levert geen deugdelijke maatstaf op voor de toepassing van de superficies-regel. Het is een maatstaf die in het kader van de aansprakelijkheid voor opstallen onder het oude BW door de Hoge Raad is ontwikkeld en daar een nuttige rol vervulde juist omdat daarmee afstand genomen werd van de beperkingen van het zakenrecht. Het is dan ook geen wonder dat het in het zakenrecht een Fremdkörper is, dat tot allerlei moeilijkheden aanleiding geeft. Deze zijn te herleiden tot het feit dat aan de superficies-regel door de toepassing van het bestemmings-criterium een te ruime werking wordt toegekend. Daardoor worden (veel) meer zaken onroerend en nagetrokken door 'de grondeigendom dan voor het rechtsverkeer wenselijk is, ontstaat frictie met de door de Hoge Raad zelf voorgestane restrictieve toepassing van de bestanddelenregel van artikel 3:4 lid 1 en blijft er nauwelijks ruimte voor de hulpzaken als bedoeld in artikel 3:254. Die gevolgen liggen ook voor de hand als men bedenkt dat het bestemmings-criterium is ontworpen om risicoaansprakelijkheid te scheppen voor een ruimere groep van zaken dan de bestanddelen, de bijzaken en de hulpzaken van het oude recht bij elkaar.

De transplantatie naar het zakenrecht komt in de wetsgeschiedenis bovendien als een onbegrijpelijke verrassing. Geheel tegen de opvattingen in de toenmalige literatuur over het Amercentrale-arrest en de bedenkingen van de regeringscommissaris in, door één kort zinnetje in de Nota van Wijzigingen, komt zij tot stand zonder enige verdere toelichting. Nergens blijkt dat de wetgever zich rekenschap heeft gegeven van de gevolgen. De Hoge Raad doet dat evenmin en baseert zich eenvoudig op datzelfde zinnetje. Dit alles is onvoldoende om ingrijpende verandering in een vanouds bestaande rechtspraktijk te rechtvaardigen. Deze ondoordacht, althans ongemotiveerd, uitgevoerde transplantatie leidt tot dermate ernstige afstotingsverschijnselen dat zij niet levensvatbaar is. Dat zij niet tot in de Wettekst zelf is doorgedrongen, maakt het gemakkelijker haar alsnog te verwerpen.'

Waarderingskamer; stappenplan stacaravans

Daar gemeenten gehouden zijn de waarde te bepalen van onroerende zaken en dit bij stacaravans geen sinecure bleek, heeft de waarderingskamer het stappenplan stacaravans opgesteld. Aan de hand van dit stappenplan konden gemeenten beoordelen of een stacaravan als roerende of onroerende zaak moet worden aangemerkt.

'Uit de jurisprudentie over de vraag of er sprake is van een onroerende zaak komt naar voren dat de zakenrechtelijke verhouding tussen de gebruiker van de stacaravan en de ondergrond (zoals deze uit de kadastrale registratie blijkt) alsmede of de zaak al dan niet aangesloten is op de nutsvoorzieningen, bepalende factoren zijn.

Het stappenplan stacaravans van de Waarderingskamer is kritisch tegen het licht gehouden.

M.M. Franse & P.J.M. Saarloos, 'Het "stappenplan stacaravans": een stap in de goede richting?!', Bb 2000/763: 'In het "stappenplan stacaravans" wordt het begrip "met de grond verenigd" in stap 1 vertaald naar de zakenrechtelijke verhouding tussen de gebruiker van de stacaravan en de ondergrond. Indien de stacaravan is geplaatst op gehuurde grond zonder dat er een recht van opstal is gevestigd (mogelijkheid 3 van stap 1), wordt er geen aandacht besteed aan de feitelijke situatie van de stacaravan ten opzichte van de ondergrond. In de hiervoor aangehaalde jurisprudentie wordt daarentegen, naar onze mening, juist de nadruk gelegd op de feitelijke situatie. Daarnaast volgt uit deze jurisprudentie dat de bedoeling van de bouwer of degene in wiens opdracht het bouwwerk wordt aangebracht van belang is bij het beantwoorden van de vraag of een stacaravan of een niet in de grond verankerde recreatiewoning als onroerend moet worden beschouwd. Om deze bedoeling zo goed mogelijk in beeld te krijgen, dienen de volgende vragen te worden beantwoord:

J. Grijns, 'Het Stappenplan stacaravans": een stap te ver?', Bb 2001/443: 'Het Stappenplan stacaravans, opgesteld om het aantal problemen bij het taxeren van recreatiebedrijven te minimaliseren, lijkt thans meer vragen dan oplossingen op te roepen. Dit wordt veroorzaakt door een te enge benadering van de met recreanten afgesloten contracten. Volledig op exploitatie gerichte bedrijven kunnen daardoor worden opgesplitst in een veelheid van zelfstandige objecten met daarop het al snel als onroerend aangemerkt kampeermiddel. Bepleit wordt recreatiebedrijven, welke standplaatsen ter beschikking stellen in beginsel als één object te waarderen en terughoudendheid te betrachten bij het als onroerend benoemen van een kampeermiddel als de stacaravan. Het meest simpele en het verstandigste zou zijn op dit soort terreinen de stacaravan vrij te stellen.

Het zou toch te dol zijn indien de overheid, die in het algemeen geen voorstander is van het uitponden van recreatieterreinen met alle negatieve gevolgen van dien voor de recreant, in het kader van de Wet WOZ profiteert van een feitelijk fictieve uitpondfilosofie.'

M.M. Franse & P.J.M. Saarloos, 'Het "stappenplan stacaravans": geen stap in de goede richting?!', Bb 2002/1139: 'Op grond van deze uitspraken staat thans, naar onze mening, vast dat het hiervoor genoemde "stappenplan stacaravans" van de Waarderingskamer in zijn huidige vorm niet bruikbaar is bij de waardebepaling in het kader van de Wet WOZ. De vraag of een stacaravan of een recreatiebungalow blijkens aard en inrichting bestemd is om duurzaam ter plaatse te blijven, dient te worden beantwoord aan de hand van de feitelijke omstandigheden van het geval en niet aan de hand van de juridische staat van de stacaravan of de recreatiebungalow. Daarnaast is thans, naar onze mening, duidelijk dat het door de Waarderingskamer gemaakte onderscheid tussen stacaravans geplaatst op eigen grond of in erfpacht uitgegeven grond enerzijds en stacaravans geplaatst op gehuurde grond anderzijds niet houdbaar is.'

W.G. van den Ban merkte in het laatste deel van zijn drieluik 'Over stacaravans en duurzame vereniging met de grond', Bb 2000/147, 2000/195 en 2001/239 op: 'Voor het stappenplan van de Waarderingskamer heeft de aangehaalde jurisprudentie ook gevolgen. De eerste stap van dit stappenplan komt naar mijn mening te vervallen omdat de rechtsverhouding tussen grondeigenaar en huurder niet van belang is [...]. Van het "stappenplan stacaravans" rest dan alleen nog de tweede stap. In het licht van de jurisprudentie lijkt het mij dan ook gewenst dat de Waarderingskamer zijn stappenplan aanpast.

Voor veel gemeenten betekent voorgaande ontwikkeling alsnog werk aan de winkel. Omdat er op de meeste bungalowparken sprake is van huur van de grond, dacht men op basis van het "stappenplan stacaravans" snel klaar te zijn met de inventarisatie van de stacaravans. De hiervoor aangehaalde jurisprudentie zorgt echter voor aanzienlijk meer werk. Werk dat niet alleen zal bestaan uit het waarderen zelf, maar veel meer nog uit het verkrijgen van de benodigde gegevens van object, eigenaar en gebruiker. Daarbij verdient de objectafbakening de nodige aandacht. Want in tegenstelling tot hetgeen men in de praktijk nog wel eens denkt, bestaan de meeste bungalowparken uit vele WOZ-objecten [...]. De regels van de objectafbakening brengen immers met zich dat de afbakening niet alleen wordt bepaald door de eigendomsgrenzen. Ook de gebruiker (van de meestal zelfstandig te gebruiken percelen) is immers bepalend voor de objectafbakening.'

De rechtspraak van de Hoge Raad heeft ertoe geleid dat de Waarderingskamer het Stappenplan stacaravans heeft ingetrokken.

Zijn stacaravanchalets op gehuurde grond roerend?

In cassatie is allereerst de vraag aan de orde of stacaravanchalets roerend zijn als deze op huurgrond staan. In cassatietermen gevat houdt dit de rechtsvraag in naar de toelaatbaarheid van een zogenaamde harde subregel.14. Het College wil de vraag of een stacaravanchalet onroerend is immers ontkennend beantwoorden als het stacaravanchalet op gehuurde grond is geplaatst.

Door het College is voor het Hof betoogd - en in cassatie wordt dit herhaald - dat stacaravanchalets roerend zijn indien deze op huurgrond zijn geplaatst. De redenering van het College is als volgt:

Hiervoor is besproken dat voor het vaststellen van het onroerende karakter van een zaak die is verenigd met de (onder)grond, van belang is of die naar aard en inrichting bestemd is om duurzaam ter plaatse te blijven. Dit dient 'naar buiten toe kenbaar te zijn'. Dit heeft mijns inziens vooral betrekking op de uiterlijke verschijningsvorm en niet zozeer op de zakenrechtelijke betrekkingen. Zo was in HR 7 juni 2002, BNB 2002/283 m.nt. Snoijink sprake van een op gehuurde grond gebouwde bungalow. De Hoge Raad oordeelde:

De in het geding zijnde harde subregel, dat stacaravanchalets als roerend moeten worden aangemerkt uitsluitend omdat deze op huurgrond zijn geplaatst, heeft slechts betrekking op het zakenrechtelijk karakter. Als dat als harde subregel zou worden aangenomen, zou dat tot gevolg hebben dat in de betreffende gevallen geen rekening wordt gehouden met de uiterlijke verschijningsvorm. Voor de vraag of een stacaravanchalet roerend is, is het hanteren van deze harde subregel niet toegestaan. Het Hof heeft terecht het gebruik daarvan afgewezen. Nu het College met betrekking tot het door hem aangevoerde verschil in duurzaamheid tussen de stacaravanchalets niets anders heeft aangevoerd dan dat de stacaravanchalets op gehuurde grond waren geplaatst, kon het Hof zonder blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting oordelen dat de stacaravanchalets onroerend zijn.

Uit het voorgaande volgt dat ook de stacaravanchalets op gehuurde grond als onroerend hadden moeten worden aangemerkt. Voor deze stacaravanchalets is ten onrechte geen WOZ-waarde vastgesteld. Het Hof heeft vervolgens vastgesteld dat binnen de gemeente Q 661 stacaravanchalets zijn geplaatst, waarvan de meerderheid op gehuurde grond is geplaatst. Aan het gegeven dat in de meerderheid van de gevallen het stacaravanchalet een juiste wetstoepassing achterwege is gebleven, heeft het Hof de gevolgtrekking verbonden dat het beroep op het gelijkheidsbeginsel slaagt.16. Het College bestrijdt dit oordeel van het Hof zoals neergelegd in rechtsoverweging 5.7.

Gelijke gevallen?

Van de zijde van het College is tegen 's Hofs oordeel aangevoerd dat het gelijkheidsbeginsel hier niet geldt, nu er geen sprake is van gelijke gevallen. Er is volgens het College een duidelijk verschil tussen 'stacaravanchalets op eigen grond en stacaravans17. op gehuurde grond. In de situatie van plaatsing op eigen grond wil de grondeigenaar zijn eigendom verrijken door er een stacaravanchalet op te plaatsen (zoals een ander een huis of kantoor op zijn grond plaatst). Hierdoor worden de mogelijkheden om op het eigendom te recreëren mogelijk, danwel aanzienlijk verbeterd. Het samenstel van grond met onderkomen krijgt hierdoor een aanzienlijk hogere benuttingsmogelijkheid.

In de situatie van plaatsing op huurgrond zoekt de huurder voor zijn eigen stacaravan een plaats om deze voor recreatiedoeleinden te plaatsen. Hiermee wordt de stacaravan overeenkomstig het doel benut. De grondeigenaar (in de meeste gevallen een ondernemer) daarentegen benut de grond door het verwerven van huuropbrengsten. Voorgaand verschil tussen eigen grond en huurgrond is naar de mening van de gemeente voldoende om een verschillende behandeling bij de waardering voor de Wet WOZ te rechtvaardigen. Nu de andersluidende conclusie van het Hof geen rekening houdt met het voren genoemde onderscheid is de conclusie in overweging 5.7 onbegrijpelijk en kan Hofs anders luidende conclusie niet in stand blijven.'

Mijns inziens is het enige verschil tussen de twee te onderscheiden groepen stacaravanchalets de zakenrechtelijke verhouding ten aanzien van de grond. In het ene geval is de eigenaar van het stacaravanchalet ook eigenaar van de grond, terwijl in het andere geval de grond wordt gehuurd. Voor de waardering in het kader van de WOZ is dit geen relevant verschil, zo volgt uit art. 17, tweede lid, WOZ. Deze bepaling laat immers de zakenrechtelijke verhouding buiten beschouwing voor de waardering:

Ook bij bijvoorbeeld een woning maakt het voor de WOZ-waarde niet uit of deze door de eigenaar wordt bewoond of door hem wordt verhuurd.18. Het Hof heeft derhalve terecht geoordeeld dat hier sprake was van gelijke gevallen.

Nadat het Hof geconstateerd heeft dat het gelijkheidsbeginsel is geschonden, heeft het daar de gevolgtrekking aan verbonden dat de beschikking wegens een onjuiste objectafbakening niet in stand kan blijven. In cassatie wordt aangevoerd dat er geen sprake is van een onjuiste objectafbakening, maar dat de schending van het gelijkheidsbeginsel dient te resulteren in een verlaging van de vastgestelde waarde.

Geen onjuiste objectafbakening doch onjuiste waardevaststelling?

De vraag die in cassatie derhalve voorligt is allereerst of de ongelijke behandeling ligt op het terrein van de objectafbakening of op het terrein van de waardering. Het Hof heeft geoordeeld dat in de bestreden beschikking het perceel van belanghebbende en het stacaravanchalet als één onroerende zaak zijn aangemerkt. In de meerderheid van de gevallen zijn de stacaravanchalets niet meegenomen in de objectafbakening. Het Hof verbindt aan deze schending van het gelijkheidsbeginsel de slotsom dat in de objectafbakening ten onrechte het stacaravanchalet is begrepen en dat derhalve, nu er sprake is van een onjuiste objectafbakening, de WOZ-beschikking dient te worden vernietigd.

Ik betwijfel echter of in de onderhavige zaak sprake is van een onjuiste objectafbakening. De beschikking zelf geeft slechts aan dat het betreft de onroerende zaak a-straat 1 te Q, dat de onroerende zaak kennelijk ook het stacaravanchalet omvat kan worden afgeleid uit de hoogte van de waarde en uit het taxatierapport. De waarde is vastgesteld op ƒ 101.000 en partijen waarderen de grond eensluidend op ƒ 29.375 (€ 13.329,79).19. Als het object wordt afgebakend zonder stacaravanchalet, dan zal de objectaanduiding in het geval van belanghebbende geen verandering ondergaan. Ik zal dit nader adstrueren.

Als in belanghebbendes geval wordt afgebakend alsof er geen stacaravanchalet is, dan zal de grond die hij in eigendom heeft als object moeten worden afgebakend. In het geval van belanghebbende, die geen andere percelen heeft die daarvoor in aanmerking komen, komt dat neer op de onroerende zaak a-straat 1 te Q. Schending van het gelijkheidsbeginsel betekent derhalve niet dat de objectafbakening in dit geval (ook20.) onjuist is. Wel is de waardering van de onroerende zaak te hoog, daar in de meerderheid van de vergelijkbare gevallen de stacaravan niet is meegenomen bij het vaststellen van de waarde. Het Hof kon derhalve niet op grond van schending van het gelijkheidsbeginsel oordelen dat de objectafbakening onjuist is, maar had de waarde dienen te verminderen tot ƒ 29.375 (€ 13.329,79), zijnde de waarde van de grond.

Bij onjuiste objectafbakening geen vernietiging beschikking?

Mocht uw Raad echter van oordeel zijn dat er sprake is van een onjuiste objectafbakening, dan dient dit naar mijn overtuiging niet te leiden tot vernietiging van de WOZ-beschikking. In de rechtspraak van uw Raad, waarbij na een voorzet van A-G Ilsink het startpunt ligt bij HR 27 september 2002, BNB 2002/376 m.nt. Van Leijenhorst, hoeft een onjuiste objectafbakening niet in alle gevallen meer te leiden tot vernietiging van de WOZ-beschikking. Uw Raad oordeelde:

In HR 8 november 2002, BNB 2003/46 is de ingezette lijn bevestigd. Ik vat uw rechtspraak als volgt samen: als een objectafbakening onjuist is in de zin van te ruim,21. vernietiging van de WOZ-beschikking onder omstandigheden achterwege kan blijven. De omstandigheden genoemd in uw arrest van 27 september 2002 hebben betrekking op 1) objecten die in gebruik zijn bij derden of 2) geheel of gedeeltelijk op het grondgebied van een andere gemeente zijn gelegen.

Ervan uitgaande dat in het onderhavige geval sprake is van een onjuiste objectafbakening, dan is er sprake van een te ruime objectafbakening. Immers, het stacaravanchalet had op grond van het gelijkheidsbeginsel buiten de objectafbakening moeten worden gelaten. Aan de hiervoor genoemde omstandigheden is niet voldaan, het stacaravanchalet is niet in gebruik bij derden en is ook niet (gedeeltelijk) gelegen op het grondgebied van een andere gemeente.

Ik zou echter menen dat de aan het arrest van 27 september 2002 ten grondslag liggende argumentatie een gedegen basis biedt voor een verdere versoepeling van het wijzigen van een te ruime objectafbakening. In mijn optiek dient wijziging van een te ruime objectafbakening mogelijk te zijn, met dien verstande dat de waarde niet hoger kan worden. Het stellen van de bijkomende eisen lijkt mij niet nodig.

Mocht uw Raad zo ver (nog) niet willen gaan, dan stel ik een uitbreiding voor van de mogelijkheden op grond waarvan een te ruime objectafbakening kan worden aangepast. In het licht van de onderhavige casus zou mijn voorkeur uitgaan naar het wijzigen van de objectafbakening op grond van het gelijkheidsbeginsel, maar het ten onrechte aanmerken van een gedeelte van het object als onroerend is ook een optie. Welke benadering uw Raad ook kiest, het resultaat van de gewijzigde objectafbakening is dat de WOZ-waarde dient te worden verlaagd naar ƒ 29.375 (€ 13.329,79 zijnde de waarde van de grond).

Het College heeft één cassatiemiddel ingediend, bestaande uit drie onderdelen.

Het eerste middelonderdeel richt zich tegen 's Hofs rechtsoverweging 5.6. Het onderdeel faalt. Immers, het Hof heeft geoordeeld dat stacaravanchalets als de onderhavige naar aard en inrichting bestemd zijn om langdurig op een zelfde plaats te blijven staan. De enkele omstandigheid dat de stacaravanchalets zijn geplaatst op gehuurde grond doet daar niet aan af. Daarvan uitgaande kon het Hof zonder blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting oordelen dat de stacaravanchalets onroerend zijn.

Het tweede middelonderdeel richt zich tegen 's Hofs rechtsoverweging 5.7. Het onderdeel faalt. Immers, het Hof heeft terecht geoordeeld dat het gelijkheidsbeginsel is geschonden.

Het derde middelonderdeel richt zich tegen 's Hofs rechtsoverweging 5.8. Het onderdeel slaagt. Immers, het Hof heeft ten onrechte geoordeeld dat sprake was van een onjuiste objectafbakening. De uitspraak kan niet in stand blijven. De Hoge Raad kan de zaak zelf afdoen door de waarde vast te stellen op € 13.329,79 (ƒ 29.375).

Ik concludeer tot gegrondverklaring van het beroep in cassatie. De uitspraak van het Hof dient te worden vernietigd. Uw raad hoeft niet te verwijzen, maar dient de WOZ-beschikking te wijzigen in € 13.329,79 (ƒ 29.375).

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G