6.4.3.3.3 Uitgelicht: § 812 BGB – condictio indebiti

333. De condictio indebiti is een Leistungskondiktion en kan worden ingesteld als een prestatie is geleverd die niet verschuldigd was, maar de schuldenaar ten onrechte in de veronderstelling verkeerde dat hij wel moest presteren.1

Als een overeenkomst in strijd is met de wet of de goede zeden, is deze overeenkomst in de meeste gevallen nietig op grond van 134 of 138 BGB. In die gevallen is zonder rechtsgrond betaald. Daarom kan de condictio indebiti worden toegepast. Samengevat zijn de vereisten: het ontvangen van iets (etwas erlangt) door een prestatie van een ander (durch Leistung) zonder rechtsgrond (ohne rechtlichen Grund).2

De mogelijkheid tot het instellen van de condictio indebiti kan worden verhinderd door het bestaan van Kondiktionssperren. Dat zijn normen die een beroep op de verrijkingsrechtelijke vordering uitsluiten. Speciaal voor de condictio indebiti geldt § 814 BGB.3 Hieruit blijkt dat terugvordering niet mogelijk is als de presterende partij wist dat hij niet verplicht was tot de prestatie, als de prestatie ziet op een morele plicht of als de prestatie beantwoordt aan het fatsoen.4 Bovendien vormt lid 2 van § 817 BGB een algemene uitsluitingsgrond voor alle Leistungskondiktionen.5 Daarnaast kan het instellen van een condictio indebiti in strijd zijn met de redelijkheid en billijkheid.6