3.3.2 Ontwikkeling rechtspraak

In de rechtspraak heeft het begrip ‘pleitbaar standpunt’ een ontwikkeling doorgemaakt, waarbij de Hoge Raad het begrip in wisselende termen heeft toegepast. Op 11 juli 1984 heeft de Hoge Raad in lijn met de voorafgaande hofuitspraak geoordeeld dat geen sprake is van opzet of grove schuld indien een standpunt wordt ingenomen dat zodanig pleitbaar is dat het op grond daarvan aannemelijk is dat de belastingplichtige heeft gemeend juist te handelen:

Op 7 september 1988 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat geen sprake is van boetewaardige opzet of grove schuld indien een ingenomen standpunt in die mate verdedigbaar is dat de belastingplichtige redelijkerwijs kan menen juist te handelen:

In dit arrest wordt gesproken over ‘verdedigbaar’ in plaats van ‘pleitbaar’. De strekking is echter hetzelfde als in de uitspraak van 11 juli 1984. Uit het arrest uit 1988 blijkt niet dat de Hoge Raad met de term ‘verdedigbaar’ iets anders bedoeld heeft dan met de eerder gebuikte term ‘pleitbaar’. Op 23 september 1992 introduceerde de Hoge Raad vervolgens het criterium ‘lichtvaardig handelen’:

De vraag is dan of de belastingplichtige zodanige argumenten heeft ter onderbouwing van zijn standpunt dat hij niet dermate lichtvaardig heeft gehandeld dat sprake is van opzet of grove schuld. De uitdrukking ‘lichtvaardig handelen’ wordt door de Hoge Raad dus zowel in relatie met opzet als met grove schuld gehanteerd. De in het arrest van 23 september 1992 gebruikte terminologie houdt de Hoge Raad ook aan in de daaropvolgende arresten.4 Jansen en Lubbers hebben opgemerkt de Hoge Raad de andere formulering is blijven gebruiken. Volgens hen is er echter geen sprake is van een nieuwe maatstaf, doch slechts van een nieuwe formulering. Over de vraag waarom de Hoge Raad een andere formulering is gaan gebruiken, kunnen we volgens Jansen en Lubbers slechts speculeren.5 Een reden zou volgens Jansen en Lubbers kunnen zijn dat in het gebruik van de woorden ‘dermate lichtvaardig handelen dat’ beter tot uitdrukking komt dat voor het opleggen van een boete sprake moet zijn van een ernstige mate van verwijtbaarheid. Voor een vergrijpboete is immers ten minste grove schuld vereist, dat wil zeggen een in laakbaarheid aan opzet grenzende onachtzaamheid. De termen pleitbaar en verdedigbaar brengen die mate van verwijtbaarheid volgens hen minder goed tot uitdrukking. Nijland deelt overigens de mening van Jansen en Lubbers dat in de woorden ‘dermate lichtvaardig handelen’ de ernst van de verwijtbaarheid beter tot uitdrukking komt.6 Dat de Hoge Raad wellicht de ernst van de verwijtbaarheid beter tot uitdrukking heeft willen brengen, betekent naar mijn idee echter niet dat de Hoge Raad inhoudelijk een wijziging heeft aangebracht ten aanzien van de toepassing van het ‘pleitbare standpunt’.

Bij de beoordeling van de vraag of sprake is van een pleitbaar standpunt, moet dus eerst worden gekeken of er argumenten zijn aan te voeren voor het door de belastingplichtige ingenomen standpunt. Vervolgens moeten die argumenten worden gewogen. Er moet namelijk worden nagegaan of de belastingplichtige met die argumenten desondanks niet dermate lichtvaardig heeft gehandeld dat sprake is van opzet of grove schuld. Er zijn dus vier mogelijkheden:

De vraag of een belastingplichtige ‘dermate lichtvaardig heeft gehandeld’ dat hem opzet of grove schuld kan worden verweten, werd zoals gezegd steeds gerelateerd aan het al dan niet hebben van ‘zodanige argumenten’. Na het arrest van 23 september 1992 zien we bij de Hoge Raad in plaats van ‘zodanige argumenten’ echter ook nog steeds ‘zodanig pleitbaar’ terugkomen.7 In een zaak waarin de omkering en verzwaring van de bewijslast aan de orde was, werd de term ‘zodanig pleitbaar’ gelijkgesteld met, of beter gezegd ingesloten in de term ‘in die mate verdedigbaar’:

De term ‘in die mate verdedigbaar’ zagen we al in het arrest uit 7 september 1988 (zie hierboven). De door de rechterlijke macht gehanteerde terminologie lijkt dus doorheen toepasbaar en inhoudelijk identiek.