2.2.4 (Het beginsel van) procedurele autonomie

Het beginsel van effectieve rechtsbescherming stelt minimumeisen aan de bescherming van de rechten die particulieren aan het Unierecht ontlenen. Om de particuliere handhaving van het Unierecht in goede banen te leiden bestaat behoefte aan procedureregels. Als in het Unierecht regelgeving op het gebied van het procesrecht ontbreekt, is het volgens vaste jurisprudentie van het HvJ een aangelegenheid van de interne rechtsorde van elke lidstaat om de bevoegde rechter aan te wijzen en de procesregels vast te stellen voor vorderingen die zijn gebaseerd op het Unierecht.1 Dit wordt aangeduid als het beginsel van procedurele autonomie. De term ‘procesregels’ moet ruim worden opgevat. Daaronder vallen alle regels en beginselen, zowel van processuele als materieelrechtelijke aard, die betrekking hebben op rechtsacties met het oog op de te verlenen bescherming,2 ongeacht de bron.3 Te denk valt aan regels over bevoegdheid, procesbelang, verjarings- en vervaltermijnen, ambtshalve toepassing van recht en regels van bewijsrecht.

Hoewel procedurele autonomie uitdrukkelijk door het HvJ als beginsel van het Unierecht is erkend,4 is dit begrip niet onomstreden. Sommige schrijvers lijken het beginsel van procedurele autonomie als tegenhanger van het beginsel van voorrang van het Unierecht te beschouwen.5 Kakouris daarentegen ontkent het bestaan ervan.6 Volgens Prechal betreft het probleem een kwestie van terminologie. Zij onderschrijft de argumenten van Kakouris in belangrijke mate. Prechal beschouwt procedurele autonomie echter als ‘snelschrift’ voor het feit dat waar in het Unierecht regels ontbreken, het Unierecht aangewezen is op nationale procesregels.7

Naar mijn mening wijst Kakouris er terecht op dat procedurele autonomie geen uitdrukking geeft aan de soevereiniteit van lidstaten. Nationale procesregels zijn slechts van toepassing indien en voor zover regelgeving in het Unierecht ontbreekt.8 Lidstaten zijn bovendien niet slechts bevoegd, maar verplicht te voorzien in rechtsmiddelen om de rechtsbescherming te verzekeren. 9 Van een autonome bevoegdheid tot het vaststellen van procedureregels is dus geen sprake. Tot slot zijn de door de lidstaten vast te stellen procedureregels onderworpen aan het hierna te bespreken gelijkwaardigheidsbeginsel en het effectiviteitsbeginsel.10 Procedurele autonomie kan daardoor niet als een tegenhanger van het beginsel van voorrang van het Unierecht worden beschouwd. Voor zover het zou gaan om een kwestie van terminologie, is de term ‘autonomie’ erg ongelukkig gekozen, met name in het licht van Costa/ENEL, waarin het HvJ deze term nu juist wel gebruikte ter afbakening van de soevereiniteit van de lidstaten.11 Omdat het begrip procedurele autonomie zo diep is ingeburgerd, wordt het begrip ook in dit onderzoek gebruikt.