2.2.2 Het begin van effectieve rechtsbescherming

Ingevolge artikel 19, eerste lid, VEU zijn lidstaten verplicht de nodige voorschriften in hun interne rechtsorde op te nemen die de rechtsbescherming van particulieren waarborgen. Deze bepaling is bij het Verdrag van Lissabon in het VEU opgenomen. Het HvJ had het recht van particulieren op de toegang tot de rechter echter al veel eerder in zijn jurisprudentie erkend.1 Het HvJ baseert dit recht op het beginsel van effectieve rechtsbescherming, dat inmiddels is neergelegd in artikel 47 van het Handvest.2 Dit is “een algemeen beginsel van gemeenschapsrecht, dat voortvloeit uit het constitutionele erfgoed dat alle lidstaten gemeen hebben en dat, onder andere, tot uitdrukking komt in de artikelen 6 en 13 van het EVRM”.3 Uit de verwijzing door het HvJ naar het EVRM blijkt de nauwe verwantschap van het beginsel van effectieve rechtsbescherming met de betrokken grondrechtbepalingen. Deze verwantschap komt ook tot uitdrukking in de eisen die uit het beginsel voortvloeien ten aanzien van de rechtsstelsels van lidstaten. Het beginsel van effectieve rechtsbescherming waarborgt het recht van particulieren op een eerlijk proces en stelt minimumeisen aan de rechtsbescherming van particulieren.4 Naast de toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige rechter5 vereist het beginsel onder meer dat de adressaat van een nadelige beslissing wordt gehoord, voordat de beslissing wordt genomen,6 dat voor beroep vatbare beslissingen worden gemotiveerd7 en dat er doeltreffende en afschrikwekkende sancties bestaan.8

De grondrechten van het EVRM maken als algemene beginselen deel uit van het Unierecht.9 Met name in het verleden paste het HvJ het in artikel 6 EVRM verankerde recht op een eerlijk proces soms rechtstreeks toe. Een voorbeeld hiervan biedt het arrest in de zaak Steffensen. In dit arrest oordeelde het HvJ dat een bewijsmiddel op grond van artikel 6 EVRM moet worden uitgesloten, als daarmee schending van het beginsel van hoor en wederhoor wordt voorkomen.10 Sinds de inwerkingtreding van het Handvest op 1 december 2009 is een tendens waarneembaar dat het HvJ de Handvestbepalingen voorop stelt.11 In recente jurisprudentie stelt het HvJ zelfs dat het in artikel 47 van het Handvest neergelegde grondrecht uitvoering geeft aan de bescherming die artikel 6 EVRM verleent, zodat alleen naar de Handvestbepaling zou moeten worden verwezen.12

Niet iedere beperking van een door het beginsel van effectieve rechtsbescherming of artikel 6 en artikel 13 EVRM gewaarborgd recht is ongeoorloofd. Grondrechten hebben namelijk geen absolute status. Het HvJ aanvaardt beperkingen, mits deze voorzien in een algemeen belang en geen onevenredige of onduldbare ingreep inhouden, waardoor de gewaarborgde rechten in hun kern worden aangetast.13 In het voor de aanbestedingspraktijk belangrijke arrest Varec aanvaardde het HvJ een beperking van het uit artikel 6 EVRM voortvloeiende beginsel van hoor en wederhoor. Het HvJ oordeelde na een afweging van het recht op effectieve rechtsbescherming, het beginsel van hoor en wederhoor en het recht op privacy, dat procespartijen geen kennis mogen nemen van in het geding gebrachte stukken die vertrouwelijke informatie en zakengeheimen bevatten.14 Bij de toetsing van nationale bepalingen aan het beginsel van effectieve rechtsbescherming speelt proportionaliteit een belangrijke rol.15

Het beginsel van effectieve rechtsbescherming verplicht zoals gezegd in de eerste plaats lidstaten de nodige voorschriften in hun interne rechtsorde op te nemen die de rechtsbescherming van particulieren waarborgen.16 Bij de handhaving van het Unierecht komt voorts een belangrijke taak toe aan de nationale rechter. De nationale rechter is op grond van het beginsel van loyale samenwerking verplicht de bescherming te verzekeren van de rechten die particulieren aan het Unierecht ontlenen.17 Het beginsel van loyale samenwerking bindt immers alle organen van de staat, dus ook rechterlijke instanties.18 Sommige schrijvers stellen dat de nationale rechter in zoverre fungeert als Unierechter.19 De nationale rechter moet zijn procesrecht uitleggen op een wijze die bijdraagt aan de verwezenlijking van het Unierecht,20 en nationale bepalingen die strijdig zijn met het beginsel van effectieve rechtsbescherming of de grondrechtbepalingen buiten toepassing laten.21