HR, 04-03-2016, nr. 15/02922

In verzet bij de rechtbank Gelderland heeft belanghebbende aanspraak gemaakt op een vergoeding van schade geleden door de lange duur van de behandeling van het beroep (verzetschrift en pleitnota en feitenvaststelling rechtbank).

Tevens heeft belanghebbende de rechtbank verzocht de Minister van Veiligheid en Justitie in het geding te betrekken teneinde zich uit te laten over de termijnoverschrijding in beroep.

In verzet heeft belanghebbende tevens aanspraak gemaakt op een proceskostenvergoeding voor een gegrond beroep, nu de rechtbank volgens belanghebbende bij de uitspraak van 25 september 2014 ambtshalve had moeten beoordelen dat sprake was van een overschrijding van de redelijke termijn van berechting, de garantievereiste zoals die volgt uit art 6, lid 1 EVRM.

De rechtbank heeft de aanspraak die belanghebbende heeft gemaakt op een vergoeding van schade geleden door de lange duur van de behandeling van het beroep onbehandeld gelaten en daarmee het recht miskend.

Vast staat dat het pro forma beroep is ingesteld op 19 maart 2012 en de uitspraak van de rechtbank is gedaan op 25 september 2014.

Tussen 19 maart 2012 en 25 september 2014 is meer dan 2 jaar verstreken, zodat de wettelijke termijn van redelijke duur van berechting ex. artikel 6, lid 1 EVRM is overschreden.

Belanghebbende heeft om die reden recht op een vergoeding van de immateriële schade wegens de lange duur van de behandeling, dan wel moet een andersluidend oordeel (nader) gemotiveerd worden met de aanwezigheid van bijzondere omstandigheden (Hoge Raad van 22 april 2005, nr. 37984, LJN AO9006, BNB2005/337).

De rechtbank heeft zich niet uitgelaten over de overschrijding van de redelijke termijn, anders dan dat de rechtbank bij zijn uitspraak van 25 september 2014 niet ambtshalve hoefde te toetsen (rechtbank: toekenning immateriële schadevergoeding, red. JV) en dat een vergoeding van schade alleen kan worden toegekend als voorafgaande aan de uitspraak daar schriftelijk om is verzocht.

De rechtbank heeft met zijn oordeel miskend dat in de verzetsprocedure is verzocht om een toekenning van de vergoeding van de immateriële schadevergoeding wegens overschrijding van de wettelijke termijn van de duur van de behandeling van het beroep en door deze klacht onbehandeld te laten heeft de rechtbank het recht miskend.

De rechtbank miskend, met zijn oordeel dat voor de toekenning van immateriële schadevergoeding wegens overschrijding van de wettelijke termijn van de duur van behandeling van het geschil steeds een verzoek ten grondslag moet liggen, het recht.

Het is vaste rechtspraak van Uw Raad dat een dergelijk verzoek zoals hiervoor bedoeld, niet met vrucht voor het eerst gedaan kan worden in cassatie, maar het is eveneens vaste rechtspraak van Uw Raad dat de rechter ambtshalve dient te onderzoeken of inbreuk is gemaakt op de onderhavige garantievereiste van artikel 6, lid 1, EVRM.

De rechtbank miskend ook overigens dat belanghebbende in verzet geklaagd heeft over de overschrijding van de redelijke termijn en de rechtbank die de inbreuk op de garantie voortkomende uit artikel 6, lid 1, EVRM moet waarborgen, alsnog tot vergoeding van de schade in verzet had moeten overgaan, maar miskend tevens, waartegen deze klacht is gericht, dat zij ambtshalve — dus zonder een daaraan voorafgaand (schriftelijk) verzoek — moet overgaan tot onderzoek of inbreuk is gemaakt op de garantie van artikel 6, lid 1, EVRM.

De rechtbank moet in zijn uitspraak blijk geven van dat onderzoek als tussen het tijdstip waarop belanghebbende laatstelijk in de gelegenheid was een klacht ter zake aan te voeren, en het tijdstip waarop uitspraak is gedaan, zoveel tijd is verstreken dat het in de bestreden uitspraak besloten liggende oordeel dat de redelijke termijn niet is overschreden, zonder nadere motivering onbegrijpelijk zou zijn. Dit laatste is het geval indien de wettelijke termijn voor het doen van uitspraak niet in acht is genomen en mede daardoor de wettelijke termijn van twee jaar is overschreden. (vgl. Hoge Raad van 22 april 2005, nr. 37.984,

ECLI:NL:HR:2005:AO9006).

Nu vast staat dat de wettelijke termijn van twee jaar voor redelijke berechting ex. artikel 6, lid 1, EVRM is overschreden, de rechtbank geen melding heeft gedaan in zijn uitspraak van 25 september 2014 van onderzoek naar die overschrijding, belanghebbende door de toepassing van de rechtbank van artikel 8:54 Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb) niet in de gelegenheid is gesteld ter zake een klacht aan te voeren dat die termijn is overschreden, heeft de rechtbank met de andersluidende opvattingen casu gevolgtrekkingen in zijn uitspraak van 25 september 2015 en het verzet het recht miskend.

Door in de uitspraak op verzet te oordelen dat voor de vergoeding van de schade wegens overschrijding van de redelijke termijn van berechting steeds een verzoek ter grondslag moet liggen heeft de rechtbank het recht miskend.

De rechtbank verwijst voor de staving van zijn rechtens onjuiste oordeel naar een arrest van Uw Raad van 12 april 2013, ECLI:NL:HR:2012:BZ6798.

In die zaak was echter in geschil of de weigering van een verzoek om immateriële schadevergoeding, na het onderzoek ter zitting, maar nog voor de uitspraak door het hof terecht was geweigerd.

De rechtbank miskend dat in onderhavig geval geen onderzoek ter zitting is geweest, nu de rechtbank buiten zitting, met een beroep op artikel 8:54 Awb, het beroep — na overschrijding van de wettelijke termijn — kennelijk niet-ontvankelijk heeft verklaard.

In een dergelijk geval al het onderhavige, waarin de wettelijke termijn voor het doen van uitspraak door de rechtbank niet in acht is genomen en mede daardoor de termijn van redelijke berechting van twee jaar ex. artikel 6, lid 1 EVRM is overschreden, en belanghebbende niet is uitgenodigd de zaak ter zitting, dan wel schriftelijk, toe te lichten, omdat de rechtbank de zaak buiten zitting heeft afgedaan, en aldus belanghebbende niet in de gelegenheid was ter zake een klacht aan te voeren, het in de bestreden uitspraak besloten liggende oordeel dat de redelijke termijn niet is overschreden, zonder nadere motivering onbegrijpelijk zou zijn.

Vastgesteld zij dat op het moment van doen van uitspraak door de rechtbank op 25 september 2014 de termijn van redelijke berechting zoals volgt uit artikel 6, lid 1 EVRM is overschreden, nu op 19 maart 2012 bezwaar is ingesteld.

Aldus is de hiervoor bedoelde wettelijke termijn in belastingzaken overschreden indien de bezwaarfase onredelijk lang heeft geduurd voor zover de duur daarvan een half jaar overschrijdt en de beroepsfase voor zover zij meer dan anderhalf jaar in beslag neemt (vgl. CRvB 26 januari 2009, nr. 05/01789, LJN BH1009, AB 2009/241). Deze regel geldt behoudens bijzondere omstandigheden. Daarbij moet met name worden gedacht aan bijzondere omstandigheden als bedoeld in onderdeel 4.5 van het arrest van de Hoge Raad van 22 april 2005, nr. 37984, LJN AO9006, BNB 2005/337.

Nu het beroep kennelijk niet-ontvankelijk is verklaard en overschrijding van de redelijke termijn in 2012, toen belanghebbende laatstelijk in de gelegenheid was gesteld (bij brief van 9 juli 2012, red. JV) een klacht ter zake aan te voeren, nog niet aan de orde was, had de rechtbank in zijn oordeel van 25 september 2014 ambtshalve blijk moeten geven van een onderzoek naar de overschrijding van de redelijke termijn. De rechtbank heeft hierin verzuimd en overweegt in verzet, nadat belanghebbende er over heeft geklaagd dat de rechtbank ambtshalve moet onderzoeken of inbreuk is gemaakt op de onderhavige garantie van artikel 6, lid 1, EVRM, geoordeeld dat niet ambtshalve wordt overgegaan tot toekenning van een immateriële schadevergoeding, nu hier steeds een verzoek ter grondslag moet liggen.

Naar ik veronderstellende wijs kan opmaken uit de motivering van de rechtbank is dat de rechtbank van oordeel is dat zij — in zijn algemeenheid niet of nimmer — ambtshalve onderzoek hoeft te verrichten of inbreuk is gemaakt op de onderhavige garantie van artikel 6, lid 1, EVRM, nu daar steeds een verzoek ter grondslag moet liggen.

Omdat dat niet duidelijk is, en ik veronderstellende wijs moet trachten op te maken wat de rechtbank met zijn oordeel bedoelt, is reeds sprake van een onvoldoende motivering.

Met zijn gegeven oordeel dat voor toekenning van een immateriële schadevergoeding, steeds, een verzoek ter grondslag moet liggen heeft de rechtbank het recht miskend.

Uw Raad heeft immers in zijn arrest van 22 april 2005, nr. 37.984, ECLI:NL:HR:2005:AO9006 overwogen dat de rechter ambtshalve dient te onderzoeken of inbreuk is gemaakt op de onderhavige garantie van artikel 6, lid 1, EVRM.

Het andersluidende oordeel van de rechtbank — zij het onjuist of onvoldoende gemotiveerd doordat de rechtbank oordeelt dat ambtshalve moet worden overgegaan tot toekenning, waar het had moeten oordelen dat de rechter ambtshalve dient te onderzoeken of inbreuk is gemaakt op de onderhavige garantie van artikel 6, lid 1, zoals ook door belanghebbende is gesteld in o.m. de pleitnota, geeft blijk van een verkeerde rechtsopvatting en/of blijk van een onjuiste motivering, dan wel had het oordeel een nadere motivering benodigd.

Ik merk verder nog op dat in het geval de rechtbank geen toepassing geeft aan artikel 8:54 Awb belanghebbende in zijn 10-dagen stuk en bij de mondelinge behandeling nog kan klagen over de overschrijding van de termijn van berechting en hij dan ook geen schriftelijk verzoek hoeft te richten aan de rechtbank zodra hij vaststelt of vast kan stellen dat de wettelijke termijn is overschreden.

Als in het geval dat de rechtbank een beroep doet op artikel 8:54 Awb belanghebbende bij de overschrijding van de wettelijke termijn van de redelijke duur van berechting, lopende de procedure de termijn moet bewaken en — indien die wordt overschreden — hem wordt tegengeworpen dat hij de rechtbank in kennis moet stellen van de overschrijding — juist zou zijn, wordt de garantievereiste uit artikel 6, lid 1 EVRM afhankelijk gesteld van de toepassing van de nationale voorschriften met betrekking tot de gekozen rechtsgang in bestuurlijke geschillen. Een dergelijke insteek doet afbreuk aan de eenheid in het recht.

Het Hof van Justitie en het EHRM maken onderscheid tussen de terugbetaling van uit het Unierecht voortkomende bestaande rechten en ontstane rechten. Het leerstuk van kracht van gewijsde is daarmee niet absoluut.

In casu had belanghebbende ten tijde van de niet-ontvankelijkverklaring volgens vaste rechtspraak van het HvJ EU rechten op een adequate terugbetaling van rente wegens in strijd met het Unierecht geheven belasting (vgl. arresten Hof van Justitie van de Europese Unie van 18 april 2013, Mariana Irimie, C-565/11, ECLI:EU:C:2013:250 en Ilie Nicolae Nicula 15 oktober 2014, C-331/13, ECLI:EU:C:2014:2285, waarin de Inspecteur had verzuimd in bezwaar en recht op toepassing van het tussenliggende tarief van berekening van de bruto-BPM volgens het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 19 december 2013, X, C-437/12, ECLI:EU:C:2013:857.

Belanghebbende heeft betoogd dat in een dergelijke situatie, waarin belanghebbende rechten heeft op grond van het Unierecht, het bestuur op grond van het voorrangsbeginsel de betrokken beschikking moet herzien, onder meer verwijzend naar de rechtspraak van het HvJ EU op het gebied van de betrokken materie, waaronder de conclusie van A-G Leger in de zaak Kuhne & Heitz, C-453/00.

De A-G betoogd dat het voorrangsbeginsel zich er tegen verzet dat nu het voorrangsbeginsel het bestuur de verplichting oplegt een beslissing te herzien, ongeacht of het te maken heeft met een uitspraak die alleen gezag van gewijsde heeft dan wel met een uitspraak die bovendien in kracht van gewijsde is gegaan.

Vgl. ook de conclusie van A-G Colomber in gelijke zin in de gevoegde zaken I21/Arcor, C-392/04 en C-422/04.

Belanghebbende heeft in zijn verzetschrift er over geklaagd dat het door het Unierecht erkende rechtszekerheidsbeginsel niet absoluut is en daarvoor op bladzijde 4 van zijn verzetschrift verwezen naar rechtspraak van het HvJ EU;

Belanghebbende heeft geklaagd over het feit dat handhaving van de niet-ontvankelijkverklaring er toe leidt dat hij de rechten die hij rechtstreeks aan het Unierecht kan ontlenen niet kan uitoefenen, nu volgens de rechtbank het rechtszekerheidsbeginsel primeert boven het beginsel van de volle werking van het Unierecht.

Belanghebbende is van mening dat de andersluidende opvatting van de rechtbank, namelijk dat het beginsel van nationale procedurele autonomie, waaronder het rechtszekerheidsbeginsel (in alle gevallen) moet prevaleren boven het beginsel van de volle werking van het Unierecht blijk geeft van een onjuiste opvatting van het recht.

Zoals A-G D. Ruiz-Jarabo Colomber terecht overweegt kan het beginsel van rechtszekerheid tot een belemmering worden voor de uniforme en correcte toepassing van het gemeenschapsrecht. Daarom is in de rechtspraak aan dat beginsel geen absoluut karakter of voorrang in iedere situatie toegekend.’

Nu vaststaat dat het andersluidende oordeel van de rechtbank er toe leidt dat belanghebbende de rechten die hij kan ontlenen aan het Unierecht niet kan uitoefenen doordat de rechtbank oordeelt dat het beginsel van procedurele autonomie voorrang behoeft boven de volle werking van het Unierecht, geeft de rechtbank blijk van een onjuiste rechtsopvatting.