HR, 31-05-2011, nr. 09/03528

Het Gerechtshof te Amsterdam, enkelvoudige kamer, zitting houdende te Arnhem, heeft verdachte bij arrest van 12 juni 2009 wegens ‘Het wederrechtelijk in een voor de openbare dienst bestemd lokaal vertoevende, zich niet op vordering van de bevoegde ambtenaar aanstonds verwijderen’ veroordeeld tot een voorwaardelijke geldboete van € 85,00 (vijfentachtig euro), met een proeftijd van twee jaren.

Verdachte heeft op 24 juni 2009 door middel van een bijzondere volmacht beroep in cassatie ingesteld tegen voornoemd arrest. Mr. G. Spong, advocaat te Amsterdam, heeft namens verdachte twee schrifturen ingezonden, houdende in totaal vier middelen van cassatie.

Eén van beide schrifturen bevat één middel. Dat middel klaagt over de beslissing van de wrakingskamer van het Gerechtshof Arnhem van 31 juli 2009 om verdachte (in die procedure: verzoeker) niet-ontvankelijk te verklaren in zijn verzoek tot wraking van de voorzitter van de enkelvoudige kamer die de strafzaak tegen hem heeft berecht.

De steller van het middel toont zich bewust van de ontvankelijkheidsdrempels die het middel zou moeten overwinnen. Hij wijst onder meer op art. 515 lid 5 Sv. Ingevolge die bepaling staat tegen de beslissing op een wrakingsverzoek geen rechtsmiddel open. Het beroep dat de steller van het middel doet op de jurisprudentiële doorbreking van het rechtsmiddelenverbod in wrakingskwesties, zoals het burgerlijk procesrecht die kent,1. is tevergeefs. Een dergelijke ‘ontsnappingsroute’ wordt immers in het strafrecht niet aanvaard.2.

Nu het middel is gericht tegen 's Hofs behandeling van en beslissing op een wrakingsverzoek, is het cassatieberoep in zoverre niet-ontvankelijk.3. Dientengevolge kan het voorgestelde middel ook niet leiden tot een beoordeling in cassatie van een eventueel gebrek in de onpartijdigheid van de rechter die de strafzaak tegen verdachte in hoger beroep heeft behandeld.4.

Dan de drie middelen uit de andere schriftuur. Het eerste middel komt op tegen de afwijzing van het ter terechtzitting gedane verzoek van verdachte om aldaar gesprekken die hij op een laptop heeft opgenomen te beluisteren.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 12 juni 2009 houdt, voor zover hier relevant, het volgende in:

Het Hof heeft de opmerking van verdachte dat hij een laptop heeft meegenomen met daarop ondersteunend bewijs kennelijk verstaan als een verzoek om de bedoelde geluidsopnamen te beluisteren.5. Het beluisteren van geluidsfragmenten wordt gerekend tot het vertonen van stukken van overtuiging.6. Verdachte heeft dus getracht om eerst ter terechtzitting in hoger beroep nieuwe stukken van overtuiging in te brengen.7.

Art. 414, lid 1 tweede volzin, Sv geeft zowel de advocaat-generaal als de verdachte de bevoegdheid om in appel nieuwe bescheiden of stukken van overtuiging over te leggen. Hoewel wordt aangenomen dat de wetgever hierbij in de eerste plaats voor ogen heeft gestaan de situatie dat nieuwe stukken vóór of bij aanvang van het onderzoek ter terechtzitting worden overgelegd, komt de bevoegdheid de partijen ook in latere stadia van het geding toe.8. De uitoefening van de bevoegdheid is onderworpen aan de eisen die voortvloeien uit de beginselen van een behoorlijke procesorde. Daaromtrent valt geen algemene regel te geven. Van geval tot geval moet worden beoordeeld of aan die eisen is voldaan, waarbij mede betekenis toekomt aan de belastende dan wel ontlastende aard van de stukken.9. Aan de hand van deze maatstaf dient de rechter zijn beslissing te motiveren, in het geval hij een verzoek om nadere stukken van overtuiging over te leggen afwijst.

Het Hof heeft de beslissing om de geluidsopnamen niet te beluisteren doen steunen op de grond dat verdachte niet vóór de zitting hierom heeft verzocht, terwijl (ook) verdachtes raadsman werd verrast door diens wens om de gesprekken te beluisteren. Uit deze motivering blijkt onvoldoende dat en waarom het Hof heeft geoordeeld dat enige eis voortvloeiend uit de beginselen van een behoorlijke procesorde aan het ter zitting beluisteren van de meegebrachte opnamen in de weg staat. Zij doet vermoeden dat het Hof de bevoegdheid van verdachte ex art. 414 lid 1 Sv om, ook zonder voorafgaand verzoek daartoe, ter zitting in hoger beroep stukken van overtuiging in te brengen heeft miskend.

Het middel slaagt.

Het tweede middel bevat de klacht dat het Hof, nadat verdachte ter zitting heeft geklaagd over het feit dat hij niet dezelfde processtukken had als het Hof, heeft verzuimd ervoor zorg te dragen dat verdachte een afschrift van de hem ontbrekende stukken kreeg en hem de tijd te gunnen om die te bestuderen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 12 juni 2009 houdt onder meer in:

Nadat verdachte aldus zijn ongenoegen kenbaar heeft gemaakt over het feit dat het Hof beschikt over een oud reclasseringsrapport en een Uittreksel Justitiële Documentatie, die zich niet bevinden in het dossier van de verdediging, is de zitting blijkens het proces-verbaal, voor zover hier relevant, als volgt verlopen:

Tenslotte blijkt uit het proces-verbaal dat de voorzitter bij het doen van zijn mondelinge uitspraak ter terechtzitting heeft medegedeeld dat hij voor wat betreft de straf in het voordeel van de verdachte onder meer de aanwezigheid van het reclasseringsrapport heeft meegewogen.

De steller van het middel meent dat art. 51 Sv is geschonden. Dat artikel luidt:

In artt. 30–34 Sv is het recht van de verdachte op kennisneming van processtukken geregeld. Ingevolge art. 33 Sv mag de verdachte zonder beperking kennisnemen van alle processtukken, nadat het gerechtelijk vooronderzoek is gesloten of geëindigd of, indien geen gerechtelijk vooronderzoek heeft plaatsgehad, zodra de kennisgeving van verdere vervolging of de dagvaarding ter terechtzitting in eerste aanleg aan hem is betekend dan wel een strafbeschikking is uitgevaardigd. Als processtuk moet worden aangemerkt alles wat zich in het dossier bevindt en hetgeen zich daarin behoort te bevinden, omdat het redelijkerwijze van belang kan zijn in hetzij voor de verdachte belastende, hetzij voor hem ontlastende zin.10. Zowel rapporten omtrent de persoon van de verdachte als uittreksels uit het algemeen documentatieregister behoren tot de processtukken die de raadsman minstens moet kunnen inzien.11.

Het recht op kennisneming van processtukken door de verdachte en de raadsman dient de interne of inwendige openbaarheid. De steller van het middel plaatst de klacht dan ook terecht in dit kader. Het uitgangspunt van interne openbaarheid, een voorwaarde voor een eerlijk proces in de zin van art. 6 EVRM, ziet op de toegankelijkheid van het onderzoek voor alle procesdeelnemers. Tijdens de behandeling ter terechtzitting moeten alle partijen alle processtukken kunnen kennen en ook overigens mogen geen voor een partij ‘stukjes geheim proces’ plaatsvinden.12. Blijkt dat de verdediging geen volledige inzage heeft gehad in het procesdossier en dat een beslissing mede is gebaseerd op een niet bij de verdediging bekend processtuk, dan leidt dit tot nietigheid van de uitspraak wegens strijd met fundamentele beginselen van een behoorlijke procesorde.13.

Ik stel voorop dat de innerlijke openbaarheid niet verlangt dat de verdediging over alle stukken kan beschikken die de rechter in zijn dossier aantreft, maar dat de verdediging kennis kan nemen van dat dossier. Gesteld noch gebleken is dat deze mogelijkheid aan de verdediging heeft ontbroken of dat het dossier nadat de verdediging de gelegenheid heeft gekregen om ervan kennis te nemen, alsnog is aangevuld. Reeds daarom faalt het middel.

In casu heeft de voorzitter bovendien, nadat verdachte bekend werd met de aanwezigheid van het oude reclasseringsrapport en het Uittreksel Justitiële Documentatie in het dossier van het Hof en hij aangaf te willen overleggen met zijn raadsman,

Gelet op deze factoren is mijns inziens aan redelijke eisen van inwendige openbaarheid voldaan.

In de toelichting op het middel wordt voorts geklaagd dat het Hof, na het ontstaan van een (ernstig vermoeden van een) vertrouwensbreuk tussen verdachte en zijn advocaat, ten onrechte niet het onderzoek ter zitting heeft geschorst teneinde verdachte in staat te stellen zich van een nieuwe raadsman te voorzien of zijn eigen verdediging voor te bereiden.

Zoals hierboven onder 5.2 (zevende aandachtsstreepje) aangegeven is ter zitting aan de orde gekomen dat verdachte en zijn raadsman, na overleg, van mening verschillen over het belang van het ontbreken van het reclasseringsrapport in het dossier van de verdediging en over het indienen van een wrakingsverzoek. De raadsman heeft het standpunt van verdachte hieromtrent overgebracht en zich daarvan gedistantieerd. Verdachte heeft zijn standpunt vervolgens zelf toegelicht. Op geen enkel moment heeft verdachte te kennen gegeven dat hij zijn raadsman aan de kant wilde zetten,14. om hem te vervangen15. of om zijn eigen verdediging te voeren16. — ook niet op de uitdrukkelijke vraag van de voorzitter wat verdachte wil, nu het voor zijn advocaat moeilijk is hem te verdedigen, of de opmerking van de voorzitter, dat hij ervan uitgaat dat de raadsman verdachte nog wil verdedigen. Sterker nog, de raadsman heeft het woord tot verdediging gevoerd, zonder dat verdachte op enigerlei wijze kenbaar heeft gemaakt dat hij hiervan niet was gediend.

Onder deze omstandigheden is het kennelijke oordeel van het Hof dat er, ondanks het geconstateerde meningsverschil tussen raadsman en verdachte, geen sprake was van een zodanige vertrouwensbreuk, dat verdachte niet meer door de betreffende advocaat wilde worden bijgestaan niet onbegrijpelijk. Mijns inziens heeft het oordeel verdachte evenmin aangetast in zijn recht op een effectieve verdediging.17.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat uit de gebezigde bewijsmiddelen niet kan volgen dat verdachte wederrechtelijk in het politiebureau vertoefde.

‘Wederrechtelijk’ is een bestanddeel van de delictsomschrijving in art. 139 lid 1 Sr, waarop de tenlastelegging in deze zaak is toegesneden.18. Dat artikellid luidt:

Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat:

Uit de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen blijkt het volgende. Verdachte kwam op het politiebureau om aangifte te doen. Een opsporingsambtenaar heeft hem medegedeeld dat er op dat moment geen aangifte zou worden opgenomen en dat hij eerst bewijsstukken diende te overleggen. Verdachte gaf aan niet te zullen vertrekken, voordat een aangifte is opgenomen. Vervolgens heeft een ambtenaar van de politie verdachte, die zich in de publieksopvang van het politiebureau lastig en verward gedroeg, te verstaan gegeven dat hij het bureau diende te verlaten. Verdachte weigerde dit, waarop de ambtenaar hem bij de arm naar de hal heeft geleid. Verdachte bleef protesteren, waarop de vordering dat hij het pand moest verlaten is herhaald. Toen verdachte hieraan niet voldeed, heeft de ambtenaar hem buiten gezet met de mededeling dat hij het bureau niet meer in mocht komen en dat hij anders zou worden aangehouden. Enkele ogenblikken later was verdachte weer binnen.

De steller van het middel betoogt dat, gelet op ieders bevoegdheid ex art. 161 Sv om aangifte te doen van een hem bekend begaan strafbaar feit en de verplichting ex art. 163 lid 5 Sv van een opsporingsambtenaar tot het ontvangen van een aangifte, verdachte niet wederrechtelijk in het politiebureau vertoefde, ook niet toen werd gevorderd dat hij het pand zou verlaten, aangezien die vordering strijdig is met het bepaalde in art. 163 lid 5 Sv. De omstandigheid dat verdachte zich lastig en verward gedroeg kan mede gelet op de hulpverlenende taak van de politie niet zonder meer als grond voor verwijdering uit een politiebureau worden aanvaard, aldus de steller van het middel.

De mate van openstelling van een voor de openbare dienst bestemd lokaal wordt beïnvloed door de functie die het lokaal vervult.19. De publieksruimten in een politiebureau staan open voor het publiek zonder onderscheid. Burgers die aangifte wensen te doen moeten daartoe welkom zijn op het bureau, ook als zij om welke reden dan ook een verwarde indruk maken. Dit laat onverlet dat bezoekers zich in de publieksruimte van een politiebureau dienen te gedragen naar de eventueel op het bureau geldende huisregels en de instructies van de aldaar werkzame ambtenaren, voor zover die ertoe dienen de ‘vrede’ op het bureau te handhaven. In de onderhavige zaak is verdachte wegens zijn lastige gedrag herhaaldelijk gemaand om het politiebureau te verlaten. Door desondanks op het bureau te blijven vertoeven, is zijn aanwezigheid daar wederrechtelijk geworden als bedoeld in art. 139 Sr. De wederrechtelijkheid wordt niet weggenomen door het gestelde motief van verdachte, dat hij aangifte wilde doen. 20.

Terzijde wijs ik er op dat het verdachte niet ronduit geweigerd is om aangifte te doen, maar dat hem is medegedeeld dat zijn aangifte niet op dat moment zou worden opgenomen en de voorwaarde is gesteld dat hij eerst bewijsstukken overlegt. 21.

Het middel faalt.

Het middel gericht tegen de beslissing op het wrakingsverzoek kan niet worden ontvangen in cassatie. Het eerste middel slaagt. De overige middelen falen.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en terugwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Arnhem teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG