HR, 13-09-2013, nr. 13/02723

(i)

[verzoeker] is wegens brandstichting in zijn woning in 2001 en geweldsdelicten bij vonnis van 27 november 2002 door de meervoudige strafkamer van de rechtbank Rotterdam tot een gevangenisstraf van één jaar en terbeschikkingstelling met (dwang)verpleging veroordeeld.1.

(ii)

Op 23 december 2004 is [verzoeker] in het kader van de TBS-maatregel opgenomen in de Van der Hoeven Kliniek te Utrecht.2.

(iii)

Na verlengingsrapportages in 2008 heeft de rechtbank Rotterdam na een daartoe strekkend verlengingsadvies van de Van der Hoeven de TBS-maatregel verlengd bij beschikking van 10 maart 2011.3.

(iv)

Na advies van psychiater [psychiater 2] van 8 juni 2011, ten aanzien van de behandeling in de nabije toekomst, om [verzoeker] versneld opnieuw te resocialiseren en daarbij tijdig de reclassering en de forensische GGZ te betrekken — als opmaat in het kader van een voorwaardelijke beëindiging van de dwangverpleging (die op 1 jaar voorwaardelijk kon worden beëindigd) en tot overdracht aan de GGZ — heeft de rechtbank medio februari 2012 de TBS-maatregel beëindigd.4.

(v)

[verzoeker] verblijft sinds 1 maart 2012 nog steeds in de Van der Hoeven Kliniek; eerst krachtens een voorlopige machtiging tot en met 1 september 20125. en vervolgens ingevolge een machtiging van 17 september 2012 tot voortgezet verblijf eindigend op 17 maart 2013.6.

(vi)

Op 15 februari 2013 heeft de officier van justitie onder overlegging van een door de, in de van der Hoeven Kliniek werkzame, psychiater dr. [psychiater 1] (hierna: psychiater [psychiater 1]) opgestelde en ondertekende geneeskundige verklaring aan de rechtbank verzocht om een opvolgende machtiging tot voortgezet verblijf van [verzoeker] in de Van der Hoeven Kliniek.

(vii)

Bij faxbrief van 26 maart 2013 heeft de advocate van [verzoeker], ten behoeve van een mondelinge behandeling van het dit geding inleidend verzoek, aan de rechtbank een kopie gezonden van een brief van [verzoeker] van 23 maart 2013. Voor zover hier van belang, bracht de advocate toen ook alvast het volgende onder de aandacht:

‘Op de eerste plaats is er vanuit cliënt bezwaar gemaakt tegen het opstellen van de geneeskundige verklaring. Cliënt kreeg eerst een AIOS, die hem kende uit de TBS-kliniek en die hem ook behandeld heeft. Hij heeft die persoon weggestuurd omdat dit voor hem geen onafhankelijk psychiater was. Daarna kreeg hij een andere psychiater, de heer [psychiater 1] maar ook die is voor hem geen onafhankelijk psychiater. Die heeft hem volgens cliënt namelijk meer dan 7 jaar behandeld in de TBS-kliniek. Beide artsen zouden volgens cliënt minder dan een jaar nog hebben behandeld. Cliënt heeft hem dit ook zo aangegeven en in de beleving van cliënt is er dan ook helemaal geen sprake geweest van een onderzoek en al helemaal niet van een onafhankelijk onderzoek. Cliënt zegt nauwelijks 5 minuten gewisseld te hebben met die psychiater. Die psychiater heeft in de ogen van cliënt feitelijk dat gesprek misbruikt voor het opstellen van een geneeskundige verklaring en die verklaring voldoet derhalve niet aan de vereisten van de wet.’

Onderstreping toegevoegd, adv.

Blijkens het proces-verbaal van de hoorzitting van 29 maart 2013 (blz. 1) heeft de rechtbank deze faxbrief toen aangemerkt als gedingstuk, van de inhoud waarvan zij volgens haar beschikking (blz. 1) voor de beslissing ook heeft kennisgenomen.

(viii)

Tijdens de mondelinge behandeling bij de rechtbank heeft de advocate herhaald7. dat zijdens [verzoeker] bezwaar werd gemaakt tegen de geneeskundige verklaring van psychiater [psychiater 1], die [verzoeker] ‘zeven jaar [heeft] behandeld in de TBS-kliniek en (…) nog minder dan een jaar geleden [heeft] behandeld’, zodat geen sprake is geweest van een onafhankelijk onderzoek/psychiater in de zin der wet.

(ix)

Bij die gelegenheid heeft de aldaar aanwezige hoofd behandeling mevrouw [hoofd behandeling] ten aanzien van de geneeskundige verklaring verklaard:8.

‘(…) dat de heer [psychiater 1] vanaf 9 december 2011 niet meer betrokken is bij de behandeling van betrokkene. Nu de geneeskundige verklaring ruim een jaar hierna is opgesteld door de heer [psychiater 1], acht mevr. [hoofd behandeling] de geneeskundige verklaring rechtmatig opgemaakt.’

Toelichting en uitwerking:

1.

De rechtbank heeft blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting voor zover zij van oordeel is geweest dat — uitsluitend en — alleen het tijdsverloop tussen de behandeling van [verzoeker] door psychiater [psychiater 1] en het moment van de door de laatste opgestelde geneeskundige verklaring bepalend en voldoende was voor een beoordeling en beantwoording van de vraag of onder de gegeven omstandigheden die geneeskundige verklaring voldeed aan de onder vigeur van art. 16 lid 1 in verbinding met art. 5 Wet Bopz en art. 5, lid 1 onder (e), EVRM gestelde eisen aangaande het daar bedoeld medisch onderzoek en de geneeskundige verklaring van een ‘niet bij de behandeling betrokken’ (onafhankelijk) psychiater.

Immers, de rechtbank heeft alsdan miskend dat in een geval als het onderhavige, waarin het gaat om een essentiële waarborg voor het grondrecht op vrijheid in die zin dat niemand van zijn vrijheid mag worden beroofd buiten de gevallen bij of krachtens de wet voorzien,9. één van de waarborgen rond de (voortzetting van) gedwongen opname is dat het geneeskundig onderzoek wordt verricht door een onafhankelijke psychiater, een psychiater die niet bij de behandeling betrokken is. Volgens de rechtspraak van uw Raad sinds HR 16 oktober 2009, NJ 2009/518; BJ 2009/4710. wordt dienaangaande niet alleen tijdsverloop maar óók de duur en de intensiteit van de behandelrelatie van (bepalend en beslissend) belang geacht.

In zijn conclusie vóór uw beschikking merkte A-G mr. Langemeijer hierover op:

‘2.6

(…) Indien meer dan een jaar is verstreken tussen het laatste behandelcontact en het psychiatrisch onderzoek, is daarmee niet zonder meer gegeven dat de desbetreffende arts kan gelden als ‘een psychiater die niet bij de behandeling was betrokken’.

Afhankelijk van de aard (dezelfde ziekteverschijnselen?), intensiteit en duur van het behandelcontact kan er reden zijn om de desbetreffende arts, ook na het verstrijken van een jaar sinds het laatste behandelcontact, nog steeds aan te merken als een psychiater die‘bij de behandeling was betrokken’. Dit zal zich in het bijzonder kunnen voordoen in de situatie dat de geneeskundige behandeling, waaraan de patiënt zich niet vrijwillig wil onderwerpen, is aangevangen of geadviseerd door de desbetreffende arts. Indien de betrokken patiënt stelt dat de psychiater die het geneeskundig onderzoek heeft verricht hem eerder in behandeling heeft gehad, en daarom niet kan gelden als een ‘niet bij de behandeling betrokken psychiater’, behoort de rechtbank dit verweer te onderzoeken.’

Onderstreping toegevoegd, adv.

Gelet op het voorgaande, heeft de rechtbank in haar bestreden oordeel aldus ten onrechte niet onderzocht of de aard, intensiteit en duur van het behandelcontact tussen psychiater [psychiater 1] en [verzoeker] zodanig waren (geweest) dat, ook na — c.q. ondanks — het verstrijken van 1 jaar sinds het laatste behandelcontact, psychiater [psychiater 1] nog steeds was aan te merken als psychiater die ‘bij de behandeling was betrokken’ en (dan ook) niet, als zodanig en zonder meer, was aan te merken als onafhankelijk psychiater als bedoeld in art. 5 (en 16) Wet Bopz en art. 5 EVRM.

Daarmee heeft de rechtbank bij haar beoordeling en beantwoording een onjuiste, te beperkte, maatstaf aangelegd, waardoor de rechtbank niet heeft geoordeeld en beslist ‘in accordance with a procedure prescribed by law’ en (de voortzetting van) de gedwongen opname van [verzoeker] krachtens haar machtiging tot voortgezet verblijf aldus (dan ook) niet kan gelden als ‘lawful detention of [a person] of unsound mind’ in de zin als bedoeld in het bepaalde in art. 5 lid 1, aanhef en onder e, EVRM en de daarop gevormde rechtspraak van het EHRM.11.

2

a.

Als de rechtbank dit niet heeft miskend en de Onder 1 bedoelde maatstaf wèl heeft toegepast, heeft zij de beschikking niet naar de eisen der wet met afdoende redenen omkleed om haar hiervoor bestreden oordeel (voldoende) begrijpelijk, controleerbaar en aanvaardbaar, te (kunnen) zijn. Uit de gegeven motivering (en verdere overwegingen van de rechtbank) kan niet worden opgemaakt dat en op welke wijze, overeenkomstig deze maatstaf, de rechtbank naast het tijdsverloop sinds het beëindigen van de behandelrelatie met psychiater [psychiater 1] ook in haar beoordeling heeft betrokken de (aard,) intensiteit en duur van de behandelrelatie met [verzoeker], die — zoals onbestreden gesteld; zie hiervoor onder (vii) t/m (ix) — ruim zeven jaar heeft bestaan gedurende en binnen het kader van de uitvoering van de aan hem strafrechtelijk opgelegde TBS-maatregel met (dwang)verpleging, welke in het(zelfde) psychiatrisch ziekenhuis was uitgevoerd onder behandeling (en begeleiding) door psychiater [psychiater 1].

Tegen die achtergrond is in het licht van deze (onbestreden) stelling van [verzoeker] zonder nadere motivering, die ontbreekt, dan ook onduidelijk om welke redenen (c.q. op grond waarvan) psychiater [psychiater 1] ondanks de (lange) duur en (hoge) intensiteit van de behandelingsrelatie in de gegeven omstandigheden valt aan te merken als ‘niet bij de behandeling betrokken’onafhankelijk psychiater als bedoeld in art. 5 (en 16) Wet Bopz en art. 5 EVRM (en daarop gevormde rechtspraak). De rechtbank heeft de beschikking in zoverre niet toereikend gemotiveerd.

b.

Voor zover de rechtbank op grond van hetgeen psychiater [psychiater 1] in rubriek 3.a onder I verklaarde (‘Betrokkene liet aanvankelijk weten niet met een psychiater in gesprek te willen gaan. Nadat betrokkene vervolgens een onderzoek door een psychiater in opleiding weigerde staat betrokkene mij uiteindelijk wel te woord’) van oordeel was dat de duur en intensiteit van hun behandelrelatie in het licht van deze verklaring niet terzake dienend was en zij om die reden aan het verweer van [verzoeker] verder zonder meer c.q. ongemotiveerd kon voorbijgaan, is dat oordeel rechtens onjuist.

Alsdan heeft de rechtbank miskend dat het enkel te woord staan van psychiater [psychiater 1] irrelevant was, nu dat onverlet liet dat de lange duur en hoge intensiteit van de behandelrelatie met [verzoeker] in het kader van diens terbeschikkingstelling — niet: het te woord staan van die psychiater — van belang/bepalend/beslissend was voor de beoordeling en beantwoording van de vraag of psychiater [psychiater 1] in de (hiervoor weer)gegeven omstandigheden, wel of niet, had te gelden als een ‘niet bij de behandeling betrokken’ onafhankelijke psychiater in de zin als bedoeld in art. 5 (en 16) Wet Bopz en art. 5 EVRM (en de daarop gevormde rechtspraak).

Immers, de in deze artikelen bedoelde onafhankelijkheid van de ‘medical expert’ wordt beoordeeld ongeacht of de betrokkene de psychiater al dan niet te woord had gestaan, en moet worden bepaald met een objectieve toets waarin vastgesteld wordt of ondanks de duur en de intensiteit van de behandelrelatie die psychiater, in voldoende mate, kan worden geacht het onafhankelijk medisch onderzoek van de betrokkene te verrichten en de vereiste geneeskundige verklaring af te geven.

c.

Bovendien, of althans, is zonder nadere motivering, die ontbreekt, onduidelijk op welke wijze de rechtbank het (enkel) te woord staan van psychiater [psychiater 1] in haar oordeel heeft betrokken bij beantwoording van de vraag onder 2.b of, en zo ja welk, gewicht de rechtbank heeft toegekend aan vorenbedoelde verklaring van de psychiater, wiens onafhankelijkheid in de zin van art. 5 (en 16) Wet Bopz en art. 5 EVRM (nu juist) ter beoordeling voorlag en moest worden vastgesteld.

Conclusie