HR, 27-03-2015, nr. 14/02198

[de vrouw] heeft [de man] op 18 oktober 2011 gedagvaard voor de Rechtbank Zwolle-Lelystad; zij heeft – heel kort samengevat2.– gevorderd dat [de man] wordt veroordeeld tot betaling van het haar toekomende aandeel van de reeds uitgekeerde pensioenbedragen en van de toekomstige, maandelijks aan [de man] uit te keren, pensioenbedragen telkens nadat deze aan hem zijn uitgekeerd.

Ter onderbouwing van haar vordering stelt [de vrouw], in de weergave van de Rechtbank,3.dat de door [de man] tijdens het huwelijk van partijen opgebouwde pensioenrechten in de ontbonden gemeenschap van goederen zijn gevallen. Aangezien [de man] inmiddels pensioengerechtigd is, dient hij over te gaan tot verrekening van zijn pensioenrechten met [de vrouw] en dient er op zijn initiatief een splitsing plaats te vinden van de opgebouwde aanspraken op het nabestaandenpensioen per datum echtscheiding, zodat zij ter zake haar eigen aanspraken verkrijgt.4.

[de man] heeft de vordering(en) bestreden; hij heeft zich primair op verjaring van de vordering tot verrekening van de pensioenrechten beroepen. Rechtsvorderingen verjaren ingevolge art. 3:306 BW na twintig jaren. Volgens hem is deze termijn aangevangen op 25 maart 1991, de datum van inschrijving van het echtscheidingsvonnis in de registers van de burgerlijke stand, zodat de vordering op 26 maart 2011 was verjaard. [de vrouw] heeft pas na laatstgenoemde datum, namelijk op 10 augustus 2011, actie ondernomen, aldus [de man].5.

[de man] heeft een voorwaardelijke reconventionele vordering ingesteld die thans (nog) niet ter zake doet. Deze is door [de vrouw] niet bestreden.6.

In reactie op het onder 2.2.1 vermelde verweer, heeft [de vrouw] erop gewezen dat art. 3:178 BW bepaalt dat ieder der deelgenoten te allen tijden verdeling kan vorderen van een gemeenschappelijk goed. Hieruit volgt dat een vordering tot verdeling niet aan verjaring onderhevig is. Volgens haar geldt de verjaringstermijn van art. 3:306 BW slechts ten aanzien van goederen die in de zin van art. 3:179 lid 2 BW bij de verdeling zijn overgeslagen en waarvan een nadere verdeling wordt gevorderd. In 1991 heeft geen verdeling van de algehele gemeenschap van goederen plaatsgevonden. Alleen de woning, de overwaarde van de woning en de hypothecaire schuld zijn in de verdeling betrokken. De pensioenrechten zouden volgens [de vrouw] daarom niet moeten worden aangemerkt als een overgeslagen goed in de zin van art. 3:179 BW, maar als een gemeenschappelijk goed waarvan op de voet van art. 3:178 lid 1 BW verdeling wordt gevorderd.

De Rechtbank heeft bij vonnis van 19 september 2012 de vorderingen van [de vrouw] afgewezen. Aan de behandeling van de in voorwaardelijke reconventie door [de man] ingestelde vordering is de Rechtbank (dus) niet toegekomen. Voor zover hier van belang, heeft de Rechtbank het volgende overwogen:

”4.3. Partijen verschillen van mening over de vraag of de vordering van [de vrouw] moet worden gekwalificeerd als een vordering tot verdeling van een overgeslagen goed ex artikel 3 :179 lid 2 of als een vordering tot verdeling van een gemeenschappelijk goed ex artikel 3:178 BW. Het antwoord op die vraag is in de onderhavige zaak van belang omdat tussen partijen niet in geschil is dat een vordering ex artikel 3:178 BW niet verjaart, terwijl een vordering ex artikel 3:179 lid 2 BW verjaart na verloop van twintig jaren. Tussen partijen is evenmin in geschil dat de vordering pas is ingesteld na verloop van meer dan twintig jaren na inschrijving van de echtscheidingsbeschikking.

De rechtbank is - met [de man] - van oordeel dat partijen in 1991 zijn overgegaan tot een algehele verdeling van de tussen hen bestaande gemeenschap van goederen. Daartoe wordt het volgende overwogen.

Partijen hebben destijds een notariële akte van scheiding en deling laten opstellen. In het kader van het opstellen en ondertekenen van voormelde akte heeft [de vrouw] een volmacht verleend.

In de volmacht staat dat deze wordt verleend:

“speciaal teneinde voor en namens haar te compareren bij de akte (….) waarbij zal worden geconstateerd de scheiding en deling van de ontbonden algehele gemeenschap van goederen, bestaan hebbend tussen haar en haar genoemde ex-echtgenoot.”

In de akte van scheiding en deling is vermeld:

“De comparanten, handelend als gemeld, verklaarden dat door de deelgenoten de hiervoor aangeduide onverdeeldheid per een december negentienhonderd eenennegentig (de overeengekomen dag van scheiding) geheel is gescheiden en gedeeld.”

Uit de hiervoor geciteerde zinsnede uit de akte van scheiding en deling, beschouwd in samenhang met de geciteerde tekst uit de volmacht, mocht [de man] redelijkerwijs opmaken dat in de akte een volledige scheiding en deling van de ontbonden algehele gemeenschap van goederen is vastgelegd.

Deze conclusie vindt steun in de omstandigheid dat er geen enkele aanwijzing is dat (een van) partijen na december 1991 de gemeenschap van enig goed heeft (hebben) willen laten voortduren en dat niet is gesteld of gebleken dat partijen in de periode tussen december 1991 en augustus 2011 nog contact hebben gehad of afspraken hebben gemaakt over de verdeling van enig gemeenschappelijk goed.

Nu in december 1991 verdeling van de gemeenschap van goederen heeft plaatsgevonden en bij die verdeling de pensioenrechten niet zijn betrokken, moeten deze worden beschouwd als een overgeslagen goed in de zin van artikel 3:179 lid 2 BW. Dat betekent dat ten aanzien van de vordering tot verrekening van de pensioenrechten een verjaringstermijn geldt van twintig jaren. [de vrouw] heeft niet betwist dat de termijn aanvangt op de datum van inschrijving van het echtscheidingsvonnis in de registers in de burgerlijke stand, zodat tussen partijen vaststaat dat de termijn is aangevangen op 25 maart 1991. De vordering is derhalve verjaard op 26 maart 2011. Gesteld noch gebleken is dat [de vrouw] de verjaring heeft gestuit.

De slotsom is dat het beroep op verjaring slaagt en dat de vorderingen zullen worden afgewezen.”

[de vrouw] is van genoemd vonnis in hoger beroep gekomen bij het Hof Arnhem-Leeuwarden. [de man] heeft verweer gevoerd.

In zijn arrest van 21 januari 2014 heeft het Hof het bestreden vonnis bekrachtigd, de kosten van het hoger beroep gecompenseerd en het meer of anders gevorderde afgewezen. Voor zover hier van belang, heeft het Hof als volgt overwogen:

“5.1 Partijen verschillen van mening over het antwoord op de vraag of de vordering van [de vrouw] een vordering tot verdeling van een overgeslagen goed als bedoeld in artikel 3:179, lid 2 BW betreft, zoals de rechtbank heeft beslist, of een vordering tot verdeling van een tot de ontbonden huwelijksgemeenschap van partijen behorend goed waaraan geen verdeling, waarbij alle tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen zijn schulden zijn betrokken als bedoeld in artikel 3: 179 lid 1 BW, is voorafgegaan.

Het antwoord op deze vraag is van belang omdat partijen het er, in verband met het beroep van [de man] op verjaring van de vordering van [de vrouw], ook in hoger beroep over eens zijn dat een vordering tot verdeling van een gemeenschappelijk goed dat bij een eerder plaatsgevonden verdeling van alle (overige) tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen is overgeslagen, verjaart na verloop van twintig jaren en dat een vordering tot verdeling van een gemeenschappelijk goed dat niet als overgeslagen goed kan worden aangemerkt, niet verjaart. Het hof heeft van dit uitgangspunt - wat daar ook van zij - uit te gaan.

Het hof zal de grieven van [de vrouw], inhoudende dat de rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat de door [de man] opgebouwde pensioenrechten een overgeslagen goed zijn als bedoeld in artikel 3:179, lid 2 BW gezamenlijk behandelen, nu zij zich daarvoor lenen.

[de vrouw] heeft gesteld dat, anders dan de rechtbank heeft overwogen, uit voornoemde akte van scheiding en deling en uit de volmacht niet blijkt dat naast de woning, verdeling van andere goederen heeft plaatsgevonden. Volgens [de vrouw] heeft [de man] dat ook niet uit die bescheiden mogen en kunnen afleiden. Zij betoogt dat, indien er afspraken zouden zijn gemaakt over de verdeling van de andere goederen, die afspraken in correspondentie of in een convenant zouden zijn vastgelegd, hetgeen niet is gebeurd. [de man] voert aan dat partijen over de verdeling van de andere goederen overeenstemming hadden bereikt en hij heeft daarbij gedetailleerd aangegeven op welke wijze de verdeling daarvan zijns inziens heeft plaatsgevonden. Volgens [de man] blijkt dat ook uit de akte van scheiding en deling en uit de hiervoor weergegeven volmacht.

Een verdeling kan plaatsvinden op de wijze en in de vorm die partijen goeddunkt (art. 3:183 lid 1 BW). De omstandigheid dat er geen geschriften zijn waaruit blijkt dat volledige verdeling van de tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen heeft plaatsgevonden is daarom niet voldoende om aan te nemen dat er geen partijen bindende afspraken zijn gemaakt.

Dat betekent naar het oordeel van het hof dat ook al zou er met [de vrouw] vanuit moeten worden gegaan dat bij de akte van scheiding en deling enkel de woning is verdeeld, zij niettemin op grond van de hoofdregel van bewijsrecht als oorspronkelijk eiseres zal dienen te bewijzen dat destijds geen verdeling van de andere tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen heeft plaatsgevonden. Zij heeft echter geen gegevens verstrekt waaruit dat blijkt. Verder heelt [de vrouw] slechts aangeboden om voor zover mogelijk en nodig haar stellingen te bewijzen. Het hof passeert dat aanbod omdat dat niet voldoende is gespecificeerd.

Het moet er daarom in de gegeven omstandigheden voor worden gehouden dat een verdeling van alle tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen heeft plaatsgevonden, zoals bedoeld in artikel 3:179 lid 1 BW in samenhang met artikel 3:178 BW.

Dat brengt mee dat de door [de man] voor de ontbinding van het huwelijk van partijen bij het ABP opgebouwde pensioenrechten moeten worden beschouwd als een overgeslagen goed in de zin van artikel 3:179 lid 2 BW.

Het hof heeft hiervoor aangegeven dat [de vrouw] in hoger beroep niet is teruggekomen op haar mening dat een vordering tot verdeling van een overgeslagen goed aan verjaring onderhevig is. Verder heeft zij niet bestreden dat de verjaringstermijn twintig jaar bedraagt en dat deze op het moment dat zij haar vordering indiende was verstreken. Zij heeft derhalve tegen de op die uitgangspunten berustende beslissing van de rechtbank geen grief opgeworpen. Het hof zal de betreffende beslissing van de rechtbank daarom in stand moeten laten.”

[de vrouw] heeft tijdig cassatieberoep ingesteld. De man heeft geconcludeerd tot verwerping van het cassatieberoep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten, waarna [de man] nog heeft gedupliceerd.

Het door de advocaat van [de vrouw] ingeleverde procesdossier is volstrekt ontoegankelijk. Processtukken bestaan uit stapels losse, niet aan elkaar geniete, velletjes. Ik heb deze losse velletjes ongelezen terug gestopt in de desbetreffende proceszak. Behoorlijke tabbladen ontbreken. Het B-dossier voldoet wel aan de eisen die redelijkerwijs aan een aan de rechter overgelegd dossier mogen worden gesteld.

Niet vaak wordt Uw Raad geconfronteerd met zoveel misslagen als in deze zaak.

Zoals hierna nog zal blijken, heeft [de vrouw] behendig geprobeerd haar eigen glazen in te gooien. Rechtbank en Hof hebben dat op nauwelijks verhulde wijze gesignaleerd. De boodschap is kennelijk niet geland bij de praktizijn van [de vrouw], zoals dat, geloof ik, tegenwoordig heet.

De oordelen van Rechtbank en Hof zijn niet helemaal duidelijk en in een bepaalde, zeker niet aanstonds onaannemelijke, lezing tegenstrijdig.

Rov. 4.4 en 4.5 van het vonnis in prima zouden zo kunnen worden begrepen dat de Rechtbank van oordeel is dat de pensioenrechten van [de man] aan hem zijn toegescheiden. Daarop wijst de nadruk die de Rechtbank legt op de “algehele verdeling”. Rov. 4.6 zou daarmee onverenigbaar zijn. Daarin is immers te lezen dat de pensioenrechten niet in de verdeling zijn betrokken. Ik houd het ervoor dat de Rechtbank dat laatste heeft bedoeld. Daarop wijst ook dat zij het beroep op verjaring laat slagen (eveneens rov. 4.6).

Ook de eerste alinea van rov. 5.7 van het bestreden arrest rept van “een verdeling van alle tot de gemeenschap behorende goederen”. Dat zou andermaal kunnen wijzen op verdeling (in dat geval toewijzing van de pensioenrechten aan [de man]).

Terstond daarop oordeelt het Hof evenwel dat de opgebouwde pensioenrechten “moeten worden beschouwd als een overgeslagen goed in de zin van art. 3:179 lid 2 BW.” Daarom en omdat ook ’s Hofs oordeel kennelijk7.is gebaseerd op verjaring (rov. 5.8) zal moeten worden aangenomen dat het Hof niet heeft willen zeggen wat onder 3.5.1 is verwoord.

Naast een beroep op verjaring heeft [de man], onder het hoofdje “afstand van recht”, aangevoerd dat destijds is overgegaan tot algehele scheiding en deling (cva onder 10; cvd 6-8; mva onder 5, 6 en 9). Bij die stand van zaken, zo vervolgt hij, heeft zijn gewezen gade afstand van recht gedaan op enige verdelingsvordering (cva onder 11). [de vrouw] heeft deze stellingen bestreden (cvr onder 6).

De onder 3.6 vermelde ontboezemingen zijn niet erg duidelijk. Voor zover zij zo moeten worden begrepen dat [de man] een beroep op afstand van recht bedoelt te doen, is zonneklaar dat hij de daaraan ten grondslag liggende feiten en omstandigheden zal moeten bewijzen. Dan zal moeten worden onderzocht wat hij precies aan dit beroep ten grondslag heeft willen leggen.

Uit het bestreden arrest is niet heel duidelijk op te maken welke van de onder 3.6 vermelde – tegenstrijdige – stellingen het Hof als kern van het betoog van [de man] heeft opgevat. De bewoordingen van het arrest sluiten het beste aan bij zijn tweede ontboezeming (volledige scheiding en deling heeft plaatsgevonden). Zoals al vermeld onder 3.5 is het Hof vervolgens kennelijk in verwarring geraakt.

Hierna houd ik het ervoor dat ’s Hofs oordeel is gebaseerd op verjaring. Dat leid ik af uit de niet bijster heldere rov. 5.8 waarin het Hof zijn gedachtegang kennelijk heeft willen afronden. Zoals we hierna zullen zien, is deze kwestie m.i. van doorslaggevende betekenis voor de beoordeling van de klachten.

Ingevolge art. 3:178 lid 1 BW kan te allen tijde verdeling van een gemeenschappelijk goed worden gevorderd. Uit de woorden te allen tijde volgt dat de vordering tot verdeling niet kan verjaren.8.Art. 3:179 lid 2 BW bepaalt dat de omstandigheid dat bij een verdeling één of meer goederen zijn overgeslagen alleen tot gevolg heeft dat daarvan een nadere verdeling kan worden gevorderd. Ook een dergelijke vordering tot nadere verdeling is een vordering tot verdeling van een gemeenschapsgoed in de zin van art. 3:178 BW9.en is dus niet aan verjaring onderhevig.10.Niet relevant is of de beoogde goederen opzettelijk of onbewust zijn overgeslagen, zoals Rechtbank en Hof mogelijk hebben verondersteld.11.

Rechtbank en Hof lijken zich ervan bewust te zijn geweest dat de opvatting die partijen over de verjaring van vorderingen als bedoeld in art. 3:179 lid 2 BW hebben geventileerd onjuist is. Zie rov. 4.3 van het vonnis in prima en ’s Hofs oordeel dat partijen het hierover ook in hoger beroep eens zijn, zodat van dit uitgangspunt - wat daarvan ook zij - moet worden uitgegaan (rov. 5.2). Voorts voegt het Hof daar nog fijntjes aan toe dat [de vrouw] in hoger beroep niet is teruggekomen op haar mening dat een vordering tot verdeling van een overgeslagen goed aan verjaring onderhevig is en niet heeft bestreden dat de verjaringstermijn twintig jaar bedraag en dat deze termijn was verstreken. Tegen de op die uitgangspunten berustende beslissing van de Rechtbank heeft zij volgens het Hof geen grief opgeworpen, zodat de betreffende beslissing van de Rechtbank in stand zal moeten worden gelaten (rov. 5.8).

Uit het voorafgaande volgt dat zowel het oordeel van de Rechtbank, als het oordeel van het Hof dat vorderingen als bedoeld in art. 3:179 lid 2 BW aan verjaring onderhevig zijn onjuist is. Rechtbank en Hof waren zich daarvan klaarblijkelijk bewust. Zij meenden evenwel om processuele redenen niet anders te kunnen oordelen.

Onderdeel 1 is gericht tegen het oordeel dat [de vrouw] moet bewijzen dat geen verdeling van andere tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen heeft plaatsgevonden. [de vrouw] stelt dat [de man] zich op het rechtsgevolg van verjaring heeft beroepen en zodoende de feiten en omstandigheden moet bewijzen die dat beroep kunnen dragen. Ook onderdeel 2 betreft ’s Hofs oordeel omtrent de bewijslastverdeling. [de vrouw] verwijt het Hof haar met een negatieve bewijslast te hebben opgezadeld. Onderdeel 3 is gekant tegen het oordeel dat het er in de gegeven omstandigheden voor moet worden gehouden dat een verdeling van alle tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen heeft plaatsgevonden. Volgens [de vrouw] is dit oordeel onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd in het licht van de inhoud van de akte van scheiding en deling. Zij klaagt voorts dat het Hof haar stelling onbesproken heeft gelaten dat uit deze akte slechts blijkt van een verdeling van de woning, de overwaarde en de hypothecaire schuld. Tot slot stelt zij dat de bewijslast ook gezien de inhoudt van deze akte ten onrechte bij haar zou zijn gelegd.

Onder 3.9 gaf ik al aan dat de dragende grond voor ’s Hofs oordeel kennelijk is gelegen in het honoreren van het beroep op verjaring.

De verjaringsdiscussie is ontstaan als gevolg van een door [de man] daarop toegesneden verweer. Partijen zijn het er (als gezegd: ten onrechte) over eens dat het beroep op verjaring alleen kan slagen als destijds een verdeling van alle tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen is beoogd en de pensioenrechten (onbewust) zijn overgeslagen. In de gegeven omstandigheden zal [de man] zulks moeten stellen en bij tegenspraak bewijzen. Het lag dus op zijn weg om de aanwezigheid van de feiten en omstandigheden te stellen en bewijzen die zijn beroep op verjaring rechtvaardigen.12.

Bij deze stand van zaken slaagt onderdeel 1.

Ik zie uiteraard in dat deze zaak wordt gekleurd (of eigenlijk vertekend) door een nutteloos partijdebat over de vraag of de vordering wordt of kan worden gebaseerd op art. 3:178 of art. 3:179 BW. Uiteraard zou men kunnen oordelen dat de consequentie van deze onjuiste insteek is dat [de vrouw] rechtens niet ter zake dienende feiten en omstandigheden had moeten stellen en bewijzen. Er is m.i. evenwel een grens aan de mate waarin een geschil kan worden “gekafkaëskt”. Aanvaarding voor de onderhavige zaak van een op Kafka in het kwadraat toegesneden regel van stelplicht en bewijslast zou ik niet willen aanvaarden; in elk geval niet wanneer dat niet werkelijk onontkoombaar is.

Ik verheel niet dat voor de tegengestelde opvatting van mr. Kousedghi zeker wat valt te zeggen. Hij betoogt, in mijn parafrase, dat het beroep op verjaring pas aan de orde komt als kan worden aangenomen dat sprake is van een “overgeslagen goed”. Dat laatste nu is onderdeel van de grondslag van de vordering en zou, nu het is weersproken, door [de vrouw] moeten worden bewezen (s.t. 5.3 e.v.). Op de onder 4.5.1 genoemde grond zou ik voor de onderhavige zaak in dat betoog evenwel niet willen meegaan.

Bij deze stand van zaken missen de overige klachten belang. Daarover ten overvloede een enkel woord.

Onderdeel 2 is onbegrijpelijk omdat niet valt in te zien waarom de daarin genoemde bewijslevering onmogelijk zou zijn. Zo valt te denken aan getuigenbewijs (van bijvoorbeeld partijen en/of de notaris). Bovendien zou [de man] in essentie met hetzelfde probleem kampen als de bewijslast op hem zou rusten. Het gaat in beide gevallen immers in essentie om dezelfde feitelijke kwestie.

Onderdeel 3 verwijt het Hof zijn oordeel over de vraag of uit “voornoemde akte” niet blijkt dat geen verdeling van de hele huwelijksgemeenschap heeft plaatsgevonden onvoldoende te hebben gemotiveerd.

Het Hof is er veronderstellenderwijs vanuit gegaan dat “bij de akte van scheiding en deling alleen de woning is verdeeld” (rov. 5.6). Nochtans meent het Hof dat [de vrouw] daarenboven zal moeten bewijzen “dat destijds geen verdeling van de andere tot de ontbonden huwelijksgemeenschap behorende goederen heeft plaatsgevonden” (rov. 5.6). ’s Hofs oordeel (“Zij heeft echter geen gegevens verstrekt waaruit dat blijkt”) zal zo moeten worden begrepen dat [de vrouw] in ’s Hofs visie niet aan haar stelplicht heeft voldaan.

M.i. schiet de klacht tekort. Het Hof heeft (veronderstellenderwijs) [de vrouw] gevolgd in haar betoog over de litigieuze akte, maar het achtte deze in het licht van de stellingen van [de man] klaarblijkelijk onvoldoende om haar standpunt voor juist te kunnen houden. Nu het onderdeel geen beroep doet op verdere (nuttige) stellingen die [de vrouw] in feitelijke aanleg heeft betrokken, wordt onvoldoende bestreden dat zij niet aan haar stelplicht heeft voldaan, wat er verder ook van ‘s Hofs oordeel zij. Het onderdeel loopt daarin vast.

Conclusie

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal