368 Ratio actieve rechter

Dat de rechter de bevoegdheid heeft om een kwestie ambtshalve te bespreken heeft te maken met het volgende. De rechter wil zoveel mogelijk recht doen aan de materieelrechtelijke rechtsverhouding tussen partijen; daarbij heeft de rechter de taak en de verantwoordelijkheid om zo goed mogelijk de voor de beslissing relevante feiten boven water te krijgen.1 De waarheidsvinding wordt tekort gedaan indien niet alle informatie die relevant kan zijn voor een rechterlijke beslissing beschikbaar is voor de rechter.2 De partijautonomie mag in haar uitwerking niet een belemmering vormen voor een op de waarheidsvinding gebaseerde juiste en rechtvaardige beslissing. Het algemeen belang mag wel degelijk een rol spelen.3 Onder voorwaarden dient de partijautonomie te wijken voor de waarheidsvinding. Het bespreken van een rechtsregel door de rechter strekt ertoe te voorkomen dat het geschil aan de hand van onvolledige gegevens zou moeten worden beslist en dat hoger beroep zou moeten worden ingesteld om het geschil alsnog aan de hand van de volledige gegevens te kunnen doen beslissen. De proceseconomie wordt gediend met de mogelijkheid van ambtshalve bespreken van een rechtsregel. De uitbreiding van het debat en aanvulling van rechtsgronden moeten dienstbaar zijn aan een rechtvaardige beslissing van het geschil maar mogen geen elementen in het proces brengen die niet thuishoren in de rechtsstrijd van partijen.4 De rechter wil het geschil dat partijen aan hem voorleggen, beslechten. Zoals bij de bespreking van het arrest Regiopolitie/Hovax aan de orde is gekomen moeten de omstandigheden het rechtvaardigen dat het de rechter vrijstaat een rechtsregel ambtshalve te bespreken. Dat de rechter de bevoegdheid heeft met partijen mogelijke argumenten te bespreken heeft ook te maken met het volgende: De regierol van de rechter is vergroot en is neergelegd in art. 19 lid 2 Rv; de mondelinge behandeling is zowel het hart van de procedure als het sluitstuk daarvan.5 Aan het einde van de mondelinge behandeling zal alle benodigde informatie voor de rechter beschikbaar moeten zijn;6 het is de laatste gelegenheid om de zaak goed uit de verf te laten komen.7 De uitkomst van een procedure doet geen recht aan de werkelijke materieelrechtelijk rechtspositie van partijen indien partijen mogelijkheden om de grondslag van een vordering of verweer aan te vullen onbenut hebben gelaten.8 Alleen door alle mogelijke argumenten met partijen te bespreken, kan de rechter alle beschikbare relevante argumenten tegen elkaar afwegen en zijn vonnis zo goed mogelijk motiveren.9