8.2.2.3 Opportuniteit

De wet voorziet in criteria voor de toepassing van voorlopige hechtenis, maar het is uiteindelijk aan de officier van justitie om te bepalen of een minderjarige wel of niet op basis van een vordering tot inbewaringstelling wordt voorgeleid aan de rechter-commissaris. De beslisvrijheid die de officier hierbij heeft, wordt door verschillende respondenten aangeduid als “opportuniteit”.1

De opportuniteit brengt onder meer mee dat de officier van justitie zelfstandig beoordeelt of aan bovengenoemde wettelijke criteria voor voorlopige hechtenis is voldaan en dat, als dit volgens hem het geval is, de officier weliswaar de voorlopige hechtenis kan, maar niet hoeft te vorderen.3 De opportuniteit impliceert dus dat het de officier te allen tijde vrij staat om af te zien van het vorderen van voorlopige hechtenis, ook als dit op basis van de wettelijke criteria wel mogelijk zou zijn. Andersom biedt de zelfstandige beoordeling van de wettelijke criteria door de officier – en het open karakter van een aantal van deze criteria (zie bovenstaande par. 8.2.2.2) – veelal ruimte om voorlopige hechtenis te vorderen in gevallen waarin de officier dit wenselijk en noodzakelijk (ofwel “opportuun”) acht.

Behalve de wettelijke criteria, is het eigen oordeel van de officier over het nut en de noodzaak van het vorderen van voorlopige hechtenis dus heel bepalend. Een officier van justitie legt tijdens een interview treffend uit dat het vorderen van voorlopige hechtenis niet alleen gerechtvaardigd moet zijn, maar ook een doel moet hebben.5 Een andere officier zet uiteen dat hierbij grofweg twee vragen centraal staan: (1) welke koers wil de officier inzetten in de betreffende strafzaak en (2) heeft het vorderen van voorlopige hechtenis een toegevoegde waarde?

Verschillende geïnterviewde officieren lijken het vorderen van de inbewaringstelling te beschouwen als het inzetten van een traject dat bepalend is voor het verdere verloop van de strafzaak. Tegelijkertijd betekent de beslissing om een minderjarige niet voor te geleiden niet dat ook van verdere vervolging moet worden afgezien. Tegen deze achtergrond bepaalt de officier van justitie of het inzetten van een ‘voorlopige hechtenistraject’ van “toegevoegde waarde” is.7 Uit de interviews volgt dat deze toegevoegde waarde in sommige gevallen “pedagogisch” kan zijn en dat voorlopige hechtenis kan bijdragen aan een positieve ontwikkeling van de minderjarige en het voorkomen van recidive in de toekomst.8 Zo wordt de voorlopige hechtenis beschouwd als een “directe reactie op een inbreuk op de rechtsorde” en “lik-op-stuk”, waarmee een duidelijk “signaal” wordt gegeven naar de minderjarige verdachte dat zijn gedrag niet door de beugel kan.9 De voorlopige hechtenis kan zodoende “normerend” werken.10 Ook kan de voorlopige hechtenis een middel zijn om een minderjarige uit een problematische thuissituatie te halen en de stabiliteit en structuur van de justitiële jeugdinrichting te bieden.11

Uit de interviews blijkt voorts dat de voorlopige hechtenis volgens officieren ook een maatschappelijke functie kan hebben waarin een toegevoegde waarde kan liggen. Zo wordt voorlopige hechtenis beschouwd als een instrument “om iemand uit een samenleving te halen waarin hij over de schreef is gegaan” en “om recht te doen aan wat de maatschappij verwacht van een justitieel apparaat, namelijk direct ingrijpen en een middel hebben om bij een relatief ernstig strafbaar feit iemand vast te houden”.12 Ook kan voorlopige hechtenis dienen ter “beveiliging van de maatschappij” tegen recidivegevaarlijke verdachten.13 Voorts kan met de voorlopige hechtenis van een verdachte een “signaal” naar de maatschappij worden afgegeven (“dit soort gedrag tolereren wij gewoon echt niet”), waar een generaal preventieve werking vanuit gaat.14 Daarnaast kan voorlopige hechtenis soms nodig zijn voor de “waarheidsvinding”.15

Tijdens de interviews komt naar voren dat de beslissing over het vorderen van de voorlopige hechtenis “maatwerk” is, waarbij de verschillende relevante factoren en belangen in een zaak worden afgewogen.16 Een geïnterviewde officier stelt evenwel dat deze afweging in de praktijk “met grote stappen” gaat, waarbij de zaak als geheel wordt beoordeeld en er veelal bepaalde factoren – of een combinatie van factoren – zijn die evident doorslaggevend zijn voor de beslissing over het al dan niet vorderen van de inbewaringstelling:

Uit de interviews volgt dat met name de ernst van het strafbare feit en de rol die de minderjarige verdachte daarin zou hebben gespeeld in veel gevallen een zeer belangrijke factor is in de afweging van de officier. Dit lijkt in de voorgeleidingsbeslissing als een zelfstandig criterium te fungeren, ongeacht de gronden op basis waarvan de voorlopige hechtenis zou kunnen worden gevorderd. Tijdens een interview wordt in dit verband gesproken van een “voorgeleidenswaardig feit”.18 Voorts blijkt uit de interviews dat de antecedenten van de minderjarige een zwaarwegende factor kunnen zijn in de beslissing van de officier, met dien verstande dat recidivisten doorgaans eerder zullen worden voorgeleid dan first offenders. Ook speelt het recidivegevaar en het eventuele collusiegevaar een rol in deze beslissing. Daarnaast worden doorgaans – afhankelijk van de beschikbare informatie op het moment van de beslissing (zie par. 8.2.2.1) – de persoonlijke omstandigheden van de minderjarige meegenomen in de beslissing, zowel de zorgen en risicofactoren als de beschermende factoren. Verder wordt door verschillen- de respondenten aangegeven dat ook de (proces)houding van de minderjarige ten aanzien van het strafbare feit een rol kan spelen in de beslissing over het al dan niet voorgeleiden.

Tenslotte is het van belang om te benadrukken dat de officier bij zijn beslissing om de inbewaringstelling te vorderen niet altijd voor ogen heeft dat de minderjarige ook daadwerkelijk in een justitiële jeugdinrichting terecht komt. De eventuele toegevoegde waarde van het vorderen van de inbewaringstelling ten aanzien van een minderjarige kan ook gelegen zijn in de mogelijkheden die de officier hiermee creëert om – mits de rechter-commissaris daarin meegaat – via de schorsing en de schorsingsvoorwaarden in een vroeg stadium toezicht, begeleiding en hulpverlening te laten starten om bij de minderjarige snel een “gedragsverandering” te kunnen bewerkstelligen.20 Verschillende geïnterviewde officieren geven aan dat zij met de vordering tot inbewaringstelling soms anticiperen op een schorsing onder bijzondere voorwaarden. In sommige gevallen heeft het starten van hulpverlening in het kader van een schorsing echter geen toegevoegde waarde. Zo wordt tijdens de interviews onder meer gewezen op de mogelijkheid dat een minderjarige verdachte bijvoorbeeld bereid is om vrijwillig mee te werken aan hulpverlening of dat de minderjarige via de civielrechtelijke weg jeugdhulpverlening krijgt of gaat krijgen. Bovendien zijn er veel zaken waarin de officier er geen bezwaren tegen heeft dat de minderjarige in vrijheid en zonder vormen van toezicht, begeleiding of hulpverlening zijn strafzitting afwacht.