HR, 17-04-2012, nr. 11/03724

De verdachte is door het Gerechtshof te 's-Gravenhage bij arrest van 15 april 2011 wegens 1. "Moord", 2. "Handelen in strijd met artikel 26, eerste lid van de Wet wapens en munitie en het feit begaan met betrekking tot een vuurwapen van categorie III, meermalen gepleegd " en "Handelen in strijd met artikel 26, eerste lid, van de Wet wapens en munitie, meermalen gepleegd" en 4 subsidiair "Opzetheling" veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 15 (vijftien) jaren, met aftrek zoals bedoeld in art. 27 Sr, met voorts enige beslissingen over inbeslaggenomen voorwerpen en over vorderingen van benadeelde partijen, met oplegging van een schadevergoedingsmaatregel en met bevel tot gevangenneming van verdachte, alles als nader in het arrest is bepaald.

Mr. J.H.L.C. Kuijpers, advocaat te Amsterdam, heeft cassatie ingesteld en mr. R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, heeft bij schriftuur drie middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt over de motivering van de bewezenverklaring van feit 1 en 2. De verklaring van de getuige [getuige] had niet voor het bewijs mogen worden gebruikt nu deze is afgelegd tijdens een studioverhoor waarbij gebruik is gemaakt van de methode van de geleide herinnering. Volgens de steller van het middel bestaat er naar huidige wetenschappelijke inzichten geen zekerheid "omtrent de objectieve betrouwbaarheid van een door middel van deze methode afgelegde verklaring, zulks terwijl in het algemeen aan die betrouwbaarheid van dergelijke verklaringen moet worden getwijfeld en de mogelijkheid om in een concreet geval tot een verantwoord oordeel te komen omtrent het waarheidsgehalte van een door middel van deze methode afgelegde verklaring ontbreekt."

Uit de Promisgewijs gegeven bewijsconstructie van het Hof voor de feiten 1 en 2 komt onder meer naar voren dat, toen het slachtoffer samen met een man die een bivakmuts droeg zijn woning betrad, daar zijn echtgenote [getuige] al aanwezig was. Zij is betrokken geraakt bij het gebeuren en was vanaf het betreden van de woning door haar echtgenoot en de man tot na het schietincident in de woning aanwezig. Het valt in verband daarmee te begrijpen dat ze als ooggetuige in de periode tussen 7 november 2007 en 11 augustus 2008 dertien keer door de politie is gehoord. Het vierde verhoor op 22 november 2007 was een verhoor waarbij de methode van de geleide herinnering is toegepast. Die methode wordt wel als volgt omschreven: "Methode waarbij de getuige wordt gevraagd om zich in gedachten het beeld van het incident voor ogen te halen, waarna de verhoorder met open vragen de getuige door het beeld probeert te loodsen. Twee stappen vooraf, eerste stap is getuige op gemak stellen. Tweede stap is de getuige een algemene beschrijving van de gebeurtenis te geven."1.

Uit de transcriptie van het studioverhoor van 22 november 2007 blijkt het verhoor te zijn afgenomen door een psycholoog. De psycholoog zegt onder meer tegen de getuige: "... de manier waarop we te werk zullen gaan is, we noemen dat ondervragingstechniek geleide herinnering. Als het ware ga je door de tijd heen. Beeldje voor beeldje terugpakken wat jij hebt meegemaakt (...) ik doe dat op een bepaalde manier. Ik ga dus niet vragen wat heeft u gezien? Maar we gaan er vanuit, u bent daar weer, u maakt het weer mee en dan vraag ik dus: wat ziet u? En wat hoort u? En wat doet u? En wat gaat er door u heen? Ik doe dus alsof het dus op dit moment gebeurt." Uit de inhoud van het verhoor blijkt dat het niet steeds eenvoudig is om deze methode consequent vol te houden. De getuige verklaart een aantal malen retrospectief.

In het arrest van het Hof wordt onder meer overwogen: "Ten aanzien van het handelen van [betrokkene 1] heeft zij tijdens het studioverhoor (geleide herinnering) onder meer nog verklaard dat [betrokkene 1] zich omdraaide en de man van zich af probeerde te duwen."

Het middel vindt het kennelijk onacceptabel dat deze passage in de bewijsconstructie is opgenomen. Ik merk op dat deze passage in het geheel van de bewijsconstructie van zo'n ondergeschikte betekenis is dat reeds om die reden er alle aanleiding toe is om tot de slotsom te komen dat het middel faalt.2. Het gaat hier meer om een weergave van het verloop van gebeurtenissen dan om een ondersteuning van een te bewijzen bestanddeel.

Er wordt terecht niet geklaagd over het uitblijven van een reactie op enig verweer inzake het gebruik van de getuigenverklaring die met de methode van de geleide herinnering tot stand is gekomen. Een daartoe strekkend verweer ontbreekt namelijk. Er was dus voor het Hof geen enkele aanleiding om in te gaan op de kennelijk aan het middel ten grondslag liggende stelling dat geleide herinneringen van de getuige fictief, gelogen of in ieder geval onbetrouwbaar zijn, omdat ze het gevolg zijn van naar wetenschappelijk inzicht onbruikbare methoden of technieken. Gelet daarop was het Hof dus tot nadere motivering van het gebruik van de vierde verklaring van de getuige [getuige] niet gehouden.3.

Het middel stelt dus nu voor het eerst in cassatie, met verwijzing naar hetgeen geldt voor hypnose4., de principiële vraag aan de orde of een verklaring met behulp van de methode van de geleide herinnering onbruikbaar is voor het bewijs. Voor de beoordeling van die vraag is mede nader feitelijk onderzoek nodig en daarvoor is in cassatie geen ruimte.

Hoewel het middel dus kansloos is toch een enkele opmerking over de vraag of in de wetenschap het gebruik van geleide herinnering inderdaad wordt gezien als een onbruikbare methode. Ik meen dat zulks niet zonder meer het geval is en dat de onderbouwing van het middel nogal selectief is. Zo wordt bijvoorbeeld verwezen naar B.A.J. Cohen e.a. (red.), Forensische geneeskunde, Assen 2004, p. 524. Die verwijzing betreft echter een passage waarin de hypnose wordt besproken en waarin slechts terloops een opmerking wordt gemaakt over andere bijzondere technieken zoals geleide herinnering. Gezegd wordt dat van die andere wetenschappelijke technieken weinig bekend is vanuit wetenschappelijk onderzoek ten aanzien van de effectiviteit en de mate van vertekening die zij mogelijk met zich meebrengen. Overigens blijkt uit deze passage dat het niet juist is hypnose en andere technieken als geleide herinneringen over één kam te scheren. In de toelichting wordt voorts onder verwijzing naar een tweetal boekbijdragen gesteld dat het gebruik van de methode van geleide herinnering riskant is. Ik kom het woord riskant niet tegen in de beide bijdragen die sterk op elkaar lijken. Wel wordt gewezen op het verschijnsel van imaginatie-inflatie. In de bijdrage van 2010 wordt het (voortschrijdende?) inzicht gepresenteerd dat 'wij' de methode van geleide herinnering in verband met dat verschijnsel afraden.5. Op het gevaar voor een aanzet tot fantasie wordt ook door auteurs uit politiekringen gewezen.6. Dat lijkt mij echter niet te betekenen dat de methode absoluut onbruikbaar is, maar wel dat het voor de hand ligt dat in feitelijke aanleg zo nodig het debat over de bruikbaarheid van een met toepassing van de methode tot stand gekomen verklaring aan de hand van de omstandigheden van het geval bijvoorbeeld door de raadsman wordt geopend.7.

Ook het tweede middel betreft de motivering van de bewezenverklaring van feit 1 en 2. Kern van de klacht is dat een mededeling van de raadsman voor het bewijs is gebruikt. Het middel gaat er onder verwijzing naar rechtspraak8. van uw Raad terecht van uit dat het niet toegelaten is mededelingen of verklaringen van de raadsman als bewijsmiddel te gebruiken.

Het middel heeft betrekking op onderdeel 3.3. met als opschrift 'Conclusie I' van het arrest:

Voetnoot 20 heeft de volgende inhoud:

De kern van het standpunt van de verdediging, zoals opgenomen in punt 4.4. van de pleitnota, heeft het Hof kennelijk als volgt begrepen. Bij nader inzien heeft verdachte zich gerealiseerd dat de DNA-sporen wel van hem moeten zijn. Hij heeft in verband daarmee ook naar een verklaring voor de aanwezigheid van zijn DNA gezocht. Die verklaring wordt door de verdediging gevonden in de omstandigheid dat er bij verdachte is ingebroken en allerlei spullen van hem zijn gestolen. Het is niet onbegrijpelijk dat het Hof dit zo verstaat dat het standpunt van de verdediging is dat verdachte niet ontkent dat de DNA-sporen van hem zijn. Het middel lijkt dit overigens op zichzelf ook niet te bestrijden.

Anders dan de steller van het middel meen ik dat de onder 10 geciteerde overweging van het Hof geen opgave van redengevende feiten en omstandigheden (die inderdaad in bewijsmiddelen thuishoren) bevat, maar een tussenconclusie. Het Hof doet niets meer dan er op wijzen dat (een belangrijke bouwsteen van) de conclusie bij pleidooi niet weersproken is. De mededeling van de raadsman dat de verdediging niet betwist dat het aangetroffen DNA van verdachte is, wordt hier derhalve niet voor het bewijs gebruikt, en er is derhalve geen bezwaar dat wordt verwezen naar de pleitnotities. Overigens leidt het Hof de conclusie dat het om DNA van verdachte gaat natuurlijk geheel af uit de bevindingen van de DNA-deskundigen. Het tweede middel faalt derhalve eveneens.

Ten overvloede wijs ik er op dat uit de bewijsmiddelen is af te leiden dat verdachte niet ontkent dat het op een vuurwapen aangetroffen DNA van hem is9.. Ik heb geen verklaring van verdachte aangetroffen waarin hij stelt dat al het voor het bewijs gebezigde DNA van hem is10.. Dat laatste sluit niet uit dat het standpunt van de verdediging kan zijn dat niet (meer) wordt betwist dat alle (aan verdachte gerelateerde en voor het bewijs te gebruiken) DNA-sporen van verdachte zijn.

Het derde middel klaagt over de kwalificatie van feit 2.

De bewezenverklaring van feit 2 houdt in dat:

Volgens de toelichting op het middel kan uit de kwalificatiebeslissing van het Hof (zie onder punt 1 hierboven) bezwaarlijk anders worden afgeleid dan dat het Hof ten onrechte van mening is dat het voorhanden hebben van voor twee verschillende wapens geschikte munitie twee verschillende strafbare feiten oplevert.

Art. 1, aanhef en eerste lid onder 4°, WWM luidt:

Ik citeer uit het hier toepasselijke HR 3 juli 2007, LJN BA5034:

Het middel is derhalve terecht voorgesteld. De Hoge Raad kan, met vernietiging van de bestreden uitspraak in zoverre, de kwalificatie van het onder 2 bewezenverklaarde voorhanden hebben van munitie verbeteren. Terugwijzing naar het Hof voor de strafoplegging, nu dit feit niet meermalen maar éénmaal is gepleegd, behoeft niet te volgen. Gelet op de bewezenverklaarde feiten en in het bijzonder feit 1 moet worden aangenomen dat het Hof in de verbeterde kwalificatie geen aanleiding zou hebben gevonden tot het opleggen van een lagere straf.

Het eerste en het tweede middel falen en kunnen worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering. Het derde middel slaagt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest wat betreft de kwalificatie van feit 2. De Hoge Raad kan de kwalificatie verbeteren. Voor het overige dient het beroep te worden verworpen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG