2 Terminologie en ontwikkeling van het begrip ‘bevrijdend verweer’

In de rechtspraak en literatuur werden voor hetzelfde fenomeen verschillende termen gebruikt: bevrijdend verweer, zelfstandig verweer, blokkerend, rechtsvernietigend en rechtsverhinderend verweer.

Tot voor kort werd voornamelijk het begrip ‘zelfstandig verweer’ gehanteerd.1 De term ‘bevrijdend verweer’ is thans gangbaar en omvat zowel ‘rechtsvernietigend verweer’2 als ‘rechtsverhinderend verweer’.3 Op dit onderscheid wordt in hoofdstuk 3 teruggekomen. In dit onderzoek wordt het begrip bevrijdend verweer als overkoepelende term gebruikt.

De wet kent de term ‘bevrijdend verweer’ niet. Sommige juristen geven aan dat telkens wanneer zij het woord ‘verweer’ gebruiken, dit het begrip ‘bevrijdend verweer’ inhoudt, aangezien in art. 24 Rv met het woord ‘verweer’ wordt bedoeld: ‘bevrijdend verweer’.4 Ik vind dit woordgebruik verwarrend. Het woord ‘verweer’ heeft in het dagelijks juridisch spraakgebruik een neutrale betekenis;5 bovendien is de term ‘bevrijdend verweer’ tegenover een grondslag- of bestrijdend verweer duidelijker en daarom een bruikbaardere term.6 Het woord ‘verweer’ zonder bijvoeglijk naamwoord gebruik ik in dit onderzoek in de neutrale betekenis.

In dit verband bepleit ik dat bewoordingen in het kader van een bevrijdend verweer consequent worden gehanteerd. Zo heeft verweerder stelplicht7 ter zake van zijn bevrijdend verweer en heeft eiser een motiveringsplicht ter zake van zijn betwisting. Stelplicht heeft betrekking op de grondslag van de eis of op de grondslag van het bevrijdend verweer; de wederpartij zal een en ander gemotiveerd moeten betwisten.8 Algemene theorievorming omtrent het kwalificatievraagstuk (afgezien van de woorden ‘ja, maar verweer’ voor een bevrijdend verweer tegenover een ‘nee, want verweer’ voor een grondslagverweer) wordt in de handboeken niet uitvoerig beschreven. Bovendien is de consequentie van de kwalificatie voor het verdere verloop van de procedure deels nog onontgonnen terrein, terwijl het praktisch nutgehalte hoog is voor de jurist in de civiele praktijk. Deze heeft behoefte aan praktische aandachtspunten en handreikingen.

Sinds de jaren negentig van de twintigste eeuw worden bij uitspraken van de Hoge Raad, conclusies van leden van het parket bij de Hoge Raad en annotaties vragen over de bewijslastverdeling – indien relevant – nadrukkelijk aan de orde gesteld. Het begrip ‘bevrijdend verweer’ is voornamelijk ontwikkeld door de (cassatie)advocatuur en door het Parket bij de Hoge Raad.9