HR, 16-04-2013, nr. 11/01690

Het Gerechtshof te Leeuwarden heeft verdachte op 28 maart 2011 veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vijfendertig dagen wegens "in strijd met een hem bij of krachtens wettelijk voorschrift opgelegde verplichting, opzettelijk nalaten tijdig de benodigde gegevens te verstrekken, terwijl het feit kan strekken tot bevoordeling van zichzelf of een ander, terwijl hij weet dat de gegevens van belang zijn voor de vaststelling van zijn recht op een verstrekking of tegemoetkoming dan wel voor de hoogte of de duur van een dergelijke verstrekking of tegemoetkoming".

Namens verdachte is beroep in cassatie ingesteld. Mr. J.J. de Vries, advocaat te Leeuwarden, heeft een schriftuur ingezonden, houdende een middel van cassatie.

Het middel komt op tegen de motivering van de opgelegde gevangenisstraf.

De Advocaat-Generaal bij het Hof heeft gevorderd dat verdachte zal worden veroordeeld tot een werkstraf voor de duur van zeventig uren, subsidiair vijfendertig dagen hechtenis. Het Hof heeft daarentegen een gevangenisstraf voor de duur van vijfendertig dagen opgelegd en deze straf als volgt gemotiveerd:

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep houdt onder meer in dat de raadsman mededeelt dat verdachte inmiddels werk heeft gevonden in Curaçao en dat hij verzoekt in geval van bewezenverklaring tot oplegging van een voorwaardelijke straf te komen. De Advocaat-Generaal bij het Hof deelt desgevraagd door de voorzitter mede dat het mogelijk is om een (in Nederland opgelegde) werkstraf ten uitvoer te leggen in Curaçao.

Het middel behelst een summiere motiveringsklacht tegen de strafoplegging. Ik stel voorop dat de keuze van factoren die voor de strafoplegging van belang zijn aan de feitenrechter is voorbehouden. Die keuze behoeft geen motivering, maar de factoren moeten wel ter sprake zijn gekomen ter terechtzitting.1. Voorts vereist art. 359 lid 6 Sv dat de rechter bij oplegging van een vrijheidsbenemende straf in het bijzonder de redenen opgeeft voor de keuze van die strafmodaliteit. Voor zover beoogd zou zijn te klagen dat het Hof heeft nagelaten nader te motiveren waarom het een zwaardere straf heeft opgelegd dan de Advocaat-Generaal heeft gevorderd, wijs ik erop dat een dergelijke motiveringsverplichting reeds sinds 1 januari 2005 niet meer geldt.2. Alleen indien de opgelegde straf in die mate afwijkt van de gevorderde straf dat de strafoplegging zonder opgave van de redenen die tot die afwijking hebben geleid onbegrijpelijk zou zijn, dient die afwijking gemotiveerd te worden.3. Voor zover beoogd is te klagen dat de tenuitvoerlegging van de werkstraf in Curaçao wél mogelijk is - omdat de Advocaat-Generaal dat zegt - en dat om die reden de strafmotivering van het Hof ter oplegging van de afwijkende straf tekort schiet, geldt het volgende.

Het OM kan over de wijze waarop een taakstraf wordt verricht, naar regelen te stellen bij algemene maatregel van bestuur, inlichtingen inwinnen bij lichamen en personen die werkzaam zijn op het gebied van de reclassering (artikel 22e Sr). Artikel 22e Sr verwijst naar artikel 147, eerste lid, Sv. Dat eerste lid geeft aan dat het OM, overeenkomstig de regels te stellen bij algemene maatregel van bestuur, in het belang van het onderzoek in strafzaken de medewerking kan inroepen van personen en lichamen welke op het gebied van de reclassering werkzaam zijn. Die Algemene Maatregel van Bestuur is de Reclasseringsregeling 1995 (Stb. 1994, 875). Artikel 1 onder b van de Reclasseringsregeling omschrijft een "reclasseringsinstelling" als een erkende instelling als bedoeld in artikel 4 van de regeling. Artikel 4 van de Reclasseringsregeling bepaalt dat reclasseringswerkzaamheden uitsluitend worden verricht door instellingen die tot doel hebben reclasseringswerkzaamheden te verrichten en die daartoe door de Minister zijn erkend. Bij besluit van 22 december 1994 heeft de toenmalige Minister van Justitie de Stichting Reclassering Nederland als de landelijke stichting erkend (Stcrt. 1995, 12, p. 9). Als landelijk werkende reclasseringsinstellingen waren al erkend de Nederlandse Vereniging van Instellingen voor Verslavingszorg en het Leger des Heils. De eerder aan deze instellingen verleende erkenningen gelden als erkenningen op grond van de nieuwe Reclasseringsregeling.4.

Artikel 22k Sr bepaalt dat bij of krachtens algemene maatregel van bestuur nadere regels worden gesteld over de inhoud van de taakstraf, de tenuitvoerlegging daarvan en de rechten en plichten van de veroordeelde. Die Algemene Maatregel van Bestuur is het Besluit tenuitvoerlegging taakstraffen (Stb. 2001/33). In artikel 1 van dit Besluit wordt onder b "reclassering" omschreven als een reclasseringsinstelling als bedoeld in artikel 1, onder b, van de Reclasseringsregeling 1995. Onder d omschrijft artikel 1 van dit Besluit als "uitvoerder taakstraffen" de reclasserings- of raadsmedewerker die onder verantwoordelijkheid van de reclassering of (voor de jeugdige taakgestrafte) de raad belast is met begeleiding en toezicht in het kader van de tenuitvoerlegging van de taakstraf. Artikel 12 van het Besluit houdt onder meer in dat de uitvoerder taakstraffen toezicht uitoefent op de verrichtingen van de taakgestrafte.

Het Wetboek van Strafrecht van Curaçao (Publicatieblad A 2011, 48) bepaalt in artikel 1:18 dat bij landsbesluit een reclasseringsinstelling wordt aangewezen en nadere voorschriften worden gegeven ten aanzien van het verlenen van hulp en steun aan veroordeelden en het uitoefenen van toezicht op de naleving van bijzondere voorwaarden. Het eerste lid van artikel 1:47 belast het OM met het toezicht op de uitvoering van de taakstraf. Het tweede lid geeft zowel rechter als het OM de bevoegdheid om aan een overeenkomstig artikel 1:18 aangewezen reclasseringsinstelling opdracht te geven de veroordeelde begeleiding te bieden bij en toezicht te houden op de wijze waarop de taakstraf wordt verricht.

Indien de Nederlandse rechter een werkstraf oplegt, gaat dus, onder verantwoordelijkheid van het Nederlandse Openbaar Ministerie, de Nederlandse reclassering over het aanbod en het doen verrichten van werkstraffen door volwassenen. Curaçao valt niet onder het bereik van de Reclasseringsregeling. Het heeft zijn eigen reclassering. Daarop zal het Hof het oog hebben gehad. De Advocaat-Generaal zal wellicht de mogelijkheid tot tenuitvoerlegging van de gevorderde werkstraf in Curaçao ontleend hebben aan artikel 40 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. De inhoud van deze rijkswet luidt sinds 10 oktober 2010 - in lijn met de eerdere versies daarvan - als volgt:

In de Proclamatie van 20 december 1954 is de voorganger van deze bepaling van het Statuut als volgt toegelicht:

Het gaat hier niet alleen om een regel van interregionaal privaatrecht6., maar tevens om de bij rijkswet geboden mogelijkheid tot tenuitvoerlegging van gewezen strafvonnissen. Daarin moet dan wel bij nadere regelgeving zijn voorzien. Kwesties van interregionaal strafrecht of strafvordering binnen het Koninkrijk der Nederlanden moeten immers ingevolge het derde lid van artikel 38 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden bij rijkswet worden geregeld.7. Zo een algemene regeling inzake het interregionaal strafprocesrecht is op Koninkrijksniveau niet tot stand gebracht. De autonomie van de landen van het Koninkrijk strekt zich bij gebreke van zo een rijksbrede regeling mede uit tot het interregionaal strafprocesrecht. De landen van het Koninkrijk zijn vrij om ieder voor zich zulke regels op te stellen of bilaterale afspraken te maken. Dat is bijvoorbeeld indertijd geschied in de Samenwerkingsregeling Nederlandse Antillen en Aruba.8. Artikel 44 van de Samenwerkingsregeling bepaalt dat vonnissen en beschikkingen van een rechter die rechterlijke macht uitoefent in elk van beide landen (indertijd de Nederlandse Antillen en Aruba) ten uitvoer kunnen worden gelegd volgens de bij eenvormige landsverordening vastgestelde regels.

Met het uiteenvallen van de Nederlandse Antillen moest een nieuwe basis gelegd worden voor de inrichting van de rechtspleging in de afzonderlijke landen. De rechtspraak in de afzonderlijke landen van het Koninkrijk is weliswaar een landsaangelegenheid, maar de landen wilden wel deels gezamenlijk blijven optrekken.9. Daartoe waren onderlinge afspraken en afstemming noodzakelijk. Daarom zijn, op basis van het tweede lid van artikel 38 van het Statuut, nieuwe rijkswetten tot stand gebracht, onder meer over de positie van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie, over het OM, de politie en de Raad voor de rechtshandhaving.10. Dat de rechtspraak in beginsel een landsaangelegenheid is neemt niet weg dat de vraag of rechtskracht aan rechterlijke uitspraken van de rechter in Nederland, Curaçao, Sint Maarten of Aruba toekomt, niet ter vrije beantwoording staat van de afzonderlijke rijksdelen.11. De introductie van een afzonderlijke erkenningsprocedure in een ander rijksdeel zou in strijd zijn met artikel 40 Statuut. Maar anders dan bij de in artikel 40 Statuut voorgeschreven erkenning van authentieke akten, gaat het bij de tenuitvoerlegging van strafvonnissen enkel om een in het Statuut vastgelegde grondregel met teveel lacunes om daaraan zonder nadere regelgeving gehoor te kunnen geven.12. Wie gaat over de overname van de ten uitvoer te leggen werkstraf; wie is bevoegd indien de werkstraf niet naar behoren volledig wordt verricht en welke regels gelden in dat geval: die van Nederland of die van Curaçao; welke rechten heeft de veroordeelde bij deze procedure; allemaal kwesties waarin bij nadere regelgeving voorzien zal moeten zijn alvorens ingevolge artikel 40 van het Statuut tot tenuitvoerlegging over te gaan. Met het oog op toepassing van artikel 40 een werkstraf opleggen is dus bezwaarlijk, omdat de tenuitvoerlegging niet onder verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie kan geschieden13. en bij gebrek aan handvatten14. afhankelijk wordt gesteld van de diplomatieke en/of departementale weg met beleidsmatige ad hoc beslissingen15. en de civiele rechter als achtervang16..

Niet altijd is de uitvoerbaarheid van een te overwegen straf(modaliteit) tevoren bekend of te overzien en de rechter komt als gezegd in zijn strafkeuze een grote vrijheid toe.17. Aangezien de uitvoerbaarheid van de werkstraf in de onderhavige zaak evenwel een omstandigheid betreft die reeds ter terechtzitting bekend en besproken is en in afwijking van de eis tot een zwaardere strafmodaliteit wordt beslist, heeft het Hof er goed aan gedaan bij de bepaling van de straf de (on)mogelijkheid tot tenuitvoerlegging daarvan in aanmerking te nemen. Dat laat zich vergelijken met de situatie waarin reeds ter terechtzitting verdachtes detentieongeschiktheid gemotiveerd is aangevoerd. Indien de rechter dan desalniettemin tot oplegging van een gevangenisstraf komt, staat hem dat vrij maar zal hij die keuze in het licht van dat strafmaatverweer wel extra dienen te motiveren. Dan kan niet worden volstaan met het oordeel dat de detentie(on)geschiktheid enkel een executiekwestie betreft.18.

In de onderhavige zaak is reeds ter terechtzitting verdachtes vestiging in Curaçao en de (on)mogelijkheid van de overzeese tenuitvoerlegging van een alhier opgelegde werkstraf (kort) aan de orde gekomen. Het getuigt daarom van helderheid dat het Hof is ingegaan op de vraag over de uitvoerbaarheid van de gevorderde straf, zij het summier. Het oordeel van het Hof dat het vanwege verdachtes gevestigde leven in Curaçao - welk feitelijk oordeel niet wordt betwist - niet een werkstraf oplegt acht ik niet onbegrijpelijk, in aanmerking genomen dat het Hof (terecht) heeft geoordeeld dat de gevorderde werkstraf niet zomaar in Curaçao ten uitvoer kan worden gelegd. Nu het middel in de kern bezien is gestoeld op de onjuiste opvatting van de Advocaat-Generaal bij het Hof dat een dergelijke werkstraf wel ten uitvoer kan worden gelegd, faalt het.

Voor zover in het middel nog beoogd zou zijn aan te voeren dat het Hof het opleggen van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf alleen aangewezen acht, omdat verdachte gevestigd is in Curaçao en een in Nederland opgelegde werkstraf aldaar niet ten uitvoer kan worden gelegd, berust het op een onjuiste lezing van de bestreden uitspraak en mist het derhalve feitelijke grondslag. Het Hof heeft immers de opgelegde vrijheidsstraf bepaald op grond van de omstandigheden die in de overwegingen over de strafoplegging zijn genoemd.

Opmerking verdient nog dat, hoewel daarover niet wordt geklaagd, de strafmotivering in de onderhavige zaak ook voldoet aan de in art. 359 lid 6 Sv gestelde bijzondere motiveringseis voor vrijheidsbeneming. Naarmate het bewezenverklaarde feit ernstiger is en vergelijkbare gevallen ook tot onvoorwaardelijke gevangenisstraf plegen te leiden, zal de motivering immers summierder kunnen en het Hof heeft bij de strafmotivering de ernst van het feit in ogenschouw genomen: verdachte heeft gedurende een lange periode (circa tweeëneenhalf jaar) bijstandsfraude gepleegd en daarmee het stelsel van sociale zekerheidsuitkeringen ernstig ondermijnd. In de overwegingen van het Hof ligt aldus besloten dat naar het oordeel van het Hof niet kan worden volstaan met oplegging van een andere of lichtere sanctie dan een straf welke onvoorwaardelijke vrijheidsbeneming meebrengt en dat de op te leggen gevangenisstraf van vijfendertig dagen passend en geboden is.19.

Het middel faalt. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.