HR, 27-01-2017, nr. 16/02831

Het middel keert zich tegen het oordeel van het hof dat [verzoekster] toerekenbaar is tekortgeschoten in de nakoming van haar verplichtingen uit hoofde van de schuldsaneringsregeling door nieuwe schulden te laten ontstaan. Het klaagt kort samengevat dat het hof de vaststaande feiten heeft miskend en blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting over art. 358 jo. 354 Fw (onderdeel 1), niet voldoende heeft gerespondeerd op grief 2 (onderdeel 2) en een onbegrijpelijk oordeel heeft gegeven (onderdeel 3). Ik sta eerst stil bij de verantwoordelijkheden van de schuldenaar en de bewindvoerder in een situatie waarbij de eerstgenoemde kampt met een (psychische) aandoening.

Reikwijdte zorgplicht WSNP-bewindvoerder

De verantwoordelijkheid voor nakoming van de verplichtingen uit hoofde van de schuldsaneringsregeling is in het stelsel van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen (titel III Fw) nadrukkelijk bij de schuldenaar zelf gelegd. Al voor toelating dient de schuldenaar voldoende aannemelijk te maken dat hij de uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen naar behoren zal nakomen en zich zal inspannen zoveel mogelijk baten voor de boedel te verwerven (art. 288 lid 1 aanhef en onder c Fw). Na toelating dient hij alle uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen naar behoren na te komen op straffe van tussentijdse beëindiging van de regeling (art. 350 lid 3 onder c Fw).

Dit is een bewuste keuze van de wetgever, waarmee niet alleen is beoogd de toegang tot de regeling te beperken tot degenen die ‘er klaar voor zijn’, maar ook te bewerkstelligen dat de schuldenaar zich ervan bewust is aan welke verplichtingen hij zich onderwerpt11.. Uitgangspunt is immers dat schuldeisers en andere belanghebbenden erop moeten kunnen vertrouwen dat de schuldenaar de voor hem voortvloeiende verplichtingen naleeft12..

De bewindvoerder is binnen dit stelsel belast met het toezicht op de naleving door de schuldenaar van diens verplichtingen die uit de schuldsaneringsregeling voortvloeien en met het beheren en vereffenen van de boedel (art. 316 lid 1 Fw). De wet zwijgt over wat de eerstgenoemde toezichtstaak precies inhoudt, maar in titel III Fw zijn enkele concrete daaraan gerelateerde taken te vinden, zoals het openen van aan de schuldenaar gerichte post (art. 287 lid 5 Fw). In de Recofa-richtlijnen is de wettelijke taakomschrijving van de bewindvoerder nader uitgewerkt, zoals art. 3.1, het informeren van en bereikbaar zijn voor de schuldenaar. Art. 3.9 van de Recofa-richtlijnen bepaalt dat budgetbeheer van het vrij te laten bedrag geen taak van de bewindvoerder is, maar wel een hulpmiddel kan zijn om de doelstellingen van de schuldsaneringsregeling te bereiken, en dat indien daartoe aanleiding bestaat de schuldenaar of de bewindvoerder een budgetbeheersinstelling kan inschakelen13.. Ik wijs ook op art. 6 van de Gedragscode bewindvoerders WSNP14., waarin staat dat de bewindvoerder de werkzaamheden die voortvloeien uit zijn functie zorgvuldig, vakkundig en doelmatig uitvoert met inachtneming van de professionele deskundigheid die van hem mag worden verwacht. Van belang is verder art. 7 van de Gedragscode, dat bepaalt dat de bewindvoerder naast de taken die voortvloeien uit wet- en regelgeving, oog heeft voor de oorzaken van schulden en het opheffen van deze oorzaken gedurende de schuldsanering, maar dat hij daar in beginsel niet verantwoordelijk en/of aansprakelijk voor is, tenzij deze aan hem zijn toe te rekenen.

Het gebeurt niet zelden dat schuldenaren tijdens de looptijd van de schuldsaneringsregeling te maken krijgen met (psychische) aandoeningen die hen in de nakoming van de schuldsaneringsverplichtingen beletten. Naar vaste rechtspraak – zie HR 20 oktober 2006, ECLI:NL:HR:2006:AY8310, NJ 2006/572, recentelijk bevestigd in HR 7 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2286 – geldt in dergelijke situaties een tekortkoming als niet toerekenbaar of verwijtbaar, tenzij de bijzondere omstandigheden waarin de schuldenaar als gevolg van zijn aandoening verkeert, niet eraan in de weg staan dat van hem redelijkerwijze kon worden gevergd dat hij hetzij zelf, hetzij met hulp van derden aan zijn verplichtingen zou voldoen. Het komt dus aan op een taxatie van het causale verband tussen de aandoening en de mate waarin de schuldenaar in staat is de desbetreffende verplichting(en) na te komen, al dan niet met inschakeling van hulp van derden.

Uit genoemd arrest van Uw Raad van 7 oktober 2016 meen ik af te moeten leiden dat áls er iets aan de hand is waardoor de schuldenaar niet – ook niet met eventuele hulp van derden – aan zijn verplichtingen kan voldoen, onder omstandigheden (bijvoorbeeld wanneer de schuldenaar al meerdere waarschuwingen en herstelkansen heeft gehad) van hem gevergd kan worden dat hij uitlegt waaróm dat zo is, dus dat hij het causale verband tussen zijn aandoening en de tekortkoming(en) aangeeft en aankleedt. Het is dan aan de schuldenaar om aannemelijk te maken dat de uitzondering op de niet-verwijtbaarheid (de hiervoor bedoelde ‘tenzij’-situatie) niet aan de orde is, omdat een zelfstandig hulpverzoek gelet op de bijzondere omstandigheden waarin hij als gevolg van zijn aandoening verkeert niet van hem kan worden gevergd, althans zo begrijp ik het arrest.

Wat mag in een dergelijke situatie van de bewindvoerder worden verlangd? In de parlementaire geschiedenis van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen tekenen zich twee uitersten af: een ruime, sociaal-maatschappelijke begeleiding van de schuldenaar tegenover een beperkte, juridisch-technische begeleiding. Vóór de herziening van de schuldsaneringsregeling in 2008 werd aangenomen dat de bewindvoerder een advies- en bijstandstaak had met betrekking tot budgetbeheer en een doorverwijzingsfunctie wat betreft integrale schuldhulpverlening15.. Tijdens de behandeling van het oorspronkelijke wetsvoorstel in de Eerste Kamer heeft de regering opgemerkt dat de bewindvoerder zich moet inspannen om de oorzaken van het ontstaan van de problematische schuldensituatie weg te nemen en zich daarbij niet mag beroepen op een enge taakstelling die uit de Faillissementswet zou voortvloeien en dat de bewindvoerder ernaar moet streven een evenwicht te bewerkstelligen tussen inkomsten en uitgaven16.. In het voetspoor hiervan werd in de nota van toelichting bij het inmiddels vervallen art. 7 Besluit subsidie bewindvoerder schuldsanering17.vooropgesteld:

“(…) Uitgangspunt bij de taakopvatting van de bewindvoerder is een juridische begeleiding gedurende het schuldsaneringsregime, aangevuld met een doorverwijzingsfunctie voor wat de integrale schuldhulpverlening betreft. De bewindvoerder dient de juiste ingang in het schuldhulpverleningsveld te vinden en de schuldenaar eventueel daarheen te verwijzen, doch is ter uitvoering van zijn wettelijke taken niet gehouden om ook die sociale begeleidingswerkzaamheden te verrichten. Het algemeen maatschappelijk werk en de sociale dienst vervullen hierbij van oudsher een nuttige en deskundige hulpverlenersrol, zodat de bewindvoerder van die oneigenlijke taak kan worden ontlast.”

Bij de herziening van de wettelijke schuldsaneringsregeling in 2008 is opnieuw nagedacht over de vormgeving van de schuldsaneringsregeling in het licht van de psychosociale problemen waar (aspirant) sanieten mogelijk mee te maken kunnen (en nogal eens plegen te) hebben. Daaromtrent heeft de regering in de Nota naar aanleiding van het verslag (dat ik betrekkelijke uitvoerig weergeef) het volgende naar voren gebracht18.:

“9. De leden van de PvdA-fractie menen dat een integrale aanpak van de problematiek het meest succesvol is. Deze leden maken zeer uitdrukkelijk bezwaar tegen het uitsluiten van mensen met problemen van het wettelijke recht op schuldsanering vanwege de werkbelasting van het apparaat. Zij vragen de regering om met een voorstel te komen op welke wijze juist deze mensen met meervoudige problemen met een integrale aanpak voor schuldsanering geholpen kunnen worden.

Uitgangspunt is van het begin af aan geweest dat de integrale schuldhulpverlening plaats zou vinden in het minnelijk traject, dat daarop ook het beste is toegerust. Uit onderzoek blijkt dat de oorzaken van schulden heel divers kunnen zijn en vaak een combinatie zijn van allerlei factoren. Bij mensen met meervoudige problemen is de onderliggende oorzaak vaak aan de persoon gerelateerd. Hierbij kan men denken aan mensen met psychische belemmeringen, zoals verslaafden en (ex-)psychiatrische patiënten. Een integrale aanpak van de problematiek is in die gevallen effectiever. Verschillende gemeenten hebben hun methoden ontwikkeld om deze probleemgevallen aan te pakken. Die methoden zijn afgestemd op de individuele omstandigheden en de lokale situatie. Een aantal gemeenten bijvoorbeeld biedt dergelijke schuldenaren in eerste instantie een zorgtraject om de achterliggende oorzaken van het ontstaan van schulden aan te pakken. Daarnaast wordt ook de financiële kant van de problematiek aangepakt, opdat bestaande schulden kunnen worden gestabiliseerd en om te voorkomen dat er nieuwe bovenmatige schulden ontstaan.

Het perspectief van toelating tot de Wsnp en uiteindelijk een schone lei via de rechter zal een prikkel moeten zijn om te proberen de onderliggende problemen te verhelpen, althans daar aantoonbaar aan te werken. In feite is dit ook neergelegd in de per 1 oktober 2005 in werking getreden Wsnp- richtlijnen van Recofa. In zoverre is de voorgestelde regeling een codificatie van reeds geldend rechterlijk beleid. In richtlijn nr. 4 staat bijvoorbeeld vermeld dat in het kader van de toelatingstoets van artikel 288 uitgangspunt is dat een alcohol-, drugs- of gokverslaving enige tijd onder controle dient te zijn, waarbij de duur van die beheersing afhankelijk is van de ernst en de duur van de verslaving. Dat de verslaving onder controle is, dient te worden bevestigd door een hulpverlenende instantie, aldus de tekst van de richtlijn. Indien sprake is van recente schulden die voortvloeien uit een verslaving aan bijvoorbeeld gokken, alcohol en/of drugs, kan het schuldsaneringsverzoek worden afgewezen op de grond dat aannemelijk is dat de schuldenaar ten aanzien van het ontstaan of onbetaald laten van schulden niet te goeder trouw is geweest. Voor wat betreft schuldenaren met psychische problemen geldt voorts dat toelatingsvoorwaarde is dat er al enige tijd voldoende hulp of een vangnet dient te zijn. De huidige praktijk bij de toelatingszittingen wijst reeds uit dat rechters duidelijk behoefte hebben aan indicaties dat die andersoortige problemen liefst enige tijd onder controle zijn en dat aldus een redelijk stabiele leefsituatie is ontstaan die de kans op een succesvolle schuldsanering verhoogt.

De voorgestelde wettelijke regeling verwoordt deze geldende rechterlijke richtlijn aldus, dat de verzoeker zoveel mogelijk gereed moet zijn om de schuldsaneringsregeling met kans op succes te doorlopen. Het heeft niet mijn voorkeur om psychosociale begeleiding te integreren in, dat wil zeggen een onderdeel te maken van, een wettelijke procedure. Dat is ook niet nodig. Het feit dat een schuldenaar wordt toegelaten tot de schuldsaneringsregeling betekent allerminst dat er aanleiding is om die integrale schuldhulp – bijvoorbeeld de psychosociale begeleiding – stop te zetten. Integendeel zal juist de omstandigheid dat iemand die andersoortige begeleiding krijgt van een specifiek deskundige instantie (en ook in de nabije toekomst zal blijven krijgen) voor een rechter aanleiding zijn om de schuldenaar toe te laten, omdat de rechter dan ervan uit kan gaan dat tijdens de schuldsanering de leefsituatie van de schuldenaar stabiel zal blijven. Omgekeerd zal het wegvallen van integrale schuldhulp zodra de schuldsaneringsprocedure een aanvang neemt, niet bevorderlijk zijn voor toelating van schuldenaren met onderliggende psychosociale problematiek.

Aan de andere kant is een schuldenaar voor wie intensieve begeleiding noodzakelijk is om zich aan afspraken te houden of om zijn bestedingen te plannen, bij een bewindvoerder of een rechter-commissaris niet aan het goede adres voor die hulp. Dergelijke hulp (bijvoorbeeld budget-begeleiding of budgetbeheer) zal door de meest geschikte instantie binnen de lokale schuldhulp verstrekt kunnen worden, waarmee wellicht ook de noodzaak om het Wsnp-traject in te gaan vervalt. Als alleen door intensief budgetbeheer (artikel 310) kan worden voorkomen dat een schuldenaar tijdens zijn schuldsaneringsregeling bovenmatige nieuwe schulden maakt en op die grond tussentijds uit de regeling wordt verwijderd, kan men zich afvragen wat er gebeurt zodra door de rechter een schone lei is verleend en de budgetbegeleiding wegvalt. Niemand is gebaat bij een al te lankmoedige toelating tot de Wsnp daar waar een grote kans bestaat dat de regeling tussentijds moet worden beëindigd, en daar waar de verzoeker geen aantoonbare moeite heeft gedaan om de gunstige voorwaarden voor succes te scheppen. In het licht van de mogelijke rechtsgevolgen voor schuldeisers mogen deze inspanningen worden verwacht van de schuldenaar. Een discriminerende behandeling levert dat niet op. De schuldenaar is zelf ook gebaat bij een goed voorbereide start van zijn schuldsaneringsprocedure, nu het perspectief op een schone lei hem de eerstvolgende tien jaar geen tweede keer wordt gegeven. Verder verwijs ik naar het antwoord op vraag 31.

(…)

31. De leden van de SP-fractie vragen welke oorzaken van schulden de regering ziet, of zij mogelijkheden ziet om die oorzaken aan te pakken en zo ja, hoe.

De Wsnp is een regeling die wil voorkomen dat een schuldenaar tot in lengte van dagen in een problematische schuldsituatie blijft. De Wsnp is echter een juridische (sanerings- en liquidatie)procedure en als zodanig niet het geëigende instrument om ook de oorzaken van schulden aan te pakken. Het is in eerste instantie de schuldenaar die aan de oorzaken van zijn schulden moet werken. Uit het onderzoek van J. Janssen, A. Kersten en H.J.J.M. Vermeulen, Problematische schulden: zicht op het onzichtbare, IVA Tilburg, januari 1999 (...), is naar voren gekomen dat de oorzaken van schulden verschillen. Het kan gaan om endogene of exogene oorzaken, dan wel een combinatie daarvan. Het kabinet is voorstander van een integrale benadering van de schuldenproblematiek en de oorzaken daarvan. Veel gemeenten hebben het initiatief genomen om de schuldhulpverlening op integrale wijze uit te voeren. Ter ondersteuning van een integrale benadering heeft het Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening de Handleiding Integrale Schuldhulpverlening ontwikkeld. Deze kan gemeenten van dienst zijn bij de aanpak van de oorzaken van schulden.

(...)

33. De leden van de SP-fractie willen weten of er reeds maatregelen zijn genomen om individuele gebrekkige bewindvoerders aan te pakken. Allereerst wil ik benadrukken dat er bij veel schuldenaren te hooggespannen verwachtingen bestaan omtrent hetgeen de bewindvoerder voor hen in het kader van de regeling gaat doen. Soms verkeren schuldenaren in de veronderstelling dat de bewindvoerder alle lopende verplichtingen en verantwoordelijkheden overneemt en op iedere huishoudelijke vraag een antwoord heeft. Een dergelijk beeld moet tijdig worden weersproken. Het aspect van hulpverlening aan de schuldenaar staat bij de bewindvoerder niet voorop; het gaat tijdens de schuldsaneringsregeling immers om een maximale inspanning door de schuldenaar c.q. een maximale opbrengst ten gunste van de schuldeisers en een sanering van de bestaande schuldenlast. Wie te hoge verwachtingen koestert omtrent de persoonlijke aandacht, advies en bijstand door de bewindvoerder, zal al gauw tot de slotsom komen dat de bewindvoering in zijn geval tekortschiet. Vaak gaat het dan echter om bewindvoering die zich tot de wettelijke taken beperkt en ook beperken mag. De hulpverlening die wordt geboden bestaat in feite in het mogelijke uiteindelijke rechtsgevolg van de regeling: de schone lei van artikel 358, die wordt verstrekt afhankelijk van de vraag of de schuldenaar zich aan zijn schuldsaneringsverplichtingen heeft gehouden.

(...)

68. De leden van de PvdA-fractie merken op dat in het wetsvoorstel wordt gesteld dat mensen met psychosociale problematiek of andere problemen niet thuis horen in de wettelijke schuldsanering. Deze leden vragen welke oplossing de regering bedacht heeft voor deze mensen en zij willen weten of deze mensen nooit een schuldsanering krijgen.

Zoals ook in het antwoord op de vorige vraag is aangegeven, laat het wetsvoorstel in beginsel ook schuldenaren met psychosociale problemen toe tot de Wsnp, mits de schuldenaar «er klaar voor is» en door hem aandacht is geschonken aan het oplossen van het achterliggende probleem van de schuldsituatie. De huidige praktijk bij de toelatingszittingen wijst reeds uit dat rechters een duidelijke behoefte hebben aan indicaties dat die andersoortige problemen liefst enige tijd onder controle zijn en dat aldus een redelijk stabiele leefsituatie is ontstaan die de kans op een succesvolle schuldsanering verhoogt. Als er geen enkele indicatie is dat een schuldsanering gezien het niet milde regime kansrijk is bij de betreffende schuldenaar, dan zal de toelating geweigerd worden. Dat kunnen inderdaad personen zijn met ernstige psychosociale problemen of verslavingsproblemen. Deze personen zullen daarom eerst hulp kunnen vragen bij de daartoe bestaande deskundige gemeentelijke hulporganisaties. Niemand wordt bij voorbaat voor de rest van zijn leven uitgesloten van toelating tot de schuldsaneringsregeling. Zie verder het antwoord op vraag 9.

(…)

70. De leden van de PvdA-fractie hebben uit de evaluatie niet opgemaakt dat mensen met psychosociale problemen een knelpunt zijn in de Wsnp. Zij kunnen zich voorstellen dat deze schuldenaren extra hulp nodig hebben bij het op orde brengen van hun financiële boekhouding. Blijkbaar zijn advocaten/bewindvoerders lang niet altijd vaardig in het goed begeleiden van deze problematiek. De leden vragen of het dan niet de wereld op zijn kop is om deze schuldenaren van de schuldsaneringsregeling uit te sluiten. Zou er niet een breder instrumentarium worden ingezet van budgetbegeleiding, budgetbeheer, bewindvoering en mentorschap?

De nu voorgestelde toegangsregeling is geschreven vanuit het idee dat de wettelijke schuldsaneringsregeling geen panacee is voor allerlei onderliggende psychische en sociale problemen, die oorzaak zijn van de individuele schuldenproblematiek. De schuldsaneringsregeling blijft eerst en vooral een juridische sanerings- en liquidatieprocedure. De rechter en bewindvoerder zijn ook niet toegerust om allerlei andere problemen dan de problematische schuld zelf op te lossen. Als men al een oplossing wil zoeken langs juridische weg, dan zal in sommige gevallen de weg van het meerderjarigenbewind meer voor de hand liggen. Dit beschermingsbewind van artikel 1:431 Burgerlijk Wetboek kan door de kantonrechter worden ingesteld indien de betrokkene tijdelijk of duurzaam niet in staat is ten volle zijn vermogensrechtelijke belangen zelf waar te nemen. Het verdient hoe dan ook de voorkeur dat eerst die onderliggende oorzaken worden aangepakt, alvorens de symptomen te bestrijden met een schuldsaneringsprocedure. Voor een uitgebreide behandeling van de vraag naar integratie van psychosociale en financiële begeleiding in de schuld- saneringsregeling, verwijs ik naar mijn antwoord op vraag 9.

(…)

71. De leden van de PvdA-fractie vragen of het niet denkbaar zou zijn om de bewindvoerder dienstverleningspakketten te laten inkopen om een breder hulpverleningsinstrumentarium te kunnen bereiken.

Bij inwerkingtreding van de Wsnp is ervan uitgegaan dat de wettelijke schuldsanering een aanvulling zou vormen op het concept van de integrale schuldhulpverlening. Dit concept houdt grofweg in dat naast de financieel-technische oplossing (schuldregeling of -sanering) ook wordt gewerkt aan de oorzaken van schulden. Concreet zou dat erop neerkomen dat na de aanmelding van een problematische schuldensituatie bij de gemeentelijke schuldhulpverlening diverse begeleidingstrajecten zouden kunnen starten, zoals schuldbemiddeling, budgetbegeleiding, psychosociale hulp, reïntegratie in de arbeidsmarkt. Voor deze begeleidingsvormen zou gebruik kunnen worden gemaakt van de reguliere voorzieningen via de gebruikelijke instanties (maatschappelijk werk, zorginstellingen, etc.). Pas als een minnelijke schuldregeling niet tot een akkoord leidt, zou een Wsnp-traject kunnen worden gestart. Voor de overige vormen van begeleiding zou dat geen verschil mogen uitmaken. Het ingaan van het wettelijke traject zou niet moeten betekenen dat andere hulptrajecten, waar relevant, worden beëindigd of niet worden gestart. Uiteindelijk zou deze benadering de kans op een duurzame schone lei substantieel vergroten.

Het inkopen van dienstenpakketten kan daarin voorzien. Het is echter niet de bedoeling dat het de bewindvoerder is die dergelijke pakketten moet kunnen inkopen. Hij is primair verantwoordelijk voor het beheer van de boedel en niet voor gedragsverandering van de schuldenaar. Bovendien zou het van toepassing zijn van de Wsnp hierbij helemaal geen invloed moeten hebben. De gemeenten pakken schuldhulpverlening op vanuit hun algemene zorgplicht voor hun burgers. De Wsnp staat daaraan niet in de weg, en zoals hierboven in het antwoord bij vraag 68 heb aangegeven, is het in het voordeel van de schuldenaar die een toelatingsverzoek doet, wanneer hij zijn psychosociale problemen onder controle heeft, al dan niet met begeleiding, zodat een stabiele leefsituatie is ontstaan, die de kans op een succesvolle afronding van de schuldsaneringsregeling vergroot.”

Na de herziening lijkt de wetgever zodoende duidelijk van een beperktere benadering te zijn uitgegaan. In elk geval is duidelijk dat integrale schuldhulpverlening niet tot de wettelijke taken van de schuldsaneringsbewindvoerder behoort19.. Maar wat kan qua begeleiding en sturing van de bewindvoerder worden verwacht? Ik denk dat wat precies van een bewindvoerder mag worden verlangd, ook (en misschien vooral) wanneer zijn toezichtstaak betrekking heeft op een schuldenaar die kampt met psychische problemen of persoonlijke problematiek, steeds zal afhangen van alle bijzondere omstandigheden van het voorliggende geval. Dat valt te lezen in twee conclusies in cassatieberoepen die Uw Raad met toepassing van art. 81 lid 1 RO resp. 80a lid 1 RO heeft afgedaan: HR 21 november 2008, ECLI:NL:HR:2008:BF7409 en HR 24 mei 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ7201. In de zaken die tot deze twee arresten hebben geleid was de onderliggende problematiek overigens anders dan – maar wel verwant aan – die in onze zaak.

In de eerstgenoemde zaak was er in eerste aanleg een tussentijdse beëindiging uitgesproken, onder meer door het achterblijven van boedelafdrachten. Hoger beroep tegen dit vonnis leverde de schuldenares een nieuwe kans op, maar toen de rechter-commissaris opnieuw een voordracht deed tot tussentijdse beëindiging, zagen rechtbank20.en hof voldoende aanleiding om de regeling te beëindigen, niettegenstaande het verweer van de schuldenares dat de tekortkomingen haar niet mochten worden toegerekend wegens haar psychische gesteldheid en dat de bewindvoerder niet adequaat had gereageerd op de problemen die zij daardoor zou ondervinden. In cassatie werd deze verdedigingslinie opnieuw opgeworpen: van de bewindvoerder hadden andere en effectievere stappen verwacht mogen worden ter tegemoetkoming aan de psychische problemen van de schuldenares. A-G Huydecoper wijdde hieraan de volgend instructieve overpeinzingen:

“7) (…) Het lijkt mij goed om voorop te stellen dat het hier een argument betreft dat zelden of nooit een deugdelijk verweer zal (kunnen) opleveren tegen verwijten aan de debiteur op wie een schuldsaneringsregeling van toepassing is, van onvoldoende nakoming van diens verplichtingen in verband met de schuldsanering. Dat (mogelijk) ook anderen hun taken in verband met de schuldsanering niet of onvoldoende hebben verricht, doet er immers gewoonlijk niet wezenlijk aan af dat de debiteur valt te verwijten dat (ook) hij, debiteur, tekort is geschoten. Vergaande verwaarlozing van diens taken door - bijvoorbeeld - de bewindvoerder zal misschien soms meebrengen dat men voor het plichtsverzuim van de debiteur wat meer begrip kan opbrengen - maar dat plichtsverzuim geheel of zelfs maar in belangrijke mate vergoelijken, kan dit gegeven slechts in uitzonderlijke, om niet te zeggen: moeilijk voorstelbare, omstandigheden.

(…)

18) (…) Die klachten nemen tot uitgangspunt een (rijkelijk) ver gaande verantwoordelijkheid van de bewindvoerder voor de begeleiding van de tot schuldsanering toegelaten schuldenaar - niet alleen wat betreft diens financieel-sociale problematiek, maar ook als het gaat om medisch-psychische problemen en daarmee verband houdende maatschappelijke problemen.

(…)

19) Nu heeft het hof aan het slot van rov. 2.5 overwogen - ten overvloede, naar het hof zelf toevoegt - dat de bewindvoerder [verzoekster] meermalen heeft geadviseerd en heeft doorverwezen naar de voor haar benodigde hulpverlening21.. Deze overweging kan slechts betekenen dat het hof heeft onderzocht in hoeverre, ook als men aanvaardt dat de bewindvoerder tot op zekere hoogte verantwoordelijkheid draagt voor het medisch-psychisch en daarmee verband houdend sociaal (dys)functioneren van de schuldenaar, déze bewindvoerder in dat opzicht heeft gedaan wat in redelijkheid van hem verlangd mocht worden (én dat het hof heeft bevonden dat de in dat opzicht gemaakte verwijten niet-doeltreffend waren) (…).

20) (…) Slechts volledigheidshalve merk ik nog op dat de centrale klacht van het middel (…) dat van een bewindvoerder in omstandigheden als de onderhavige mag worden verwacht dat die het leidt naar het instellen van civielrechtelijk beschermingsbewind of curatele over de schuldenaar, mij ook inhoudelijk ongegrond lijkt. Ik denk, met het hof, dat de bewindvoerder in een schuldsanering een enigszins beperkte taak heeft, waarbij de nadruk (sterk) ligt op het bewaken van de vermogensrechtelijke gesties en belangen van de schuldenaar. Deze taak kán meebrengen dat de bewindvoerder zich ook inlaat met medisch-psychische problemen van de schuldenaar (of andere maatschappelijke problemen - verslavingsproblematiek dringt zich als voorbeeld op); maar het is zeker geen vaste regel dat de bewindvoerder zich hierin zou moeten verdiepen of daarop gerichte stappen zou moeten zetten.

21) Óf in dit opzicht bemoeienis van de bewindvoerder verlangd mag worden en zo ja: hoe ver die bemoeienis moet gaan, hangt om maar al te voor de hand liggende redenen geheel van de omstandigheden van het geval af; maar gezien de rechtspositie van de bewindvoerder, de kwalificaties waaraan bewindvoerders (idealiter zouden) moeten voldoen en de middelen (ook als het gaat om de inspanningen die van een bewindvoerder te vergen zijn) die bewindvoerders redelijkerwijs kunnen inzetten, ligt het bepaald in de rede dat van een bewindvoerder maar (hoogst) zelden de mate van vergaande bevoogding mag worden verlangd die het middel tot norm verheven wil zien. Met het meerdere malen adviseren en doorverwijzen naar de hiervoor wél aangewezen hulpverleningsinstanties, zoals de bewindvoerder dat in dit geval heeft gedaan, zal onder vrijwel alle denkbare omstandigheden ruimschoots zijn tegemoetgekomen aan wat in dit verband van een bewindvoerder mag worden verlangd.

22) En zelfs als men daarover anders mocht denken blijft in het oog te houden dat het hier gaat om de vraag of de bewindvoerder wel (of eventueel: nog juist niet) heeft voldaan aan wat rechtens van deze verlangd mag worden. De stap die van daaruit moet worden gemaakt om te komen tot wat het middel blijkbaar wil: namelijk dat er geen ruimte overblijft voor relevant verwijt aan de schuldenaar zelf, zodat toerekening op de voet van art. 354 Fw niet meer in aanmerking komt, is een buitengewoon grote. De klachten van het middel lijken ervan uit te gaan dat met de vaststelling van het één (de bewindvoerder heeft niet geheel aan de voor hem geldende verplichtingen voldaan) het ander (aan de schuldenaar mag niet worden toegerekend dat hij ernstig tekort is geschoten), gegeven is. Dat die gedachte ondeugdelijk is lijkt mij ook zonder verdere toelichting duidelijk.

(…)

24) Ik merk nog op dat argumenten die ertoe strekken dat aan een schuldenaar in schuldsanering toe te rekenen tekortkomingen niet in aanmerking zouden mogen worden genomen omdat er (ook) enig verwijt aan de bewindvoerder zou zijn te maken, met enige regelmaat lijken te worden aangevoerd. Behalve de daartegen hiervóór ingebrachte bedenkingen, valt er met betrekking tot deze "line of argument" ook op te wijzen, dat die in veel gevallen blijkt te berusten op een minimum aan feitelijke onderbouwing.

25) Dat doet zich ook in de onderhavige zaak voor. In de eerste aanleg heb ik in het geheel geen stellingen aangetroffen die ertoe strekken dat de tekortkomingen aan de kant van [verzoekster] vooral op het conto van de bewindvoerder zouden mogen worden geschreven. In appel is wél benadrukt dat van de bewindvoerder stappen tot onderbewindstelling of ondercuratelestelling hadden mogen worden verwacht; maar de onderbouwing beperkte zich tot de "kale" stelling dat [verzoekster] met dusdanige psychische problemen kampt dat zij niet in staat is haar belangen (naar behoren) te behartigen (appelrekest, alinea 3). Waar [verzoekster]s psychische problemen in zouden bestaan en hoe die zich uiten; wat er van de desbetreffende problemen en de manifestaties daarvan aan de bewindvoerder(s) is voorgehouden of overigens kan zijn gebleken; of iemand ([verzoekster] zelf, een door [verzoekster] benaderde hulpverlener, etc.) zich ooit ter zake van deze problemen tot de bewindvoerder heeft gewend, enzovoorts - over dat alles bevatten de van de kant van [verzoekster] ingebrachte stukken niets. Voor een betoog dat ertoe strekt dat ernstige tekortkomingen niet aan de schuldenaar mogen worden toegerekend, lijkt een dergelijke onderbouwing mij in het algemeen (veel) te mager; en dat heeft ook gevolgen voor de reactie die van de tot oordelen geroepen rechter mag worden verwacht.”

In de tweede zaak (HR 24 mei 2013) was de schuldsaneringsregeling tussentijds beëindigd omdat de schuldenaren niet actief meewerkten aan een doeltreffende uitvoering ervan. Op de achtergrond speelde kennelijk een communicatiestoornis tussen de bewindvoerder en de schuldenaren over opgevraagde stukken. In cassatie werd betoogd dat het hof miskend had dat de bewindvoerder op grond van art. 316 Fw verplicht was actief medewerking te verlenen aan het alsnog welslagen van de initiële beslissing tot toepassing van de schuldsaneringsregeling, en daartoe meer had moeten doen dan een aantal keer aanmanen. A-G Timmerman had voor de verwerping hiervan weinig woorden nodig:

“2.2. (…) Het middel getuigt van een onjuiste rechtsopvatting omtrent de taak van de bewindvoerder. De bewindvoerder is een toezichthouder, geen schuldhulpverlener: de verantwoordelijkheid voor de nakoming van de uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen rust op de schuldenaar. Indien de schuldenaar hulp nodig heeft om zijn verplichtingen na te komen, dient hij deze zelf te zoeken. Personen die niet in staat zijn de uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen na te komen, worden immers niet tot de regeling toegelaten (art. 288 lid 1 sub c Fw).”

De in beide conclusies vervatte uitgangspunten krijgen bijval in de vakliteratuur. Wessels merkt op dat de toezichtstaak van de bewindvoerder verband houdt met de verwezenlijking van het doel van de schuldsaneringsregeling – het verkrijgen van een schone lei – en met de door de wetgever nodig geoordeelde begeleiding van de schuldenaar, die zelfstandig en op eigen kracht dit doel dient te bereiken22.. Noordam schrijft dat ‘toezien op’ niet hetzelfde is als ‘samen doen’ of ‘begeleiden van’; met betrekking tot het oplossen van psychosociale problemen volstaat een doorverwijzing naar hulpverlening. Lankhorst merkt op dat de WSNP-verplichtingen brengschulden en geen haalschulden zijn23.. Zowel Wessels24.als Engberts25.verwijzen instemmend naar de opvatting van Verschoof, die erop neerkomt dat de ‘begeleiding’ van de schuldenaar met de nodige distantie dient te geschieden omdat de bewindvoerder ook de belangen van de schuldeisers vertegenwoordigt26.. Tegelijk heeft de toezichthoudende taak van de bewindvoerder volgens Van Buchem-Spapens en Pouw de strekking te voorkomen dat de schuldregelingsregeling mislukt27.. In deze zin bevindt de bewindvoerder, zoals Verstappen het formuleert28., zich in een spagaat tussen de belangen van de schuldenaar en die van de schuldeisers29.. Lankhorst formuleert deze positie als volgt:

“Het komt er vermoedelijk op neer dat de bewindvoerder voldoende oog c.q. aandacht behoort te hebben voor eventuele onderliggende oorzaken van de schulden. En een goed bewindvoerder kent de ‘sociale kaart’ en kan daarover adviseren en ook op een juiste manier (door)verwijzen naar andere personen en instanties die op die andere (deel)terreinen competent zijn. Het is de schuldenaar zelf die hulp dient te zoeken in zijn of haar omgeving – bijvoorbeeld bij taalproblemen of advies bij sollicitaties – om een eenmaal gestarte schuldsanering meer kans van slagen te laten hebben. Om überhaupt de schuldsaneringsregeling binnen te komen is het ook de schuldenaar zelf die aannemelijk zal moeten maken – men zie artikel 288 lid 3 Fw – dat hij de oorzaak van het ontstaan en/of onbetaald laten van zijn schulden al gedurende een zekere periode onder controle heeft weten te brengen, zodat sprake is van een stabiele beginsituatie.”

In de feitenrechtspraak lijkt hier ook zo over te worden gedacht. Wessels en Engberts wijzen op Hof Amsterdam 22 januari 2008, ECLI:NL:GHAMS:2008:BE9760, NJF 2008/352 en Rechtbank Almelo 14 september 2011, ECLI:NL:RBALM:2011:BT2041. In de Amsterdamse zaak, die betrekking had op een tussentijdse beëindiging onder meer vanwege een achterstand in de betaling van de boedelbijdrage, maakte het hof korte metten met het standpunt van de schuldenaar dat de bewindvoerder gedurende de schuldsanering haar onvoldoende hulp en medewerking had verschaft: de taak van de bewindvoerder is er voornamelijk op gericht toezicht te houden dat de saniet zijn uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen naar behoren nakomt, en voor het overige draagt de schuldenaar zelf de verantwoordelijkheid voor het welslagen van de op haar van toepassing zijnde schuldsaneringsregeling, aldus het hof (zie rov. 2.5 van het arrest)30.. In de Almelose zaak ging het om een aansprakelijkstelling van twee bewindvoerders wegens onbehoorlijke taakvervulling. De gewezen schuldenaren stelden dat hun schulden aan het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen gedurende de schuldsaneringsregeling waren toegenomen en de bewindvoerders daarom niet aan hun zorgplicht hadden voldaan, waarmee zij jegens hen zouden zijn tekortgeschoten althans onrechtmatig jegens hen zouden hebben gehandeld. De bewindvoerders verweerden zich met een gehonoreerd beroep op verjaring. Niettemin ging de rechtbank als volgt inhoudelijk in op de zorgplicht van WSNP-bewindvoerders:

“4.2.1 Ingevolge het bepaalde in 316 Faillissementswet is het de taak van de bewindvoerder om toezicht te houden op de naleving door de schuldenaar van diens verplichtingen die uit de schuldsaneringsregeling voortvloeien en het beheer en vereffening van de boedel. Eén van de verplichtingen van de schuldenaar, in casu [eisers], is dat geen bovenmatige schulden ontstaan. Schulden die ten laste van [eisers] ontstaan na het tijdstip waarop de schuldsaneringsregeling van toepassing is verklaard, vallen als hoofdregel buiten de werking van de schuldsaneringsregeling. Het budgetbeheer van het vrij te laten bedrag is geen taak van de bewindvoerder. Omdat het budgetbeheer wel een hulpmiddel kan zijn om de doelstellingen van de schuldsaneringsregeling te bereiken, kan de bewindvoerder in voorkomende gevallen zijn hulp aanbieden voor inschakelen van een instelling die de schuldenaar kan assisteren bij het beheer van het budget. Uit hetgeen de rechtbank hiervoor heeft overwogen, volgt dat [eisers] in de eerste plaats zelf verantwoordelijk zijn voor het betalen van schulden die zijn ontstaan na het van toepassing verklaren van de schuldsaneringsregeling.

Daar tegenover staat dat uit brieven van het LBIO, die als producties 15, 16, 21 bij dagvaarding in het geding zijn gebracht, blijkt dat van [gedaagden] met betrekking tot de oplopende schuld een inspanning wordt verwacht. Hetzelfde geldt met betrekking tot de opmerking van de rechter-commissaris zoals die is verwoord in het proces-verbaal van de verificatievergadering d.d. 15 juni 2001. Niet is gemotiveerd gesteld en ook is niet anderszins gebleken dat [gedaagden] enige actie met betrekking tot de oplopende schuld hebben ontplooid. Of uit het voorgaande en de stellingen van [eisers] de conclusie moet worden getrokken dat [gedaagden] hun zorgplicht jegens [eisers] hebben geschonden is niet ondenkbeeldig, doch kan op dit punt van de procedure in het midden blijven, omdat [gedaagden] stellen dat de rechtsvordering tot schadevergoeding is verjaard.”

Ik wijs evenwel ook op Hof Arnhem 28 oktober 2010 (ECLI:NL:2010:GHARN:BO5077), waarin het hof gevoelig lijkt te zijn geweest voor de stelling van de schuldenaar dat van wanbewind sprake was en (mede daarin) voldoende grond zag voor een verlenging van twee jaar om een forse boedelachterstand in te halen.

In de praktijk bestaan er (grote) verschillen in de wijze waarop bewindvoerders hun taak opvatten, zo blijkt uit een in 2001 uitgevoerde WODC-evaluatie van de wettelijke schuldsaneringsregeling. Waar sommige bewindvoerders het bij een strikt juridische taakopvatting houden, geven anderen enige basisbegeleiding, verwijzen zij door naar andere instanties of helpen af en toe met zaken waar sanieten zelf niet uitkomen, terwijl enkelen een ruime begeleiding geven en bijvoorbeeld zelf het budgetbeheer doen31..

Samenloop met beschermingsbewind32.

Per 1 januari 2014 is het hebben van problematische schulden een grond voor onderbewindstelling, zie het bij wet van 16 oktober 2013 (Stb. 2013/414) gewijzigde art. 1:431 lid 1 onder b BW. Uit de twaalfde Monitor Wet schuldsanering natuurlijke personen die afgelopen zomer verscheen, blijkt dat de instroom van nieuwe schuldsaneringszaken al geruime tijd lichtelijk daalt, onder meer wegens het toenemend gebruik van beschermingsbewind. Dit laatste kent verschillende oorzaken: de huidige economische situatie, de vergrijzing, de complexiteit van de huishoudadministratie, de aanscherping van de regels bij banken en zorginstellingen, de versobering van andere regelingen waarmee hulp werd geboden aan mensen die zelf niet meer uit financiële problemen komen33.en het aantrekkelijkere verdienmodel voor beschermingsbewindvoerders vergeleken met WSNP-bewindvoerders34.. Over de toegevoegde waarde van beschermingsbewind ten opzichte van schuldhulpverlening en schuldsanering is in de toelichting bij de zo-even genoemde wet het volgende te lezen35.:

“Beschermingsbewind heeft in drie gevallen toegevoegde waarde ten opzichte van schuldhulpverlening en schuldsanering. (...) In de tweede plaats kan beschermingsbewind voorafgaande aan en tijdens de Wsnp van nut zijn. Omdat een schuldsanering een min of meer technisch-juridische ingreep is in het leven van de betrokkene, verdient het vaak aanbeveling dat de situatie van de betrokkene zich eerst stabiliseert, voordat een (in beginsel eenmalig) beroep op de Wsnp wordt gedaan. Het per 1 januari 2008 ingevoerde artikel 288 lid 3 Faillissementswet gaat hier ook van uit. Een dergelijke stabilisering kan intreden op basis van een beschermingsbewind. De kans op een succesvol verloop van de schuldsaneringsprocedure wordt dan navenant groter. (...) Het verschil tussen beschermingsbewind enerzijds en schuldhulpverlening en schuldsanering anderzijds is dat beschermingsbewind niet is gericht op het aflossen van de schulden, maar op het stabiliseren van de situatie en in voorkomende gevallen, het zorgen voor de basisvoorzieningen (betalen van huur, gas, water, licht en leefgeld). Dit is ook van belang voor de mensen die niet in aanmerking komen voor schuldhulpverlening of schuldsanering. Met de onderbewindstelling in geval van problematische schulden wordt deze feitelijke situatie wettelijk bevestigd en nader ingekaderd, opdat voor alle betrokkenen duidelijk is wat er van eenieder mag worden verwacht (...).

(...)

De bewindvoerder is niet verplicht om een betalingsregeling met schuldeisers te treffen. Dit is uitdrukkelijk de taak van schuldhulpverleners (zie het eerdergenoemde wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening) en vloeit voort uit de WSNP. Aangezien deze beide regelingen beperkingen kennen in de termijn en in de personen die in aanmerking komen voor schuldhulpverlening en schuldsanering, zullen er altijd personen zijn die problematische schulden hebben maar niet (langer) in aanmerking komen voor schuldhulpverlening of schuldsanering. Het behoort tot de taak van de beschermingsbewindvoerder om te bezien of de rechthebbende in aanmerking kan komen voor schuldhulpverlening of schuldsanering en hem zonodig te begeleiden om aan de daarvoor geldende eisen te voldoen. Indien de rechthebbende geen beroep kan doen op één van beide regelingen, staat het zijn bewindvoerder vrij om te een betalingsregeling met crediteuren te treffen. De voornaamste taak van een bewindvoerder in een schuldenbewind is het stabiliseren van de financiële situatie.” (cursivering A-G)

Ik leid hieruit af dat volgens de regering een taak van een beschermingsbewindvoerder kan zijn de schuldenaar te helpen aan zijn uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen te voldoen. Dit is naar mij voorkomt een gezichtspunt dat meeweegt bij de beoordeling van de cassatieklachten, zoals ik hierna zal uiteenzetten.

Bij zijn afscheidscollege als hoogleraar rechtssociologie in Leiden heeft Nick Huls (mede op basis van een inventarisatie van de huidige knelpunten en van enkele rechtsvergelijkende noties) een nieuw Nederlands schuldenbeleid voorgesteld, uit te voeren door een ‘Bureau Schulddienstverlenging’. In zijn betoog is hij ook ingegaan op de verhouding tussen het WSNP- en beschermingsbewind. Hierover heeft hij onder meer opgemerkt dat mensen die nog niet klaar zijn voor de schuldsaneringsregeling of worden afgewezen op grond van lokale beleidsregels met het beschermingsbewind een alternatieve route hebben gevonden om zich de schuldeisers enigszins van het lijf te houden door middel van een stabilisatietraject, maar dat de mensen met schulden hier in de regel weinig mee opschieten, terwijl de kosten die tegenover het beschermingsbewind staan vaak uit de bijzondere bijstand moeten worden gefinancierd en (mogelijk) andere noodzakelijke uitgaven in het gedrag brengen36.. Volgens Huls is hier sprake van een gebrek aan gecoördineerd beleid37.; in dat verband teken ik aan dat recent overleg tussen de Raad voor Rechtsbijstand en de relevante partijen, waaronder de rechtspraak en de beroepsgroep van beschermingsbewindvoerders, ter verkenning van mogelijkheden om het schuldenbewind en de schuldsanering beter op elkaar te laten aansluiten, nog niet tot concrete resultaten heeft geleid38..

Een belangrijk gezichtspunt dat nog aandacht verdient is dat het handelen of nalaten van de WSNP-bewindvoerder met betrekking tot huur- of zorgtoeslagen niet onbelangrijke fiscaalrechtelijke gevolgen kan hebben. Art. 73.2.2 van de Leidraad invordering 200839.bevat (op art. 26 Invorderingswet 1990 en art. 19a lid 1 t/m 22a Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990 gebaseerde) beleidsregels over de wijze waarop de fiscus zal omgaan met belastingschulden vóór, tijdens en na toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling40.. Het artikel luidt als volgt:

“[…] Met betrekking tot te betalen belastingaanslagen en terugvorderingen (ter zake van toeslagen) die betrekking hebben op de periode waarin de wettelijke schuldsaneringsregeling van toepassing was en die zijn vastgesteld na beëindiging (met schone lei) van die regeling, zal de ontvanger in beginsel afzien van invordering. Daarbij geldt dat aannemelijk moet zijn dat:

– de bewindvoerder de aan de betreffende aanslag of terugvordering voorafgaande voorlopige aanslagen / teruggaven of voorschotten dan wel het ontbreken daarvan voldoende op juistheid heeft getoetst;

– over de resultaten van die toetsing in voorkomend geval tijdig contact heeft opgenomen met de Belastingdienst; en

– de bewindvoerder zelf tijdig relevante wijzigingen zoals bedoeld in artikel 17 Awir heeft doorgegeven, dan wel heeft bewaakt dat de belastingschuldige dit heeft gedaan.

Belastingteruggaven die zijn vastgesteld nadat de toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling is geëindigd en die betrekking hebben op een periode vóór de uitspraak van de toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling kan de ontvanger verrekenen met de vorderingen die tot een natuurlijke verbintenis zijn getransformeerd.

Met betrekking tot belastingteruggaven die betrekking hebben op de periode voor de beëindiging (met schone lei) van de wettelijke schuldsaneringsregeling en die worden vastgesteld na beëindiging van die regeling, geldt het volgende. Teruggaven (na mogelijke verrekening met openstaande schulden) van minder dan € 500 worden uitbetaald aan de belastingschuldige zelf. Indien de belastingteruggave (na mogelijke verrekening met openstaande schulden) € 500 of meer bedraagt, zal de ontvanger contact opnemen met de gewezen bewindvoerder om met hem te overleggen of de vereffening moet worden heropend.

[…].”

Als ik dit goed begrijp, is het mogelijk dat de Ontvanger van invordering van een terugvorderingsaanslag afziet wanneer de WSNP-bewindvoerder de desbetreffende voorschotten voldoende op juistheid heeft getoetst en de Belastingdienst hierover heeft ingelicht. In opdracht van de Raad voor Rechtsbijstand is onderzoek uitgevoerd naar de vraag of de in dit artikel genoemde werkzaamheden tot de taakuitvoering van een WSNP-bewindvoerder behoren. In het desbetreffende onderzoeksrapport wordt geconcludeerd dat het tot de toezichthoudende en uitvoerende taak van de bewindvoerder moet worden gerekend om de voorlopige aanslagen/teruggaven of voorschotten op juistheid te toetsen, nu huur- en zorgtoeslagen die betrekking hebben op de WSNP-periode blijkens het Vtlb-rapport van invloed zijn op de hoogte van het vrij te laten bedrag en van groot belang zijn voor de hoogte van de afloscapaciteit die in de boedel vloeit, terwijl de belangen van de boedel rechtstreeks betrokken zijn bij de controle van de bewindvoerder op de belastingen en toeslagen. Verder wordt in het rapport geconstateerd dat bewindvoerders hier verschillend mee omgaan en wordt de aanbeveling gedaan hierover duidelijkheid te verschaffen in de Recofa-richtlijnen, nu uit de wet en jurisprudentie niet direct is af te leiden of van de bewindvoerder mag worden verwacht dat hij deze werkzaamheden verricht41.. Zie in dezelfde zin een artikel van Bouwens in WSNP Periodiek, waarin wordt aangenomen dat de bewindvoerder in het belang van de boedel kan controleren of de schuldenaar wel of geen recht heeft op (onder meer) toeslagen en, indien blijkt dat de schuldenaar geen gebruik maakt van zijn rechten, hij hierop door de bewindvoerder wordt geattendeerd en wordt gewezen op zijn verplichtingen ten aanzien van de boedel42..