HR, 20-04-2010, nr. 08/05146

Het Gerechtshof Amsterdam, zitting houdende te Arnhem, heeft de verdachte op 24 november 2008 veroordeeld voor 1. overtreding van artikel 7, eerste lid, aanhef en onder a, van de Wegenverkeerswet 1994, 2. overtreding van artikel 163, tweede lid, van de Wegenverkeerswet 1994, 3. overtreding van artikel 107, eerste lid, van de Wegenverkeerswet 1994, 4. bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht, meermalen gepleegd, en 5. bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht. Daarbij heeft het hof de verdachte ter zake van feit 1. en 3. geen straf of maatregel opgelegd. Ter zake van feit 2. heeft het hof de verdachte de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen ontzegd voor de duur van 12 maanden en ter zake van feit 4. en 5. heeft het hof de verdachte de maatregel tot plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders opgelegd voor de duur van 2 jaren. Voorts heeft het hof de teruggave gelast van een inbeslaggenomen voorwerp. Tot slot heeft het hof de vorderingen van de benadeelde partijen toegewezen.

Namens de verdachte heeft mr. M.W.G.J. IJsseldijk, advocaat te Arnhem, beroep in cassatie ingesteld. Mr. B.P. de Boer, advocaat te Amsterdam, heeft een schriftuur ingezonden, houdende vijf middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM in de cassatiefase is overschreden.

Het cassatieberoep in deze zaak is namens de verdachte ingesteld op 26 november 2008. De stukken van het geding zijn op 1 juli 2009 ter griffie van de Hoge Raad binnengekomen. Dat brengt mee dat de inzendtermijn van zes maanden met 36 dagen is overschreden. In zoverre is het middel dus terecht voorgesteld. De overschrijding van de inzendtermijn kan evenwel worden gecompenseerd door behandeling van het cassatieberoep binnen de door de Hoge Raad voor gevallen als het onderhavige opgestelde termijn voor voortvarende behandeling van veertien maanden, welke termijn afloopt op 26 januari 2010.

Voor zover een voortvarende behandeling van het cassatieberoep in deze zaak niet haalbaar blijkt, merk ik nog het volgende op. In de toelichting op het middel is de stelling opgenomen dat overschrijding van de redelijke termijn in deze zaak zou moeten leiden tot vermindering van de duur van de aan de verdachte opgelegde ontzegging van de rijbevoegdheid. Juist is dat bijkomende straffen in het algemeen en de bijkomende straf van ontzegging van de rijbevoegdheid in het bijzonder door de Hoge Raad in zijn arrest van 17 juni 2008, NJ 2008, 358 niet expliciet zijn uitgezonderd van strafvermindering wegens overschrijding van de redelijke termijn, maar men zou uit de bewoordingen van het arrest kunnen afleiden dat voor strafkorting enkel plaats is indien in de laatste feitelijke instantie een gevangenisstraf, hechtenis, een taakstraf en/of een geldboete is opgelegd. Voorts leid ik uit HR 25 september 2007, LJN: BA7692 af dat voor vermindering van een aan de verdachte opgelegde bijkomende straf van ontzegging van de rijbevoegdheid in beginsel geen plaats is. Ingeval afhandeling van het cassatieberoep binnen de voor voortvarende afhandeling gestelde termijn niet mogelijk is, kan de Hoge Raad naar mijn mening derhalve met de constatering van overschrijding van de redelijke termijn volstaan.

Het tweede middel bevat de klacht dat het hof in zijn arrest ten onrechte de artt. 38p, 77a, 77g, 77h, 77r, 77aa van het Wetboek van Strafrecht en de artt. 7, 107 en 177 van de Wegenverkeerswet 1994 heeft opgenomen als de wettelijke voorschriften waarop de door het hof opgelegde straf en maatregel zijn gegrond. Volgens de steller van het middel heeft dit verzuim nietigheid als gevolg.

Het hof heeft in zijn arrest de artt. 38m, 38p, 57, 63, 77a, 77g, 77h, 77r, 77aa en 285 van het Wetboek van Strafrecht en de artt. 7, 107, 163, 176, 177 en 179 van de Wegenverkeerswet 1994 opgenomen. Voor wat betreft de artt. 38p (voorwaardelijke oplegging van de ISD-maatregel) en 77a, 77g, 77h, 77r en 77aa van het Wetboek van Strafrecht (betrekking hebbend op de strafoplegging aan jeugdige personen) ben ik het met de steller van het middel eens dat onduidelijk is waarom deze artikelen door het hof zijn aangehaald. De ISD-maatregel is niet voorwaardelijk opgelegd, als geboortedatum van de verdachte wordt in het arrest 1 augustus 1974 vermeld en de door het hof bewezenverklaarde feiten dateren van 12 november 2007 respectievelijk 26 maart 2008. Andere aanknopingspunten voor toepassing van het sanctierecht voor jeugdigen zijn evenmin aanwezig. Het moet er daarom voor gehouden worden dat de aanhaling door het hof van de artt. 38p, 77a, 77g, 77h, 77r en 77aa van het Wetboek van Strafrecht een kennelijke misslag betreft. Naar mijn mening kan de Hoge Raad het arrest van het hof echter met verbetering van die misslag lezen, nu de verdachte daardoor niet in enig rechtens te respecteren belang wordt geschaad.1.

Voor wat betreft de aanhaling door het hof van de artt. 7 (verbod op het verlaten van de plaats van een verkeersongeval), 107 (rijbewijsplicht bestuurders motorvoertuigen) en 177 (strafbepaling) van de Wegenverkeerswet geldt m.i. het volgende. In de toelichting op het middel wordt gesteld dat het hof, in geval van oplegging van een straf of maatregel, op grond van art. 358 lid 4 Sv juncto art. 415 lid 1 Sv in zijn arrest de wettelijke voorschriften dient te vermelden die de toegepaste gebods-, verbods-, en strafbepalingen inhouden en de onmiddellijke grondslag van een veroordeling uitmaken. Dit is op zichzelf juist2., maar brengt uiteraard niet mee dat, wanneer het hof bij het wijzen van een arrest tevens acht heeft geslagen op andere wettelijke voorschriften, deze niet mogen worden aangehaald3.. Van nietigheid van het bestreden arrest als gevolg van de aanhaling door het hof van art. 38p van het Wetboek van Strafrecht en de artt. 7, 107 en 177 van de Wegenverkeerswet is dan ook geen sprake.

Het middel faalt.

Het derde middel komt met rechts- en motiveringsklachten op tegen het oordeel van het hof dat aan oplegging van een ISD-maatregel aan de verdachte niet in de weg staat de omstandigheid dat ten tijde van de vordering van de advocaat-generaal tot oplegging van een ISD-maatregel ter terechtzitting van het hof ten aanzien van de verdachte sprake was van bij eerdere onherroepelijke veroordelingen opgelegde en nog niet ten uitvoer gelegde gevangenisstraffen voor een gezamenlijke duur van meer dan vier maanden.

Het bestreden arrest houdt, voor zover hier van belang, het volgende in (blz. 3–4):

De Richtlijn voor strafvordering bij meerderjarige zeer actieve veelplegers (2007R006) (hierna: de Richtlijn), zoals gedeeltelijk aangehaald in de hierboven opgenomen passage uit het arrest van het hof4., betreft een aanwijzing als bedoeld in art. 130 lid 4 RO. In zijn arrest van 7 juli 2009, LJN: BH9943 heeft de Hoge Raad ten aanzien van de voorloper van de Richtlijn uit 2004 bepaald dat deze moet worden beschouwd als ‘recht’ in de zin van art. 79 RO. Hetzelfde geldt hier. De Richtlijn bevat door het College van procureurs-generaal vastgestelde en behoorlijk bekend gemaakte regels omtrent de uitoefening van het beleid van het openbaar ministerie, die weliswaar niet kunnen gelden als algemeen verbindende voorschriften omdat zij niet krachtens enige wetgevende bevoegdheid zijn gegeven, maar die het openbaar ministerie wel op grond van beginselen van behoorlijke procesorde binden, en die zich naar inhoud en strekking ertoe lenen jegens betrokkenen als rechtsregels te worden toegepast.5.

Dat de Richtlijn moet worden beschouwd als ‘recht’ in de zin van art. 130 lid 4 RO wordt in 's‑hofs arrest overigens niet, althans niet expliciet, ontkend. Het oordeel dat oplegging van een ISD-maatregel in deze zaak mogelijk is, wordt in het arrest aldus gemotiveerd dat volgens het hof een redelijke uitleg van de Richtlijn, leidende tot een in de praktijk bruikbaar resultaat, meebrengt dat in het geval een betrokkene een nog openstaande strafrestant welbewust laat oplopen tot boven de vier maanden, dit niet aan de oplegging van een ISD-maatregel of een vordering daartoe in de weg staat. Naar mijn mening berust 's‑hofs oordeel niettemin op een onjuiste rechtsopvatting. In de zaak waarop het arrest van de Hoge Raad van 7 juli 2009 betrekking had, was door het hof ter motivering van zijn oordeel dat de aanwijzingen neergelegd in de van toepassing zijnde voorloper van de Richtlijn zich naar hun aard en strekking niet ertoe lenen jegens betrokkenen als ‘formele rechtsregels’ te worden toegepast onder meer het volgende overwogen (blz. 4 van het arrest van de Hoge Raad):

De overweging dat, indien de in een aanwijzing in de zin van art. 130 lid 4 RO neergelegde regels omtrent de uitoefening van het beleid van het openbaar ministerie ten aanzien van de vordering van ISD-maatregelen moeten worden beschouwd als regels die zich naar hun inhoud en strekking ertoe lenen jegens betrokkenen als rechtsregels te worden toegepast, dit onder omstandigheden meebrengt dat verdachten de mogelijkheid hebben de vordering en oplegging van een ISD-maatregel te frustreren, is door de Hoge Raad derhalve ook bij zijn beoordeling in de zojuist genoemde zaak betrokken. De betreffende overweging heeft de Hoge Raad in die zaak echter niet belet als volgt te overwegen:

De hier geciteerde passage uit het arrest van de Hoge Raad van 21 maart 2006 is ook het hof in deze zaak niet ontgaan, zoals blijkt uit het onder 6.2. aangehaalde gedeelte van het bestreden arrest. Kennelijk vanwege het feit dat de overwegingen van de Hoge Raad in dat arrest uiteindelijk waren toegespitst op de vraag of het gelijktijdig opleggen van een ISD-maatregel en een gevangenisstraf mogelijk was, heeft het hof de betreffende passage echter niet zo gelezen dat op grond daarvan ook de cumulatieve oplegging van een ISD-maatregel en een bijkomende straf als ontzegging van de rijbevoegdheid ontoelaatbaar moet worden geacht. Voor een dergelijke lezing valt ook wel iets te zeggen. Zo vormde de overweging dat de wetgever blijkens de parlementaire geschiedenis bij art. 38m Sr. vooral heeft willen voorkomen dat het opleggen van straffen naast de ISD-maatregel de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel zou vertragen of verstoren voor Mevis aanleiding om in zijn annotatie bij HR 15 april 2008, NJ 2008, 289 het volgende op te merken:

De bedenkingen van Mevis bij een zodanige uitleg van de overweging van de Hoge Raad dat ‘de strafrechter niet tegelijkertijd een ISD-maatregel en een straf kan opleggen’ dat daarmee ook wordt gedoeld op de cumulatieve oplegging van ISD-maatregelen en bijkomende straffen, bieden naar mijn mening uiteindelijk echter onvoldoende aanknopingspunten voor het maken van een uitzondering voor bijkomende straffen, zoals de bijkomende straf van ontzegging van de rijbevoegdheid. Allereerst kan worden vastgesteld dat de Hoge Raad zich in zijn arrest van 21 maart 2006 voor zijn overweging dat aangenomen moet worden dat de combinatie van ISD met straffen niet mogelijk is primair beroept op het feit dat de mogelijkheid van een dergelijke combinatie in de wettelijke regeling van de ISD-maatregel niet genoemd wordt.9. In dit opzicht is van enig verschil tussen hoofdstraffen en bijkomende straffen geen sprake. Daarnaast is nog het volgende van belang. In zijn conclusie voor het arrest van de Hoge Raad van 21 maart 2006 is door AG Knigge onder nr. 9 gewezen op de ratio van de ISD-maatregel, zoals die blijkt uit de parlementaire geschiedenis (Kamerstukken II 2002–2003, 28 980, nr. 3, blz. 2):

Hieruit leidt Knigge vervolgens af (eveneens onder nr. 9 van de conclusie):

Hoewel het hof de ISD-maatregel in deze zaak heeft opgelegd aan de verdachte ter zake van de bewezenverklaarde feiten 4. en 5. en het hof de rijbevoegdheid aan de verdachte heeft ontzegd ter zake van het bewezenverklaarde feit 2., pleit ook de door de wetgever benadrukte omslag van een ‘zaaksgerichte’ naar een ‘persoonsgerichte’ aanpak van veelplegers tegen het aanbrengen van een onderscheid tussen hoofdstraffen en bijkomende straffen. Als met het opleggen van een ISD-maatregel wordt bedoeld de persoon van de veroordeelde te treffen, dan betreft die maatregel noodzakelijkerwijs ook de door die persoon gepleegde strafbare feiten waarvoor onder normale omstandigheden een ontzegging van de rijbevoegdheid kan worden opgelegd. Het in het bestreden arrest besloten liggende oordeel van het hof dat de oplegging van een ISD-maatregel aan de verdachte er niet aan in de weg staat aan de verdachte tegelijkertijd de rijbevoegdheid te ontzeggen, getuigt derhalve van een onjuiste rechtsopvatting.

Het middel slaagt.

Het vijfde middel behelst de klacht dat het hof heeft nagelaten een beslissing te nemen over het al dan niet gebruik maken van zijn bevoegdheid ex art. 38n lid 2 Sr. bij het bepalen van de duur van een op te leggen ISD-maatregel rekening te houden met de tijd die door de verdachte in verzekering en voorlopige hechtenis is doorgebracht, althans zijn beslissing op dit punt ontoereikend heeft gemotiveerd.

Anders dan op grond van art. 27 lid 1 Sr. het geval is bij de oplegging van een tijdelijke gevangenisstraf, hechtenis of taakstraf, geldt voor de rechter bij de oplegging van een ISD-maatregel geen verplichting te bevelen dat de door de veroordeelde in voorarrest doorgebrachte tijd bij de uitvoering van de maatregel in mindering zal worden gebracht, maar een bevoegdheid bij het bepalen van de duur van een op te leggen ISD-maatregel met in voorarrest doorgebrachte tijd rekening te houden. Het hof heeft de verdachte in deze zaak een ISD-maatregel opgelegd voor de duur van twee jaar zonder daarbij rekening te houden met de door de verdachte in verzekering en voorlopige hechtenis doorgebrachte tijd. Met die strafoplegging heeft het hof in beginsel tevens een beslissing genomen over het al dan niet gebruik maken van zijn bevoegdheid ex art. 38n lid 2 Sr. Voor de beantwoording van de vraag of deze beslissing door het hof toereikend is gemotiveerd kan aansluiting worden gezocht bij de jurisprudentie met betrekking tot art. 27 lid 3 Sr., welk artikel de rechter een soortgelijke bevoegdheid toekent voor gevallen waarin een geldboete wordt opgelegd. In zijn arrest van 30 januari 1979, LJN: AC6483, NJ 1979, 275 overwoog de Hoge Raad als volgt naar aanleiding van een middel waarin werd geklaagd over het feit dat het hof niet had uiteengezet waarom de door de verdachte in voorarrest doorgebrachte tijd niet op de opgelegde boete in mindering was gebracht:

Een mogelijke reden om onderscheid aan te brengen tussen de bevoegdheden ex art. 27 lid 3 en 38n lid 2 Sr. is gelegen in de omstandigheid dat, waar het niet verplicht stellen van het aftrekken van voorarrest bij geldboetes vooral verband houdt met het feit dat de geldboete — anders dan de tijdelijke gevangenisstraf, hechtenis of taakstraf — geen vrijheidsbenemende of vrijheidsbeperkende straf is, het facultatief maken van de aftrek bij ISD-maatregelen ingegeven is door de wens te voorkomen dat een zinvolle en effectieve tenuitvoerlegging van ISD-maatregelen door verplichte aftrek wordt gefrustreerd. Ik verwijs in dit verband naar de volgende passage uit de parlementaire geschiedenis bij de Wet van 21 december 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering, de Wet op de rechterlijke organisatie en de Penitentiaire beginselenwet (strafrechtelijke opvang verslaafden), waarbij het huidige art. 38n Sr. is ingevoerd:

Voor zover de aangehaalde overweging uit het arrest van de Hoge Raad van 30 januari 1979 op grond van de verschillende ratio's van de bevoegdheden ex art. 27 lid 3 en 38n lid 2 Sr. in deze zaak niet doorslaggevend kan zijn, wordt teruggevallen op de vraag of de sanctieoplegging van het hof, waarbij inderdaad geen rekening is gehouden met de door de verdachte in voorarrest doorgebrachte tijd, zonder opgave van de redenen daarvoor verbazing wekt of onbegrijpelijk is. 's‑Hofs motivering van de strafoplegging als geheel overziend, is daarvan naar mijn mening geen sprake.11.

Het middel faalt.

Het eerste middel is terecht voorgesteld, maar dat behoeft bij een voortvarende behandeling geen gevolgen te hebben. Het tweede en vijfde middel falen en kunnen naar mijn mening met de aan art. 81 RO ontleende motivering worden verworpen. Het derde en vierde middel slagen. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof te Amsterdam, zitting houdende te Arnhem, teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden