HR, 02-07-2002, nr. 02143/01

Verdachte is door het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch vrijgesproken van de hem bij inleidende dagvaarding onder 1 primair, 3 primair en 4 tenlastegelegde feiten en ter zake van 1 subsidiair "medeplegen van opzettelijk handelen in strijd met het in artikel 2, eerste lid, onder B van de Opiumwet gegeven verbod, meermalen gepleegd" en "medeplegen van opzettelijk handelen in strijd met het in artikel 2, eerste lid, onder C van de Opiumwet gegeven verbod", 2 "medeplegen van: opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 2, eerste lid, onder A van de Opiumwet gegeven verbod", 3 subsidiair "medeplegen van: opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 2, eerste lid, onder B van de Opiumwet gegeven verbod, meermalen gepleegd" en 5 "als bestuurder deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven" veroordeeld tot tien jaren gevangenisstraf met onttrekking aan het verkeer van een aantal onder verdachte inbeslaggenomen voorwerpen.1.

Tegen deze uitspraak heeft verdachte cassatieberoep ingesteld.

Namens verdachte heeft mr T.N.B.M. Spronken, advocaat te Maastricht, zeven middelen van cassatie voorgesteld. Het cassatieberoep richt zich kennelijk niet tegen de gegeven vrijspraak.

Het eerste middel behelst de klacht dat het onderzoek ter terechtzitting alsmede de naar aanleiding daarvan gewezen uitspraak nietig is, aangezien de blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 10 januari 2001 door verdachtes raadsman overgelegde pleitnota zich niet bij de aan de Hoge Raad toegezonden stukken bevindt.

De in het middel bedoelde pleitnota bevond zich inderdaad niet bij de aan de Hoge Raad toegezonden stukken van het geding. Het middel klaagt daar terecht over, maar behoeft op grond van het navolgende niet tot cassatie te leiden. Naar aanleiding van het middel heb ik de pleitnota alsnog laten opvragen bij het Hof en deze aan het dossier toegevoegd. Bij brief van 11 maart 2002 heb ik een afschrift van de pleitnota aan de raadsvrouw gestuurd en haar - in overleg met de rolrechter - twee weken de tijd gegeven om aanvullende klachten in te dienen. De raadsvrouw heeft bij brief gedateerd 25 maart 2002 laten weten van deze gelegenheid geen gebruik te willen maken en haar middel te handhaven. Nu de pleitnota aan het dossier is toegevoegd, faalt het middel bij gebrek aan feitelijke grondslag alsmede bij gebrek aan belang en kan het worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Het tweede middel klaagt dat een nadere omschrijving van de tenlastelegging als bedoeld in ar. 314a Sv is toegelaten voor een feit dat niet zou zijn opgenomen in het bevel gevangenhouding waarnaar in de voorlopige tenlastelegging ex art. 261, derde lid, Sv wordt verwezen.

Het middel richt zich tegen de volgende ambtshalve overwegingen van het Hof:

De voorlopige tenlastelegging houdt in dat de verdachte wordt gedagvaard teneinde terecht te staan terzake dat hij zich heeft schuldig gemaakt aan "het feit" zoals omschreven in het tegen hem uitgevaardigde bevel gevangenhouding van 8 april 1998. De aanhef van het bevel gevangenhouding van 8 april 1998 luidt:

Het door mij gecursiveerde gedeelte is met de hand bijgeschreven.

Blijkens de vordering gevangenhouding, tevens nadere vordering ex art. 67b Sv vordert de Officier van Justitie de gevangenhouding van de verdachte ter zake van de feiten omschreven in het bevel bewaring alsmede ter zake van - kort gezegd - primair de invoer van 20,5 kilo heroïne in Rotterdam, althans in Nederland in de periode 14 november 1997 tot en met 1 december 1997 en subsidiair het in diezelfde periode vervoeren van die hoeveelheid heroïne in Rotterdam althans in Nederland. Dit feit is uiteindelijk als feit 1 ten laste gelegd.

In het bevel gevangenhouding overweegt de Rechtbank dat de verdenking, bezwaren en gronden die tot het bevel tot bewaring hebben geleid ook thans nog gelden. Het Hof gaat er blijkens zijn overwegingen vanuit dat sprake is van een kennelijke misslag van de Rechtbank en dat de gevangenhouding van de verdachte mede is gebaseerd op het feit genoemd in de nadere vordering als bedoeld in art. 67b Sv. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk, in aanmerking genomen dat de beschikking van de Rechtbank inhoudt dat deze is gegeven op de vordering tevens aanvullende vordering ex art. 67b Sv van de Officier van Justitie en dat de beschikking geen afwijzing van die vordering bevat voor zover daarin de gevangenhouding is gevorderd voor een derde, niet in het bevel tot bewaring opgenomen feit. Het laatste zou voor de hand hebben gelegen, indien de Rechtbank de gevangenhouding enkel had willen bevelen voor de feiten waarvoor de bewaring was bevolen. Voor een verdere toetsing van deze aan feitenrechter voorbehouden uitleg van het bevel gevangenhouding is in cassatie geen plaats. Het middel faalt derhalve en kan worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Geheel ten overvloede wijs ik erop dat ook indien de verwijzing in de voorlopige tenlastelegging naar het bevel gevangenhouding niet geacht zou moeten worden het in de aanvullende vordering ex art. 67b Sv genoemde feit te behelzen, in de nadere omschrijving van de voorlopige tenlastelegging op de voet van art. 314a Sv de toevoeging van het hiervoor onder 9 bedoelde feit toelaatbaar zou zijn. Het is immers niet zo dat elk verband tussen dat feit (invoer van 20,5 kilo heroïne eind november 1997) en de feiten in het bevel bewaring waarnaar het bevel gevangenhouding verwijst (deelneming aan een criminele organisatie die tot oogmerk heeft het in- en uitvoeren van heroïne dan wel de verkoop, aflevering, verstrekking en/of het vervoer daarvan in de periode 24 december 1996 tot 2 maart 1998 en de invoer van 105 kilo heroïne eind januari 1998) ontbreekt (vgl. HR 24 maart 1998, NJ 1998, 535 en HR 20 oktober 1998, NJ 1999, 52).

Het derde middel behelst twee klachten. De eerste klacht luidt dat Hof ten onrechte heeft geoordeeld dat de door de Rechtbank toegelaten vordering tot wijziging van de tenlastelegging van feit 5 binnen de grenzen van art. 68 Sr is gebleven. Na nadere omschrijving van de voorlopige tenlastelegging op de voet van art. 314a Sv luidde het onder 5 tenlastegelegde feit als volgt:

Ter terechtzitting van de Rechtbank van 28 oktober 1999 heeft de Officier van Justitie op de voet van art. 313 Sv gevorderd dat de tenlastelegging van feit 5 - voor wat betreft de zinsnede "10 (bedoeld zal zijn: 15, JWF) november 1997 tot en met 27 maart 1998" zal worden gewijzigd in "1 maart 1993 tot en met 27 maart 1998". De Rechtbank heeft deze wijziging toegelaten. Uit het proces-verbaal van de terechtzitting van de Rechtbank van 28 oktober 1999 blijkt niet dat door of namens de verdachte bezwaar is gemaakt tegen de gevorderde wijziging en de toewijzing daarvan.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 28 maart 2000 houdt onder meer in:

Het Hof heeft het verweer dat de Rechtbank ten onrechte de in eerste aanleg gevorderde wijziging van de tenlastelegging van feit 5 heeft toegelaten in zijn arrest als volgt samengevat en verworpen:

De enkele omstandigheid dat de tijdsaanduiding van het feit wordt gewijzigd brengt niet zonder meer mee dat niet meer sprake zou kunnen zijn van hetzelfde feit in de zin van art. 68 Sr. Voor het antwoord op de vraag of deelneming aan een criminele organisatie in de periode 15 november 1997 tot en met 27 maart 1998 al dan niet hetzelfde feit oplevert als deelneming aan een criminele organisatie in de periode 1 maart 1993 tot en met 28 maart 1998 is bepalend of de tenlastelegging na wijziging nog steeds betrekking heeft op hetzelfde feitencomplex dat de Officier van Justitie voor ogen stond bij het opstellen van de tenlastelegging (vgl. Franken, Hetzelfde feit, Over samenloop van strafbare feiten en het non bis in idem-beginsel, Ars Aequi Cahiers, deel 4, 2e druk, p. 65).

In aanmerking genomen dat de gevorderde wijziging geen verandering aanbrengt in de groep van personen die samen met de verdachte zouden hebben deelgenomen aan de criminele organisatie en evenmin in de misdrijven waarop het oogmerk van die organisatie zou zijn gericht, zodat de tenlastelegging na wijziging nog steeds betrekking heeft op dezelfde criminele organisatie als de oorspronkelijke tenlastelegging, geeft het oordeel van het Hof dat na wijziging nog steeds sprake is van hetzelfde feit als bedoeld in art. 68 Sr geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Dat door uitbreiding van de tenlastegelegde periode andere feitelijke gedragingen aan de tenlastelegging worden toegevoegd doet daar niet aan af. Vgl. HR 8 januari 1991, DD 91.142, in welk arrest een wijziging van de tenlastelegging "valsheid in geschrift begaan op tijdstippen in of omstreeks het tijdvak van 25 juni 1984 tot en met 31 januari 1985" in "valsheid in geschrift begaan op tijdstippen in of omstreeks het tijdvak van 25 juni 1984 tot en met 31 januari 1986" werd aanvaard.

De tweede klacht houdt in dat het Hof niet heeft beraadslaagd op de grondslag van het onderzoek ter terechtzitting, aangezien het Hof aan de verdediging heeft medegedeeld dat het onderzoek voor wat betreft feit 5 beperkt zou worden tot de periode 15 november 1997 tot en met 27 maart 1998, terwijl het Hof de periode van 1 maart 1993 tot en met 27 maart 1998 heeft bewezenverklaard.

Ter terechtzitting van 28 maart 2000, de eerste zitting die het Hof aan de behandeling van de onderhavige zaak heeft gewijd, heeft de voorzitter medegedeeld dat het Hof bij eindarrest op het hiervoor onder 14 en 15 bedoelde verweer zal ingaan en voorts:

Ook uit hetgeen op latere terechtzittingen is geschied blijkt dat het Hof zich uitdrukkelijk heeft beperkt tot voornoemde periode. Ter terechtzitting van 11 oktober 2000 heeft het Hof geoordeeld dat er nader onderzoek dient plaats te vinden naar de vraag of in deze periode sprake is geweest van doorlevering (zie pagina 2 van het van die zitting opgemaakte proces-verbaal) en ter terechtzitting van 8 januari 2001 heeft de voorzitter de raadsman van de verdachte erop gewezen dat hij zijn vragen dient te beperken tot voornoemde periode (zie pagina 20 van het van die terechtzitting opgemaakte proces-verbaal).

In zijn arrest heeft het Hof vervolgens geoordeeld dat de Rechtbank de vordering wijziging tenlastelegging voor wat betreft feit 5 terecht heeft toegelaten (zie hiervoor onder 15) en heeft ten laste van de verdachte onder 5 bewezenverklaard dat:

Anders dan in het middel wordt betoogd, betekent deze bewezenverklaring niet dat het Hof bewezen acht dat verdachte gedurende de periode 1 maart 1993 tot en met 27 maart 1998 heeft deelgenomen aan deze organisatie. Bewezen is verklaard dat verdachte in die periode aan de organisatie heeft deelgenomen en dat kan zich beperken tot de oorspronkelijk tenlastegelegde periode. Mijns inziens kan uit de gebezigde bewijsmiddelen worden opgemaakt dat het Hof slechts het deelnemen aan de organisatie in die periode bewezen heeft geacht.

Verdachtes betrokkenheid bij de organisatie blijkt in het bijzonder uit hetgeen ten aanzien van zijn rol bij de overige bewezenverklaarde feiten is vastgesteld. Het onder 1 subsidiair bewezenverklaarde feit betreft de invoer van heroïne in de periode 24 tot en met 27 november 1997, het onder 2 bewezenverklaarde feit betreft de invoer van heroïne in de periode 23 tot en met 28 januari 1998 en het onder 3 subsidiair bewezenverklaarde feit heeft betrekking op het vervoer en de verstrekking van heroïne in de periode 27 februari 1998 tot en met 2 maart 1998. Deze feiten hebben dus alle plaatsgevonden in de periode 15 november 1997 tot en met 27 maart 1998.

Weliswaar wordt in de bewijsmiddelen ook vastgesteld dat de organisatie zich bezig hield met de invoer van heroïne in Nederland in de zomer van 1997 en in oktober 1997 (zie de verklaringen van [betrokkene 1] en [betrokkene 2]), maar daarin is niets vastgesteld over de betrokkenheid van verdachte bij die transporten. Kennelijk heeft het Hof deze verklaringen in de bewijsvoering opgenomen om vast te stellen dat het hier een criminele organisatie betrof die zich bezig hield met de internationale handel in verdovende middelen en vast te stellen dat andere in de bewezenverklaring genoemde personen deel uitmaakten van die organisatie. Dat is niet onverenigbaar met een bewezenverklaring van het deelnemen van verdachte aan die organisatie in de periode vanaf 15 november 1997.

Nu er ook overigens in de bewijsmiddelen ten aanzien van verdachte geen feiten zijn vastgesteld waaruit het deelnemen van verdachte aan de organisatie in de periode voorafgaand aan 15 november 1997 direct kan volgen, moet worden aangenomen dat het Hof zijn bewezenverklaring heeft beperkt tot het deelnemen in de oorspronkelijk tenlastegelegde periode. Dat betekent dat de tweede klacht feitelijke grondslag mist.

Het vierde middel stelt dat het Hof de tenlastelegging voor wat betreft feit 5 nietig had moeten verklaren omdat daarin onvoldoende feitelijk is uitgewerkt aan welke organisatie de verdachte zou hebben deelgenomen, althans dat het Hof ten aanzien van feit 5 de grondslag van de tenlastelegging heeft verlaten.

De tenlastelegging van feit 5 luidt zoals hiervoor onder 12 is weergegeven, met dien verstande dat de tenlastegelegde periode is gewijzigd in 1 maart 1993 tot en met 27 maart 1998. Het Hof heeft ten aanzien van de tenlastelegging van dit feit het volgende overwogen:

De toelichting op het middel houdt in dat het nog maar de vraag is of de steller van tenlastelegging heeft bedoeld aan de verdachte te verwijten dat deze heeft deelgenomen aan een organisatie, die mede uit die anderen bestaat, die als deelnemers in de tenlastelegging zijn vermeld.

Dat is niet de vraag die moet worden beantwoord. Het gaat om de vraag of de uitleg die het Hof aan de tenlastelegging heeft gegeven, onbegrijpelijk is en dat is niet het geval. In het algemeen is het immers zo, dat het feit dat A tezamen en in vereniging met B en C deelneemt aan criminele organisatie X, impliceert dat A, B en C deel uitmaken van organisatie X. Zoals Van Veen in zijn noot onder het arrest inzake Autocentrum "De oude Kraan" (HR 6 juni 1989, NJ 1990, 49) heeft opgemerkt: "De opsteller van de tenlastelegging heeft derhalve het meeplegen van deelneming ten laste gelegd. Waarom niet kon worden volstaan met alleen deelneming is mij uit het arrest niet duidelijk geworden". Het gegeven dat medeplegen van deelneming aan een organisatie (vrijwel) altijd ook als deelneming aan een organisatie, waar de medepleger(s) deel van uitmaken, kan worden beschouwd, betekent dat de overweging van het Hof dat de tenlastelegging in deze zaak in die laatste zin moet worden uitgelegd niet onbegrijpelijk is. In dit verband wijs ik er nog op, al is dat niet doorslaggevend, dat bij feit 4 uitsluitend art. 140 Sr wordt vermeld als bepaling waarnaar de tenlastelegging verwijst. Onder de andere tenlastegelegde feiten - die ook alle inhouden dat zij tezamen en in vereniging met een ander of anderen zouden zijn gepleegd - wordt telkens naast het artikel van het misdrijf artikel 47 Sr genoemd als de wetsbepaling waarop de strafbaarheid van het tenlastegelegde mede berust.

Door de tenlastelegging van feit 5 te verstaan zoals hierboven weergegeven, heeft het Hof de grondslag daarvan dus niet verlaten. Aldus verstaan is ook de term organisatie in de tenlastelegging voldoende feitelijk uitgewerkt (vgl. HR 15 december 1998, NJ 1999, 205). Het middel is tevergeefs voorgesteld en kan worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Het vijfde middel richt zich tegen het oordeel van het Hof dat de resultaten van de telefoontap in een andere strafzaak in de zaak tegen de verdachte tot het bewijs mogen worden gebezigd.

Een namens de verdachte gevoerd verweer van deze strekking is door het Hof als volgt samengevat en verworpen:

Het middel berust op de stelling dat de in het kader van het gerechtelijk vooronderzoek tegen [betrokkene 3] rechtmatig afgeluisterde telefoongesprekken die met de mobiele telefoon van de verdachte werden gevoerd in de zaak tegen de verdachte niet tot het bewijs mogen worden gebezigd, nu ten tijde van het afluisteren van zijn mobiele telefoon tegen de verdachte een verdenking bestond, zodat het afluisteren slechts mocht plaatsvinden in het kader van een tegen hem, verdachte, geopend gerechtelijk vooronderzoek. Voor die opvatting is evenwel geen steun te vinden in het recht (vgl. HR 2 november 1993, DD 94.116 en HR 20 oktober 1992, NJ 1993, 156).

Nu het Hof heeft vastgesteld - welke vaststelling in cassatie niet met succes wordt bestreden - dat het afluisteren van de mobiele telefoon van de verdachte in het kader van het gerechtelijk vooronderzoek tegen [betrokkene 3] rechtmatig is geschied, vermag ik niet in te zien hoe de verdachte in enig rechtens te respecteren belang is geschaad doordat het afluisteren van zijn mobiele telefoon niet heeft plaatsgevonden in het kader van een tegen hem geopend gerechtelijk vooronderzoek (vgl. Mevis/Blom in: T&C Sv, 3e, aant. 10 d bij art. 125g (oud) Sv). Het middel kan derhalve niet tot cassatie leiden en kan worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Het zesde middel richt zich tegen het oordeel van het Hof dat sprake was van een redelijk vermoeden dat [betrokkene 3] deelneemt aan de telefoongesprekken gevoerd via de mobiele telefoon van de verdachte en klaagt er voorts over dat de door het Hof aan art. 125g (oud) Sv gegeven uitleg in strijd is met de voorwaarden die het EHRM stelt aan een wettelijke regeling inzake het afluisteren van telefoons.

Het Hof heeft een namens de verdachte gevoerd verweer van die strekking het volgende overwogen:

Nu gesprekken gevoerd met de mobiele telefoon van de verdachte met het nummer 06-[...] in het kader van het gerechtelijk vooronderzoek tegen [betrokkene 3] zijn afgeluisterd en de eis van art. 125g Sv ertoe strekt het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer van anderen dan de verdachte (lees: [betrokkene 3]) zoveel mogelijk te waarborgen, heeft de verdachte in de onderhavige zaak een rechtens te respecteren belang bij de in het middel geformuleerde klachten (vgl. HR 18 september 1989, NJ 1990, 59 m.nt. ThWvV), mede nu één van de aldus afgeluisterde gesprekken tot het bewijs is gebezigd (bewijsmiddel 1, A-5-38).

's Hofs oordeel dat de verdachte zijn mobiele telefoonnummer kennelijk aan [betrokkene 3] heeft gegeven opdat deze hem op dat nummer zou terugbellen en dat daarom sprake was van een redelijk vermoeden dat [betrokkene 3] deel zou nemen aan gesprekken die via de mobiele telefoon van de verdachte worden gevoerd, is niet onbegrijpelijk. Anders dan in het middel wordt betoogd, brengt de redenering van het Hof niet mee dat ieder telefoonnummer dat een verdachte belt zelfstandig getapt kan worden omdat het vermoeden bestaat dat de verdachte deelneemt aan de gesprekken die over die aansluiting worden gevoerd. Het redelijke vermoeden dat [betrokkene 3] deel zou nemen aan gesprekken die met de mobiele telefoon van de verdachte worden gevoerd, was immers niet gebaseerd op de omstandigheid dat [betrokkene 3] één enkele keer telefonisch contact heeft gehad met de verdachte, maar op de omstandigheid dat redelijkerwijs te verwachten was dat zij vaker met elkaar contact zouden hebben via het mobiele nummer van de verdachte. Zonder nadere toelichting - die ontbreekt - vermag ik niet in te zien waarom dit oordeel van het Hof in strijd met de bedoeling en de strekking van art. 125g (oud) Sv zou zijn.

De klacht dat de door het Hof aan art. 125g (oud) Sv gegeven uitleg strijdig is met de voorwaarden waaraan een wettelijke regeling inzake een inbreuk op het telefoongeheim volgens de jurisprudentie van het EHRM moet voldoen, kan evenmin tot cassatie leiden, nu het middel berust op het onjuiste uitgangspunt dat ingevolge de redenering van het Hof elke telefoonaansluiting die door de verdachte wordt gebeld kan worden afgeluisterd. Het middel faalt derhalve.

Het zevende middel behelst de klacht dat het Hof het verzoek om toevoeging van delen van de CID-journaals aan de processtukken alsmede het verzoek tot het beluisteren van de optical disc waarop gesprekken zijn bewaard die zijn gevoerd via de telefoonlijn van de verdachte in de periode van 15 februari tot en met 17 maart 1998 ten onrechte, althans ontoereikend gemotiveerd heeft afgewezen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van 8 januari 2001 houdt ten aanzien van 's Hofs beslissing op deze verzoeken in (p.22):

Het oordeel van het Hof over het karakter van de journaals is neergelegd in zijn op de terechtzitting van 4 juli 2000 gegeven beslissing op een verzoek de overlegging van die journaals te gelasten. Het Hof heeft in dat verband overwogen (p.19 p-v) :

Naar aanleiding van het verweer dat [betrokkene 4] als criminele burgerinfiltrant is opgetreden heeft het Hof het navolgende overwogen:

Verder heeft het Hof heeft naar aanleiding van de op 10 januari herhaalde verzoeken overwogen:

Het middel stelt dat het Hof de verdediging aldus de mogelijkheid heeft ontnomen om kennis te nemen van documenten die nog niet tot de processtukken behoren en die van belang zijn voor de beoordeling van de vraag of het bewijs rechtmatig, althans betrouwbaar is. Nu de inzage in de verzochte stukken c.q. het afluisteren van de oorspronkelijke gegevensdrager is geweigerd, is de veroordeling gebaseerd op bewijs dat niet door de verdediging kon worden gecontroleerd, hetgeen een inbreuk op art. 6, eerste lid en derde lid onder b, EVRM oplevert, aldus nog steeds het middel.

In de zaak Edwards vs UK heeft het ERHM geoordeeld "that it is a requirement of fairness under paragraph 1, of article 6 (...), that the prosecution authoroties disclose to the defence all material evidence for or against the accused" (EHRM 16 december 1992, NJCM Bulletin, 1993, p. 449 e.v.).

In de lijn van deze uitspraak van het EHRM heeft de Hoge Raad aan het in de wet niet gedefinieerde begrip processtukken de volgende inhoud gegeven: voorzover het gaat om stukken die van invloed kunnen zijn op het bewijs, moet worden aangenomen dat - behoudens de bevoegdheid van de verdediging om stukken in het geding te brengen en hetgeen is bepaald in art. 414 Sv - de Officier van Justitie de stukken behelzende de resultaten van het opsporingsonderzoek aan het dossier toevoegt. Indien een gerechtelijk vooronderzoek is ingesteld heeft de Rechter-commissaris een soortgelijke taak ten aanzien van de resultaten van het gerechtelijk vooronderzoek. In het dossier dienen de stukken te worden gevoegd die redelijkerwijze van belang kunnen zijn hetzij in voor de verdachte belastende, hetzij in voor hem ontlastende zin. Verder kan de rechter hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de verdediging alsnog de toevoeging van bepaalde stukken aan het dossier kan gelasten (vgl. HR 7 mei 1996, NJ 1996, 687 m.nt. Sch, HR 21 januari 1997, NJ 1997, 321 en HR 21 oktober 1997, NJ 1998, 133 m.nt. 'tH).

In HR NJ 1996, 687 heeft de Hoge Raad voorts geoordeeld dat indien de verdediging de betrouwbaarheid of rechtmatigheid van enig bewijsmiddel aanvecht, dat verweer dient te worden onderzocht.

In casu wenste de verdediging dat de CID-journaals aan het dossier zouden worden toegevoegd en dat zij in de gelegenheid zou worden gesteld de optical discs met daarop de door de verdachte gevoerde gesprekken die in de periode 15 februari tot en met 17 maart 1998 zijn afgeluisterd te beluisteren, zodat zij aan de hand daarvan kon onderzoeken of [betrokkene 4] als criminele burgerinfiltrant is opgetreden en de verdachte heeft uitgelokt.

Het Hof heeft in hoger beroep de getuigen [betrokkene 5], [betrokkene 6] en [betrokkene 7] - de runners van [betrokkene 4] - als getuigen gehoord, alsmede de CID-chef van het IRT, de CID-Officier van Justitie mr Klunder en de leider van het IRT. Ter terechtzitting van het Hof van 6 oktober 2000 heeft het Hof de getuigen [betrokkene 6] en [betrokkene 7] ieder afzonderlijk verzocht de CID-journaals door te nemen op mogelijke gegevens omtrent het aantal ontmoetingen dat tussen de verdachte en [betrokkene 4] heeft plaatsgevonden en omtrent hetgeen [betrokkene 4] aan zijn runners heeft medegedeeld omtrent de levering van heroïne. Op 10 oktober 2000 zijn de runners [betrokkene 6] en [betrokkene 7] wederom als getuigen gehoord en hebben zij ieder afzonderlijk verslag gedaan van hun bevindingen, namelijk dat er drie keer een ontmoeting tussen de verdachte en [betrokkene 4] heeft plaatsgevonden op 21 en 26 februari en 17 maart 1998. Daarbij zou de verdachte een partij heroïne, in eerste instantie van 130 kilo en daarna van 90 kilo, aan [betrokkene 4] hebben aangeboden en [betrokkene 4] zou de boot hebben afgehouden. Ter terechtzitting van 11 oktober 2000 heeft het Hof mr Klunder opdracht gegeven om aan de hand van de CID-journaals te onderzoeken of [betrokkene 4] door de CID op de verdachte is afgestuurd om hem te bewegen verdovende middelen te verschaffen. Bij faxbericht van 18 december 2000 heeft mr Klunder het Hof bericht dat volgens de journaals het de verdachte is geweest die via [medeverdachte 4] contact heeft gezocht met [betrokkene 4]. Ter terechtzitting van 8 januari 2001 is mr Klunder als getuige gehoord en heeft hij deze mededeling herhaald.

Het Hof heeft vervolgens vastgesteld dat op basis van het onderzoek ter terechtzitting niet aannemelijk is geworden dat [betrokkene 4] als criminele burgerinfiltrant is opgetreden, dat geen ongeoorloofde opsporingsmethoden zijn gebruikt en dat geen tapverslagen buiten het dossier zijn gehouden en geoordeeld dat er derhalve geen noodzaak is het onderzoek te heropenen, teneinde delen van de CID-journaals aan het dossier toe te voegen en gelegenheid te geven aan de verdediging om de optical discs uit te luisteren.

Voor de beoordeling van de klachten van het middel is van belang dat het Hof op 6 juli 2000 bij de afwijzing van het eerste verzoek om de journaals over te leggen, heeft overwogen dat deze stukken als interne stukken en dus in beginsel niet als processtukken moeten worden beschouwd. Dat oordeel lijkt mij juist. Van de inzet en het gebruik van een in formant zal verantwoording moeten worden afgelegd, maar dat gaat niet zover dat de journaals van de contacten met de informant behoeven te worden overgelegd. Vgl. HR 5 december 2000, NJ 2001, 206. Dat zou slechts anders zijn, indien er reden is om te veronderstellen dat de informant op een zodanige wijze is opgetreden of ingezet, dat dit aan een veroordeling van de verdachte in de weg zou kunnen staan. In een dergelijk geval kan het ten behoeve van de waarheidsvinding noodzakelijk zijn dat bijvoorbeeld de journaals geheel of gedeeltelijk worden overgelegd.

Het Hof heeft overwogen dat daartoe in dit geval geen aanleiding bestaat en dat evenmin de noodzaak bestaat de discs te doen beluisteren. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk nu het Hof door de CID uitgebreid onderzoek heeft doen verrichten naar de vraag of [betrokkene 4] als criminele burgerinfiltrant is opgetreden en of afgeluisterde telefoongesprekken buiten het dossier zijn gehouden en de verdediging ruimschoots gebruik heeft gemaakt van de haar door het Hof geboden mogelijkheden om het door de CID-functionarissen verrichte onderzoek op zijn betrouwbaarheid te toetsen door die functionarissen diverse malen als getuige te horen. Het oordeel van het Hof geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting omtrent het bepaalde in art. 6 EVRM (vgl. HR 20 juni 2000, NJ 2000, 502 en HR 8 mei 2001, NJ 2001, 479). Daarbij is nog van belang dat in de bewijsvoering geen verklaringen van de informant of bewijsmateriaal dat rechtstreeks door zijn activiteiten is verkregen, voorkomt. De veroordeling berust dus niet op hetgeen de informant aan activiteiten heeft verricht.

Het middel kan niet tot cassatie leiden.

Nu de middelen niet slagen en ik ook overigens geen gronden voor cassatie aanwezig acht, concludeer ik dat het beroep zal worden verworpen.