HR, 30-09-2016, nr. 15/05237

Schending van het recht en/of verzuim van vormen door te overwegen en op grond daarvan te beslissen als in voormeld beschikking weergegeven, zulks om de navolgende, mede in onderlinge samenhang te lezen redenen:

De overweging en beslissing in rov. 5.17 van het hof (en de uitwerking daarvan in rov. 6 en het dictum) dat de vrouw rekening had kunnen en moeten houden met de terugbetalingsverplichting van de kinderalimentatie en de door haar ontvangen c.q. verhaalde bedragen had dienen te reserveren, te meer nu vaststaat dat de behoefte van de kinderen lager is gelegen dan de door haar ontvangen c.q. verhaalde bedragen, gaat uit van een onjuiste rechtsopvatting. Ten onrechte heeft het hof de regels welke thans gelden voor het bepalen van de ingangsdatum van een (gewijzigde) onderhoudsverplichting niet toegepast. Op grond van vaste rechtspraak1. — zie laatstelijk HR 25 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:1001, NJ 2014/225 — gelden met betrekking tot de door de rechter te bepalen ingangsdatum van een (gewijzigde) onderhoudsverplichting namelijk de volgende regels:

Uw Raad heeft tevens in HR 6 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:232 geoordeeld dat in deze regels (i)-(iii) besloten ligt dat de rechter die een onderhoudsverplichting verlaagt met ingang van een vóór zijn uitspraak gelegen datum, steeds aan de hand van hetgeen ten processe is gebleken, zal moeten beoordelen in hoeverre een daaruit voortvloeiende terugbetalingsverplichting in redelijkheid kan worden aanvaard. Hij is derhalve bij die beoordeling niet afhankelijk van een door de onderhoudsgerechtigde gevoerd, op die terugbetaling betrekking hebbend verweer. Uit de stellingen van de vrouw kon worden opgemaakt dat een eerdere ingangsdatum ingrijpende gevolgen zal (kunnen) hebben voor de onderhoudsgerechtigde, in casu de vrouw. Uit rechtsoverweging 5.17 van het hof blijkt dat een terugbetalingsverplichting van de vrouw aan de man is ontstaan voor een totaalbedrag van € 8.004,-.2. In alinea 10 van het inleidend verzoekschrift van 20 januari 2014 heeft de vrouw gesteld ‘De vrouw is binnenvaartschipper en drijft haar eigen onderneming met het schip ms ‘[schip]’. De resultaten over 2010 en 2011 laten negatieve cijfers zien: € - 2.972 over 2010 en € - 18.624 over 2011. Gelet op het inkomen van de vrouw heeft zij een negatieve draagkracht.’ Tevens is in de pleitnota van mr. Maris ten behoeve van de mondelinge behandeling van 24 april 2014 namens de vrouw, welke gehecht is aan het proces-verbaal van 24 april 2014, gesteld: ‘9. De vrouw heeft haar inkomensgegevens over 2010, 2011 en 2012 overgelegd. Indien gewenst kan een volledige jaarrapportage over 2010 en 2011 worden overgelegd, maar de negatieve cijfers worden er (helaas) niet anders van. Recentere gegevens zijn nog niet beschikbaar, maar over circa een week (eind april/begin mei 2014) wel. De accountant is ermee bezig. De vrouw doet hierbij het uitdrukkelijke bewijsaanbod deze cijfers alsnog over te leggen, zodra ze beschikbaar zijn. 10. De vrouw is binnenvaartschipper en spant zich tot het uiterste in om zelf voldoende inkomsten te verwerven. Zij heeft op zich redelijk veel werk, maar door onderhoud aan het schip en verplichte aflossingen van leningen blijft er niets over. De vrouw betwist derhalve dat zij haar verdiencapaciteit niet benut.’ In de brief van 23 juni 2014 van de advocaat van de vrouw aan de rechtbank heeft de vrouw gesteld: ‘De cijfers van 2013 laten voor het eerst een gematigd positief beeld zien. De vrouw heeft keihard gewerkt om dit voor elkaar te krijgen en de stelling van de man, dat de vrouw niet voldoende doet c.q. heeft gedaan om verdiencapaciteit te is daarmee van tafel. Echter, niettemin is het bedrag onderaan de streep in 2013 nog altijd minimaal te noemen: € 12.192,- is nog onder bijstandsniveau. De behoefte aan alimentatie is daarmee onveranderd aanwezig. Gelet op de cijfers van de afgelopen 4 jaren is de stelling van de man, dat de draagkracht van de vrouw zal toenemen gelet op de stijgende lijn van de afgelopen jaren, nergens op gebaseerd. Alle jaren zijn negatief of minimaal te noemen en ook voor de komende jaren kan de vrouw alleen maar hopen op gematigd positieve cijfers.’ De Rechtbank Overijssel heeft in de beschikking van 23 juli 2014 op pagina 3 onder de kop ‘draagkracht van de vrouw’ vastgesteld dat met een winst van € 12.192,- bruto per jaar het maandinkomen van de vrouw niet hoger is dan een bijstandsuitkering. Partijen hebben hiertegen niet gegriefd, zodat het hof van dit lage inkomen per maand uit diende te gaan. Het hof gaat ook in rov. 5.9 uit van een minimumdraagkracht van € 50,- per maand voor de vrouw, waaruit in ieder geval wel volgt dat het hof uitgaat een laag inkomen per maand. Uit alinea 60 van het beroepschrift van 16 september 2014 van de man volgt dat de man het gewijzigde bedrag aan kinderalimentatie ook daadwerkelijk aan de vrouw heeft voldaan. De man heeft in de brief van 13 november 2014 aan het hof in het kader van het schorsingsverzoek nog aangegeven: ‘Bovendien bestaat er een reëel gevaar dat de vrouw de reeds door cliënt betaalde bedragen en nog te betalen bedragen niet kan terugbetalen, terwijl zij geen/amper verhaalsmogelijkheid biedt’ (gevoegd bij het journaalbericht van 13 november 2014 namens mr. Van Leer). Uit rov. 3.7 volgt dat het Hof Arnhem-Leeuwarden in de beschikking van 25 november 2015, zaaknummer 200.156.207/02, heeft overwogen: ‘Het hof overweegt dat ter zitting vast is komen te staan dat de man de in de bestreden beschikking bepaalde onderhoudsbijdragen volledig heeft voldaan en dat de vrouw die onderhoudsbijdragen (grotendeels) heeft uitgegeven aan levensonderhoud voor de kinderen en voor zichzelf.’ Deze constateringen hadden reeds voldoende grondslag voor het hof moeten zijn voor het betrachten van voornoemde behoedzaamheid, nu daaruit volgt dat de vrouw geen terugbetaling kan veroorloven. Het hof heeft dus ten onrechte niet aan de hand van hetgeen ten processe is gebleken, de gevolgen van de door de man verzochte ingangsdatum voor de gewijzigde kinderalimentatie en de redelijkheid van de daaruit voortvloeiende terugbetalingsverplichting van de vrouw onderzocht. Voor zover het hof in rov. 5.17 (en de uitwerking daarvan in het dictum) de processuele jurisprudentiële regels3. niet heeft miskend en het hof heeft gemeend dat eenvoudigweg onvoldoende feitelijke grondslag bestaat om te beoordelen (en daarvan rekenschap te geven) of, en zo ja in hoeverre in redelijkheid van de vrouw terugbetaling kan worden verlangd van hetgeen reeds is betaald, door in rov. 5.17 te overwegen dat de vrouw ‘rekening had kunnen en moeten houden’ met de verlaging van de kinderalimentatie (en daarmee de terugbetalingsverplichting), heeft het hof zonder nadere toelichting, die hier ontbreekt, een onbegrijpelijk oordeel gegeven nu uit het voorgaande volgt dat door de vrouw wel degelijk voldoende grondslag is gegeven om die behoedzaamheid volgens de vaste jurisprudentie van Uw Raad4. te betrachten.

De overweging en beslissing in rov. 5.7 (en de uitwerking daarvan in rov. 5.8, 5.9, 5.12, 5.13, 5.17, 6 en het dictum) dat op de behoefte van de kinderen het voor hen ontvangen kindgebonden budget in mindering moet worden gebracht, gaat uit van een onjuiste rechtsopvatting dan wel is onbegrijpelijk. Deze overweging en beslissing van het hof is namelijk in strijd met de prejudiciële beslissing van Uw Raad van 9 oktober 2015, ECLI:NL:HR:2015:3011. Hierin heeft Uw Raad bepaald: ‘1. Bij de vaststelling van de door de ouders verschuldigde onderhoudsbijdrage voor hun minderjarige kinderen dienen het kindgebonden budget en de daarvan deel uitmakende alleenstaande ouderkop niet in aanmerking te worden genomen bij de bepaling van de behoefte van het kind, maar bij de berekening van de draagkracht van de ouder die het kindgebonden budget ontvangt. 2. Er dient geen onderscheid te worden gemaakt tussen de alleenstaande ouderkop en het overige deel van het kindgebonden budget.’ Het hof heeft dus ten onrechte het kindgebonden budget in mindering gebracht op de behoefte van de kinderen waardoor een onjuist bedrag aan kinderalimentatie is vastgesteld. Het hof had namelijk in lijn met Uw prejudiciële beslissing het kindgebonden budget moeten meetellen in de berekening van de draagkracht van de ouder die het kindgebonden budget ontvangt, in casu de vrouw. Uw Raad heeft zich in de prejudiciële procedure niet uitgelaten over de vraag vanaf welk moment deze berekeningswijze moet worden toegepast. Nu Uw Raad echter duidt of formuleert hetgeen geacht moet worden (steeds) geldend recht te zijn (geweest)5., had het hof dus ook in periode vóór 9 oktober 2015 het kindgebonden budget in aanmerking moeten nemen bij de draagkracht van de vrouw. De rechtspraak van de afgelopen decennia werkt namelijk steeds als hoofdregel min of meer onbeperkt terug.6. Het hof heeft derhalve niet onderkend en heeft aldus miskend dat indien Uw Raad met betrekking tot een bepaalde kwestie oordeelt, dat oordeel (in beginsel) terugwerkende kracht heeft aldus dat dit oordeel geacht moet worden het als zodanig geldende recht weer te geven, ook al — zoals hier — volgt dit oordeel (van Uw Raad) pas na de datum waarop de beschikking is gegeven. In rov. 5.7 overweegt en oordeelt het hof dan ook op onjuiste dan wel onbegrijpelijke gronden, zodat het oordeel van het hof ten aanzien van de kinderalimentatie niet in stand kan blijven. Tot slot merkt de vrouw op dat reeds voorafgaand aan de beschikking van het hof van 11 augustus 2015 de prejudiciële procedure aanhangig was gemaakt bij Uw Raad. Op 3 juni 2015 is de prejudiciële vraag met betrekking tot het kindgebonden budget aan Uw Raad voorgelegd. In afwachting van de uitkomst van deze prejudiciële procedure heeft onder meer Hof Den Haag7. de keuze aan partijen voorgelegd om in afwachting tot de uitspraak de zaak aan te houden. Deze mogelijkheid heeft het hof in onderhavige zaak niet aan partijen geboden.8.

De overweging en beslissing in rov. 5.17 van het hof (en de uitwerking daarvan in rov. 6 en het dictum) dat de vrouw rekening had kunnen en moeten houden met de terugbetalingsverplichting van de kinderalimentatie en de door haar ontvangen c.q. verhaalde bedragen had dienen te reserveren, te meer nu- nog altijd in de woorden van het hof — vaststaat dat de behoefte van de kinderen lager is gelegen dan de door haar ontvangen c.q. verhaalde bedragen, is onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd. Bij beschikking van 23 juli 2014 is vanaf 20 januari 2014 de kinderalimentatie vastgesteld op een bedrag van € 495,- per kind per maand. Ten tijde van deze beschikking had de vrouw nog geen recht op het kindgebonden budget (zie beschikking van 23 juli 2014 van de Rechtbank Overijssel, pagina 3, onder de kop behoefte van de minderjarigen). Doordat het hof in zijn beschikking de behoefte van de kinderen heeft verlaagd met het kindgebonden budget is (onder meer om deze reden) een veel lager bedrag aan behoefte voor de kinderen en daarmee een lager bedrag aan kinderalimentatie vastgesteld dan de rechtsbank in eerste instantie had vastgesteld. Hiermee heeft de vrouw geen althans onvoldoende rekening kunnen houden. Uit alinea 8 van het verweerschrift in hoger beroep van 11 november 2014 volgt namelijk dat de vrouw pas op 21 oktober 2014, 10 maanden na de ingangsdatum van de kinderalimentatie, bericht heeft ontvangen dat zij recht had op kindgebonden budget over 2014 van omgerekend € 173,- per maand, zodat zij ook pas vanaf die datum kon laten berekenen wat de hoogte van de kinderalimentatie over 2014 zou kunnen zijn. De advocaat van de vrouw ging in de draagkrachtberekening zoals opgenomen in alinea 10 van het verweerschrift in hoger beroep van 11 november 2014 nog uit van een kinderalimentatie in 2014 van € 441,50 per kind per maand en in 2015 € 440,- per kind per maand. Dit zijn hogere bedragen aan kinderalimentatie dan de rechtbank eerder had vastgesteld. Pas op 27 december 2014 (gevoegd bij het journaalbericht van 13 februari 2015 namens mr. Maris) blijkt dat het kindgebonden budget over 2015 afgerond € 437,- per maand bedraagt. Tot slot is van belang dat het hof bij beschikking van 25 november 2014 het schorsingsverzoek ten aanzien van de uitvoerbaarheid bij voorraad verklaring van de beschikking van 23 juli 2014 heeft afgewezen (rov. 5.23 van de beschikking van 11 augustus 2015). Uit rov. 3.6 volgt dat het Hof Arnhem-Leeuwarden in de beschikking van 25 november 2015, zaaknummer 200.156.207/02, heeft overwogen: ‘In het onderhavige geval heeft de man ter onderbouwing van zijn schorsingsverzoek onder meer aangevoerd dat de in de bestreden beschikking opgelegde onderhoudsverplichtingen niet voldoen aan de wettelijke maatstaven. Het hof overweegt dat een inhoudelijke beoordeling van de onderhoudsverplichtingen in de bodemprocedure zal plaatsvinden. Van een kennelijke juridische of feitelijke misslag in de zin als hier bedoeld is naar het oordeel van het hof niet gebleken, voor zover al gesteld. Voorts dient, zoals hiervoor is opgemerkt, de kans van slagen van het hoger beroep buiten beschouwing te blijven.’ Ook heeft het hof in rov. 3.7 van de beschikking van 25 november 2015 overwogen ‘Het hof is in het licht van voornoemde maatstaven niet gebleken dat de door de man betaalde onderhoudsbijdragen de behoefte van de vrouw en de kinderen overstijgen of dat sprake is van een buitensporig uitgavenpatroon aan de zijde van de vrouw.’ In het licht van deze stellingen en de afwijzing van het schorsingsverzoek bij beschikking van 25 november 2014 heeft het hof zonder nadere toelichting, die hier ontbreekt, een onbegrijpelijk oordeel gegeven nu uit het voorgaande volgt dat de vrouw geen, althans onvoldoende, rekening heeft kunnen houden met de terugbetalingsverplichting.

De gegrondbevinding van één of meer van de voorgaande klachten raakt het dictum van de beschikking van 11 augustus 2015, waarin het hof de beschikking van de Rechtbank Overijssel d.d. 23 juli 2014 vernietigt en aan de (verlaagde) kinderalimentatie terugwerkende kracht verleent vanaf 20 januari 2014 tot 1 januari 2015 voor een bedrag van € 317,- per kind per maand en vanaf 1 januari 2015 € 212,- per kind per maand.

De overweging en beslissing in rov. 5.24 van het hof (en de uitwerking daarvan in rov. 6 en het dictum) dat de vrouw rekening had kunnen en moeten houden met de terugbetalingsverplichting van de partneralimentatie en de door haar ontvangen c.q. verhaalde bedragen had dienen te reserveren, gaat uit van een onjuiste rechtsopvatting. Ten onrechte heeft het hof de regels welke thans gelden voor het bepalen van de ingangsdatum van een (gewijzigde) onderhoudsverplichting niet toegepast. Op grond van vaste rechtspraak9. — zie laatstelijk HR 25 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:1001, NJ 2014/225 — gelden met betrekking tot de door de rechter te bepalen ingangsdatum van een (gewijzigde) onderhoudsverplichting namelijk de volgende regels:

Uw Raad heeft tevens in HR 6 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:232 geoordeeld dat in deze regels (i)–(iii) besloten ligt dat de rechter, die een onderhoudsverplichting verlaagt met ingang van een vóór zijn uitspraak gelegen datum, steeds aan de hand van hetgeen ten processe is gebleken, zal moeten beoordelen in hoeverre een daaruit voortvloeiende terugbetalingsverplichting in redelijkheid kan worden aanvaard. Hij is derhalve bij die beoordeling niet afhankelijk van een door de onderhoudsgerechtigde gevoerd, op die terugbetaling betrekking hebbend verweer. Uit de stellingen van partijen kon worden opgemaakt dat een eerdere ingangsdatum ingrijpende gevolgen zal (kunnen) hebben voor de onderhoudsgerechtigde, in casu de vrouw. Uit rechtsoverweging 5.17 van het hof blijkt dat een terugbetalingsverplichting van de vrouw aan de man is ontstaan voor een totaalbedrag van € 5.196,- aan partneralimentatie.10. In alinea 10 van het inleidend verzoekschrift van 20 januari 2014 heeft de vrouw gesteld ‘De vrouw is binnenvaartschipper en drijft haar eigen onderneming met het schip ms ‘[schip]’. De resultaten over 2010 en 2011 laten negatieve cijfers zien: € - 2.972 over 2010 en € - 18.624 over 2011. Gelet op het inkomen van de vrouw heeft zij een negatieve draagkracht.’ Tevens is in de pleitnota van mr. Maris ten behoeve van de mondelinge behandeling van 24 april 2014 namens de vrouw, welke gehecht is aan het proces-verbaal van 24 april 2014, gesteld ‘9. De vrouw heeft haar inkomensgegevens over 2010, 2011 en 2012 overgelegd. Indien gewenst kan een volledige jaarrapportage over 2010 en 2011 worden overgelegd, maar de negatieve cijfers worden er (helaas) niet anders van. Recentere gegevens zijn nog niet beschikbaar, maar over circa een week (eind april/begin mei 2014) wel. De accountant is ermee bezig. De vrouw doet hierbij het uitdrukkelijke bewijsaanbod deze cijfers alsnog over te leggen, zodra ze beschikbaar zijn. 10. De vrouw is binnenvaartschipper en spant zich tot het uiterste in om zelf voldoende inkomsten te verwerven. Zij heeft op zich redelijk veel werk, maar door onderhoud aan het schip en verplichte aflossingen van leningen blijft er niets over. De vrouw betwist derhalve dat zij haar verdiencapaciteit niet benut.’ In de brief van 23 juni 2014 van advocaat van de vrouw aan de rechtbank heeft de vrouw gesteld: ‘De cijfers van 2013 laten voor het eerst een gematigd positief beeld zien. De vrouw heeft keihard gewerkt om dit voor elkaar te krijgen en de stelling van de man, dat de vrouw niet voldoende doet c.q. heeft gedaan om verdiencapaciteit tels daarmee van tafel. Echter, niettemin is bedrag onderaan de streep in 2013 nog altijd minimaal te noemen: € 12.192,- is nog onder bijstandsniveau. De behoefte aan alimentatie is daarmee onveranderd aanwezig. Gelet op de cijfers van de afgelopen 4 jaren is de stelling van de man, dat de draagkracht van de vrouw zal toenemen gelet op de stijgende lijn van de afgelopen jaren, nergens op gebaseerd. Alle jaren zijn negatief of minimaal te noemen en ook voorde komende jaren kan de vrouw alleen maar hopen op gematigd positieve cijfers.’ De Rechtbank Overijssel heeft in de beschikking van 23 juli 2014 op pagina 3 onder de kop ‘draagkracht van de vrouw’ vastgesteld dat met een winst van € 12.192,- bruto per jaar het maandinkomen van de vrouw niet hoger is dan een bijstandsuitkering. Partijen hebben hiertegen niet gegriefd, zodat het hof van dit lage inkomen per maand uit diende te gaan. Het hof gaat ook in rov. 5.9 uit van een minimumdraagkracht van € 50,- per maand voor de vrouw, waaruit in ieder geval wel volgt dat het hof uitgaat een laag inkomen per maand. Uit alinea 60 van het beroepschrift van 16 september 2014 van de man volgt dat de man het gewijzigde bedrag aan partneralimentatie ook daadwerkelijk aan de vrouw heeft voldaan. De man heeft in de brief van 13 november 2014 aan het hof in het kader van het schorsingsverzoek nog aangegeven: ‘Bovendien bestaat er een reëel gevaar dat de vrouw de reeds door cliënt betaalde bedragen en nog te betalen bedragen niet kan terugbetalen, terwijl zij geen/amper verhaalsmogelijkheid biedt’ (gevoegd bij het journaalbericht van 13 november 2014 namens mr. Van Leer). Uit rov. 3.7 volgt dat het Hof Arnhem-Leeuwarden in de beschikking van 25 november 2015, zaaknummer 200.156.207/02, heeft overwogen: ‘Het hof overweegt dat ter zitting vast is komen te staan dat de man de in de bestreden beschikking bepaalde onderhoudsbijdragen volledig heeft voldaan en dat de vrouw die onderhoudsbijdragen (grotendeels) heeft uitgegeven aan levensonderhoud voor de kinderen en voor zichzelf.’ Deze constateringen hadden reeds voldoende grondslag voor het hof moeten zijn voor het betrachten van voornoemde behoedzaamheid, nu daaruit volgt dat de vrouw zich geen terugbetaling kan veroorloven. Het hof heeft dus ten onrechte niet aan de hand van hetgeen ten processe is gebleken, de gevolgen van de door de man verzochte ingangsdatum voor de gewijzigde kinderalimentatie en de redelijkheid van de daaruit voortvloeiende terugbetalingsverplichting van de vrouw onderzocht. Voor zover het hof in rov. 5.24 (en uitwerking daarvan in het dictum) de processuele jurisprudentiële regels11. niet heeft miskend en het hof heeft gemeend dat eenvoudigweg onvoldoende feitelijke grondslag bestaat om te beoordelen (en daarvan rekenschap te geven) of, en zo ja in hoeverre in redelijkheid van de vrouw terugbetaling kan worden verlangd van hetgeen reeds is betaald door in rov. 5.24 te overwegen dat de vrouw ‘rekening had kunnen en moeten houden’ met afwijzing van het inleidende verzoek tot verhoging van de partneralimentatie in hoger beroep en daarmee vernietiging van de beschikking van de rechtbank (en daarmee de terugbetalingsverplichting), heeft het hof zonder nadere toelichting, die hier ontbreekt, een onbegrijpelijk oordeel gegeven nu uit het voorgaande volgt dat door de vrouw wel degelijk voldoende grondslag is gegeven om die behoedzaamheid volgens de vaste jurisprudentie van Uw Raad12. te betrachten.

De gegrondbevinding voorgaande klacht raakt het dictum van de beschikking van 11 augustus 2015, waarin het hof de beschikking van de Rechtbank Overijssel d.d. 23 juli 2014 vernietigt en ten aanzien van de partneralimentatie het inleidende verzoek van de vrouw tot wijziging van de partneralimentatie alsnog afwijst.

het de Hoge Raad der Nederlanden behage, de beschikking van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 11 augustus 2015 met zaaknummer 200.156.207/01, waarvan beroep, te vernietigen met zodanige verdere beslissing als uw Raad juist zal oordelen, kosten rechtens.

Rijswijk, 11 november 2015

Advocaat