HR, 19-12-2014, nr. 13/05081

De in cassatie tot uitgangspunt dienende feiten zijn grotendeels weergegeven in de bestreden beschikking van het Hof van 19 juli 2013, rov. 2.1–2.9. Samengevat komen zij op het volgende neer.

Rifgat heeft als enig aandeelhouder Kladovo Beheer. Bestuurder van zowel Rifgat als Kladovo Beheer was de heer [betrokkene] ([betrokkene]). Rifgat houdt een 1%-belang in Rodenstaal Balkan, een Servische vennootschap. Rifgat heeft daarnaast een aanzienlijke vordering uit geldlening op Rodenstaal Balkan. Meerderheidsaandeelhouder van Rodenstaal Balkan is [appellante 2].

Bij onvoorwaardelijk besluit van 21 december 2009 (het ontbindingsbesluit) heeft haar ava Rifgat ontbonden. Het ontbindingsbesluit besluit, dat in de bestreden beschikking in rov. 2.5 is geciteerd, hield in dat per 21 december 2009 Rifgat (i) al haar activa en passiva aan [betrokkene] zou overdragen, (ii) haar kapitaal en reserves aan haar aandeelhouder Kladovo Beheer zou uitkeren en (iii) Rifgat geen baten meer had en ophield te bestaan, waarvan [betrokkene] opgave zou doen bij het Handelsregister. In het Handelsregister is per 21 december 2009 geregistreerd dat de ontbonden rechtspersoon Rifgat is opgehouden te bestaan, omdat per die datum geen bekende baten meer aanwezig waren. Vanaf die datum werd ook alle post gericht aan Rifgat geweigerd.3.

Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben in januari 2010 kennis genomen van de notulen met daarin het ontbindingsbesluit.4. Aan het ontbindingsbesluit is uitvoering gegeven voor zover het betreft de opgave in het Handelsregister. De aandelen van Rifgat in Rodenstaal Balkan en de vordering van Rifgat op Rodenstaal Balkan zijn niet overgedragen aan [betrokkene].

Bij besluit van 9 februari 2012 heeft de ava van Rifgat besloten het ontbindingsbesluit van 21 december 2009 te herroepen (het herroepingsbesluit). Rifgat stelt zich op het standpunt dat — kort weergegeven — het herroepingsbesluit nodig was omdat zij naar Servisch recht haar vordering op en haar aandelen in Rodenstaal Balkan niet aan [betrokkene] zou kunnen overdragen zolang zij ontbonden is.5.

Bij door de Rechtbank op 13 februari 2012 ontvangen verzoekschrift hebben Kladovo Beheer en Rifgat de Rechtbank onder verwijzing naar art. 2:19 BW verzocht voor recht te verklaren dat het ontbindingsbesluit is herroepen. Kladovo Beheer en Rifgat hebben de Rechtbank daarbij uitdrukkelijk verzocht om Rodenstaal Balkan en/of dier andere aandeelhouders (lees: [appellante 2]) niet als belanghebbende aan te merken (en dus ook niet overeenkomstig art. 272 Rv op te roepen), omdat deze vanwege het grote financiële belang anders wel eens op ‘verkeerde gedachten’ gebracht zouden kunnen worden, en de beoogde herroeping van de ontbinding zouden kunnen frustreren.6.

De Rechtbank heeft overeenkomstig het verzoek van Kladovo Beheer en Rifgat Rodenstaal Balkan en [appellante 2] niet als belanghebbende opgeroepen. Verzoeksters tot cassatie zijn dan ook onkundig gebleven van de procedure in eerste aanleg.

De Rechtbank heeft samengevat geoordeeld dat het onder voorwaarden mogelijk is om de ontbinding van een vennootschap te herroepen en deze herroeping in te schrijven in het Handelsregister. Naar analogie van art. 2:19 lid 2 BW moet daarvoor een verzoek worden ingediend, aldus de Rechtbank. Bij de beoordeling van een dergelijk verzoek moet volgens de Rechtbank worden getoetst of de vennootschap is opgehouden te bestaan en of en in hoeverre schuldeisers door een herroeping kunnen worden benadeeld.

Toepassing gevend aan dit juridisch kader heeft de Rechtbank vervolgens overwogen dat het vermogen van Rifgat niet is vereffend, zodat Rifgat ingevolge art. 2:19 lid 6 BW niet is opgehouden te bestaan. Voorts heeft Rifgat geen andere schuldeisers dan [betrokkene] en Kladovo, die beide instemmen met het verzoek, aldus de Rechtbank. Dat derden schade zouden leiden door de herroeping was derhalve volgens de Rechtbank niet gebleken. De Rechtbank nam voorts aan dat het voor de vereffening noodzakelijk is dat een recent uittreksel uit het Handelsregister wordt verstrekt waaruit blijkt van het bestaan van Rifgat en de bevoegdheid van haar directie. De Rechtbank heeft het verzoek van Kladovo Beheer en Rifgat daarom toegewezen en voor recht verklaard dat het ontbindingsbesluit is herroepen.

Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben op 11 juni 2012 kennis genomen van de beschikking van de Rechtbank en kort daarna van het inleidende verzoekschrift met bijlagen.7. Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben op zeer korte termijn (op 13 juni 2012) een beroepschrift ingediend bij het Hof Arnhem-Leeuwarden.8.

Het Hof heeft het beroep van Rodenstaal Balkan en [appellante 2] aldus opgevat, dat daarmee het door Kladovo Beheer en Rifgat ingediende verzoek om een verklaring voor recht opnieuw en in volle omvang aan het Hof werd voorgelegd (rov. 6). Met betrekking de mogelijkheid van herroeping van een ontbindingsbesluit heeft het Hof geoordeeld dat deze in beginsel bestaat indien het belang van de (ontbonden) rechtspersoon herroeping vergt en derden door de herroeping niet in hun belangen worden geschaad. Met het oog op de belangen van derden en om praktische redenen is wel een rechterlijke controle nodig, aldus het Hof (rov. 8). Het Hof stelt als voorwaarde voor herroeping van de ontbinding dat de rechtspersoon nog bestaat. Aan die voorwaarde is in het onderhavige geval voldaan, nu Rifgat niet (daadwerkelijk) is vereffend, zodat zij gelet op art. 2:19 lid 5 BW nog voortbestaat (rov. 9).

Het Hof overweegt voorts dat herroeping van de ontbinding niet tot gevolg mag hebben dat derden die in gerechtvaardigd vertrouwen op de ontbinding en haar gevolgen zijn afgegaan in hun belangen worden geschaad. Of daarvan sprake is, hangt af van de omstandigheden van het geval, waaronder het tijdsverloop sinds het moment van ontbinding. Voor het hanteren van een vaste termijn, al dan niet als uitgangspunt, is volgens het Hof echter onvoldoende steun in het recht te vinden, ook niet in art. 2:15 lid 5 BW (rov. 10).

Vervolgens oordeelt het Hof dat Rodenstaal Balkan en [appellante 2] door de herroeping van het ontbindingsbesluit niet in hun belangen zijn geschaad. Het Hof overweegt daartoe dat niet in geschil is dat Rifgat ten tijde van en na de ontbinding vermogen (aandelen en een vordering) had. Indien Rifgat deze aandelen en de vordering in het kader van haar vereffening geldig zou hebben overgedragen aan [betrokkene], dan zouden Rodenstaal Balkan c.s. daardoor geen voordeel hebben genoten. De vordering en de aandelen zouden ook dan zijn blijven voortbestaan en de (in dat geval) nieuwe schuldeiser ([betrokkene]) bepaalde ook binnen Rifgat al het beleid, aldus het Hof. Rodenstaal c.s. wisten volgens het Hof voorts dat de vordering en de aandelen niet waren overgedragen, aangezien hen geen mededeling van cessie van de vordering is gedaan en geen wijziging in het aandelenregister van Rodenstaal Balkan is doorgevoerd (rov. 12). De onjuiste vermelding in het Handelsregister dat Rifgat geen activa meer had, baat Rodenstaal Balkan en [appellante 2] evenmin, nu de wettelijke bescherming van derden slechts aan onkundige derden toekomt. Rodenstaal Balkan en [appellante 2] waren niet onkundig van de onjuistheid van de vermelding in het Handelsregister, aldus het Hof (rov. 13). Het Hof heeft ten slotte overwogen dat niet aannemelijk is gemaakt dat Rifgat afstand van recht heeft gedaan, omdat voor een daartoe door Rifgat geuite wil onvoldoende is gesteld. Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben evenmin aannemelijk gemaakt dat zij, ondanks het ontbreken van een dergelijke wil van Rifgat, er toch op mochten vertrouwen dat Rifgat afstand van haar rechten deed (rov. 14).

Hof heeft op grond van één en ander geoordeeld dat Rodenstaal Balkan en [appellante 2] als gevolg van de ontbinding van Rifgat geen voordeel hebben gekregen in de vorm van verkregen rechten of bevrijding van schulden en dat zij ook niet anderszins in een voordeliger positie zijn komen te verkeren. Nu zij ook geen andere ondervonden nadelen hebben gesteld, meent het Hof dat Rodenstaal Balkan en [appellante 2] door de herroeping van de ontbinding niet in hun belangen zijn geschaad (rov. 15). Het Hof verwerpt dan ook het beroep, van Rodenstaal Balkan en [appellante 2].

Op grond van art. 2:19 lid 1 sub a BW wordt een rechtspersoon, voor zover thans van belang, ontbonden door een tot ontbinding strekkend besluit van zijn ava. Uit de wetsgeschiedenis volgt dat een dergelijk besluit onherroepelijk is. De memorie van toelichting bij het wetsontwerp Nelissen, dat wijziging en aanvulling van de bepalingen in het Wetboek van Koophandel betrof, houdt in dit verband met betrekking tot de ontbinding van de naamloze vennootschap9. in:

Ook in de literatuur wordt algemeen aangenomen dat de wetgever onherroepelijkheid van een ontbindingsbesluit voor ogen heeft gehad.

Vgl.

M. Y. Nethe, Herroeping ontbindingsbesluit van een rechtspersoon, Onderneming en Financiering 2011 (19) 1: ‘[D]e wettekst is opgesteld vanuit de gedachte: eens ontbonden, blijft ontbonden.’;

P.H.N. Quist, Reanimatie van een rechtspersoon, Over de herroepelijkheid van een ontbindingsbesluit, WPNR 2009 (6818): ‘Ik denk dat wij niet kunnen ontkennen dat de wetgever destijds onherroepelijkheid van een ontbindingsbesluit voor ogen heeft gehad.’;

Th.W.F. Speetjens, Ontbinding van de naamlooze vennootschap naar Nederlandsch recht, diss., 1940, p. 41: ‘Eenmaal verwekt, kan ontbinding niet meer ongedaan gemaakt worden. (…) Onze wetgever heeft het niet gewild.’

De wet is overeenkomstig het uitgangspunt van onherroepelijkheid van ontbinding opgesteld. Titel 1 van Boek 2 BW voorziet niet in de mogelijkheid van herroeping van een ontbinding, maar kent slechts een beperkte ‘herrijzenis’ van een rechtspersoon. Namelijk slechts voor zover dit voor de (aanvullende) vereffening van het vermogen van de vennootschap nodig is (art. 2:23c BW). Indien de vereffening wordt heropend, herleeft de rechtspersoon uitsluitend ter afwikkeling van de heropende vereffening en herkrijgt derhalve slechts de hoedanigheid van in liquidatie verkerende rechtspersoon als bedoeld in art. 2:19 lid 5 BW. Van een volledig herleven kan, zoals uit de hiervoor geciteerde wetsgeschiedenis blijkt, geen sprake zijn.

Vgl.

P.H.N. Quist, t.a.p.: ‘De wet is (…) geschreven vanuit de klassieke leer dat een ontbindingsbesluit niet herroepelijk is.’

Op 12 juni 2012 zijn het Wetsvoorstel flexibilisering BV-recht en de daarbij horende uitvoeringswet door de Eerste Kamer als hamerstuk aangenomen. De wet is per 1 oktober 2012 inwerking getreden.11. De Expertgroep Vereenvoudiging en Flexibilisering van het BV-recht, die aan de wieg van deze wet stond, had als taakopdracht aanbevelingen te doen met betrekking tot knelpunten en lacunes in het BV-recht zoals deze in de praktijk en de literatuur worden gesignaleerd. In het rapport van de Expertgroep van 6 mei 2004 zijn geen voorstellen gedaan om de mogelijkheid tot herroeping van een ontbindingsbesluit te creëren. In de ambtelijke voorontwerpen van de wet en de naar aanleiding daarvan uitgebrachte adviezen van de Commissie Vennootschapsrecht en van de Gecombineerde Commissie Vennootschapsrecht evenmin.12. Bij de uiteindelijke wijzigingen van Boek 2 BW in het kader van de Flexibilisering van het BV-recht is niet voorzien in de mogelijkheid een ontbindingsbesluit te herroepen. Nu de discussie in literatuur en rechtspraak over de vraag of een ontbindingsbesluit kan worden herroepen ten tijde van de totstandkoming van de Wet Flexibilisering BV-recht reeds in volle gang was (en als knelpunt in de praktijk en de literatuur kan worden aangemerkt),13. heeft de wetgever er kennelijk bewust voor gekozen de wet op dit punt niet te wijzigingen. Aangenomen moet derhalve worden dat nog altijd het uitgangspunt van de wetgever is, dat de ontbinding van een rechtspersoon onherroepelijk is. Het andersluidende uitgangspunt van het Hof in rov. 8 geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Bij de bewuste keuze van de wetgever om niet te voorzien in de mogelijkheid van herroeping van een ontbindingsbesluit sluit aan dat de wet, anders dan het Hof aanneemt, evenmin een voorziening kent om de rechter te verzoeken voor recht te verklaren dat de ontbinding van een rechtspersoon is herroepen. Bij gebreke van een dergelijke wettelijke procedure gaat het de taak van de rechter te buiten om te voorzien in een buitenwettelijke verzoekschriftprocedure strekkende tot een verklaring voor recht dat een ontbindingsbesluit is herroepen. In dit verband is van belang dat uit art. 261 Rv volgt dat de verzoekschriftprocedure slechts kan worden gevolgd in zaken waarvoor dit uit de wet voortvloeit. Art. 261 Rv creëert immers een gesloten stelsel van verzoekschriftprocedures.

Vgl.

HR 15 maart 1991, NJ 1991, 397: ‘Het onderdeel miskent dat voor de bevoegdheid van de rechter tot het nemen van een beschikking op verzoek een wettelijke grondslag vereist is.’

E.L. Schaafsma-Beversluit, GS Burgerlijke Rechtsvordering, artikel 261 Rv, aant. 12: ‘In de rechtspraak wordt de eis gesteld dat een rekestprocedure op een speciaal wetsartikel moet berusten, althans uit een speciaal wetsartikel moet voortvloeien. Ons systeem van rekestprocedures is dus in de praktijk een gesloten systeem gebleven.’

Voor zover het Hof mocht hebben geoordeeld dat binnen het gesloten stelsel van verzoekschriftprocedures ruimte bestaat voor extensieve uitleg van art. 2:19 lid 2 BW, of voor toepassing naar analogie van deze bepaling, is dit ten onrechte. Art. 2:19 lid 2 BW betreft immers juist de mogelijkheid om de rechter te doen verklaren dat een rechtspersoon op een bepaald tijdstip wèl is ontbonden. En dan nog slechts in de daar genoemde gevallen en op verzoek van de daar genoemde personen of instanties. Art. 2:19 lid 2 BW behelst derhalve geenszins een met de in de onderhavige zaak door de Rechtbank en het Hof bestaanbaar geachte rechtsgang vergelijkbare of verwante procedure. Evenmin is in art. 2:19 lid 2 BW sprake van een wettelijke leemte of bevat deze bepaling een naar de letter te beperkte formulering, waardoor deze net niet het onderhavige geval dekt. Art. 2:19 lid 2 BW betreft een volstrekt ander — tegenovergesteld — verzoek dan het onderhavige verzoek tot verklaring voor recht dat een ontbindingsbesluit is herroepen, waarbij ook andere belangen spelen, die door een extensieve uitleg van art. 2:19 lid 2 BW niet worden gewaarborgd (vlg. alinea's 26–28 hierna). De analoge interpretatie van art. 2:19 lid 2 BW door (de Rechtbank en) het Hof druist derhalve in tegen het gesloten stelsel van verzoekschriftprocedures.

Vgl.

M.Y. Nethe, Herroeping ontbindingsbesluit van een rechtspersoon, Onderneming en Financiering 2011 (19) 1: ‘Ook de Rechtbank Arnhem (Rb. Arnhem 22 november 2010, zaaknummer 207434/HA RK 10-223, niet gepubliceerd, toevoeging advocaten) stelt voorop dat de bevoegdheid van de rechter tot het nemen van een beschikking op verzoek ‘een wettelijke grondslag’ vereist Aangezien art. 2:19 e.v. BW niet voorzien in de mogelijkheid tot het herroepen van een ontbindingsbesluit en (dus) ook niet in een wettelijke grondslag, acht zij zich niet bevoegd om over het herroepingsbesluit te beslissen.’

Bij dit één en ander komt dat moet worden aangenomen dat een besluit tot ontbinding niet kan worden teruggedraaid, aangezien een dergelijk besluit direct effect sorteert. Een ontbindingsbesluit heeft immers tot direct gevolg dat ofwel de rechtspersoon bij gebrek aan baten ophoudt te bestaan (art. 2:19 lid 4 BW), ofwel nog slechts voortbestaat voor zover dit tot vereffening van zijn vermogen nodig is, onder de gehoudenheid om in stukken en aankondigingen die van hem uitgaan aan zijn naam toe te voegen ‘in liquidatie’ (art. 2:19 lid 5 BW). In het laatste geval blijft weliswaar de ava functioneren (enkel) voor zover dit ter vereffening van het vermogen van de rechtspersoon nodig is, maar naar Nederlands recht is het voor de vereffening van het vermogen niet nodig om de ontbinding te herroepen. De vereffening vindt immers volledig plaats binnen de in liquidatie verkerende vennootschap.

Vgl.

P.L van Dijk en T.J. van der Ploeg, Van vereniging en stichting, coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij, 2013, p. 372: ‘Een besluit tot ontbinding kan ons inziens vooralsnog niet worden herroepen. De rechtspersoon bestaat na ontbinding nog slechts voor zover dit voor de vereffening van zijn vermogen nodig is (art. 2:19 lid 5 BW). De algemene vergadering is dus niet meer bevoegd om tot herroeping van de ontbinding (en dus ook niet van de vereffening) te besluiten.’

M.W. Galjaart, Reactie op de beantwoording van rechtsvraag 4. ‘Herroeping ontbindingsbesluit’ door Prof. mr. P. van Schilfgaarde in WPNR (2001) 6435: ‘Volgens de heersende leer heeft een onvoorwaardelijk besluit tot ontbinding direct effect en kan een dergelijk besluit niet ingetrokken worden.’ M. van Olffen, WPNR 2000 (6409):‘Naar algemeen wordt aangenomen, kan een besluit tot ontbinding niet ongedaan worden gemaakt. Deze opvatting lijkt mij juist. Mijns inziens kunnen alleen dan besluiten worden teruggedraaid door degene die het besluit heeft genomen indien het besluit (nog) geen effect sorteert casu quo aan het besluit nog geen uitvoering is gegeven. Een onvoorwaardelijk besluit tot ontbinding sorteert direct onherroepelijk effect.’

Vgl. ook

Ph. A.N. Houwing, beantwoording rechtsvraag 1 WPNR 1964 (4799): ‘Herroeping van het ontbindingsbesluit doet de naamloze vennootschap niet herleven, een nieuwe oprichting is nodig.’

E.E.M. Meijers, beantwoording rechtsvraag 5 WPNR 1919 (2560): ‘Met den inzender meen ik dat wanneer de N.V. eenmaal in liquidatie getreden is, de N.V. niet meer herleven kan.’

Zeker in het geval waarin een besluit direct effect sorteert, zullen bovendien derden hun handelen en nalaten op (de ingetreden gevolgen van) een dergelijk besluit afstemmen. Zo zullen bijvoorbeeld schuldeisers naar aanleiding van een ontbindingsbesluit kunnen afzien van incassomaatregelen in de veronderstelling dat zij in het kader van de vereffening zullen worden voldaan. Het is niet denkbeeldig dat dergelijke schuldeisers hun mogelijkheid van verhaal verloren zien gaan indien de rechtspersoon vervolgens als gevolg van herroeping van het ontbindingsbesluit toch weer herleeft en uitgaven doet. Gedacht kan ook worden aan geïnteresseerde zakenpartners die, wetende dat de rechtspersoon nog slechts voortbestaat ter afwikkeling van zijn vermogen, definitief afzien van initiatieven waarin zij de ontbonden rechtspersoon een rol hadden toebedacht. Of die met deze wetenschap dan maar met een partner van tweede garnituur in zee gaan. Ook zij zullen beteuterd achterblijven indien de ontbonden rechtspersoon vervolgens volledig herleeft en alsnog, maar dan met een concurrent, in zaken gaat.

Dat dergelijke (of andere belanghebbende) derden in een door de rechtspersoon zelf aanhangig te maken verzoekschriftprocedure tot verklaring voor recht dat een ontbindingsbesluit is herroepen steeds als belanghebbende in beeld komen is bepaald niet zeker (zo blijkt ook uit het verloop van de onderhavige procedure, zie alinea's 8, 9 en 12 hiervóór). Al was het maar omdat de rechtspersoon van hun bestaan, althans hun belang, ook zelf niet steeds op de hoogte zal zijn.

Ook in het onderhavige geval wordt afbreuk gedaan aan de gerechtvaardigde belangen van derden, zoals [appellante 2], wanneer de herroeping van de ontbinding van Rifgat zou worden aanvaard. [appellante 2] heeft immers, ervan uitgaande dat Rifgat was ontbonden, twee maal een pakket aandelen in het kapitaal van Rodenstaal Balkan gekocht en een aanzienlijk bedrag van EUR 1.375.320,- in deze vennootschap geïnvesteerd. [appellante 2] had deze investeringen niet gedaan als zij had geweten dat Rifgat weer zou (kunnen) herrijzen.14. Het belang van de [appellante 2] komt des te meer in de knel, nu er geen processuele waarborgen bestaan voor de belangen van derden die zijn betrokken bij de ontbinding van een vennootschap. De Rechtbank heeft haar — op instigatie van Kladovo Beheer en Rifgat — niet als belanghebbende opgeroepen. [appellante 2] en Rodenstaal Balkan hadden dus enkel in hoger beroep gelegenheid om hun standpunt kenbaar te maken, waarbij zij bovendien slechts twee dagen de tijd hadden om een beroepschrift in te dienen (vlg. ook alinea's 8, 9 en 12 hiervóór).15.

Concluderend kan worden gesteld dat de wetgever de mogelijkheid van herroeping van een ontbindingsbesluit niet heeft gewenst. De wet is met dit uitgangspunt in overeenstemming doordat hij de mogelijkheid van herroeping niet kent. De ava is na een direct werkend ontbindingsbesluit niet langer bevoegd c.q. in staat om een dergelijk besluit te herroepen. Zij heeft als ava van een ontbonden rechtspersoon, zolang deze überhaupt bestaat, immers enkel bevoegdheden die zien op de vereffening van het vermogen van de rechtspersoon. Bovendien verzetten de belangen van derden bij de onherroepelijkheid van een ontbindingsbesluit — die bij een rechterlijke toetsing niet steeds in beeld zullen komen — zich ertegen dat de mogelijkheid van herroeping van de ontbinding ‘boven de markt blijft hangen’. Het andersluidende oordeel van het Hof in rov. 8–10 van de bestreden beschikking vindt, gelet op dit één en ander en zoals ook door verzoeksters tot cassatie betoogd,16. geen steun in het recht en dient derhalve te worden vernietigd. Uw Raad kan de zaak zelf afdoen door te oordelen dat de verzochte verklaring voor recht niet kan worden gegeven.

De wet kent niet de mogelijkheid van herroeping van een ontbindingsbesluit. Als wordt aangenomen dat deze mogelijkheid niettemin bestaat, moet daaraan de duidelijke voorwaarde worden verbonden van een vaste termijn, althans als uitgangspunt, voor het inroepen van de herroeping. In ieder geval kan uit het ontbreken van een wettelijke voorziening niet worden afgeleid dat aan de toepassing daarvan niet de duidelijke voorwaarde van een vaste termijn, althans als uitgangspunt, moet worden verbonden. Juist waar als gevolg van het ontbreken van een wettelijke regeling geen wettelijke beperkingen aan een besluit tot herroeping van ontbinding worden gesteld, bestaat de noodzaak om de toepassing daarvan duidelijk te begrenzen. Ook in de tijd.

Herroeping van een besluit, ook van een ontbindingsbesluit, komt in feite neer op (buitengerechtelijke) vernietiging van het desbetreffende besluit door het orgaan dat het besluit heeft genomen. Aan het betreffende besluit wordt zijn geldigheid ontnomen. De wetgever heeft de bevoegdheid om de vernietiging van een besluit te vorderen uitdrukkelijk beperkt tot een termijn van één jaar na het einde van de dag waarop hetzij aan het besluit voldoende bekendheid is gegeven, hetzij de belanghebbende van het besluit kennis heeft genomen of daarvan is verwittigd (art. 2:15 lid 5 BW).

Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat de termijn van art. 2:15 lid 5 BW is gesteld in het kader van de rechtszekerheid. De rechtszekerheid speelt naar het oordeel van de wetgever juist met betrekking tot de geldigheid van besluiten een belangrijke rol. Zelfs zozeer dat de rechtspersoon zelf géén afstand kan doen van het verval van de bevoegdheid tot vernietiging wegens het verstrijken van de termijn van art. 2:15 lid 5 BW. De achterliggende gedachte hiervan is kennelijk dat niet enkel de rechtspersoon zelf, maar ook derden er na verloop van een bepaalde termijn op moeten kunnen vertrouwen dat een genomen besluit geldig is en blijft.

Vgl.

Kamerstukken II, 17 725, nr. 3, p. 62: ‘van het verval [kan] geen afstand door de rechtspersoon worden gedaan, waardoor de rechtszekerheid wordt gediend, die juist bij de materie der geldigheid van besluiten zo'n grote rol speelt.’

De redenen die de wetgever ertoe hebben gebracht de bevoegdheid tot vernietiging van besluiten te binden aan de harde vervaltermijn van art. 2:15 lid 5 BW gelden minst genomen evenzeer voor de bevoegdheid tot herroeping van een (ontbindings)besluit. In ieder geval zal, bij gebreke van dringende redenen om deze termijn niet in acht te nemen, deze termijn als uitgangspunt moeten gelden voor de mogelijkheid om een ontbindingsbesluit nog te kunnen herroepen. Bij gebreke van zelfs maar een als uitgangspunt geldende termijn blijven belanghebbende derden in beginsel tot in het oneindige in onzekerheid verkeren over de definitieve geldigheid van een ontbindingsbesluit. Dit is te meer onaanvaardbaar, nu dergelijke derden niet de mogelijkheid hebben om zelf in rechte te doen vaststellen dat een ontbindingsbesluit onherroepelijk is.

Vgl.

H.J. de Kluiver, Naschrift bij M.W. Gaijaart, Reactie op de beantwoording van rechtsvraag 4 ‘Herroeping ontbindingsbesluit’ door prof. mr. P. van Schilfgaarde, WPNR 2001 (6452): ‘Wordt lichtvaardig tot herroeping van een besluit besloten dan is het herroepingsbesluit zelf vernietigbaar als dat in strijd is met de redelijkheid en billijkheid. Dat zal met name het geval zijn als sprake is van een zeker tijdsverloop. In dit opzicht zou men kunnen aansluiten bij de éénjaars termijn van art. 2:15 lid 5 BW. (…) Een stap(je) verder zou gaan dat men herroeping van een besluit mede zou beschouwen als — in feite — omvattend een (buitengerechtelijke) vernietiging daarvan. Vanuit dat perspectief zou ik verdedigbaar achten daaraan dezelfde eisen te stellen als art. 2:15 BW doet voor een (rechterlijke) vernietiging.’

In weerwil van het voorgaande heeft het Hof, in strijd met het recht, geoordeeld dat de mogelijkheid tot herroeping van een ontbindingsbesluit niet aan een vaste termijn is gebonden, ook niet als uitgangspunt. Daarmee verwerpt het Hof ten onrechte het uitdrukkelijke betoog van verzoeksters tot cassatie, dat het Hof zich dient te richten naar de één jaars-termijn van art. 2:15 lid 5 BW en dat dit moet leiden tot alsnog verwerping van het verzoek van Kladovo Beheer en Rifgat, aangezien de ava van Rifgat haar ontbindingsbesluit eerst na bijna drie jaar heeft herroepen.17. Ook om deze reden kan de beschikking van het Hof niet in stand blijven.

Indien ervan zou moeten worden uitgegaan dat het Hof terecht heeft aangenomen dat herroeping van een ontbindingsbesluit in beginsel mogelijk is, maar de klacht van onderdeel II (wel) slaagt, in die zin dat het Hof aansluiting had moeten zoeken bij de termijn van artikel 2:15 lid 5 BW, kan Uw Raad de zaak zelf afdoen, aangezien ten processe vaststaat dat Rifgat haar ontbindingsbesluit eerst na bijna drie jaar — derhalve te laat — heeft herroepen.18. De verzochte verklaring voor recht kan dan niet worden gegeven. Indien onderdeel II slaagt in zoverre, dat Uw Raad oordeelt dat als uitgangpunt een termijn van één jaar geldt, maar dat de omstandigheden van het geval kunnen lelden tot het hanteren van een andere termijn, dan dient na vernietiging van de beschikking en verwijzing opnieuw c.q. alsnog te worden beoordeeld de vraag of de ava van Rifgat haar ontbindingsbesluit tijdig heeft herroepen.

De uitspraak van het Hof Den Haag van 30 januari 2007 betrof een geschil tussen de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam (de KvK) en de besloten vennootschap PMDC Europe B.V. (PMDC), waarin de KvK zich op het standpunt stelde dat herroeping van een ontbindingsbesluit niet mogelijk is. Het Hof Den Haag verwierp dit standpunt en achtte herroeping van het ontbindingsbesluit van (de ava van) PMDC in beginsel wel mogelijk. Volgens het Hof staan de wettelijke bepalingen over heropening van de vereffening van een ontbonden vennootschap niet in de weg aan herroeping van een besluit tot ontbinding (rov. 4.7). Het Hof grondde zijn oordeel voorts op de omstandigheden (i) dat destijds de wens bestond om het BV-recht te vereenvoudigen en te flexibiliseren, waarbij werd uitgegaan van meer vrijheid voor de aandeelhouders (rov. 4.4–4.6), (ii) dat het handelsregister ten aanzien van de status van PMDC op elk moment de juiste informatie heeft weergegeven (rov. 4.8), (iii) dat feitelijk niet tot vereffening was overgegaan (rov. 5), (iv) dat de ontbinding binnen het jaar was teruggedraaid en dat derhalve de moedermaatschappij van PMDC gedurende die periode vernietiging van het ontbindingsbesluit had kunnen verzoeken met eenzelfde resultaat (rov. 5) en (v) dat er geen nadeel voor derden is ontstaan, maar dat met de herroeping van de ontbinding juist aan de verlangens van beide partijen wordt tegemoetgekomen (rov. 5).

De uitspraak van het Hof Den Haag van 23 augustus 2011 betrof een geschil tussen de naamloze vennootschap Frontier Software International N.V. i.l. (Frontier) en de Stichting Administratiekantoor Westblaak (SAW) en (wederom) de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam (KvK). De KvK stelde zich ook hier op het standpunt dat een ontbindingsbesluit niet kan worden herroepen. In deze zaak had de vereffenaar bekend gemaakt dat de rekening en verantwoording en het plan van verdeling ter inzage lagen, maar was verder geen daadwerkelijk uitvoering gegeven aan de liquidatie. Uitdeling had niet plaatsgevonden (rov. 3). Het Hof Den Haag verwerpt het standpunt van de KvK onder verwijzing naar zijn hiervoor genoemde uitspraak van 30 januari 2007, en stelt voorop dat het herroepen van een ontbindingsbesluit onder omstandigheden mogelijk moet zijn (rov 9). Het Hof hecht er in zijn uitspraak van 23 augustus 2011 bijzonder belang aan dat het ontbindingsbesluit binnen een kort tijdsbestek wordt herroepen en dat de verzoeker een gedetailleerde beantwoording in het geding dient te brengen, bij voorkeur door een register-accountant, van de vraag welke derden er zijn en of deze als gevolg van het herroepingsbesluit nadeel (kunnen) ondervinden en of en zo ja in welke mate is verzekerd dat dit nadeel zal worden gecompenseerd (rov. 13). Tegen deze achtergrond overweegt het Hof Den Haag vervolgens (rov. 15):

Zo al zou kunnen worden uitgegaan van de juistheid van de beslissingen van het Hof Den Haag (Rodenstaal c.s. menen van niet, vgl. onderdeel I), geeft het Hof Arnhem-Leeuwarden op onjuiste wijze toepassing aan de in deze beschikkingen neergelegde maatstaf voor de beoordeling van de vraag of een ontbindingsbesluit kan worden herroepen, althans brengen de bedoelde uitspraken van het Hof Den Haag niet met zich dat in het onderhavige geval sprake is van een besluit dat vatbaar is voor herroeping.

Uit het procesdossier blijkt dat geen van de vijf door het Hof Den Haag in 2007 als redengevend aangemerkte omstandigheden voor zijn oordeel dat het betreffende ontbindingsbesluit kon worden herroepen in het onderhavige geval tot de conclusie kunnen leiden dat de ontbinding van Rifgat kon worden herroepen. Ten eerste doet het argument dat in 2007 de wens bestond om het BV-recht te vereenvoudigen en te flexibiliseren, geen opgeld. Dit argument is thans immers in zoverre achterhaald, dat de wetgever er in de Wet Flexibilisering BV-recht van 2012 kennelijk bewust van heeft afgezien om herroeping van een ontbindingsbesluit mogelijk te maken (vgl. alinea 22 hiervóór). Ten tweede heeft in de onderhavige zaak gedurende bijna drie jaar ten onrechte in het Handelsregister vermeld gestaan dat Rifgat ontbonden was en opgehouden te bestaan.20. Ten derde was, waar Rodenstaal Balkan en [appellante 2] ook op hebben gewezen, anders dan in de twee uitspraken van het Hof Den Haag, in de onderhavige zaak al wel degelijk (grotendeels) uitvoering gegeven aan het ontbindingsbesluit.21.

Daarnaast is in casu, zoals Rodenstaal Balkan en [appellante 2] ook hebben betoogd, géén sprake van een herroepingsbesluit dat binnen een kort tijdsbestek na het ontbindingsbesluit, althans binnen de één jaars-termijn die geldt voor vernietiging van besluiten (2:15 lid 5 BW), is genomen. Het ontbindingsbesluit is immers eerst bijna drie jaar ná het nemen ervan herroepen.22. Ook dit had het Hof Arnhem-Leeuwarden, gelet op de overwegingen van het Hof Den Haag in dat verband in beide beschikkingen23. ertoe moeten brengen de herroeping van het ontbindingsbesluit van de ava van Rifgat onaanvaardbaar te achten.

Ten slotte staat buiten kijf dat in de onderhavige zaak met de herroeping van het ontbindingsbesluit van de ava van Rifgat niet wordt tegemoetgekomen aan de verlangens van beide partijen. Integendeel, Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben daartegen grote bezwaren, zoals genoegzaam blijkt uit het feit dat zij beroep hebben ingesteld tegen de beschikking van de Rechtbank Leeuwarden en thans cassatieberoep instellen tegen de beschikking van het Hof Arnhem-Leeuwarden.

In zijn uitspraak van 2011 stelt het Hof Den Haag bovendien — terecht — hoge eisen aan de stelplicht van verzoekers in het kader van de mogelijke benadeling van derden en de te nemen compensatiemaatregelen in dat verband. Als het Hof Arnhem-Leeuwarden derhalve al tot het oordeel kon komen dat herroeping van een ontbindingsbesluit in beginsel mogelijk is, en, voor de invulling van de toets of het herroepingsbesluit in casu rechtsgeldig is, aansluiting kon zoeken bij de beslissingen van het Hof Den Haag, dan had het, evenals als het Hof Den Haag in zijn beschikking van 23 augustus 2011, hogere eisen moeten stellen aan de stellingen van Kladovo c.s. in het kader van de mogelijke benadeling van derden, zoals Rodenstaal Balkan en [appellante 2].

Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben er, blijkens hun beroepschrift sub 11, 15, 21, 22, 28–31 en hun pleitnota sub 4, 18, 44, 45–46, 48 en 54 bij het Hof Arnhem-Leeuwarden ook op gewezen dat de onderhavige zaak zich op relevante punten onderscheidt van de hiervoor aangehaalde twee uitspraken van het Hof Den Haag, en dat het Hof Arnhem-Leeuwaren moet concluderen dat het ontbindingsbesluit niet kan worden herroepen. Gelet op deze geadstrueerde stellingen van Rodenstaal c.s. is zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk dat het Hof, ondanks de door Rodenstaal Balkan en [appellante 2] aangevoerde verschillen tussen de onderhavige zaak en de twee door het Hof genoemde uitspraken van het Hof Den Haag, niettemin (kennelijk) aansluiting zoekt bij bedoelde uitspraken en tot het oordeel komt dat de ontbinding van Rifgat kon worden herroepen en het beroep van Rodenstaal c.s. moet worden verworpen.

In het bijzonder is onbegrijpelijk de feitelijke vaststelling van het Hof in rov. 2.6, dat aan het ontbindingsbesluit van de ava van Rifgat geen uitvoering is gegeven. Rodenstaal Balkan en [appellante 2] hebben immers aangevoerd dat [betrokkene] de vereffening ten tijde van het herroepingsbesluit in zoverre had afgerond, dat hij de schuldeisers (waarvan hijzelf de voornaamste was) had voldaan.24. Het Hof gaat aan deze relevante omstandigheid ongemotiveerd voorbij.

Ook dit één en ander leidt tot de conclusie dat de bestreden beschikking rechtens onjuist is, althans dat hieraan motiveringsgebreken kleven, en derhalve niet in stand kan blijven.