201 Taakverdeling tussen gerecht en rechter-commissaris

De vraag die hierna wordt behandeld is of, en in hoeverre, de rechter-commissaris1 bevoegd is om beslissingen te nemen over het houden van een voorlopig getuigenverhoor na de toewijzing daarvan door de rechtbank.2

De wetgever zag bij de herziening van Rv een duidelijke taakverdeling tussen gerecht en rechter-commissaris. Het gerecht is bevoegd tot het nemen van beslissingen, waaronder moet worden verstaan het doen van een uitspraak in de vorm van een (tussen)vonnis of een (tussen)beschikking. De rechter-commissaris is slechts bevoegd tot het behandelen van de zaak en fungeert als uitvoerder van de beslissingen van het gerecht.3 Bij de rechter-commissaris kan niet (deels) opnieuw een beslissing betreffende het houden van getuigenverhoren worden afgedwongen. Dit zou neerkomen op een verkapt hoger beroep, terwijl de wetgever het instellen van een rechtsmiddel in beginsel heeft verboden (art. 188 lid 2 Rv). De verweerder of een andere belanghebbende die bezwaren heeft tegen de toewijzing van het voorlopig getuigenverhoor dient hoger beroep bij het hof in te stellen tegen de toewijzende beschikking en daarbij beroep te doen op een appeldoorbrekingsgrond (zie par. 5.8.2). Ter gelegenheid van dit hoger beroep dan wel in kort geding kan eventueel schorsing van de uitvoerbaar-bijvoorraad-verklaring worden gevraagd (art. 360 lid 2 Rv).4

In het arrest Boekhoorn/Cyrte5 besliste de Hoge Raad, in lijn met de taakverdeling en de doelen van waarheidsvinding en efficiency die de wetgever voor ogen heeft gehad bij de herziening van Rv in 2002 (zie par. 1.1), dat de rechter-commissaris ook geen “discretionaire bevoegdheid heeft tot begrenzing van het aantal of de personen van de door hem te horen getuigen en de aan de getuigen te stellen vragen”. De rechter-commissaris zal het verhoor van een getuige of het stellen van bepaalde vragen aan een getuige slechts mogen weigeren “indien onder de gegeven omstandigheden de goede procesorde in verband met de bij zijn beslissing betrokken belangen zulks eist”.6 De belangen die volgens de Hoge Raad een rol spelen bij de belangenafweging die de rechter in het kader van de goede procesorde moet maken, zijn onder meer het “mede door art. 186 in verband met art. 166 Rv. gewaarborgde, belang van de waarheidsvinding door het leveren van getuigenbewijs in een eventueel aanhangig te maken of reeds aanhangige procedure, het ook in de procedure tot het houden van een voorlopig getuigenverhoor door art. 20 Rv. mede met het oog op de processuele rechten en belangen van de wederpartij beschermde belang van een doelmatige en voortvarende rechtspleging, en belangen die meebrengen dat de voorgebrachte getuigen in het algemeen of in het kader van het voorlopig getuigenverhoor onder meer in verband met de mogelijkheid van misbruik daarvan, niet verplicht kunnen worden tot het afleggen van een verklaring of het beantwoorden van bepaalde vragen”. Kortom, de rechter-commissaris moet in ieder geval meewegen: het belang van de waarheidsvinding, het belang van een doelmatige en voortvarende rechtspleging en belangen die meebrengen dat getuigen niet verplicht kunnen worden tot het beantwoorden van (bepaalde) vragen. Volgens Klaassen in haar noot onder het arrest legt het belang van de waarheidsvinding “een aanmerkelijk gewicht in de schaal”.

In het verzoekschrift moeten de getuigen die de verzoeker wil horen, worden genoemd. Als de verzoeker nog andere getuigen wil laten horen dan de in zijn verzoekschrift genoemde getuigen, dan dient de rechter-commissaris dat binnen de door de Hoge Raad in het arrest Boekhoorn/Cyrte getrokken grenzen toe te staan. Een argument hiervoor is dat beide partijen zelf moeten kunnen bepalen welke getuigen zij willen laten horen binnen het kader van het probandum. Aangezien tegenbewijs van rechtswege is toegelaten en de wederpartij ook zelf mag bepalen wie zij als getuigen oproept (art. 189 jo. 168 Rv), dient hetzelfde voor de verzoeker te gelden.7

De rechtbank Rotterdam besliste recent dat de verzoeker niet het recht kon worden onthouden om andere dan in het verzoekschrift genoemde getuigen naar voren te brengen.8 Volgens de rechtbank Amsterdam geldt dit toetsingskader ook als een partij een getuige opnieuw wenst te doen horen.9 In het belang van de waarheidsvinding moet worden toegejuicht dat ruim baan wordt gegeven aan het leveren van (voorlopig) getuigenbewijs.

De beslissing van de rechter-commissaris om een getuige niet te horen of bepaalde vragen niet te stellen is een beschikking waartegen een rechtsmiddel kan worden aangewend (uiteraard ook bij verzoekschrift),10 omdat het niet gaat om een beslissing van ondergeschikte, administratieve aard ter bevordering van een ordelijk en vlot verloop van de procedure.11

De getuige zelf kan eerst bezwaar maken tegen of voorwaarden stellen aan zijn verhoor bij het houden van het voorlopige getuigenverhoor, bijvoorbeeld aanvoeren dat hij een verschoningsrecht heeft of dat hij moet worden gehoord als partijgetuige. De rechter-commissaris zal moeten beslissen of dit beroep terecht is; dergelijke beslissingen behoren juist tot de uitoefening van zijn taak en moeten door hem worden genomen (zie verder nr. 209-211).12